АРТЕРИЯЛЫҚ ГИПЕРТОНИЯ

1. ТҮРКІСТАН МЕДИЦИНА КОЛЛЕДЖІ
№8 ТЕРАПИЯ ЖӘНЕ ТУЫСТАС ПӘНДЕР
ЦИКЛДІК ӘДІСТЕМЕЛІК КОМИССИЯСЫ
ІШКІ АУРУЛАР
ПӘНІНЕН ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚҚА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК
ӨҢДЕУ
ОҚЫТУ МОДУЛІ Б 5: АРТЕРИЯЛЫҚ ГИПЕРТОНИЯ
Мамандығы: 0301000 – «Емдеу ісі»
Біліктілігі: 0301013 – «Фельдшер»
Курс: ІV
Семестр: 7

2. Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 2-ші беті
Әзірлеген: Ішкі аурулар пәнінің оқытушысы Мадельханова А.А
№ 7 Терапия және туыстас пәндер циклдік әдістемелік комиссиясының мәжілісінде
талқыланып бекітілді.
Хаттама №_____ __________ 2017 жыл
ЦӘК төрайымы ______________ Бабаханова Г.А

3. Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 3-ші беті
Өз ойларыңызға өте мұқият болыңыз – олар істеріңіздің бастауы.
Лао-цзы
Сабақтың тақырыбы: Артериялық гипертония
Сабақтың түрі: Тәжірибелік
Сабақ барысында қолданылатын басқа да педогогикалық технологиялар:
• Интерактивті технология
• Дамыта оқыту технологиясы
• Кәсіби бағдар беру технологиясы
• Ақпараттық технология
Белгіленген технологияны іске асыру әдістері:
• Шағын топтармен жұмыс жасау әдісі
• Жаңа материалды меңгеру және пысықтау әдісі
• Ауызша сұрау
• Иллюстративті түсіндіру
• Студенттердің өзіндік жұмыс
Сабақтың мақсаты:
Білімділік:
• Артериялық гипертензияның жіктемесіні үйрету;
• Этиологиясы, патогенезі.
• Клиникалық симптомдары.
• Гипертониялық криз кезінде жедел көмек көрсету. Асқынулары. Емдеу.
• Артериялық гипертония синдромымен жатқан науқастарға динамикалық бақылау
жүргізу.
• ФАП-тық жағдайда ауруларды бақылау
Дамытушылық: Студенттердің клиникалық ойлау қабілетін жетілдіру,
теорияны тәжірибемен ұштастыру және студенттердің оқуға деген
қызығушылығын дамыту, білім деңгейін жоғарылату.
Тәрбиелік: Студенттерді болашақ маман ретінде тәрбиелеу. Болашақ мамандығына деген
жауапкершілігін, сүйіспеншілігін, ұстамдылығын, төзімділігін қалыптастыру,
адамгершілікке, мейірімділікке үйрету.
Пәнішілік байланыс: Атеросклероз

4. Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 4-ші беті
Пәнаралық байланыс:
Қамтитын пәндер:Қамтитын пәндер:
Латын тілі
Терминологиялық сөздер
Қалыпты анатомия
Қан-тамыр жүйесінің
құрылысы
Физиология
Қан-тамыр жүйесінің
физиологияcы
Паталогиялық анатомия
Қан-тамыр жүйесінің
аурулары
Патофизиология
Қан-тамыр жүйесінің
патофизиологиясы Клиникаға кіріспе
Мейірбикелік дағдылар

5. Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 5-ші беті
Cтудент білуі тиіс:
• Артериялық гипертензияның анықтамасы, жіктеуі мен этиопатогенезін;
• Артериялық гипертензияның клиникалық белгілер мен асқынуларын;
• Ем қағидаларын;
• Гипертония кризінде жедел шараларын.
Студент істей алуы тиіс:
• Артериялық гипертензияда ауру анамнезін жию және ауруды физикалық тексеру;
• Тексеру жоспарын тағайындау;
• Артериялық гипертензияда ем жоспарын тағайындау;
• Гипертония кризінде жедел жәрдем көрсету.
Сабақтың жабдықталуы:
Көрнекі құралдар: Плакаттар, тонометр, фонендоскоп, кушетка, муляждар, фантом,
торс, торс-иммитатор, слайдтар.
Үлестірмелі материалдар: тесттер, ситуациялық есептер,
стандарттар, тапсырмалар, ауру тарихының схемасы.
Техникалық оқу құралдары: Интерактивті тақта, компьютер, проектор, СD, DVD.
Сабақ барысында қолданылатын оқулықтар мен оқу-әдістемелік құралдар:
Негізгі
1. Ішкі аурулар. Б. С. Калимурзина. – 2005
2. Внутренние болезни: учебник: в 2-х т + СД. Мухин Н. А., Моисеев В. С., Мартынов
А. И.- М., ГЭОТАР-Медиа, 2009. Т. 1-672с., Т. 2-592 с
3. Терапия с курсом ПМСП. Смолева Э. В. – Ростов-на Дону «Феникс», 2008
Қосымша әдебиеттер
1. В.И.Маколкин, С.Н. Овчаренко, Москва 2001ж
2. В.Я.Григорьев, Э.Н.Яковенко «Клиническая гастроэнтерология», 2001ж.
3. В.Н. Боглюбов «Внутренние болезни»,
4. Қ.Д.Мухамбетов «Ішкі аурулар» (оқу құралы) 2006ж.
5. Қ.Д.Мухамбетов «Ішкі аурулардан тестілер жинағы» 2007ж.
6. М.Д.Машковский «Лекарственные средства», 2001ж 2том.
7. Қ.Д.Мухамбетов «Ішкі аурулар пропедевтикасы» (оқу құралы) 2002ж.
8. Қ.Д.Мухамбетов «Ішкі аурулар пропедевтикасы» (оқу құралы, 2-і басылым), 2006.
9. Е.А.Романова. «Диагностический справочник терапевта», Москва, 2007г.
10. Ю.Ю.Елисеева. Полный справочник «Внутренние болзени», ЭКСМО, 2005г.
Сабақтың хронокартасы

6. 1-сұрақ. АртериялықАртериялық гипертензияның этиологиясы және патогенезі
Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 6-ші беті
Сабақ бөлімдерінің атауы Сабақтың
ұзақтығы
Ұйымдастыру сәті 2- минут
Тақырыпқа мотивациялық сипаттама беру 3-минут
Студенттердің теориялық білімін бақылау. 30 минут
Тәжірибелік дағдылардың орындалу техникасын түсіндіру және
демонстрациялау.
25 минут
Студенттердің өзіндік жұмысы 105 минут
Сабақты қорытындылау 10 минут
Үйге тапсырма 5 минут
Сабақ барысы:
І Ұйымдастыру сәті- 2- минут.
Аудитория тазалығына, сабақтың жабдықталуына көңіл аударып, топ түгелдігін
тексеріп, журнал толтыру.
ІІ Тақырыпқа мотивациялық сипаттама беру- 3 минут
Қазіргі кезде жүрек ауруларының жиіленуі мен өлім себебіде көбеюде.Орта
медициналық буын өзінің келешек қызметінде дұрыс диагноз қою үшін жүрек қан-тамыр
жүйесі зақымдалған аурулардың клиникалық белгілері мен тексеру әдістерін жете білуі
міндетті. Артериялық гипертензия адамның өміріне тікелей қауіп төндіреді.Оған шалдыққан
40 жастағы адамдардың өмірінің орташа ұзақтығы небәрі шамамен 9 жыл құрайды. Бұл
науқастарда жалпы өлім саны 2-5 есе, ал жүрек-қан тамыр ауруларынан өлім 2-3 есе жоғары.
Систолалық артериялық қысымның әр 10 мм биіктеуі ми инсультін 10 пайызға арттырады.
Жүрек ауруларынан еңбекке қабілеттілігі төмендеуіне, мүгедектікке, соңы қайғылы
жағдайларменен аяқталу жағдайлары күрт өсуде.Бүгінде «Саламатты Қазақстан-2015»
мемлекеттік бағдарламасы жүзеге асырылуда. Денсаулық сақтау жүйесі сапалы дамып
келеді. Халық денсаулығы көрсеткіштерінің жақсы серпінділігіне қол жеткізілді.
Болашақ маман даярлауда лабораторлы, аспапты зерттеулердің, негізгі клиникалық
синдромдарды білу, бір - бірінен ажырата білу, клиникалық ойлау, тәжірибелік дағдыларды
меңгеру қазіргі студент үшін маңызды.
ІІІ Студенттердің теориялық білімін бақылау-30 минут
Студенттердің теориялық білімін бағалауда қойылатын сұрақтар
Артериялық гипертонияның анықтамасы, этиологиясы, патогенезі.
Артериялық гипертонияның жіктемесі, клиникалық белгілері.
Артериялық гипертонияның диагностикасы мен емі, алдын алу шаралары.
Гипертониялық гипертония кезінде жедел жәрдем шаралары.
Жауабы:Жауабы:
Біріншілік артериялық гипертония немесе эссенциальдік гипертония- артериялық қысымныңБіріншілік артериялық гипертония немесе эссенциальдік гипертония- артериялық қысымның
реттеуіне қатысты ағзалардың зақымдануына байланыссыз дамитын артериялық қан қысымыныңреттеуіне қатысты ағзалардың зақымдануына байланыссыз дамитын артериялық қан қысымының
жоғарылауы.жоғарылауы.
Артериялық гипертонияның басты белгісі- қан қысымының көтерілуі.Артериялық гипертонияның басты белгісі- қан қысымының көтерілуі.

7. Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 7-ші беті
Эпидемиологиясы.Эпидемиологиясы. АГ еркектердің 39,2%-да, әйелдердің 41,1%-да анықталады және жас ұлғайғанАГ еркектердің 39,2%-да, әйелдердің 41,1%-да анықталады және жас ұлғайған
сайын бұл синдромның саны да көбейе түседі.сайын бұл синдромның саны да көбейе түседі.
Этиологиясы.Этиологиясы. Қазіргі кезде артериялық гипертонияның даму себептері толық анықталмаған,Қазіргі кезде артериялық гипертонияның даму себептері толық анықталмаған,
дегенмен оның дамуына келесі факторлар ықпал етеді:дегенмен оның дамуына келесі факторлар ықпал етеді:
Тұқым қуалауға бейімділік.Тұқым қуалауға бейімділік.
Жүйкелік-психикалық жарақаттар (эмоциялық стресстер).Жүйкелік-психикалық жарақаттар (эмоциялық стресстер).
Кәсіптік зияндықтар (ми қызметімен айналысатындар, құлаққа, көзге зейін қоюға көп күш түсуі,Кәсіптік зияндықтар (ми қызметімен айналысатындар, құлаққа, көзге зейін қоюға көп күш түсуі,
мәселен диспетчерлер, шулы цехтарда жұмыс жасайтындар).мәселен диспетчерлер, шулы цехтарда жұмыс жасайтындар).
Тамақтанудың ерекшеліктері (тұзды тағамға әуесқойлық, кальцийдің, магнийдің жетіспеушілігі).Тамақтанудың ерекшеліктері (тұзды тағамға әуесқойлық, кальцийдің, магнийдің жетіспеушілігі).
Зиянды әдеттер: темекі тарту, ішкілікке салыну (арақ ішкеннен кейін сау адамның өзінде де АҚ 20-30Зиянды әдеттер: темекі тарту, ішкілікке салыну (арақ ішкеннен кейін сау адамның өзінде де АҚ 20-30
мм с.б. биіктейді).мм с.б. биіктейді).
Бас миының жарақаттары.Бас миының жарақаттары.
Семіздік.Семіздік.
Патогенезі:Патогенезі: Артериялық гипертонияда симпатоадренал жүйе, ренин - ангиотензин жүйесі,Артериялық гипертонияда симпатоадренал жүйе, ренин - ангиотензин жүйесі,
альдостерон жүйесі, гипоталамус пен гипофиздің антидиурекриндік жүйесі – вазопрессинніңальдостерон жүйесі, гипоталамус пен гипофиздің антидиурекриндік жүйесі – вазопрессиннің
функциясы артады. Соның нәтижесінде артериялық қысым тұрақты жоғарылайды.функциясы артады. Соның нәтижесінде артериялық қысым тұрақты жоғарылайды.
Әр түрлі себептен дамыған су мен натрийдің жиналуы ағзада қанның көлемі көбейтіп, жүрекке күшӘр түрлі себептен дамыған су мен натрийдің жиналуы ағзада қанның көлемі көбейтіп, жүрекке күш
түсіреді.түсіреді.
2-сұрақ .Артериялық гипертензияның
жіктемесі.
2-сұрақ .Артериялық гипертензияның
жіктемесі.
Жауабы:Жауабы:
Артериялық гипертензияның ДДҰ, гипертония бойынша Халықаралық қоғамАртериялық гипертензияның ДДҰ, гипертония бойынша Халықаралық қоғам
(1999) жіктемесі:(1999) жіктемесі:
АҚ деңгейлері САҚ мм с.б. ДАҚ мм с.б.Оптимальді < 120АҚ деңгейлері САҚ мм с.б. ДАҚ мм с.б.Оптимальді < 120 << 80Қалыпты80Қалыпты
<< 130130 << 85Жоғары қалыпты 130-139 85-891-ші дәрежелі 140-159 90-992-85Жоғары қалыпты 130-139 85-891-ші дәрежелі 140-159 90-992-
ші дәрежелі 160-179 100-1093-ші дәрежеліші дәрежелі 160-179 100-1093-ші дәрежелі 180180 110110
Жауабы:Жауабы:
Артериялық гипертензияның ДДҰ, гипертония бойынша Халықаралық қоғамАртериялық гипертензияның ДДҰ, гипертония бойынша Халықаралық қоғам
(1999) жіктемесі:(1999) жіктемесі:
АҚ деңгейлері САҚ мм с.б. ДАҚ мм с.б.Оптимальді 120АҚ деңгейлері САҚ мм с.б. ДАҚ мм с.б.Оптимальді 120 80Қалыпты80Қалыпты
130130 85Жоғары қалыпты 130-139 85-891-ші дәрежелі 140-159 90-992-85Жоғары қалыпты 130-139 85-891-ші дәрежелі 140-159 90-992-
ші дәрежелі 160-179 100-1093-ші дәрежеліші дәрежелі 160-179 100-1093-ші дәрежелі 180180 110110
3-сұрақ. Артериялық гипертензияның
клиникалық белгілері.

8. Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 8-ші беті
Жауабы;Жауабы;
Клиникалық көрінісі.Клиникалық көрінісі.
Артериялық гипертония синдромы;Артериялық гипертония синдромы;
Цереброваскулярлық синдром (бастың ауруы, айналуы, құлақтың шуылдауы, ескеЦереброваскулярлық синдром (бастың ауруы, айналуы, құлақтың шуылдауы, еске
сақтау қабілетінің төмендеуі т.б.);сақтау қабілетінің төмендеуі т.б.);
Жүректік синдром (стенокардия ұстамалары, кардиалгиялар, ырғақ бұзылыстары,Жүректік синдром (стенокардия ұстамалары, кардиалгиялар, ырғақ бұзылыстары,
сол қарыншаның гипертрофиясы, жеткіліксіздігі);сол қарыншаның гипертрофиясы, жеткіліксіздігі);
Жалпы невроздық синдром (ұйқысыздық, астения, ипохондрия, депрессияғаЖалпы невроздық синдром (ұйқысыздық, астения, ипохондрия, депрессияға
бейімділік);бейімділік);
І сатысы - клиникалық белгілері тез пайда болып, тез басылады. Басты орын
алатыны - жүйке жүйесінің функциялық бұзылыстары: ми қызметіне қабілеттің
төмендеуі, бастың ауруы, ұйқының бұзылуы. Бастың ауруы кейде ұйықтапұйықтап
тұрғаннан (әсіресе күндіз), ауыр ми қызметінен, ауа райының бұзылысынан, анда-тұрғаннан (әсіресе күндіз), ауыр ми қызметінен, ауа райының бұзылысынан, анда-
санда тамақты тоя ішкеннен кейін пайда болады. Көбіне ауыратыны - шүйде, төбесанда тамақты тоя ішкеннен кейін пайда болады. Көбіне ауыратыны - шүйде, төбе
аймағы және желке тұсы. Науқастар қатты дыбысты, шуды, жарқыраған жарықтыаймағы және желке тұсы. Науқастар қатты дыбысты, шуды, жарқыраған жарықты
жақтырмайды. Бұл сатыда САҚ 160-179 мм с.б., ДАҚ 95-104 мм с.б. шамасында.жақтырмайды. Бұл сатыда САҚ 160-179 мм с.б., ДАҚ 95-104 мм с.б. шамасында.
Демалып тыныққанда АҚ өз-өзінен қалыпты немесе жоғары қалыпты деңгейгеДемалып тыныққанда АҚ өз-өзінен қалыпты немесе жоғары қалыпты деңгейге
дейін төмендейді. Бұл кезеңде ішкі ағзалар зақымданбайды, физикалық тексергендедейін төмендейді. Бұл кезеңде ішкі ағзалар зақымданбайды, физикалық тексергенде
жүрек жағынан патологиялық өзгерістер табылмайды. Бұл кезде артериялықжүрек жағынан патологиялық өзгерістер табылмайды. Бұл кезде артериялық
гипертонияның диагностикасы АҚ жоғарылауына ғана негізделеді.гипертонияның диагностикасы АҚ жоғарылауына ғана негізделеді.
ІІ сатысы - бұл кезде артериялық гипертонияның белгілері айқын байқалады.ІІ сатысы - бұл кезде артериялық гипертонияның белгілері айқын байқалады.
Науқастар басының жиі ауруына, айналуына, жүрек тұсының шаншуына,Науқастар басының жиі ауруына, айналуына, жүрек тұсының шаншуына,
ұйқысыздыққа шағымданады. Бұл сатының басты белгісі-АҚ-ның тұрақтыұйқысыздыққа шағымданады. Бұл сатының басты белгісі-АҚ-ның тұрақты
биіктеуі: САҚ-180-199, ДАҚ-105-114 мм с.б. дейін. Бұл сатыда гипертониябиіктеуі: САҚ-180-199, ДАҚ-105-114 мм с.б. дейін. Бұл сатыда гипертония
криздері жиіленеді. Жүректе сол қарынша гипертрофиясының белгілері пайдакриздері жиіленеді. Жүректе сол қарынша гипертрофиясының белгілері пайда
болады, жүрек ұшында І тонның әлсіреуімен бірге систолалық шу естілуі мүмкін.болады, жүрек ұшында І тонның әлсіреуімен бірге систолалық шу естілуі мүмкін.
Артериялық гипертонияның ІІ сатысын анықтау үшін көз түбін зерттеу көпАртериялық гипертонияның ІІ сатысын анықтау үшін көз түбін зерттеу көп
көмектеседі. Бұл кезде тұрақты сақталатын гипертониялық ангиопатияныңкөмектеседі. Бұл кезде тұрақты сақталатын гипертониялық ангиопатияның
белгілері пайда болады.белгілері пайда болады.
ІІІ сатысы - бұл сатыға АҚ-ның аса биік деңгейге тұрақты көтерілуі тән: САҚ –ІІІ сатысы - бұл сатыға АҚ-ның аса биік деңгейге тұрақты көтерілуі тән: САҚ –
220-229, ДАҚ - 115-129 мм с.б. деңгейінде. Артериялық гипертонияның ІІІ220-229, ДАҚ - 115-129 мм с.б. деңгейінде. Артериялық гипертонияның ІІІ
сатысында «нысаналық» ағзалардың ауыр түрде зақымдануы тән:сатысында «нысаналық» ағзалардың ауыр түрде зақымдануы тән:
жүрек жағынан- миокард инфаркты, сол қарынша жеткіліксіздігі;жүрек жағынан- миокард инфаркты, сол қарынша жеткіліксіздігі;
бас миы жағынан- гипертониялық энцефалопатия, миға қан құйылу;бас миы жағынан- гипертониялық энцефалопатия, миға қан құйылу;
бүйрек жағынан- нефроангиосклероз, бүйрек шамасыздығы;бүйрек жағынан- нефроангиосклероз, бүйрек шамасыздығы;
көз түбі жағынан: тор қабыққа қан құйылуы, гипертониялық ангиоретинопатиякөз түбі жағынан: тор қабыққа қан құйылуы, гипертониялық ангиоретинопатия

9. Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 9-ші беті
4-сұрақ.
Артериялы гипертензияны еміқ ң
Жауабы:Жауабы:
Емі.Емі. Медикаментті емес ем.Медикаментті емес ем.
салауатты өмір салтын сақтану;салауатты өмір салтын сақтану;
темекіні тастау;темекіні тастау;
дене салмағын қалыптастыру;дене салмағын қалыптастыру;
ас тұзын тәулігіне 5г-нан артық қолданбау;ас тұзын тәулігіне 5г-нан артық қолданбау;
алкоголді қабылдауды доғару;алкоголді қабылдауды доғару;
физикалық белсенділік;физикалық белсенділік;
емдәмді қатаң сақтау – майларды азайтып, көкөніс, жеміс- жидекті көпемдәмді қатаң сақтау – майларды азайтып, көкөніс, жеміс- жидекті көп
қабылдау.қабылдау.
Медикаментті ем.Медикаментті ем. Гипотензивті дәрілермен емдегенде ескеру қажет:Гипотензивті дәрілермен емдегенде ескеру қажет:
Сырқаттың қауіпті факторларын, нысана ағзалардың зақымдануы жәнеСырқаттың қауіпті факторларын, нысана ағзалардың зақымдануы және
ілеспелі ауруларын;ілеспелі ауруларын;
Монотерапиядан әсер болмағанда дәрінің мөлшерін көбейту;Монотерапиядан әсер болмағанда дәрінің мөлшерін көбейту;
Қосарланған гипотензивті емдеуде келесі комбинациялардыҚосарланған гипотензивті емдеуде келесі комбинацияларды
қолдануға болады:қолдануға болады:
Диуретиктер + бетаадреноблокаторлар;Диуретиктер + бетаадреноблокаторлар;
Диуретиктер+ангиотензин айналдырушы ферменттің ингибиторларыДиуретиктер+ангиотензин айналдырушы ферменттің ингибиторлары
(ААФ);(ААФ);
Кальций антогонистері + бетаадреноблокаторлар;Кальций антогонистері + бетаадреноблокаторлар;
Кальций антогонистері+ диуретиктер.Кальций антогонистері+ диуретиктер.
Диуретиктер.Диуретиктер.
Индапамид-1,5 немесе 2,5мг 1р/т; гидрохлортиазид – 25-100мг/т;Индапамид-1,5 немесе 2,5мг 1р/т; гидрохлортиазид – 25-100мг/т;
фуросемид40-240мг таңертең; буметамид – 1-2мг ашқарынға; Егер ісінуфуросемид40-240мг таңертең; буметамид – 1-2мг ашқарынға; Егер ісіну
синдромы айқын болса, 8-15мг беруге болады. Спиронолактон – 50-100мг/тсиндромы айқын болса, 8-15мг беруге болады. Спиронолактон – 50-100мг/т
немесе 2рет/т, қажет болған жағдай-да 2 аптадан кейін дәрінің дозасыннемесе 2рет/т, қажет болған жағдай-да 2 аптадан кейін дәрінің дозасын
біртіндеп көбейтуге болады.біртіндеп көбейтуге болады.
Жауабы:Жауабы:
Емі.Емі. Медикаментті емес ем.Медикаментті емес ем.
салауатты өмір салтын сақтану;салауатты өмір салтын сақтану;
темекіні тастау;темекіні тастау;
дене салмағын қалыптастыру;дене салмағын қалыптастыру;
ас тұзын тәулігіне 5г-нан артық қолданбау;ас тұзын тәулігіне 5г-нан артық қолданбау;
алкоголді қабылдауды доғару;алкоголді қабылдауды доғару;
физикалық белсенділік;физикалық белсенділік;
емдәмді қатаң сақтау – майларды азайтып, көкөніс, жеміс- жидекті көпемдәмді қатаң сақтау – майларды азайтып, көкөніс, жеміс- жидекті көп
қабылдау.қабылдау.
Медикаментті ем.Медикаментті ем. Гипотензивті дәрілермен емдегенде ескеру қажет:Гипотензивті дәрілермен емдегенде ескеру қажет:
Сырқаттың қауіпті факторларын, нысана ағзалардың зақымдануы жәнеСырқаттың қауіпті факторларын, нысана ағзалардың зақымдануы және
ілеспелі ауруларын;ілеспелі ауруларын;
Монотерапиядан әсер болмағанда дәрінің мөлшерін көбейту;Монотерапиядан әсер болмағанда дәрінің мөлшерін көбейту;
Қосарланған гипотензивті емдеуде келесі комбинациялардыҚосарланған гипотензивті емдеуде келесі комбинацияларды
қолдануға болады:қолдануға болады:
Диуретиктер + бетаадреноблокаторлар;Диуретиктер + бетаадреноблокаторлар;
Диуретиктер+ангиотензин айналдырушы ферменттің ингибиторларыДиуретиктер+ангиотензин айналдырушы ферменттің ингибиторлары
(ААФ);(ААФ);
Кальций антогонистері + бетаадреноблокаторлар;Кальций антогонистері + бетаадреноблокаторлар;
Кальций антогонистері+ диуретиктер.Кальций антогонистері+ диуретиктер.
Диуретиктер.Диуретиктер.
Индапамид-1,5 немесе 2,5мг 1р/т; гидрохлортиазид – 25-100мг/т;Индапамид-1,5 немесе 2,5мг 1р/т; гидрохлортиазид – 25-100мг/т;
фуросемид40-240мг таңертең; буметамид – 1-2мг ашқарынға; Егер ісінуфуросемид40-240мг таңертең; буметамид – 1-2мг ашқарынға; Егер ісіну
синдромы айқын болса, 8-15мг беруге болады. Спиронолактон – 50-100мг/тсиндромы айқын болса, 8-15мг беруге болады. Спиронолактон – 50-100мг/т
немесе 2рет/т, қажет болған жағдай-да 2 аптадан кейін дәрінің дозасыннемесе 2рет/т, қажет болған жағдай-да 2 аптадан кейін дәрінің дозасын
біртіндеп көбейтуге болады.біртіндеп көбейтуге болады.

10. Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 10-ші беті
5-сұрақ. Клиникалық-зертханалық және
аспаптық зерттеу әдістері.
5-сұрақ. Клиникалық-зертханалық және
аспаптық зерттеу әдістері.
Жауабы:Жауабы:
Науқасты физикалық тексергенде бұл сатыда сол қарыншаның гипертрофиясы, әрНауқасты физикалық тексергенде бұл сатыда сол қарыншаның гипертрофиясы, әр
түрлі аритмиялар, І тонның әлсіреуі анықталады. Сонымен қатар, жүрек ұшындатүрлі аритмиялар, І тонның әлсіреуі анықталады. Сонымен қатар, жүрек ұшында
систолалық шу және аорта үстінде ІІ тон акценті естіледі.систолалық шу және аорта үстінде ІІ тон акценті естіледі.
Рентгендік зерттеуде сол қарыншаның гипертрофиясы, аортаның өзгерістері, ЭКГ-даРентгендік зерттеуде сол қарыншаның гипертрофиясы, аортаның өзгерістері, ЭКГ-да
сол қарынша гипертрофиясының синдромы және тәж қанайналым бұзылыстарысол қарынша гипертрофиясының синдромы және тәж қанайналым бұзылыстары
анықталады.анықталады.
Лабораториялық-аспаптық зерттеулер: міндетті түрде жасалатын зерттеулер: зәрЛабораториялық-аспаптық зерттеулер: міндетті түрде жасалатын зерттеулер: зәр
анализі; қанның жалпы және жайылма анализі; қан құрамындағы калий, натрий,анализі; қанның жалпы және жайылма анализі; қан құрамындағы калий, натрий,
креатинин, глюкоза, жалпы холестерин; ЭКГ.креатинин, глюкоза, жалпы холестерин; ЭКГ.
Жауабы:Жауабы:
Науқасты физикалық тексергенде бұл сатыда сол қарыншаның гипертрофиясы, әрНауқасты физикалық тексергенде бұл сатыда сол қарыншаның гипертрофиясы, әр
түрлі аритмиялар, І тонның әлсіреуі анықталады. Сонымен қатар, жүрек ұшындатүрлі аритмиялар, І тонның әлсіреуі анықталады. Сонымен қатар, жүрек ұшында
систолалық шу және аорта үстінде ІІ тон акценті естіледі.систолалық шу және аорта үстінде ІІ тон акценті естіледі.
Рентгендік зерттеуде сол қарыншаның гипертрофиясы, аортаның өзгерістері, ЭКГ-даРентгендік зерттеуде сол қарыншаның гипертрофиясы, аортаның өзгерістері, ЭКГ-да
сол қарынша гипертрофиясының синдромы және тәж қанайналым бұзылыстарысол қарынша гипертрофиясының синдромы және тәж қанайналым бұзылыстары
анықталады.анықталады.
Лабораториялық-аспаптық зерттеулер: міндетті түрде жасалатын зерттеулер: зәрЛабораториялық-аспаптық зерттеулер: міндетті түрде жасалатын зерттеулер: зәр
анализі; қанның жалпы және жайылма анализі; қан құрамындағы калий, натрий,анализі; қанның жалпы және жайылма анализі; қан құрамындағы калий, натрий,
креатинин, глюкоза, жалпы холестерин; ЭКГ.креатинин, глюкоза, жалпы холестерин; ЭКГ.
6-сұрақ.
Гипертониялық криз кезінде жедел жәрдем көрсетуді;
Жауабы:Жауабы:
Гипертониялық криз - артериялык қан қысымының бірден көтеріліп,
артериялық гипертонияның жедел асқынуы. Көбінесе жүйкелік күйзелісте,
физикалық күш түсуде, гормондық бұзылыстарда, метеорологиялық
факторлар өзгерістерінен дамиды.
Симптомдары. Науқаста артериялық қан қысымы жоғарылауы, қатты бас
ауыруы мен жүрек айну, кұсу байқалады. Бас айналып, көз алдында дақ,
ұшкындардың болуына шағымдар айтылады. Бет және көздің ақ қабығы
қызару, мұрыннан қан кету, көрудің төмендеуі, құлақтың шулауы, жүректің
соғып кетуі, тілдің күрмелуі анықталады. Гипертониялық криздің 1 типтегі
жэне II типтегі криз түрін ажыратады. I типтегі криз артериялық қан
қысымы бірден жоғарылап, ағымы жылдамдығымен ерекшеленеді. II
типтегі криз артериялық қан қысымы біртіндеп жоғарылап, ағымы
салыстырмалы ауырлау жүруімен ерекшеленеді.
Жауабы:Жауабы:
Гипертониялық криз - артериялык қан қысымының бірден көтеріліп,
артериялық гипертонияның жедел асқынуы. Көбінесе жүйкелік күйзелісте,
физикалық күш түсуде, гормондық бұзылыстарда, метеорологиялық
факторлар өзгерістерінен дамиды.
Симптомдары. Науқаста артериялық қан қысымы жоғарылауы, қатты бас
ауыруы мен жүрек айну, кұсу байқалады. Бас айналып, көз алдында дақ,
ұшкындардың болуына шағымдар айтылады. Бет және көздің ақ қабығы
қызару, мұрыннан қан кету, көрудің төмендеуі, құлақтың шулауы, жүректің
соғып кетуі, тілдің күрмелуі анықталады. Гипертониялық криздің 1 типтегі
жэне II типтегі криз түрін ажыратады. I типтегі криз артериялық қан
қысымы бірден жоғарылап, ағымы жылдамдығымен ерекшеленеді. II
типтегі криз артериялық қан қысымы біртіндеп жоғарылап, ағымы
салыстырмалы ауырлау жүруімен ерекшеленеді.

11. Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 11-ші беті
IV Тәжірибелік дағдылардың орындалу техникасын түсіндіру және демонстрациялау-25 минут
Бұл бөлімде тәжірибелік дағдылардың тізімі айтылады.
• жүрек тұсын қарау және жүрек ұшы түрткісін анықтау
• жүрек перкуссия жасауды
• жүрек тыңдауды
• пульсті анықтауды
• артериялық қысымды өлшеуді
• жүрек соғу жиілігін анықтауды
• көк тамырға дәрі енгізу
Жүрек аускультациясы.
Жүректі аускультациялаудың негізгі ережелері:
жүректі аускультациялағанда тыныштық сақтау керек және бөлме жылы болуы керек;
1) жүректің аускультациясы науқастың горизонтальді және вертикальді жағдайында жүргізіледі,
егер керек болса физикалық күштемеден кейін де жүргізуге болады. Митральді қақпақшаның
патологиясында пайда болатын дыбыстар науқас сол қырымен жатқанда, ал қолқа
Жедел жәрдем шаралары:
Дәрігер шақыру, науқасқа физикалық және эмоциялық тыныштық беру;
Науқастың басын көтеріңкі жайғастырып артериялық қан қысымын өлшеу;
Науқасқа таза ауа келуін қамтамасыз ету;
Басқа салкын компресс қою;
Тіл астына нифедипин (коринфар) 20 - 40 мг дейін беру;
Көк тамырға фуросемид 40-60 мг енгізу;
Айқын неврологиялық симптоматика кезінде көк тамырға 2,4%-5-10мл
эуфиллин енгізу;
Изоптин 5 мг- 2 мл + 0,9%-10 мл физиологиялық ерітіндімен көк тамырға
енгізу;
Тахиаритмияда анаприлин 20-40 мг ішуге беріледі;
Психоматорлық козу және криздің тырысулық түріне диазепам 10-20 мг
көк тамырға баяу енгізу, қосымша 2,5 мг магний сульфатын 5мл натрий
хлорид 0,9%- 5мл ерітіндісіне қосып, көк тамырға баяу енгізуге болады.
Жедел жәрдем шаралары:
Дәрігер шақыру, науқасқа физикалық және эмоциялық тыныштық беру;
Науқастың басын көтеріңкі жайғастырып артериялық қан қысымын өлшеу;
Науқасқа таза ауа келуін қамтамасыз ету;
Басқа салкын компресс қою;
Тіл астына нифедипин (коринфар) 20 - 40 мг дейін беру;
Көк тамырға фуросемид 40-60 мг енгізу;
Айқын неврологиялық симптоматика кезінде көк тамырға 2,4%-5-10мл
эуфиллин енгізу;
Изоптин 5 мг- 2 мл + 0,9%-10 мл физиологиялық ерітіндімен көк тамырға
енгізу;
Тахиаритмияда анаприлин 20-40 мг ішуге беріледі;
Психоматорлық козу және криздің тырысулық түріне диазепам 10-20 мг
көк тамырға баяу енгізу, қосымша 2,5 мг магний сульфатын 5мл натрий
хлорид 0,9%- 5мл ерітіндісіне қосып, көк тамырға баяу енгізуге болады.

12. Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 12-ші беті
қақпақшасындағы дыбыстар науқастар вертикальді жағдайда және денесін алға еңкейтіп
қолдарын жоғары көтергенде жақсы естіледі.
2) Жүректі науқас қалыптағыдай беткей тыныс алғанда және максимальді тыныс шығарып,
тынысты кідірткенде тыңдалады.
Жүрек қақпақшаларының проекциясы бір-біріне жақын орналасқандықтан жүрек аускультациясында
осы қақпақшалардан алшақ орналасқан, бірақ дыбыстар естуге болатын 5 аускультациялық нүктелер
бар:
1) Жүрек ұшына (1) митрльді қақпақша (М) қызметінде пайда болатын
дыбыстар жақсы өткізіледі;
2) Төстің оң жағында 2 қабырға аралығына (2) – аорталды қақпақшадан
(А) дыбыстар;
3) Төстің сол жағында 2 қабырға аралығына (2) – өкпе артериясынан (Р)
дыбыстар;
4) Семсер тәрізді өсіндінің негізінде, және оның оң және сол жағында үш
жармалы қақпақшада (Т) түзілген дыбыстар жақсы естіледі.
5) 4 қабырға аралығында орнласқан Боткин- Эрба нүктесі қолқа
қақпақшасын тыңдауға арналған қосымша нүкте.
Жүрек-қантамыр жүйесі ауруларымен сырқаттанған науқастарды тексеру әдістері:
сұрастыру, қарап тексеру, пальпация, артериялық қысымды және пульсты анықтау.
Негізгі шағымдары:
1. Жүректің ауырсынуы
2. Ентігу
3. Жүректің қағуы.
4. Ісіну.
5. Жөтел, қан түкіру.
1. Anamnesіs morbі.
Кеселдің белгілері пайда болу уақытын, белгілер мінезін, басқа
факторлармен байланысын, жүргізілген тексеру тәсілдерін, емін анықтау керек.
3. Anamnesіs vіtae.
Жүрек кеселдерін бейімдеуші факторларын анықтау: ревматизм, баспа, стресс, кәсіби
зияндықтар, климакс, зиянды әдеттер, тұқым қуалаушылық.
Жүрек ұшы түрткісінің (ЖҰТ) пальпациясы: ол үшін науқасты сол қолмен демеп, оң қолдың
алақанын кеуденің сол жағына, төс сүйегінің негізіне қойып, ал саусақтарын қолтық жаққа
қаратып ІV-V-VІ қабырға аралықтарға параллелді қойып алып, алдымен алақанмен, содан
кейін үш саусақтың жұмсақ бетімен сырттан ішке қарай қабырға аралықтарын баса сипай
отырып, жүрек ұшы түрткісі басталған жерді тауып алу керек. Оның бірнеше қасиеттерін
сипаттау керек:
• ауданы (көлемі) - қалыпты жағдайда 1-2 см2;
• Орны - V қабырға аралықта бұғана орта сызығынан 1-1,5см ішке орналасады;
• Күші;
• Биіктігі;
• Серпімділігі.
Пульс, оның қасиеттері. Сол қарынша жиырылған сайын қан қолқаның серпімді іргесіне
күшпен соғылып, оны кереді. Осы кезде пайда болатын ырғақты тербеліс артерия іргелері
арқылы таралады, соны тамыр соғуы – пульс (лат: pulsus-соғу) деп атайды. Пульс жиілігі деп
- бір минуттағы пульс санын айтады. Қалыпты жағдайда 1 минуттағы пульс саны мен
жүректің соғу саны 60-90-ға тең. Пульс жиілігін анықтау үшін оның санын 1 минут ішінде

13. Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 13-ші беті
санау керек, немесе 15 не 20 сек. санап, сосын оны төртке не үшке көбейтеді. Қалыпты
жағдайда пульс жиілігіне әсер ететін жағдайлар: жыныс - еркектерге қарағанда әйелдерде
пульс 6-8 соққыға жиі, төсекте жатқан адамда, отырғандағыдан 4-6 ретке, ал тұрған адамнан
6-8 соққыға кем болады. Демді алғанда пульс жиілейді (өкпе кеңігенде кезбе нерв тежеледі),
ал демді шығарғанда сирейді (өкпе басылғанда кезбе нерв қозады); Дене қызметінде пульс
жиілейді; Тамақтан соң пульс жиілейді; Қобалжу, қорқу, ашулану, қатты қуану кезінде пульс
жиілейді;
Білек артериясынан пульсті анықтау. Білезік буыны тұсынан оң жақ саусақтарыңызбен
ұстап, бірінші саусақты білектің сыртына орнластырамыз. 2-4 саусақтармен ырғақты соғатын
артерияны сипап сезіп, оны білек сүйегіне басыңыз. Пульсті 1 мин ішінде есептейміз.
Пульсті ұйқы артериясында, сан артериясында, тізе арты, асықты жіліктің сыртқы
артериясында, табан сырты артериясында тексереді.
Қан қысымын өлшеу. Жүректің сол қарыншасы жиырылғанда қан қысымы ең жоғары
деңгейіне жетеді: бұл қысым – систолалық деп аталады, қалыпты жағдайда сынап
бағанасымен 100-140 мм жетеді. Жүрек қарыншаларының жиырылу аралық паузада қолқа
мен ірі артериялар қабырғалары жиырылып, қанды капилярларға айдай бастайды. Қан
қысымы біртіндеп төмендеп, диастола соңында төмендеп, 60-90 мм сынап бағанасына
жетеді. Ол диастолдық деп аталады. Систолалық және диастолалық қан қысымы арасындағы
айырмашылық – пульстық қысым деп аталады. Ол 40-50 мм.сын.бағ. тең. Емдеуші 10-15 мин
тыныс алған соң отырғанда немесе жатқанда қан қысымын өлшеп, нақты көрсеткішті алуға
болады. Қан қысымының көлемі тұрақсыз, өзгермелі болуы мүмкін. Систолалық қысымның
140 мм.сын.бағ.-дан жоғары, ал диастолалық қысымның 90 мм.сын.бағ. жоғарылауы
қысымының жоғарылауы – артериялық гипертензия деп аталады. Систолалық қысымның 100
мм.сын.бағ.-нан, ал диастолалық қысымның 60 мм.сын.бағ.төмендеуі гипотензия деп
аталады. я ауруында, бүйрек ауруларында, ішкі секреция жүйесінің ауруларында, кейде туа
біткен жүрек ақауларында кездеседі.
Қан қысымын анықтау. Әзірле: Тонометрді, фонендоскопты.
Іс әрекеттері:
1. Науқасты ыңғайлы жағдайда отырғызыңыз немесе жатқызыңыз.
2. Науқастың қолын жоғары қаратып ашыңыз.
3. Науқастың иығына, шынтақ иінінен 2-3 см жоғары арасына бір саусақө сиятындай
етіп манжетті байлаңыз.
4. Манометрді манжетпен қосыңыз.
5. Шынтақ иініне фонендоскопты орналастырып, иық артериясының соғуын тексеріңіз.
6. Резеңке баллонның тиегін жауып манжетке біртіндеп тамырдың соғуы естілмегенше
ауа жіберіңіз және оның үстіне 30мм.с.б. ауаны қосыңыз.
7. Ауаның қысымынан шыны түтіктегі сынап көтеріліп (манометр қолданса стрелкасы
«0»-ден жоғары көтеріледі), ол манжеттегі ауа қысымының өскенін көрсетеді.
8. Резеңке баллонның тиегін ақырындап ашып, манжеттегі ауаны жайлап шығарыңыз.
9. Фонендоскоптағы бірінші естілген дыбысты (тамырдың соғуы) сынап бағанасы
бойынша салыстырыңыз – бұл көрсеткіш – систоликалық жоғары қысым болып
саналды.
10. Ауаны онан әрі ақырын шығарыңыз, сол кезде тамырдың соғуы естілмей қалады, бұл
кездегі көрсеткіш диастолалық-төменгі қысым болып саналады. Алынған
мәліметтерді температура (қызу) қағазына жазыңыз.

14. Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 14-ші беті
2. Жүрек ұшы түрткісі анықтау.
Кеуде сарайының пальпациясы. Пальпация – сипап тексеру әдісі.
Жүрек ұшы түрткісі анықтау үшін
Жүрек ұшы және жүрек соққысын пальпациялау, олардың мінездемесі: орналасуы, күші,
жайылуы. Мысық пырылы симптомын (систолалық және диастолалық діріл) анықтау. Қалыпты
жағдайда жүрек ұшы соққысы Ү қабырға аралығы сол бұғана орта сызығынан 1-1,5см ішке
орналасады, шектелген (Д=1-2 см).
Қарыншылар (сол) ұлғаюында жүрек ұшы соққысы жайылған, күшейген.
Жүрек соққысы оң қарынша ұлғаюында анықталады, сонымен қатар эпигастральды пульсация
байқалады. Митральды стеноз болса жүрек ұшында диастола кезінде , ал қолқа сағасының тарылуы
болса қолқа үстінде систола кезінде мысық пырылы симптомы анықталады.
3. Көк тамырға дәрі егізу;
Көк тамырға инъекция жасау техникасы.
Мақсаты:
Дәрілік ерітіндіні күре тамырға жіберу, дәрілік зат 1-2 минут ішінде әсер етеді. Нақты мөлшерде
жіберу. Дәрінің мөлшері бір рет егілгенде 10-20 мл.
Кері көрсетпе:
Дәрілік затқа аллергиялық болғанда тері мен тері асты май клечаткасы зақымданса, күре тамыр
қабынса.
Егілетін орны:
Шынтақ иіні, қол ұшының беткі күре тамырлары, аяқтың беткі күре тамырлары, бассүйек күмбезінің
беткі күре тамырлары.
Жабдықталуы: шприц 10 немесе 20 мл, ине ұзындығы 40 мм, стерильді астауша, пинцет, стерильді
салфетка, дәрілік зат, 70% спирт, мақта шариктері, бұрау, валик.
Іс- әрекеттер:
1. Қажет заттарды дайындап, науқасқа манипуляция мақсатын түсіндіру.

15. Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 15-ші беті
2. Бет перде, қолғап кию.
3. Пакетті ашып, шприцты жинау, ампуланың мойнын спиртке малынған мақтамен 2 рет өңдеу.
4. Қажет мөлшерде дәріні ампуладан алу, инені ауыстыру ауасын шығарып, иненің қалпағын
кигіздіру. Шприцты астаушаға салу.
5. Науқасты отырғызу немесе жатқызу.
6. Иық пен шынтақ иінін ашамыз. Шынтақ иінің астына жастықша қоямыз.
7. Иықтың үштен екі бөлігіне резиналық бұрау қойып, шынтақ иінін спиртке батырылған мақта
шаригімен сүртеміз. Науқас қолын ашып жұмып жұмыс істеу керек.
8. Сол қолдың екінші саусағымен тамырды бекітіп ұстаңыз. Иненің қиылысын жоғары қаратып,
әуелі теріні, сосын көк тамырды тесеміз.
9. Науқастың қолын былғамас үшін, иненің астына мақта шаригін қоямыз. Шприцтің поршенін
жәй өзімізге қарай тартып көргенде, қан болса, онда көк тамырға түскеніміз.
10. Ерітіндіні жәйлап жібер алдын резеңке бұрауды шешіп, жұдырығын ашып ерітіндіні жайлап
жібереді.
11. Дәріні жібергеннен соң спиртке малынған мақта шаригімен басып инені алу қажет.
Науқастың қолын 1-2 минутқа бүгу керек.
Асқынулар:
Гематома күре тамырға дұрыс түспесе, тері астына қанның ұюы, оған жартылай спиртпен компресс
қою. Некроз (тітіркендіргіш дәрі тері астына кеткенде) 10% кальций хлорид. Тромбофлебит (күре
тамырды қайта қайта тескеннен). Ауа эмболиясы, сепсис асептика ережесі бұзылса.
Жүрек шекараларын анықтау.Жүректі перкуссиялау, шала тұйық шектерін анықтау.
Жауабы:
Салыстырмалы тұйық (шала тұйық) шекарасын анықтау
Жүректің нағыз шекарасы – салыстырмалы тұйықтыққа сәкес. Өзгерістері: Жүректің
салыстырмалы оң жақ шекарасының ығысуы – оң жақ жүрекшенің немесе оң қарыншаның
кеңеюінен болады. Жүректің салыстырмалы сол
Перкуссия жасағанда мына ережелерді сақтаймыз: 1. Науқастың ыңғайлы қалпы: жүрек перкуссиясын
жасағанда науқас тік тұруы тиіс, екі қолын төмен түсіріп, ал халі ауыр болса науқасты жатқан
қалпында жасайды. 2. Дәрігердің ыңғайлы қалпы: плессиметр-саусақты өзіне ыңғайлы қою қажет.
Жүректің салыстырмалы тұйықтығын анықтау кезінде орта күшті перкуссияны қолданамыз. 3.
Плессиметр- саусақтың қалпы: плессиметр-саусақты кеудеге тығыз ұстап, анықтайтын шекарамызға
сәйкестендіріп (параллель) қоямыз. 4. Перкуссияның бағыты: жүрек перкуссиясын ашық дыбыстан
бәсең дыбысқа қарай жасалады. 5. Жүрек шекараларын белгілеу: Жүрек шекараларының белгісін
плессиметр-саусақтың ашық дыбыс шыққан жерінен белгілейміз.
Жүректің салыстырмалы оң жақ шекарасын анықтау.
Оң жақ шекараны анықтау үшін алдымен оң бұғана орта сызығымен өкпенің
төменгі шегін тауып аламыз (6 қабырғада), өкпенің төменгі шекарасын
анықтағаннан кейін плессиметр- саусақты бір
қабырға жоғары көтеріп орналастырамыз –
төртінші қабырға аралығында плессиметр-
саусақты бұрып, жүрекке параллель қойып
жүрекке қарай жылжытып перкуссия
жасаймыз. Ашық дыбыстан оның бәсеңдегеніне
дейін соғып, саусақтың сыртқы жағынан белгі қоямыз. Қалыпты
жағдайда төстің оң жақ шетінен 1см алшақ орналасады.
Жүректің салыстырмалы сол жақ шекарасын анықтау.
Сол жақ шекараны жүрек түрткісі орналасқан қабырға аралығынан
анықтайды. Алдымен пальпация әдісімен жүрек ұшы түрткісін тауып
алады да, содан соң плессиметрді-саусақты оның сырт жағынан қойып, сол
деңгейде төске қарай жылжытып перкуссия жасайды. Қалыпты жағдайда

16. Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 16-ші беті
ортаңғы бұғана сызығынан 1-2см ішке қарай орналасады.
Жүректің жоғары шекарасын анықтау.
Саусақты төстің сол жақ шетінен 1-1,5см алшақ төске көлденең қойып, екінші
қабырға аралығынан бастап, төмен қарай жылжыта перкуссия жасайды. Қалыпты
жағдайда ол үшінші қабырғаға сәйкес келеді.
жақ шекарасының ығысуы – жүректің сол жақ қарыншасының гипертрофиясы мен дилатациясынан
болады. Қолқа қақпақшасының ақауларында сол жақ шегі солға қарай жылжумен қатар, төмен қарай
да ығысады (VІ-VІІ-ші қабырға аралығына дейін). Жүректің жоғары шекарасының өзгеруі – бұл сол
жақ жүрекшенің кеңеюінен және өкпе қан тамырларының ұлғаюынан болады. Жүрек шекараларының
әр жаққа қарай ұлғаюының себептері: жүрек қабының ішіне сұйықтық жиналғанда, жүрек еттерінің
қабынуларында болады. Жүрек шекараларын анықтағанда ұлғаю 2см-ден асса ғана ұлғайған немесе
үлкейген деп есептейді. Жүрек шекарасының оңға, солға, жоғары қарай ұлғаюы жүрек қызметі
жетіспеушілігінің соңғы сатыларында кездеседі.
Жүректің салыстырмалы тұйықтығы:
№ Шегі Орналасуы
1. Оң жақты (ІV қ/ара) Төстің оң шетінен 1см сыртқа
2. Сол жағы (V қ/ара) Сол бұғана орта сызығынан 1-
2см ішке
3. Жоғарғы ІІІ қабырғада
Рецеп
1) Rp. Tab Nyphіdiріni 20 mg
D.t.d 20
Siqna: Тіл астына Артериялық қан қысымы көтерілгенде.
2) Rp. Sol Furasemidi 40 mg
D.t.d 3
Siqna:Көк тамырға жай енгізу 1 рет АҚ жоғарылағанда.
3) Rp. Sol Izoptini 2 ml
D.t.d 1
Siqna:Көк тамрыға жай енгізу 0,9 - 10 мл физ ерітіндімен араластырып.
4) Rp. Tab. Enapi 5mq
D.t.d 20
Siqna: Бір таблетканы күніне 2 рет сағ 8 –де кешкі 20-де ішеді тамақтан соң.
V Тәжірибелік тапсырмаларды орындаудағы студенттердің өзіндік жұмысы-105 минут
Бұл кезеңде студенттер 2 шағын топ бойынша және жеке өзі орындайды.

17. Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 17-ші беті
Студенттерге СӨЖ кезінде берілетін тапсырмалар:
І- шағын топқа берілетін тапсырмалар:
1. Науқасты сұрастыру, анамнезін жинау.
2. Жүрек ұшы түрткісі анықтау.
3. Көк тамырға дәрі егізу
ІІ- шағын топқа берілетін тапсырмалар:
1. Жүрек перкуссиясын анықтау
2. Жүрек қантамыр аурумен сырқатанушыларды жалпы қарау
3. Артериялық қысымды өлшеу, пульс жиілігін есептеу
Топ студенттерін 2 топшаға бөліп, оларға конверттегі кейс жағдаяттар беріледі.
Кейс жағдаяттар
№ 1 Кейс жағдаят
Науқас Е. 50 жаста, дәрігерге келесі шағымдармен қаралды: Бас ауруға, бас айналуға,
құлақ шулауға, кейде бітуге, көз алдында ұшқындардың болуына, анда-санда жүрек ұруға,
жалпы әлсіздікке шағымданды. Науқасты қарағанда: тері жабындары және көз склерасы
қызарған. Пальпаторлы жүрек ұшы түрткісі күшейген, тамырды сипағанда кернеулігі жоғары
«сым тәрізді» пульс минутына 72 рет, перкуторлы жүрек шекаралары солға ығысқан (ЭКГ-де
жүректің сол қарыншасы гипертрофияланған) аускультативті жүрек ырғақты, тондары
тұйық, қолқа қақпақшасының үстінде ІІ тон акценті естіледі. Артериалды қан қысымы
240/110 мм. сб.тең. Көз түбін зерттегенде артериолалар тарылған, тамыр суреті иірімді. Басқа
зерттеулері ерекшеліксіз.
1. Қандай сырқатты ойлау керек ?
2. Сіздің сырқатқа қатысты тактикаңыз, медициналық көмек шаралары.
Жауабы:1. Артериялық гипертензия.Криз.
Жедел жәрдем шаралары:
1. Дәрігер шақыру, науқасқа физикалық және эмоциялық тыныштық беру;
2. Науқастың басын көтеріңкі жайғастырып артериялық қан қысымын өлшеу;
3. Науқасқа таза ауа келуін қамтамасыз ету;
4. Басқа салкын компресс қою;
5. Тіл астына нифедипин (коринфар) 20 - 40 мг дейін беру;
6. Көк тамырға фуросемид 40-60 мг енгізу;
7. Айқын неврологиялық симптоматика кезінде көк тамырға 2,4%-5-10мл эуфиллин
енгізу;
8. Изоптин 5 мг- 2 мл + 0,9%-10 мл физиологиялық ерітіндімен көк тамырға енгізу;
9. Тахиаритмияда анаприлин 20-40 мг ішуге беріледі;
10. Психоматорлық козу және криздің тырысулық түріне диазепам 10-20 мг көк
тамырға баяу енгізу, қосымша 2,5 мг магний сульфатын 5мл натрий хлорид 0,9%-
5мл ерітіндісіне қосып, көк тамырға баяу енгізуге болады.
- Дәрмексіз ем шаралары: ас тұзын (3-4 г дейін), сұйықтықты 1,2-1,5 литрге дейін шектеу;
дене салмағын
қалпына келтіру; шылым шегуді доғару; ішімдікті доғару; тиімді диетотерапия- қаныққан
майлары бар

18. Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 18-ші беті
тағамдарды қатаң шектеу, калий, кальций, магнийге бай жеміс-жидектердің, көкөністің
мөлшерін көбейту;
дене қимылын арттыру;
- диуретиктер- гидрохлортиазид, политиазид, индапамид, ксипамид т.б. қолдануға ыңғайлы
ретардты түрдегі –
арифон ретард 1,5 мг тәулігіне 1 рет ішіледі немесе индапамид 2,5 мг-нан;
- бета-адреноблокаторлар- бетаксолол, бисопролол, карведилол, метопролол, небивалол;
Калций антангонистері-верапамил,нифидипин.
Есеп № 2 Кейс жағдаят
Науқас М., 40 жаста.Жедел жәрдем бригадасымен аурухананың кардиология бөліміне
жеткізілді. Шағымдары: кенеттен басының ауырсынуы, жүректің жиі сөғып кетуі, жүрек
тұсының және төс артының ауырсынуы, ентігу, құлақтарының шуылдауы, тершеңдік, жүрек
айну.
Обьективті: науқас біраз тітіркенгіш, артериялық қан қысысмы 240/120 мм.сын.бағ.,
пульс минутына 120 рет, бірен-саран экстрасистола анықталды. Іші жұмсақ, ауырсынусыз.
Тыныс алу жиілігі минутына 24 рет минутына.
Сұрақ: Сіздің болжам диагнозыңыз?
Жауабы: Гипертензиялық криз
Студенттердің білім деңгейін тест арқылы бақылау
ТЕСТ
І- Нұсқа
1. Жүрек салыстырмалы тұйықтығының оң шегі қалыпты жағдайда орналасады:
А. төстің сол шетінен 1 см сыртқа
В. төстің сол шетінде
С. төстің оң шетінде
Д. төстің оң шетінен 1 см сыртқа
Е. төстің оң шетінен 2 см сыртқа
2. Жүрек салыстырмалы тұйықтығының сол шегі қалыпты жағдайда орналасады:
А. сол орта бұғана сызықтан 2-3 см ішке
В. сол орта бұғана сызықтан 1-2 см ішке
С. сол орта бұғана сызықтан 1-2 см сыртқа
Д. сол орта бұғана сызықтан 2-3 см сыртқа
Е. сол орта бұғана сызығында
3. Қан қысымы көтерілуіне қатысы жоқ фактор:
а) орталық жүйке жүйесіне күш түсу
в) организмді шынықтыру
с) эндокринді бұзылулар
д) бүйректің зақымдануы
е) тұқым қуалаушылық
4.Гипертония кризіндегі жедел жәрдем шараларына жатпайды:

19. Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 19-ші беті
а) толық тыныштық
в) магний сульфаты ерітіндісі 25%-5,0 к/т
с) кофеин ерітіндісі 10%-2,0 к/т
д) 5%-1 мл пентамин к/т баяу
е) 300-500мл қан жіберу (алу)
5.Гипертония ауруына тән емес белгі:
а) бас ауру,бас айналу
в) қан қысымының көтерілуі
с) қан қысымының төмендеуі
д) көрудің нашарлауы
е) қолқа үстіндегі ІІ тон акценті
6. Қан қысымын жоғарылату себептеріне жатпайды:
а) ОНЖ-не қайта-қайта күш түсу
в) эндокриндік бұзылулар
с) вирустық инфекция
д) бүйректердің зақымы
е) тұқым қуалаушылық
7. Гипертония ауруы асқынуларына жатпайды:
а) гипертония кризі
в) жүрек тұншықпасы
с) миокард инфарктісі
д) миға қан құйылу /инсульт/
е) плеврит
8. Гипертония кризіндегі жедел жәрдем шараларына жатпайды:
а) дибазол 1%-3,0 к/т
в) магний сульфаты 25%-10,0 көк тамырға
с) пентамин 5%-1,0 қ/т баяу.
д) мезатон 1%-1,0 к/т
е) папаверин 2 %-2,0 б/е
9. І типтік гипертония кризіне тән емес:
а) адреналиннің басымдық шығарылуы
в) норадреналиннің шығарылуы
с) жеңіл ағымдылық
д) шапшаң даму
е) систолдық ҚҚ-ң өсуі
10. Сол қарынша гипертрофиясныда жүрек шектері ұлғаяды:
А. онға
В. солға
С. жоғарыға
Д. төменге
Е. онға және жоғарыға
ІІ- Нұсқа

20. Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 20-ші беті
1. Сіз поезда келе жатырсыз. Кенеттен көмек сұрағанды естідіңіз: егер поезда дәрігер
болса,тезірек N 10 вагонға келуіңізді сұранамыз. Вагонда 40 жастағы әйел, оның
жағдайы шұғыл нашарлаған, бас айналуы, желкесінің ұюы, бас ауруы, құлағының
шулауы, мазасын кетірді. Бұл жағдай әйелде екінші рет. Болжам диагноз:
а) жүрек қыспасы
в) миокард инфарктісі
с) коллапс
д) гипертония кризі
е) жүрек демікпесі
2.Гипертониялық ауру асқынуларына жатпайды:
а) гипертониялық криз
в) өкпе инфарктісі
с) миокард инфарктісі
д) жүрек демікпесі
е) бас ми инсульт
3. Гипертониялық науқастар тағамында міндетті түрде шектеу керек:
а) су
в) қант
с) ас тұзы
д) специя (қызыл дәрі,бұрыш,горчица)
е) барлық аталғандар
4. Гипотензивті препаратқа жатпайды:
а) магний сульфаты
в) гипотиазид
с) коринфар
д) капотен
е) реланиум
5. Гипертония ауруы белгілеріне жатпайды:
а) бас ауру ж/е айналу
в) естуінің төмендеуі
с) көруінің төмендеуі
д) қолқа үстінде ІІ тонның акценті
е) сол қарыншаның ұлғаюы
6. Гипертония ауруының алдын алу шараларына жатпайды:
а) ОНЖ-не күш түсіруден қашу
в) алкоголь ж/е темекіге тиім салу
с) ауыз қуысын санациялау
д) ертеңгілік гимнастика
е) еңбек ж/е демалыстың рациональды режимі
7. Гипотензивті дәрмектер:
а) коринфар, капотен
в) аллахол,холензим
с) аспирин,бутадион
д) сульфален,бисептол
е) фурагин, фуразолидон
8. Қан қысымының қалыпты көрсеткіштері:
а) 100/60-139/89 мм.сын. бағ.
в) 80/50 – 130/100 мм.сын. бағ.

21. Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 21-ші беті
с) 90/50 – 150/100 мм.сын. бағ.
д) 110/90-160/100 мм.сын. бағ.
е) 130/90-180/110 мм.сын. бағ.
9. Гипотензивтік терапияны жүргізу ережелеріне жатпайды:
а) ұзақ уақыт қолдану
в) қан қысымын біртіндеп төмендету
с) бір препараттан бастау
д) комбинациялық ем
е) емді шұғыл тоқтату
10. 62 жастағы адамда аса қатты толқыннан кейін басы ауырады, айналады; жүрек
соғуы жиі, шаншып ауырады; дене қызуы көтерілген. Дәрігер пульсінің бұзылуын
және толықтығын байқайды. Бұл адамның жүрегін тыңдағанда мына өзгеріс болуы
мүмкін:
а) семсерше өскіншектің негізінде І тонның күшеюі
в) аорта үстінде ІІ тонның күшеюі
с) аорта үстінде систолалық шу
д) жүрек ұшында І тонның күшеюі
е) өкпе артериясында ІІ тонның күшеюі
Дұрыс жауаптар эталоны
№ І нұсқа ІІ нұсқа
1 Д Д
2 В В
3 С С
4 С Е
5 С В
6 С С
7 Е А
8 Д А
9 В Е
10 Д В
Бағалау критерийлері:
10 дұрыс жауап: - «5»; 8-9 дұрыс жауап: - «4»; 6-7 дұрыс жауап: - «3»
5 және одан төмен дұрыс жауап:- «2».
Сабақты қорытындылау-10 минут. Төмендегі бағалау параметрлері бойынша студенттерге
жалпы қорытынды баға қойылады. Оқытушы студенттерді бағалау кезінде оларға сабақ
айтуда, дағдыны және басқа да тапсырмаларды орындауда жіберген қателіктерін айту қажет.

22. Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 22-ші беті
№ Бағалау
критерийлері
Аты- жөні
Теориялықбілімі
Тәжірибиелік
дағдыларбөлімі
Тесттіңнәтижесі
Кейсжағдаяттар
бойыншабағалау
Белсенділігі
Қорытын-дыбаға
1
2
3
4
5
Үйге тапсырма -5 минут
Тақырыбы: ЖИА.Стенокардия.
Дайындалуға арналған сұрақтар:
• Жүрек ишемия ауруының анықтамасы,этиопотогенезі;
• ЖИА-ның жіктемесі
• Стенокардия анықтамасы
• Стенокордия симптомдары,клиникалық белгілері
• Стенокардияның жіктелуі,Тұрақты күштемелік стенокардияның кластары;
• Стенокардия диагностикасы
• Стенокардия ЖЖ шараларын
• Стенокардияның ем қағидалары
Ұсынылатын әдебиеттер:
Негізгі
4. Ішкі аурулар. Б. С. Калимурзина. – 2005
5. Внутренние болезни: учебник: в 2-х т + СД. Мухин Н. А., Моисеев В. С., Мартынов
А. И.- М., ГЭОТАР-Медиа, 2009. Т. 1-672с., Т. 2-592 с
6. Терапия с курсом ПМСП. Смолева Э. В. – Ростов-на Дону «Феникс», 2008
Қосымша әдебиеттер
11. В.И.Маколкин, С.Н. Овчаренко, Москва 2001ж
12. В.Я.Григорьев, Э.Н.Яковенко «Клиническая гастроэнтерология», 2001ж.
13. В.Н. Боглюбов «Внутренние болезни»,
14. Қ.Д.Мухамбетов «Ішкі аурулар» (оқу құралы) 2006ж.
15. Қ.Д.Мухамбетов «Ішкі аурулардан тестілер жинағы» 2007ж.
16. М.Д.Машковский «Лекарственные средства», 2001ж 2том.
17. Қ.Д.Мухамбетов «Ішкі аурулар пропедевтикасы» (оқу құралы) 2002ж.
18. Қ.Д.Мухамбетов «Ішкі аурулар пропедевтикасы» (оқу құралы, 2-і басылым), 2006.

23. Тәжірибелік сабаққа
арналған әдістемелік өңдеу
ӘӨ -05.1.8-07.06
23 беттің 23-ші беті
19. Е.А.Романова. «Диагностический справочник терапевта», Москва, 2007г.
20. Ю.Ю.Елисеева. Полный справочник «Внутренние болзени», ЭКСМО, 2005г.
Лечебно диагностический справочник фельдшера, Феникс, 2005г
WEB сайттар:
www. google. ru
www. yandex.ru
www. doctor. ru