1. ภาพอนาคตของเกษตรกรรมไทย
การประชุมเชงิปฏบิตักิาร “ระดมความคดิการ
ประกวดนวตักรรมชาวบา้นดา้นการเกษตรเพอื่
พฒันาคุณภาพชีวติของเกษตรกรรมไทย”
วนัที่4 กนัยายน 2557 เวลา 9.10-10.00 น
ณ หอ้งประชุม INC2 ชนั้ 4 อาคาร INC-2
อุทยานวทิยาศาสตรป์ระเทศไทย ปทุมธานี
รศ.สมพร อิศวิลานนท์
สถาบันคลังสมองของชาติ
สถาบนัคลงัสมองของชาติ
Email: somporn@knit.or.th

2. การประชุมเชงิปฏบิตักิาร “ระดมความคดิการประกวดนวตักรรมชาวบา้นดา้นการเกษตรเพอื่พฒันาคุณภาพชวีติของ
เกษตรกรรมไทย” วนัที่4 กนัยายน 2557 ณ หอ้งประชุม INC2 ชนั้ 4 อาคาร INC-2
อุทยานวทิยาศาสตรป์ระเทศไทย ปทุมธานี
1บรบิทโลกทเี่ปลยี่นแปลงและจะมผีลกระทบ
ต่อภาคเกษตรกรรมไทย
สถาบนัคลงัสมองของชาติ
สถาบนัคลงัสมองของชาติ
2

3. 1. บรบิทโลกทเี่ปลยี่นแปลงและจะมผีลกระทบต่อภาคเกษตรกรรมไทย
1.1 ประเด็นทโี่ลกและสงัคมไทยจะตอ้งเผชญิในอนาคต
ลทัธกิารปกป้องทางการคา้
กฎระเบยีบการคา้มคีวาม
เขม้ขน้มากขนึ้
 ขอ้กงัวลโลกรอ้นกา ลงัถูกนาไป
ผูกเชื่อมโยงกบักฎกตกิาทางการคา้
; carbon footprint; carbon
credit เป็นต้น
 ขอ้ตกลงเกยี่วกบัการ
เปลยี่นแปลงสภาพอากาศและ
สงิ่แวดลอ้มผูกมดัมากขนึ้
ส่งทจี่ะเกดิขนึ้ตามมา
การผลติและการตลาดสนิคา้เกษตรและอาหาร
เปลยี่นแปลงและมคีวามผนัผวน
ทรพัยากรการผลติมปีรมิาณและคุณภาพลดลง
มคีวามขดัแยง้พชือาหาร/พชืพลงังาน
ตน้ทุนการผลติอาหารสูงขนึ้
ประชากรเพมิ่พรอ้มกับกา้วสู่
สังคมผูสู้งอายุ
3
ที่มา:ปรับปรุงจากลดาวัลย์คา ภา

4. 1. บรบิทโลกทเี่ปลยี่นแปลงและจะมผีลกระทบต่อภาคเกษตรกรรมไทย
4
1.2 ความกา้วหนา้ดา้น Science and Technology มี
ความเป็นพลวตัสูงขนึ้
ความกา้วหน้าทางเทคโนโลยีเป็นปัจจัยสาคัญในการสรา้งขีดความสามารถ
และการขยายโอกาสดา้นการแข่งขันในอนาคต
Knowledge Technology/
Information Technology
Biotechnology
Nanotechnology
innovation
Competitive
advantage
Competitiveness
 ทาใหโ้ลกไดก้า้วจาก Factor Driven Economy ของระบบเศรษฐกจิแบบเดมิ
ไปสู่ Innovation Driven Economy หรอืทเี่ราเรยีกว่า “Knowledge-based
4
Economy” หรอื New Economy

5. 1. บรบิทโลกทเี่ปลยี่นแปลงและจะมผีลกระทบต่อภาคเกษตรกรรมไทย
1.3 ความรุนแรงการเปลยี่นแปลงดา้นภูมอิากาศโลก
การเปลยี่นแปลงสภาพภูมอิากาศโลกนาไปสู่ความแปรปรวนของปรมิาณ
นา้ฝนและอุณหภูมนิามาซงึ่ความเสยี่งต่อการผลติทางการเกษตรเพมิ่มาก
ขนึ้เป็นทวคีูณ
ที่มา:ปรับปรุงจากลดาวัลย์คา ภา
ความเปลี่ยนแปลงของ
ภาพแวดล้อม/กายภาพ/
ชีวภาพ
ความเสี่ยงในกระบวนการ
ผลิตทางการเกษตรมีเพิ่ม
สูงขึน้ ทั้งในด้านนา้ท่วม
และฝนแล้ง
Climate Change
&
Global Warming
สถาบนัคลงัสมองของชาติ
ผลกระทบต่อการผลิตภาคการเกษตร
และอาหาร 5

6. 1.4 ความเป็นพลวตัดา้นการคา้และความร่วมมอืมมีากขนึ้
การคา้ การกีดกันทางการคา้ การผูกขาด และผลกระทบจากการเปิดเสรีทางการ
คา้ระหว่างประเทศเพมิ่สูงขนึ้ ขณะเดียวกันมีแนวโนม้ของความร่วมมือในแต่ละ
ภูมิภาคเพมิ่มากขนึ้
ทมี่า:ดัดแปลงจากลดาวัลย์
คาภา
6
ลทัธกิาร
ปกป้ องและ
กดีกนัทาง
การคา้
กฎระเบยีบ
การคา้มี
ความเขม้ขน้
มากขนึ้
กระแส
ภูมภิาค
นยิม
ความ
ร่วมมอื
ของ
เอเชีย
เพมิ่ขนึ้
สถาบนัคลงัสมองของชาติ
1. บรบิทโลกทเี่ปลยี่นแปลงและจะมผีลกระทบต่อภาคเกษตรกรรมไทย

7. 1. บรบิทโลกทเี่ปลยี่นแปลงและจะมผีลกระทบต่อภาคเกษตรกรรมไทย
1.5โลกในยุคของการคา้เสรี
อานาจจะเป็นของผูบ้รโิภคมากกว่าผูผ้ลติ
 การคา้จะไรพ้รหมแดนมากขนึ้ และจะมกีารใช้เครอื่งมอืทไี่ม่ใช่
ภาษี(non-tariff barrier) มาเป็นเครอื่งมอืกดีกนัทางการคา้เพมิ่มากขนึ้
การแข่งขนัในตลาดสนิคา้จะเป็นการแข่งขนัในดา้นคุณภาพที่
รุนแรงขนึ้ สนิคา้ทขี่าดคุณภาพจะถูกเบยีดหายไปจากตลาดการคา้
7
มาตรการทางการคา้จะใหค้วามสนใจกบัสุขอนามยัและความ
ปลอดภยัของผูบ้รโิภคเป็นสงิ่สา คญั ไปพรอ้มๆกบัมกีารกา หนด
มาตรฐานคุณภาพ
การแข่งขนัทรีุ่นแรงในตลาดการคา้ ทาใหผู้ผ้ลติตอ้งอาศยั
เทคโนโลยใีหม่มาใช้ในกระบวนการผลติหรอืตอ้งพงึ่พงิ
วทิยาศาสตรแ์ละเทคโนโลยมีากขนึ้
เพอื่ทาใหต้น้ทุนการผลติต่า ลง
เพอื่ทาใหคุ้ณภาพดขีนึ้ดว้ยตน้ทุนทตี่่า

8. 1. บรบิทโลกทเี่ปลยี่นแปลงและจะมผีลกระทบต่อภาคเกษตรกรรมไทย
1.6 มาตรฐานสนิคา้เป็นสงิ่จาเป็นในยุคของการคา้เสรี
Each ASEAN
Country
Standard
International
Standard
การเกษตรไทย
การเกษตรนานาชาติ
การเกษตร
อาเซียน
8
การกา้วสู่ยุคการคา้เสรี
ความกา้วหนา้ของเทคโนโลยีและนวัตกรรม
มาตรฐานสินคา้
เกษตรและอาหาร
เช่นขา้วหอมมะลิ
มาตรฐานระบบ
(เช่น GAP, Organic
Thailand, GMP เป็น
ตน้)
มาตรฐานชุมชน
มาตรฐานทั่วไป
SPS/QIE/CODEX/
IPPC
มาตรฐาน IFOAM, USDA
ORGANIC
มาตรฐานทั่วไป
SPS/QIE/CODEX/ IPPC
การเขา้สู่
Word Free
Trade
Economy ตาม
บริบทของ
องค์การการคา้
โลก
มิติเวลา

9. 1. บรบิทโลกทเี่ปลยี่นแปลงและจะมผีลกระทบต่อภาคเกษตรกรรมไทย
1.7 การปรบัเปลยี่นบรบิทในภูมภิาคโดยเฉพาะเขตเสรกีารคา้และ
เสน้ทางระเบยีงเศรษฐกจิใหม่สรา้งโอกาสใหม่และความทา้ทาย
1.North-South Corridor
2.Northern Corridor
3.North-Eastern Corridor
4.Eastern Corridor
5.Central Corridor
6.East-West Corridor
7.New Southern Corridor
8.Southern Corridor
9.Southern Coastal
Corridor
1
2
3
4
5
6
7
8
9
ทมี่า: กรมเจรจาการคา้ระหว่างประเทศ
9

10. การประชุมเชงิปฏบิตักิาร “ระดมความคดิการประกวดนวตักรรมชาวบา้นดา้นการเกษตรเพอื่พฒันาคุณภาพชวีติของ
เกษตรกรรมไทย” วนัที่4 กนัยายน 2557 ณ หอ้งประชุม INC2 ชนั้ 4 อาคาร INC-2
อุทยานวทิยาศาสตรป์ระเทศไทย ปทุมธานี
10
10
2. มองอนาคตเกษตรกรรมไทย

11. 2. มองอนาคตเกษตรกรรมไทย
2.1 มโนทศันท์1ี่: เกษตรกรรายย่อยกลุ่มใหญ่กา้วไม่ทนักบับรบิท
โลกทเี่ปลยี่นไปและเกดิภาวะล่มสลายในอาชีพเกษตรกรรม
การสุ่มเสยี่ง
ต่อภาวะล่ม
สลายของ
เกษตรกรราย
ย่อยทปี่รบัตวั
ไม่ได้
ขายทนี่าออกพรอ้ม
กบัการยา้ยถนิ่ไป
เป็นผูข้ายแรงงาน
รายใหญ่และคน
ในเมอืงกวา้นเก็บ
ทดี่นิทงั้เพอื่
การเกษตรและเพอื่
เก็งกาไร
ธุรกจิอาหาร
ขนาดใหญ่
ขยายตวัและ
ปรบัตวัเป็นธุรกจิ
ขา้มชาติ
ความมนั่คงทาง
อาหารของ
ครวัเรอืนขนาดเล็ก
ในชนบทสนั่คลอน
food poverty
ขยายตวั
เงอื่นไข
ทรี่ายย่อย
เผชญิ
อาหารอยู่ใน
มือธุรกิจขนาด
ใหญ่
รายเล็กถอด
ใจแต่ราย
ใหญ่เห็น
โอกาส
11
การกา้วสู่ยุคการคา้เสรี
ความกา้วหนา้ของเทคโนโลยีและนวัตกรรม
กา้วไม่ทนักบัการ
เปลยี่นแปลงทางเทคโนโลยี
และการจดัการ
การผลติขาดความเขา้ใจ
ถงึผูบ้รโิภค กา้วไม่ทนักบั
การตอบสนองของกลไก
การตลาดสมยัใหม่
การผลติสนิคา้ยงัเป็น
สนิคา้คละ ไม่ไดค้า นงึถงึ
คุณภาพและมาตรฐานตาม
กฎกตกิาการคา้ใหม่ ทาให้
ไม่ไดร้าคา
การผลติเป็นรายเล็กราย
น้อยทาใหก้ารเขา้ถงึตลาด
สมยัใหม่ทาไดย้ากและ
จากดั
การผลติใหผ้ลตอบแทน
ต่า และเกษตรกรเขา้สู่
ภาวะสูงวยั
มมีาตรฐานแต่
ราคาอาหารแพงขนึ้
การมอียู่
ของอาหาร
ยงัขยายตวั
แต่ food
safety net
ของครวั
เรอืนหดตวั
การเขา้ไม่
ถงึอาหาร
และfood
poverty
เป็ นปัญหา
ของคนจน
ในชนบท
มิติเวลา
11

12. 2.2 มโนทศันท์ี่2: เกษตรกรรายย่อยในกลุ่มทเี่ลอืกเดนิ
บนเสน้ทางเกษตรกรรมยงั่ยนืจะอยู่ดกีนิดแีละเป็นสุข
ไดร้บัคุณค่าจากการบรโิภค
อาหารทไี่ดคุ้ณภาพ เป็นมติร
กบัสงิ่แวดล้อม มคีวาม
ปลอดภยั เขา้ถงึไดแ้ละมอียู่
อย่างพอเพียง
ผูกโยงเครอืข่ายสรา้งเป็นตลาด
จาเพาะ(nich market) มกีลไก
รบัรองคุณค่า มชี่องทางในการ
กระจายสนิคา้ ทเี่ป็นธรรม
สรา้งความจาเพาะในคุณค่า
ของสนิคา้(niche product)
ใช้ปัจจยัการผลติทเี่ป็นมติรต่อ
สงิ่แวดล้อม มกีลไกของ
กจิกรรมและการจดัการทดีี่
ตระหนกัถงึความสาคญั
ของระบบนเิวศ
สภาพแวดล้อมและ
ทรพัยากรธรรมชาติ
12
สังคม
เกษตรกรรม
ยงั่ยนื
สงิ่แวดลอ้ม เศรษฐกิจ
คุณภาพชีวิตที่
ดีของเกษตรกร
ดิน น้า อากาศ
biodiversity
ประสทิธภิาพ ความเป็นธรรม
การ
ผสมผสาน
การผลิตพืช
และสัตว์
2. มองอนาคตเกษตรกรรมไทย

13. 13
มีกระบวนการผลิตที่ดีจากตน้น้าและเชื่อมต่อ
กับกระบวนการกลางน้าและปลายน้า เพอื่ใหเ้กิด
กระบวนการทาธุรกจิโดยคานึงถึงคุณค่า เช่น การ
ทาขา้วหอมมะลิอินทรีย์ การผลิตพืชผักปลอดภัย
คุณภาพและมาตรฐานในทางการคา้
ปรับระบบการผลิตในรูปแบบ product mass
ไปสู่การเป็น product niche โดยการจัดการความรู้
ใหกั้บตนเองและการสรา้งกลุ่มอย่างเชม้แข็ง
สรา้งหลักคิดของการพงึ่พาตนเอง ภายใต้
กระบวนการจัดการความรู้การตระหนักถึงความเสี่ยง
การสรา้งรายไดแ้ละการประหยัดรายจ่าย การสรา้งคูณ
ธรรมและความเชื่อถือในตัวสนิคา้
2. มองอนาคตเกษตรกรรมไทย
2.2 มโนทศันท์ี่2 (ต่อ)

14. 2.2 มโนทศันท์ี่2 (ต่อ)
การรวมเป็นกลุ่มของเกษตรกรรายย่อยจะทา ใหก้ารสรา้งห่วงโซ่
คุณค่าในกระบวนการผลติและการตลาดเกดิขนึ้ไดแ้ละมคีวามยงั่ยนื
ระบบการผลติ
(Production System)
การสนับสนุนจาก
หน่วยงานของรัฐ
ระบบการตลาด
(
ระบบการแปรรูป
(Processing System)
Marketing System)
ระบบการบรโิภค
(Consumption System)
การสนับสนุนจาก
องค์กรธุรกจิ
Source: Modified from Boonjit Titapiwatanakun KU 2 Dec. 2003
2. มองอนาคตเกษตรกรรมไทย

15. การผลิต
• รวมทนี่าใหใ้หย่ขนึ้
• มีมาตรบานการผลิต
• ใชเ้ครื่องจักรกลเขา้ช่วย
• ทาชลประทานไร่นาใหมี้ประสิทธิภาพ
ปัจจยัการผลิต
• เมล็ดพันธุ์ดี
• .ใชปั้จจัยการผลิตคุณภาพ
• จัดการเครอื่งมืออย่างมี
ประสิทธิภาพ
การดูแลหลังเก็บเกี่
ยว
• แปรรูปทดีี่
• เกบ้รักษาดี
• การขนส่งดี
การคา้
• สืบที่มาได้
• คุณภาพดี
• ความปลอดภัย
• การตลาด
ธุรกจิ
การแปรรูป
• High VA processing
• Processing by-products
สหกรณ์การเกษตร
การจัดการที่
ดินและทุน
การส่งเสรมิ การให้
สนิเชื่อ
Source:Dang Kim Son, 2014
:
15
2.2 มโนทศันท์ี่2 (ต่อ)
2. มองอนาคตเกษตรกรรมไทย

16. 2. มองอนาคตเกษตรกรรมไทย
2.3 มโนทศันท์ี่3: การขยายตวัของ Business Farm
และการเตบิโตของเกษตรอุตสาหกรรม
มกีารขยายตวัของผูป้ระกอบการขนาดใหญ่ในเชงิ
ของ Business farmและอุตสาหกรรมแปรรูป
การผลติมลีกัษณะของผูป้ระกอบการรายใหญ่ มเีป้าหมาย
ทางธุรกจิ ทงั้เพอื่การตอบสนองต่อความตอ้งการของตลาดทงั้
ในประเทศและต่างประเทศ พฒันาเทคโนโลยอีุตสาหกรรม
อาหาร พฒันาคุณภาพของสนิคา้ใหไ้ดม้าตรฐานของตลาด
การผลติทมี่ลีกัษณะเป็นเกษตรอุตสาหกรรม มลีกัษณะของ
การเป็นZoning โดยมฐีานของอุตสาหกรรมการแปรรูปเป็นตวั
รองรบัเพอื่การสรา้งมูลค่าเพมิ่จากวตัถุดบิในพนื้ที่
กา้วไปสู่การใช้เทคโนโลยแีละเครอื่งจกัรกลการเกษตรและ
การเป็นธุรกจิฟารม์ หรอืการเป็น corporate farming
16

17. 2. มองอนาคตเกษตรกรรมไทย
2.3 มโนทศันท์ี่3(ต่อ)
การผลิตจะใหค้วามสาคัญกับมาตรฐานในกระบวนการผลิตเพื่อการ
ส่งออก
 การจดัการในโรงเรอืนปิด
(Evaporative cooling system)
ควบคุมดว้ยระบบคอมพวิเตอร์
(Automatic System)
การจดัการในโรงเรอืนปิด
(Evaporative Cooling System)
การนามูลสุกรมาผลติ Biogas
พฒันาการเพาะเลยี้งสตัวน์า้ในระบบปิด
(Probiotic Farm)
พฒันากุง้พนัธุด์ี
Good Manufacturing
Practice (GMP)
Good Agricultural
Practice (GAP)
ทมี่า: ดดัแปลงจากมนตรี คงตระกูลเทยีน 2554 17

18. Q&A ขอบคุณ