1. โครงการ การพัฒนาชุมชนตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง
ของบ้าน เหล่ามะละกอ หมู่ที่ 15
ตาบลทุ่งหลวง อาเภอปากท่อ จังหวัดราชบุรี
เรื่อง การทาปุ๋ ยหมักชีวภาพ

2. การก่อเกิดการเรียนรู้ของหมู่บ้านเหล่ามะละกอ
ศูนย์เรียนรู้ชุมชนต้นแบบบ้านเหล่ามะละกอก่อต้นโดยประชาชนในชุมชน รวมกับผู้ใหญ่บ้านสมยศ องอาศ
ได้รับการสนับสนุนจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เพื่อเป็นแหล่งรวบรวมองค์ความรู้ต่างๆของคนในชุมชน
ประวัติ/ความเป็นมาของหมู่บ้านเหล่ามะละกอ
ประวัติศูนย์การเรียนรู้ปราชญ์ชาวบ้าน กลุ่มเกษตรอินทรีย์บ้านเหล่ามะละกอเกิดจากสภาพปัญหา ผลผลิตทาง
การเกษตรตกต่า ต้นทุนการผลิตสูง เนื่องจากสารเคมีและปุ๋ ยมีราคาแพง ดินเสื่อมสภาพจากการใช้สารเคมีติดต่อกัน
หลายปี ทาให้เป็นหนี้สินทั้งในระบบและนอกระบบ เกษตรกรจึงรวมกลุ่มกัน ทาการเกษตรแบบพึ่งพาตนเอง โดยการ
เลิกใช้สารเคมี ทาปุ๋ ยหมัก น้าหมักชีวภาพ ฮอร์โมน สมุนไพรไล่แมลงวันขึ้นใช้เอง สามารถลดต้นทุนการผลิตได้ 30-
50% ทาให้สมาชิกมีรายได้เพิ่มขึ้น หนี้สินลดลงและสุขภาพดีขึ้น

3. หมู่บ้านเหล่ามะละกอได้รับการคัดเลือกจากกรมพัฒนาชุมชนกระทรวงมหาดไทย เป็นหมู่บ้านอยู่ดีมีสุข (
Smart Village) ปี 2549 ของจังหวัดราชบุรี ประชากรส่วนใหญ่มีอาชีพทางการเกษตร ปลูกผัก ผลไม้จาหน่ายที่ตลาด
ศรีเมือง ซึ่งเป็นตลาดกลางค้าส่งที่ใหญ่ ตั้งอยู่ในตัวจังหวัดราชบุรี และเลี้ยงวัว ปัจจุบันเกษตรกรได้มีการพัฒนาอาชีพ
ทางการเกษตรจากการใช้ปุ๋ ยเคมี ยาฆ่าแมลง หันมาทาการเกษตรแบบพึ่งพาตนเอง โดยได้รวมตัวกันตั้งเป้ นกลุ่ม
เกษตรอินทรีย์บ้านเหล่ามะละกอขึ้น มีสมาชิกจานวน 62 ครัวเรือน โดยมีวัตถุประสงค์
1. ผลิตปุ๋ ยหมักชีวภาพขึ้นใช้ทดแทนการใช้สารเคมี
2. ผลิตปุ๋ ยอินทรีย์น้า ฮอร์โมนไข่ ฮอร์โมนผลไม้ฮอร์โมนยอดผัก ขึ้นใช้แทนการใช้ฮอร์โมนเคมี
3. ผลิตสารสมุนไพรไล่แมลง ป้องกันโรคพืชขึ้นใช้แทนการใช้สารเคมี
4. ผลิตผักปลอดภัยไว้บริโภคและจาหน่าย
5. เป็นศูนย์เรียนรู้เพื่อพัฒนาอาชีพการเกษตร

4. กลุ่มเกษตรอินทรีย์บ้านเหล่ามะละกอ สามารถเป็นแหล่งที่ผลิตปุ๋ ยหมักชีวภาพให้กับสมาชิกเพื่อนาไปใช้โดยผลิตปีละ 6
ครั้ง ๆ ละ 60-70 ตัน ผลิตปุ๋ ยอินทรีย์น้า ฮอร์โมน สารสมุนไพรไล่แมลงให้กับสมาชิกเปลี่ยนไปใช้ในราคาถูก ทาให้
สมาชิกสามารถลดต้นทุนในการทาการเกษตรได้ประมาณ 30-50 %
ปัจจุบันกลุ่มเกษตรอินทรีย์บ้านเหล่ามะละกอ ได้รับการคัดเลือกจากสานักงานเกษตรและสหกรณ์จังหวัดราชบุรี
ให้เป็นศูนย์เรียนรู้เครือข่ายปราชญ์ชาวบ้าน มีเป้ าหมายในปีงบประมาณ 2551 จัดฝึกอบรมเกษตรกร ตามโครงการ
พัฒนาการเกษตรตามแนวทฤษฏีใหม่ โดยยึดปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง จานวน 10 รุ่นๆละ 50 คน จานวน 500 คน และ
ทางธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์ได้ตั้งเป็นศูนย์เรียนรู้ ครูเกษตรกร ทาหน้าที่ฝึกอบรมเกษตรกรตามแนว
ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงให้กับสมาชิกธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์ของจังหวัดราชบุรี
โครงการอบรมเกษตรกรตามแนวทฤษฏีใหม่ โดยยึดปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงของศูนย์เครือข่ายปราชญ์ชาวบ้าน มี
การใช้ความรู้ การศึกษาดูงาน การสาธิต การปฏิบัติจริง ที่ศูนย์มีหลักสูตร 1 ไร่ถวายในหลวง เป็นการทาการเกษตรตาม
แนวทฤษฏีใหม่ โดยจัดทาเกษตรแบบผสมผสานในพื้นที่ 1 ไร่ เพื่อให้เกษตรกรลดรายจ่ายในครัวเรือน โดยการปลูก
พืชผัก ผลไม้และแหล่งอาหารโปรตีน ไว้บริโภคเอง

5. ปัจจัยที่ทาให้หมู่บ้านเหล่ามะละกอประสบความสาเร็จ
1.เป็นชุมชนที่ดาเนินชีวิตโดยยึดหลักความพอประมาณ เดินทางสายกลาง ที่ไม่ฟุ่มเฟือย ฟุ้งเฟ้อ หรือตระหนี่
จนเกินไป ไม่ลุ่มหลงไปกับวัตถุนิยม ดารงตนให้เป็นต้นแบบกับคนรุ่นต่อไป มองงานกว้างไกล รู้จักมัธยัสถ์ และมี
ความพอประมาณในการประกอบอาชีพ
2.เป็นชุมชนที่มีการสร้างเกราะป้องกันภัยอันเกิดจากการเปลี่ยนแปลงมาดาเนินกิจกรรมในครัวเรือนและชุมชน
เช่น การผลิตเมล็ดพันธุ์ใช้เอง การรวมกลุ่มผลิตปุ๋ ยอินทรีย์ ปุ๋ ยชีวภาพ น้าหมักชีวภาพ เพื่อใช้ภายในชุมชน เพื่อที่จะ
ลดต้นทุนการผลิต การจัดตั้งกลุ่มออมทรัพย์เพื่อการเกษตร การจัดสวัสดิการต่าง ๆ ให้ชุมชน
3. ชุมชนมีการรณรงค์ลดรายจ่าย โดยได้ปลูกผักสวนครัว การลดสุรา การใช้รถยนต์คันเดียวกัน หากไปทาง
เดียวกัน และการส่งเสริมการใช้รถจักรยาน เพื่อประหยัดพลังงาน รวมทั้งการลดการใช้พลังงาน อาทิเช่น ใช้ฟืน ถ่าน
ในการประกอบอาหาร

6. 4. ณรงค์การประหยัด ให้กับครัวเรือนในชุมชน
- จัดตั้งกลุ่มออมทรัพย์เพื่อการผลิต ซึ่งมีกิจกรรมการปล่อยเงินกู้ให้แก่สมาชิกกู้ โดยมีอัตราดอกเบี้ยต่า
- ดาเนินงานกองทุนหมู่บ้าน และกองทุนแก้ไขปัญหาความยากจน (กข.คจ.)
- รวมกลุ่มแม่บ้านเพื่อดาเนินกิจกรรมขายข้าวสารในราคาถูก
- มีการบูรณาการระหว่างกองทุน กข.คจ. กทบ. และเงินบริจาคเงินสมทบกองทุน เพื่อนาไปดาเนิน
กิจกรรมของครัวเรือน ตามเวทีชาวบ้าน
- สนับสนุนกลุ่มอาชีพต่าง ๆ
5. เป็นชุมชนที่รู้รักสามัคคี ทุกครอบครัวในชุมชนมีส่วนร่วม ในการดาเนินกิจกรรมของชุมชน โดยยึดหลัก
เศรษฐกิจพอเพียงในการดาเนินชีวิต

7. 6.การอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและใช้ทรัพยากรธรรมชาติอย่างยั่งยืน
- เขตป่าชุมชน โดยมีการส่งเสริมและสนับสนุนให้ชาวบ้านเป็นยามจาเป็น เพื่อปกป้องและป้องกันรักษาป่า
ชุมชน
- การหาหน่อไม้ ซึ่งในรอบปี จะจัดหาหน่อไม้เพียงครั้งเดียว จานวน 15 วัน ระหว่าง 1-15 กันยายน ของปี และ
ส่งเสริมความรู้เกี่ยวกับการอัดหน่อไม้ปีบ
- ร่วมกันพัฒนาปลูกต้นไม้ในสถานศึกษา และสถานที่สาคัญทางศาสนา วัด รวมทั้งสถานที่ที่ว่างเปล่า และที่
สาธารณะ
- ทาความสะอาดป่าในวันสาคัญ
- มีการปลูกป่าทดแทน และจัดระเบียบป่าชุมชน

8. สาเหตุที่เลือกทาโครงการ การผลิตปุ๋ ยหมักชีวภาพ
เพราะทางกลุ่มได้มีความเห็นว่า การผลิตปุ๋ ยหมักชีวภาพนั่นสามารถนาผลผลิตหรือปุ๋ ย
หมักที่ได้ไปใช้กับต้นไม้หรือผืชผักต่างๆซึ่งเหล่านี้เป็นสิ่งมีชีวิตที่มีอยู่รอบตัวเราทั้งสิ้น ทั้งยัง
มีความเกี่ยวข้องกับชีวิตประจาวันในเรื่องของการบริโภคพืชผักต่างๆ ซึ่งหากใช้ปุ้ ยหมัก
ชีวภาพที่ผลิตใช้เองตามธรรมชาติและปลอดภัยจากสารเคมีเมื่อนาไปใช้กับพืชผักต่างๆ เมื่อ
เรานาพืชผักต่างๆหล่านั่นมาบริโภคก็จะส่งผลดีต่อสุขภาพร่างการของเราเอง และนอกจากนั้น
แล้วแล้ว การผลิตปุ้ ยหมักชีวภาพยังมีความเกี่ยวข้องกับเรื่องของหลักปรัชญาเศรษฐกิจ
พอเพียงในเรื่องของการผลิตปุ๋ ยหมักชีวภาพด้วยตนเอง ซึ่งมีความสอดคล้องในหลักการของ
เศรษฐกิจพอเพียงในเรื่องของการพึ่งพาตนเองได้อีกด้วย
การผลิตปุ๋ ยหมักชีวภาพ

9. ปุ๋ ยหมักชีวภาพ
วิธีการทาปุ๋ ยหมักชีวภาพ
วัสดุ/ อุปกรณ์
)
1.มูลสัตว์(มูลโค มูลหมู หมูไก่ )
2.ละอองข้าว
3.กากอ้อย
4.ราละเอียด
5.กรดซิลิคอน
6.ตะกอนกุ้ง
7.กากน้าตาล
8.จุลินทรีย์ท้องถิ่น (หัวเชื้อ พด.1)
9.ปุ๋ ยอินทรีย์น้า (ปุ๋ ยปลา, ฮอร์โมนไข่ )

10. วิธีการผลิตปุ๋ ยหมักชีวภาพ
1.นาวัตถุดิบที่ได้มากองเป็นชั้นๆ อาจเป็นมูลโค,มูลหมู,มูลไก่ก็ได้ กองให้ได้ความ
หนาประมาณ 30 ซม.
2.นาฮอร์โมนไข่กับปุ๋ ยอินทรีย์น้าตามด้วยจุลินทรีย์(แต่ถ้าไม่มีจุลินทรีย์ก็สามารถไปขอได้
ที่ พด.1 หรือที่กรมพัฒนาที่ดิน) นาฮอร์โมนไข่ปุ๋ ยอินทรีย์น้าตามด้วยจุลินทรีย์มาผสมกับ
น้าเปล่า ความชื้นในการผสมจะต้องมีความลึกประมาณ 50-60 %เพราะจุลินทรีย์จะ
เจริญเติบโตได้ดีที่ความชื่นประมาณ 50-60 %

11. 3. นาวัตถุดิบต่างๆมาคลุกเคล้าเข้าด้วยกัน จากนั้นทาการหมักทิ้งไว้ประมาณ 1-2 เดือน (ช่วงระหว่างทาการหมักทิ้งไว้
ควรหาวัสดุอุปกรณ์ต่างๆ เช่น ผ้ายาง มาคุมไว้เพื่อกันความชื้นไม่ให้ระบายออกมาได้
วิธีการสังเกตการผลิตปุ๋ ยหมักชีวภาพ
หลังจากครบระยะ1-2 เดือน ในการผลิตปุ๋ ยหมักชีวภาพจะสามารถรู้ได้อย่างไรว่าทาการมักสาเร็จหรือไม่
วิธีการสังเกตมีดังต่อไปนี้.
1.สังเกตจากสี ถ้าปุ๋ ยที่ได้เปลี่ยนสีเป็นสีดาหรือสีเทาแสดงว่าปุ๋ ยที่ผลิตนั้นใช้ได้
2.สังเกตจากอุณหภูมิ ความร้อน อุณหภูมิภายนอกกับอุณหภูมิภายในต้องมีความใกล้เคียงกัน
3.สังเกตจากกลิ่น กลิ่นจะค่อยๆลดลงจากเดิม

12. ประโยชน์ของการผลิตปุ๋ ยหมักชีวภาพ
1.เพื่อปรับปรุงสภาพดิน
2.เพื่อทดแทนปุ๋ ยเคมี
3.เพื่อลดต้นทุนในการประกอบอาชีพ
4.เพื่อได้จุลินทรีย์ที่เป็นประโยชน์
5.เพื่อมุ่งเน้นให้เกษตรกรผลิตใช้ในครัวเรือนของตนเองได้
วัสดุในธรรมชาติที่มีแร่ธาตุหลัก(N/P/K) สาหรับพืชในระดับสูง เหมาะแก่การทาปุ๋ ยหมักได้แก่ ผักตบชวา, หญ้าขน,
เปลือกสับปะรด,ฟางข้าว วัสดุธรรมชาติทั่วไปที่มีเปอร์เซ็นตร์ธาตุอาหารพืชสูง โดยเรียงลาดับดังนี้
ไนโตเจน - ขนไก่, ปลาป่น,กากถั่วเหลือง
ฟอสฟอรัส - กระดูกป่น,มูลค้างคาว , แมลงปีกแข็ง
โปแตสเซียม - ขี้เถ้าไม้ยาง, เปลือกแมล็ดกาแฟ,มูลแพะ
ธาตุอาหารพืชในวัสดุธรรมชาติ

13. การนาปุ๋ ยหมักชีวภาพไปใช้กับต้นไม้หรือพืชผัก
ต้องรอให้ครบระยะเวลาในการหมักปุ๋ ยชีวภาพซึ่งได้กาหนดระยะเวลาไว้1-2 เดือน หากต่ากว่านั้นการย่อยสลายของ
จุลินทรีย์และวัตถุดิบต่างๆยังไม่หมด และอุณหภูมิความร้อนต่างๆยังคงอยู่ถ้านาเอาไปใช้กับต้นไม้หรือพืชผักต่างๆพืชนั้นเป็น
พืชจาพวกที่อ่อนแออยู่แล้ว เช่น ผัก อาจจะเหยี่ยวเพราะกระบวนการในการย่อยสลายของจุลินทรีย์และวัตถุดิบต่างๆยังทางาน
อยู่
ประเภทมูลสัตว์
ไนโตรเจน - มูลไก่,มูลสุกรมูลม้า,มูลโค
ฟอสฟอรัส - มูลค้างคาว(สูงมาก),มูลไก่,มูลสุกร
โปแตสเซียม - มูลค้างคาว,มูลไก่,มูลม้า

14. ข้อเปรียบเทียบระหว่างปุ๋ ยหมักชีวภาพกับปุ๋ ยเคมี
ปุ๋ ยหมักชีวภาพ ปุ๋ ยเคมี
ข้อดี ข้อเสีย ข้อดี ข้อเสีย
1. ช่วยปรับปรุงสมบัติทางกายภาพและ
ชีวภาพของดินได้ดีกว่าปุ๋ ยเคมี
เพิ่มปริมาณจุลินทรีย์ดินบางชนิด
มากกว่าปุ๋ ยเคมี
1. ปริมาณธาตุอาหารต่า 1.สามารถใช้ในปริมาณเพียงเล็กน้อย ก็
สามารถให้ธาตุอาหารแก่พืชได้เพียงพอกับ
ความต้องการของพืช ทาให้ประหยัดทั้ง
แรงงานและธาตุอาหารที่ใส่
1. มีธาตุอาหารที่พืชต้องการอยู่ในปุ๋ ย
ไม่ครบถ้วน
2.มีธาตุอาหารเสริมอยู่มากกว่าปุ๋ ยเคมี 2. ใช้เวลานานกว่าจะเป็นประโยชน์ 2.สามารถปรับแต่งปริมาณธาตุอาหารใน
ปุ๋ ยเคมีให้เหมาะสมกับดินและพืชได้ช่วยให้
สามารถปรับปรุงให้ดินมีธาตุอาหารชนิดต่างๆ
ในสัดส่วนที่สมดุลได้
2. มีอิทธิพลต่อคุณสมบัติทางชีวภาพ
ของดิน คือจะ ไปเร่งการสลายตัวของ
อินทรีย์วัตถุในดิน และทาให้จุลินทรีย์
บางชนิดที่อาศัยอยู่ในดินลดลง
3. อยู่ในดินนาน (ค่อยๆ ปลดปล่อย
ธาตุอาหาร)
ส่งเสริมสิ่งมีชีวิตที่เป็นประโยชน์ใน
ดิน
3. ราคาแพงต่อหน่วยธาตุอาหารพืช 3.พืชใช้ธาตุอาหารจากปุ๋ ยได้ทันที จึงให้ผล
เร็ว
มีราคาถูกเมื่อคิดเทียบจากปริมาณของธาตุ
อาหารที่มีในปุ๋ ย
3. การสูญเสียธาตุอาหารโดยการถูก
ชะล้างจากดินมีมาก โดยเฉพาะใน
สภาพนาดินทรายและร่วนปนทราย
ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ

15. สรุปข้อเปรียบเทียบระหว่างปุ๋ ยชีวภาพกับปุ๋ ยเคมี
ปุ๋ ยเคมีกับปุ๋ ยหมักชีวภาพสามารถใช้ผสมกันได้ แต่ถ้าใช้ปุ๋ ยเคมีในปริมาณที่มากจนเกินไป ดิน
อาจจะเสื่อสภาพ แต่หากใช้หมักปุ๋ ยชีวภาพจะช่วยในเรื่องของการรักษาหน้าดิน ช่วยย่อยสลาย
อินทรีย์วัตถุในดินให้เป็นธาตุอาหารแก่พืชพืชสามารถดูดซึมไปใช้ได้เลย ช่วยเร่งการเจริญเติบโตของพืช
ให้สมบูรณ์ แข็งแรงตามธรรมชาติ ต้านทานโรคและแมลงพืชผักเจริญงอกงามช่วยให้ผลผลิตคงทน
สามารถเก็บรักษาไว้ได้นาน

16. ประโยชน์ของการศึกษาการทาปุ๋ ยหมักชีวภาพ
1. เพื่อให้ได้รับความรู้ความเข้าใจในเรื่องของการผลิตปุ๋ ยหมักชีวภาพเพิ่มมากขึ้นจากฐานองค์
ความรู้เดิม
2. สามารถนาองค์ความรู้เรื่องการผลิตปุ๋ ยหมักชีวภาพ สามารถนามาประยุกต์ใช้ใน
ชีวิตประจาวัน
3. สามารถนาองค์ความรู้เรื่องการผลิตปุ๋ ยหมักชีวภาพนามาประยุกต์ใช้กับหลักเศรษฐกิจ
พอเพียงในเรื่องการพึ่งพาตนเองได้

17. สมาชิกในกลุ่ม
1. นางสาวกัลยรัตน์ ชูสาย รหัสนักศึกษา 55115100021
2. นางสาวสมสุดา พิศวงปราการ รหัสนักศึกษา 55115100034
3. นางสาว กัลยา เสียงวังเวง รหัสนักศึกษา 551115100038
4. นายสาริน ประสิทธิ์ รหัสนักศึกษา 55115100082
ตอนเรียน A1
วิชา การพัฒนาชุมชนตามแนวเศรษรฐกิจพอเพียง
เสนอ
อาจารย์ ศุภวัตน์ ปภัสสรากาญจน์
หลักสูตรรัฐประศาสนศาสตร์
ปีการศึกษา 2557
มหาวิทยาลัยราชภัฎสวนดุสิต