1. บรรยายโดย
พระมหาธานินทร์ อาทิตวโร,ดร.
หลักสัมพันธ์บทตติยาวิภัตติ

2. หลักการสัมพันธ์บทตติยาวิภัตติ
∗ ตติยาวิภัตติ ใน อรรถ ๖ อย่าง เข้ากับกิริยาบ้าง เข้ากับนามบ้าง
เข้ากับอัพยยศัพท์บ้าง
∗ ๑. แปลว่า ด้วย เรียกว่า กรณ
∗ อุ. กาเยน กมฺมํ กโรติ.
∗ ป. อ.บุคคล ย่อมกระทําซึ่งกรรม ด้วยกาย
∗ ส. ปุคฺคโล สยกตฺตา ใน กโรติ ๆ อาขยาตบท กตฺตุวาจก
กาเยน กรณ ใน กโรติิ กมฺมํ อวุตฺตกมฺม ใน กโรติ ฯ

3. ∗ ๒. แปลว่า โดย, ตาม, เรียกชื่อว่า ตติยาวิเสสน
∗ อุ. สตฺถา ทกฺขิเณน ปสฺเสน สีหเสยฺยํ กปฺเปติ​.
∗ ป. อ. พระศาสดา ทรงสําเร็จ ซึ่งสีหไสยาส โดยพระปรัส
∗ เบื้องขวา ฯ
∗ ส. สตฺถา สยกตฺตา ใน กปฺเปติ ๆ อาขยาตบท กตฺตุวาจก
∗ ทกฺขิเณน วิเสสน ของ ปสฺเสน ๆ ตติยาวิเสสน ใน กปฺ
เปติ
∗ สีหเสยฺยํ อวุตฺตกมฺม ใน กปฺเปติ ฯ

4. ∗ อุ. มม วจเนน เอวํ วเทหิ.
∗ ป. อ.ท่าน จงกล่าว อย่างนี้ ตามคํา ของเรา ฯ
∗ ส. ตฺวํ สยกตฺตา ใน วเทหิ ๆ อาขยาตบท กตฺตุวาจก มม
∗ สามีสมฺพนฺธ ใน วจเนน ๆ ตติยาวิเสสน ใน วเทหิ ฯ
∗ ๓. แปลว่า อัน เรียกชื่อว่า อนภิหิตกตฺตา
∗ อุ. สูเทน โอทโน ปจิยเต.
∗ ป. อ. ข้าวสุก อันพ่อครัว หุงอยู่ ฯ
∗ ส. โอทโน วุตฺตกมฺม ใน ปจิยเต ๆ อาขยาตบท กมฺมวาจก สู
เทน
∗ อนภิหิตกตฺตา ใน ปจิยเต ฯ

5. ∗ ๔. แปลว่า เพราะ เรียกชื่อว่า เหตุ
∗ อุ. อยํ โลกิยมหาชโน ปญฺญาจกฺขุโน อภาเวน อนฺธภูโต (โห
ติ).
∗ ป. อ. โลกิยมหาชโน นี้ ชื่่่อว่าเป็นผู้เป็นคนบอด เป็นแล้ว
∗ เพราะความไม่ม่ี แห่งจักษุคือปัญญา ย่อมเป็น​ ฯ
∗ ส. อยํ วิเสสน ของ โลกิยมหาชโน ๆ สยกตฺตา ใน โหติ ๆ
∗ อาขยาตบท กตฺตุวาจก ปญฺญาจกฺขุโน ภาวาทิสมฺพนฺธ ใน
∗ อภาเวน ๆ เหตุ ใน อนฺธภูโต ๆ วิกติกตฺตา ใน โหติ ฯ

6. ๕. แปลว่า มี หรือ ด้วยทั้ง เรียกชื่อว่า อิตฺถมฺภูต
∗ อิตฺถมฺภูต มีหลักการ ๒ อย่าง ดังนี้
∗ ๑. ถ้าแปลต่อจากตัวประธานหรือนาม ก่อนกิริยา แปลว่า มี
สัมพันธ์เข้ากับตัวประธานหรือนาม ใช้คําเชื่อมว่า ใน
∗ อุ. โส ปุคฺคโล ปสนฺเนน จิตฺเตน กาลมกาสิ.
∗ ป. อ.บุคคล นั้น มีใจเลื่อมใสแล้ว กระทําแล้ว ซึ่งกาละ ฯ
∗ ส. โส วิเสสน ของ ปุคฺคโล ๆ สยกตฺตา ใน อกาสิ ๆ อาขยาตบท
∗ กตฺตุวาจก ปสนฺเนน วิเสสน ของ จิตฺเตน ๆ อิตฺถมฺภูต ใน
∗ ปุคฺคโล กาลํ อวุตฺตกมฺม ใน อกาสิ ฯ

7. ∗ ๒. ถ้าแปลหลังกิริยา แปลว่า ด้วยทั้ง สัมพันธ์เข้ากับกิริยา ใช้คำา
เชื่อมว่า ใน
∗ อุ. สา (สิริมา) ...ปเวธมาเนน สรีเรน ภิกฺขู วนฺทิ​.
∗ ป. อ.นางสิริมา นั้น ...ไหว้แล้ว ซึ่งภิกษุ ท. ด้วยทั้งสรีระ
∗ อันสั่นอยู่​ ฯ
∗ ส. สา วิเสสน ของ สิริมา ๆ สยกตฺตา ใน วนฺทิ ๆ อาขยาตบท
∗ กตฺตุวาจก ปเวธมาเนน วิเสสน ของ สรีเรน ๆ อิตฺถมฺภูต
ใน
∗ วนฺทิ ฯ

8. ๖. ตติยาวิภัตติ เข้ากับ สห,สทฺธึ ศัพท์
∗ ตติยาวิภัตติ ที่เข้ากับ สห หรือ สทฺธึ ศัพท์ ตัวตติยาวิภัตติ แปลว่า
ด้วย สัมพันธ์ว่า สหตฺถตติยา ใช้คำาเชื่อมว่า เข้ากับ
∗ ส่วน สห หรือ สทฺธึ ศัพท์ แปลว่า กับ เรียกชื่อสัมพันธ์ได้ ๒ อย่าง
คือ
∗ ๑. เข้ากับนาม เรียกชื่อว่า ทพฺพสมวาย ใช้คำาเชื่อมว่า ใน
∗ ๒. เข้ากับกิริยา เรียกชื่อว่า กิริยาสมวาย ใช้คำาเชื่อมว่า ใน

9. ∗ ๑. เข้ากับนาม เรียกชื่อว่า ทพฺพสมวาย
∗ อุ. เต ภิกฺขู สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตำ ปาปุณึสุ.
∗ ป. อ. ภิกษุ ท. เหล่านั้น บรรลุแล้ว ซึ่งพระอรหัต กับด้วย
∗ ปฏิสัมภิทา ท. ฯ
∗ ส. เต วิสสน ของ ภิกฺขู ๆ สยกตฺตา ใน ปาปุณึสุ ๆ อาขยาตบท
∗ กตฺตุวาจก ปฏิสมฺภิทาหิ สหตฺถตติยา เข้ากับ สห ๆ
ศัพท์
∗ ทพฺพสมวาย ใน อรหตฺตำ ๆ อวุตฺตกมฺม ใน ปาปุณึสุ​ ฯ

10. ∗ ๒. เข้ากับกิริยา เรียกชื่อว่า กิริยาสมวาย
∗ อุ. ภิิิกฺขู เตน (วาณิเชน) สทฺธึ มคฺคํ ปฏิปชฺชึสุ​.
∗ ป. อ.ภิกษุ ท. ดําเนินไปแล้ว สู่หนทาง กับด้วย พ่อค้า นั้น ฯ
∗ ส. ภิกฺขู สยกตฺตา ใน ปฏิปชฺชึสุ ๆ อาขยาตบท กตฺตุวาจก เตน
∗ วิเสสน ของ วาณิเชน ๆ สหตฺถตติยา เข้ากับ สทฺธึ ๆ
∗ กิริยาสมวาย ใน ปฏิปชฺชึสุ​ ฯ