ενα κουβάρι νήμα ταξιδεύει στο χώρο και το χρόνο

1. Ομάδα μαθητών
Κοκολάκη Αικατερίνη
Κολιακουδάκη Ειρήνη Μαρία
Κούσι Εουγκενίτσα
Μαστροφώτη Αικατερίνη
Μετοχιανάκη Ειρήνη
Μπόλκα Κωνσταντίνα
Οικονομάκη Μαρία
Παπαδουλάκη Μαρία Αικατερίνη
Σαριδάκη Αργυρώ
Σαρτζετάκη Δήμηττρα
Σγουράκη Μαριάννα
Σεργάκη ΄Αννα
Στιβακτάκη Δήμητρα Ιωάννα
Τζεμανάκη Μαρία
Τζιγκουνάκη Ελένη
Τσαουσμέμα Αικατερίνα
Τσατσαρώνη Κωνσταντίνα
Τσιβουράκη Αθηνά
Τσιχλάκη Ελένη
Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ζαχαρένια Λιγοψυχάκη
Χανιά Μάιος 2016

2. Πίνακας περιεχομένων
• Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή 3-4
• Κεφάλαιο 2 Τα είδη των νημάτων 5
• Κεφάλαιο 3 Παγκόσμια Μυθολογία και λαϊκή παράδοση 6-22
• Κεφάλαιο 4 Το νήμα στην ελληνική Λαογραφία 23-29
• Κεφάλαιο 5 Η ιστορία της πλεκτικής στον κόσμο 30-32
• Κεφάλαιο 6 Το μεταξωτό νήμα στο πέρασμα των χρόνων 33-40
• Κεφάλαιο 7 Νήμα και Κεντητική 41-43
• Κεφάλαιο 8 Άλλοι τρόποι εκγύμνασης χεριών-εγκεφάλου 44-46
• Κεφάλαιο 9 Νήμα και ζωγραφική…/Αστρολογία 47-48
• Κεφάλαιο 10 Ωφέλειες στην ψυχική υγεία 49
• Κεφάλαιο 11 Ελληνικά εργοστάσια- τοπικές επιχειρήσεις 50-53
• Κεφάλαιο 12 Εργοστάσια παραγωγής στο εξωτερικό 54
• Κεφάλαιο 13 Κίνδυνοι-απειλές 55-57
• Κεφάλαιο 14 Νέοι και Νήμα / χρηστικές ετικέτες 58-63
• Κεφάλαιο 15 Φωτογραφίες 64-68
• Συμπεράσματα 69
• Προτάσεις 70
• Η αφίσα και σκηνές από ένα εργαστήριο 71-72

3. Κεφάλαιο Ι
Εισαγωγή
Επιλέξαμε ένα θέμα με το οποίο ήδη από τον ερχομό μας στη ζωή το έχουμε αισθανθεί μέσα από τις πολλές εκδοχές του.
Αποτελεί το συστατικό όλων των ρούχων και είναι το πρώτο πράγμα που μας τυλίγει μετά τη γέννησή μας συνυφασμένο
όμως και με κάθε άλλη ευχάριστη ή δυσάρεστη πτυχή της ζωής μας . Μέσα από το ταξίδι στον κόσμο του νήματος και
εργαζόμενοι σε επιμέρους ομάδες , προσδοκούμε αρχικά στην προσεκτική παρατήρηση της μορφής και των λειτουργιών
( μυθολογικής, ιστορικής- λαογραφικής, οικονομικής, τεχνολογικής, πολιτισμικής…) ενός μέρους των στοιχείων της
παλαιότερης και σύγχρονης ελληνικής και παγκόσμιας κουλτούρας .Στη συνέχεια καταγράφοντας παραδοσιακές τεχνικές
όπως αυτές συνεχίζουν να εφαρμόζονται σε ολόκληρο τον κόσμο, βασισμένες σε πρώτες ύλες που έχουν τη σφραγίδα της
φύσης , να συνδεθούμε με το παρελθόν και να κατανοήσουμε την πολιτισμική κληρονομιά του τόπου μας όσο και μερικών
άλλων χωρών. Επίσης να αναπτύξουμε τα συναισθήματά μας μέσα από την εμπλοκή μας με αυτό καθώς και τη
δημιουργικότητά μας , κάνοντας τη δική μας απόπειρα με έργα , αφού και εδώ η θεωρία συνδυάζεται με τη σχολική πράξη.
Τέλος να υιοθετήσουμε μια άλλη στάση ζωής μέσα σε μια μονοθεματική εποχή την οποία ζούμε χωρίς νάμαστε « αλλότριοι »
προς αυτή.
Η επαφή μας με το ταξίδι του νήματος σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο ( στο χρόνο που είχαμε ) βοηθήθηκε αφάνταστα
εκτός από τις βιβλιογραφικές και διαδικτυακές αναζητήσεις , από την επίσκεψή μας στο Κρητικό Σπίτι Χανίων και την εκεί
ξενάγησή μας καθώς και από συμπολίτες μας που ερασιτεχνικά ή και επαγγελματικά ασχολούνται με το ίδιο με μας θέμα.
Θεωρούμε υποχρέωσή μας να τους ευχαριστήσουμε όλους για την πολύτιμη καθοδήγησή τους.
« Κόκκινη κλωστή δεμένη στην ανέμη τυλιγμένη, δώσ ’ της
κλώτσο να γυρίσει παραμύθι ν’ αρχινίσει…. »

4. Βασικές έννοιες που κρίνεται απαραίτητη η ερμηνεία τους είναι:
Το νήμα : υλικό πολύ μικρής διαμέτρου , μικρότερης ή μεγαλύτερης αντοχής αποτελούμενο είτε από φυσικές ίνες είτε από
τεχνητό υλικό .1
Η υφαντουργία: ο οικονομικός βιοτεχνικός ή βιομηχανικός κλάδος που έχει ως αντικείμενο την κατασκευή υφασμάτων.2
Μεθοδολογία
• Βιβλιογραφική και διαδικτυακή έρευνα
• Επιτόπιες επισκέψεις σε Μουσεία με ταυτόχρονη παρατήρηση και φωτογράφηση των δρώμενων
• Συνεντεύξεις από ανθρώπους που δουλεύουν πάνω σ ΄ αυτό το υλικό στην τοπική κοινωνία των Χανίων
• Αναζήτηση πρωτογενούς υλικού σχετικό με το θέμα και φωτογράφηση- αξιοποίησή του στην έρευνα
• Άλλες καθοδηγούμενες μορφές μάθησης ( βιωματικά εργαστήρια ) με βάση τις επιθυμίες των μαθητών
1. Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας,σ.1191
2. Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας,σ.1882

5. Κεφάλαιο 2 Τα είδη των νημάτων-αρχική χρήση
Όπως εικονίζεται και στη διπλανή στήλη οι πρώτες ύλες από τις οποίες μπορούν να
παραχθούν ίνες κατάλληλες για την κατασκευή νημάτων και υφασμάτων είναι οι
φυσικές ύλες ( φυτικές και πρωτεϊνικές- ζωϊκές και ορυκτές ). Οι κυριότερες είναι
το βαμβάκι, το μαλλί ( προβάτου, αίγας ,κουνελιού , καμήλας ) ,το μετάξι , το λινό
και το καννάβι, η γιούτα , ο λυκίσκος, η πίνα ( θαλάσσιο όστρακο που
συγκρατείται στο βυθό χάρη σε μια τούφα μακριών ινών , οι οποίες μπορούν να
μετατραπούν στο λαμπερό βύσσο ή «μετάξι της θάλασσας» - σύμβολο της
γονιμότητας ) 3 .
Από τις αρχές του 20ου αι. όμως με την ανάπτυξη της οργανικής Χημείας ,
παρασκευάζονται και τεχνητές ίνες αναγεννημένες . Αυτές διακρίνονται σε ίνες
που παράγονται από φυσικό πολυμερές ( Viscose , Rayon ) και καθαρά συνθετικό
πολυμερές όπως είναι το νάυλον 4.
Υπάρχουν επίσης ανόργανες ίνες όπως οι μεταλλικές και οι υάλινες
( Υαλοβάμβακας ) .
Ο προϊστορικός άνθρωπος ύστερα από τη δερμάτινη ενδυμασία του,
χρησιμοποίησε ρούχα από φυτικές ίνες όπως καλαμιές- κλαδιά και ρίζες.
Τα παραπάνω ύστερα από ένα υποτυπώδες πλέξιμο αποτέλεσαν τα πρώτα του
«πλεκτά» υφάσματα . Είχε προηγηθεί η κατασκευή από δύο δέντρα της καλύβας
του και το πλέξιμο ενός διχτυού για ψάρεμα. Επειδή όμως ούτε ζεστασιά, ούτε
άνεση παρείχαν τα πρώτα του « ρούχα » προχώρησε σε επεξεργασία για να είναι
περισσότερο στέρεα και ζεστά 5.
Κατόπιν ανακάλυψε ότι μπορούσε να κουρέψει το μαλλί από τα ζώα, να το
κλώσει και να κατασκευάσει ένδυμα . Από τους Ομηρικούς χρόνους και μετά , το
μαλλί κρατά τα σκήπτρα σ ΄ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας.
Το τρίχωμα των προβάτων της φυλής Πρόβατο Αλπακάς από τους απο- Παιδικός χιτώνας κοπτικής
Μερινός θεωρείται εκλεκτής ποιότητας γόνους των ΄Ινκας στο Περού Αιγυπτιακής τεχνικής
3. Παρή Καλαμαρά, Κόκκινη κλωστή δεμένη,,,Καλειδοσκόπιο,σ.9
4. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρους-Λαρούς , τ. 59, σ. 98
5. Μαρία Ντάβου ,Πλέκω με το βελονάκι, εκδ. Ψύχαλου, σ.12-13

6. Από την ομάδα «ΟΙ ΜΟΙΡΕΣ»
Κοκολάκη Κατερίνα
Μαστροφώτη Κατερίνα
Μετοχιανάκη Ειρήνη
Παπαδουλάκη Κατερίνα
Κεφάλαιο 3 “Tο νήμα μέσα από την παγκόσμια μυθολογία
και τη λαϊκή παράδοση ”

7. Από την αρχή της ύπαρξής του ο άνθρωπος έδειξε ενδιαφέρον για την αξιοποίηση των αγαθών που του παρείχε η μητέρα - φύση. Μέσα
από την ανάγκη του για τη βελτίωση της ζωής του αλλά και τη δημιουργία όμορφων αντικειμένων, επομένως, οδηγήθηκε στην
επεξεργασία του νήματος 6, μια ενασχόληση που ξεκίνησε από την προϊστορία για να μας κληροδοτηθεί ακόμα και στον 21ο αιώνα!
Η ύφανση αναγνωρίζεται ως μία από τις αρχαιότερες τέχνες στον κόσμο . Η παράδοση της υφαντικής εντοπίζεται αρχικά στην
Νεολιθική εποχή - περίπου 12.000 χρόνια πριν . Ακόμη και πριν ανακαλυφθεί η πραγματική διαδικασία της ύφανσης , η βασική αρχή της
ύφανσης εφαρμόστηκε σε συμπλέκοντα κλαδιά για να δημιουργήσουν φράχτες , καταφύγια και καλάθια.
Η ενασχόληση με το νήμα έχει αλλάξει πολύ με το πέρασμα των αιώνων. Ακόμη και σήμερα, υπάρχουν πολλές και διάφορες μέθοδοι και
μορφές σε διαφορετικά μέρη του κόσμου. Η ιστορία του πλεξίματος , λόγου χάριν είναι -θα λέγαμε- ένα μυστήριο, που μπορούμε μόνο
να το καταλάβουμε από αρχαιολογικά δείγματα που φυλάσσονται σε μουσεία σε όλο τον κόσμο.
Με αφετηρία , λοιπόν την ύπαρξη όλων αυτών των εξαίσιων δειγμάτων αξίζει να ρίξουμε μια ματιά στους θρύλους με τους οποίους
συνδέθηκαν οι τεχνικές αξιοποίησης του νήματος στο πέρασμα του χρόνου και σε όλο τον κόσμο!
6.Γραμματολογικά προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα « νέω » (γνέθω, κλώθω) και απαντάται σε ΄Ομηρο, Ησίοδο, Αριστοφάνη, Σοφοκλή κ.α.
Λεξικό H .G .Liddell-Scott ,τ. 3 ,σ. 227

8. Αρχαία Αίγυπτος
Το να υφαίνει κανείς υπήρξε πάντα πράξη δύναμης στην Αίγυπτο. Ύφανση σημαίνει δημιουργία, σύνδεση. Η Ίσιδα και η
Νέφθυς ήταν γνωστές ως οι Αμπούτι, οι δυο υφάντρες.
Εκτός από αυτές υπήρχαν κι άλλες θεότητες που υφαίνουν. Η Ταγίτ είναι η υφάντρα όλων των υφασμάτων που τυλίγουν τους
νεκρούς και η Νέιθ είναι μεγάλη θεά του πολέμου και του πολιτισμού που απεικονίζεται να κρατάει είτε μια ανέμη είτε ένα δόρυ
και θεωρείται συνδεδεμένη με τη θεά Αθηνά. Όπως η Ταγίτ, η Ίσιδα και η Νέφθυς ύφαιναν τους επιδέσμους για κάθε μούμια.
επικήδεια κείμενα συχνά αποκαλούν αυτό το μαγεμένο ύφασμα τον "ιστό της Ίσιδος" και το "ύφασμα της Νέφθυς". Οι θεές όμως
φτιάχνουν κι άλλα υφαντά. ΄ Ενα εγχειρίδιο στην ελληνοαιγυπτιακή αποδίδει στο μαλλί ενός ιερού προβάτου τον νεκρώσιμο
μανδύα του Όσιρι, ο οποίος αναφέρεται ότι "υφάνθηκε από τα χέρια της Ίσιδος με το νήμα να γνέφει η Νέφθυς". Οι Αιγύπτιοι
ήδη από το 4.500 π.Χ. γνώριζαν τη διασταύρωση των νημάτων από το πουλί- υφαντής ( φωτ. πάνω δεξιά ) με τη χρήση του
αργαλειού, καθώς ύφαιναν λινά υφάσματα που χρησιμοποιούνταν για τη μουμιοποίηση των φαραώ και των ιερών ζώων. Σε ένα
εγχειρίδιο που αφορά στην επούλωση εγκαυμάτων η Ίσις λέγεται πως εξέρχεται από τον "οίκο της κλωστοϋφαντουργίας" για να
θεραπεύσει τον Ώρο. Ακόμα, οι θεράποντες και οι μάντεις της Ίσιδος λέγεται ότι φορούσαν πάντοτε λινά. Μάλιστα θεωρείται
από την αιγυπτιακή μυθολογία ότι εκείνη ανακάλυψε την υφαντική.
Στις περισσότερες αρχαίες κοινωνίες τα λεπτεπίλεπτα χέρια των γυναικών έκαναν το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών με το
νήμα. Αλλά το ασυνήθιστο με το νήμα είναι ότι τέτοιες εργασίες γινόταν και από άντρες. Δεν θεωρούνταν κατώτερη εργασία,
αλλά συνυφασμένη με τη μαγεία και φυσικά οι άντρες θα μπορούσαν να κάνουν μαγικά.
Πολλά κείμενα αναφέρουν ότι η μαγεία πλέκεται ή κλώθεται γύρω από τους νεκρούς. Ο νεκρός πλέκεται μαζί με το "ωάριο" πριν
την αναγέννηση ή το κεφάλι λέγεται σε μια έκφραση ότι πλέκεται από τις θεότητες. Μια αρχαία φόρμουλα για τη θεραπεία για
δηλητηριασμένες γάτες ισχυρίζεται ότι η Νέφθυς και η Ίσις έχει "υφάνει" κάτι κατά της δηλητηρίασης. Η Ί σιδα ήταν η θεά της
μαγείας. Ακόμα και σήμερα σύγχρονοι "μάγοι" μιλούν για πλέξιμο των νοητών νημάτων της ενέργειας . Αυτό μπορεί να γίνει
άριστα μέσα από το πλέξιμο και την ύφανση!

9. Σχέδια πάνω στις αρχαιότερες...κάλτσες, οι οποίες βρέθηκαν σε αρχαιολογική έρευνα στην Αίγυπτο στα τέλη του 19ου αι. και
χρονολογούνται τον 4οαι. μ.Χ. (πάνω ) , κάτω αριστερά τοιχογραφία που αποδεικνύει τη σημασία της κλωστοϋφαντουργίας στην
αρχαία Αίγυπτο και δεξιά στιγμιότυπο από την παρουσίαση της εργασίας από τη μαθήτρια Κοκολάκη Αικατερίνη ,στη βιβλιοθήκη
του σχολείου μας .

10. Ελληνικές θεότητες για το νήμα: Αθηνά Εργάνη και Μοίρες
Η Αράχνη ήταν η κόρη του Ίδμωνα και ζούσε στη Λυδία της Μικράς Ασίας, μια πόλη ξακουστή για τα υφαντά της. Έτσι η
Αράχνη έγινε κι εκείνη μια εξαιρετική υφάντρα σε σημείο που ακόμα και οι Νύμφες πήγαιναν να θαυμάσουν τα έργα της.
Όλοι πίστευαν ότι είχε διδαχθεί την τέχνη από την Αθηνά που μαζί με τον Ήφαιστο ήταν προστάτες όλων των συντεχνιών.
Η ίδια όμως ήταν και θεά της υφαντουργίας, γι αυτό συχνά σε παραστάσεις να κρατάει αδράχτι. Η Αράχνη βέβαια δεν
παραδέχθηκε ποτέ ότι το ταλέντο της το όφειλε στη θεά. Τόλμησε μάλιστα να συγκριθεί μαζί της λέγοντας ότι ήταν πολύ
καλύτερη και θα τη νικούσε σε οποιαδήποτε αναμέτρηση. Η έπαρση και η αλαζονεία της υφάντρας απογοήτευσαν την
Αθηνά, η οποία έκανε μια ύστατη προσπάθεια να τη συνετίσει. Μεταμφιέστηκε σε γριά και συμβούλευσε την Αράχνη να
αντιληφθεί τη διαφορά ανάμεσα σε μια θνητή και σε μια θεά και τη συμβούλευσε ότι είναι ύβρις να προσπαθεί κάποιος
θνητός να αναμετρηθεί με τους θεούς. Η Αράχνη συνέχισε την αλαζονική συμπεριφορά λέγοντας ότι σε περίπτωση
μονομαχίας θα τη νικούσε.
Η Αθηνά τότε αποκαλύφθηκε και οι δυο γυναίκες αναμετρήθηκαν στην τέχνη που ήξεραν καλά. Η Αθηνά κέντησε τα δικά
της κατορθώματα. Δημιούργησε ένα έργο για τη διαμάχη της με τον Ποσειδώνα και σκηνές από βίους θνητών που
διέπραξαν ύβρη απέναντι στους θεούς. Η Αράχνη αντίθετα με ιδιαίτερο θράσος απεικόνισε τις ερωτικές ατασθαλίες των
θεών που αποπλανούσαν θνητές, αφού πρώτα εξαπατούσαν τα υποψήφια θύματά τους. Η Αθηνά εξοργίστηκε με την
έπαρση της υφάντρας και έσκισε το υφαντό της. Όταν όμως είδε το υφαντό της, θαύμασε την τεχνική και το ταλέντο της
Αράχνης. Δεν έδειξε το παραμικρό και τη χτύπησε στο πρόσωπο. Το βαρύτερο όμως για την Αράχνη ήταν ότι η Θεά έσκισε
το υφαντό της. Λίγο αργότερα, η πληγωμένη και ταπεινωμένη υφάντρα προσπάθησε να βάλει τέλος στη ζωή της και
κρεμάστηκε. Η Αθηνά που δεν περίμενε αυτή την εξέλιξη, χαλάρωσε τη θηλειά και μετέτρεψε το σώμα της σε αθροπόδα
αράχνη ρίχνοντας πάνω της ακόνιτο που ακόμα και σήμερα θεωρείται το πιο δηλητηριώδες φυτό στην Ευρώπη.
Η θεά δεν την άφησε να πεθάνει. Τη μεταμόρφωσε μ’ αυτό το δηλητήριο σε έντομο και την καταράστηκε να ζει πάντα
κρεμασμένη εξασκώντας την τέχνη της και να βρίσκεται πάντα κάποιος που να χαλάει τον ιστό της....7
7. mixanitouxronou.gr

11. Η Αθηνά Εργάνη και η Αράχνη (εικόνες)

12. Το νήμα στην ελληνική μυθολογία
Οι τρεις Μοίρες, θεότητες της αρχαίας ελληνικής
μυθολογίας, παριστάνονται συνήθως ως τρεις γυναικείες
μορφές που γνέθουν. Το νήμα που κρατούν στα χέρια
τους, συμβολίζει την ανθρώπινη ζωή, δείχνοντας πόσο
μικρή και αδύναμη μπορεί αυτή να είναι.
Η πρώτη Μοίρα, η Κλωθώ, "αυτή που κλώθει", γνέθει το
νήμα της ζωής (συμβολίζει το παρόν), η δεύτερη , η
Λάχεσις (το παρελθόν), το ξετυλίγει , ενώ η τρίτη , η
Άτροπος το κόβει, όταν έρθει η ώρα (συμβολίζει το
μέλλον). Η Κλωθώ κρατά κλωστή στα χέρια της γιατί
συμβολίζει τη μικρή και αδύναμη ανθρώπινη ζωή .
Οι Μοίρες είναι οι δυνάμεις που ευθύνονται για τα καλά
και τα κακά της ζωής του κάθε θνητού, από τη γέννηση
μέχρι το θάνατό του. Παίρνουν τη δύναμή τους από τον
Δία που καλείται και «Μοιραγέτης». Στην Μοίρα
υπακούουν μέχρι και οι θεοί, οι οποίοι έχουν όμως τη
δύναμη να την αλλάζουν. Μια αλλαγή τέτοια όμως θα
διατάρασσε την αρμονία του σύμπαντος. Στον Προμηθέα
Δεσμώτη ο Αισχύλος παρουσιάζει τον Δία κι άλλους
θεούς υποταγμένους στις Μοίρες.

13. O Mίτος της Αριάδνης
Ξεχωριστή αναφορά πρέπει να γίνει στο σημείο αυτό στον
περισσότερο στην Κρήτη γνωστό μύθο της Αριάδνης.
Η Αριάδνη ήταν κόρη του βασιλιά της Κρήτης Μίνωα και της
κόρης του ήλιου Πασιφάης.
Η αρχαιότερη παράδοση συνδέει την Αριάδνη με το Διόνυσο. Στο
μύθο όμως εμπλέκεται και με τον Αττικό ήρωα Θησέα.
Σύμφωνα με το μύθο, η Αριάδνη ερωτεύεται το Θησέα, που φτάνει
στην Κρήτη για να σκοτώσει τον ετεροθαλή αδερφό της, το
Μινώταυρο, ο οποίος κατασπάραζε επτά νέους και επτά νέες κάθε
χρόνο στην Αθήνα.
Εκείνη συνεργάζεται με το Θησέα και του δίνει το νήμα-μίτο , για
να τον βοηθήσει να βγει από τον λαβύρινθο
Ο μίτος είναι αρχικά σε μορφή ενός κουβαριού, μιας μπάλας,
σύμβολο της ολότητας της ύπαρξης που ο ήρωας αναζητά όταν
πορεύεται το μονοπάτι.
8. mythologia,.blogspot.gr

14. H υφαντική τέχνη στα ομηρικά έπη
Η υφαντική τέχνη εκτός από αναγκαία , ήταν και αγαπητή , στα χρόνια των Τρωϊκών , μια που ακόμη και βασίλισσες
αφιέρωναν πολύ από τον χρόνο τους, μπροστά στον αργαλειό, παρόλο που έπρεπε να δουλεύουν όρθιες, μια και τότε οι
αργαλειοί ήταν κάθετοι (όρθιοι) και όχι οριζόντιοι όπως τους γνωρίζουμε εμείς σήμερα.
Απεικόνιση όρθιου αργαλειού στην αρχαιότητα Πίνακας “Πηνελόπη” John Roddham
Η βασίλισσα δεν ύφαινε από ανάγκη, είχε τόσες θεραπαινίδες (υπηρέτριες), που θα μπορούσαν να κάνουν αυτή τη δουλειά.
Άρα μόνο η αγάπη, για την τέχνη αυτή θα ωθούσε μια πλούσια γυναίκα της εποχής εκείνης να ασχολείται με την τέχνη της
υφαντικής.
Οι μνηστήρες δεν φαίνεται να ξαφνιάζονται, όταν η Πηνελόπη τους λέει πως πρέπει να τελειώσει το υφαντό της και μετά να
αποφασίσει ποιόν θα διαλέξει για άνδρα. Θεωρούν φυσιολογικό μια βασίλισσα να υφαίνει.
Στα Ομηρικά έπη, η πιστή σύζυγος του Οδυσσέα, η Πηνελόπη, προκειμένου να καθυστερήσει τους επίδοξους μνηστήρες, που
καραδοκούσαν να αναλάβουν το βασίλειο της Ιθάκης, ολημερίς ύφαινε στον αργαλειό, ενώ όλη τη νύχτα ξήλωνε όσα είχε
υφάνει, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να αποφύγει να παραδώσει την τεράστια περιουσία του Οδυσσέα, στα χέρια κάποιου
άλλου.
H Πηνελόπη και οι μνηστήρες
Η Πηνελόπη κι ο Τηλέμαχος μπροστά στον αργαλειό με
το ατέλειωτο υφαντό της , από αρχαίο ελληνικό αγγείο.

15. ΕΥΡΩΠΗ: Το νήμα στους μύθους των βορείων λαών
ΝΟΡΒΗΓΙΑ
Για τους Νορβηγικούς λαούς η Φριγκ είναι μια θεά που
σχετίζεται με την υφαντική. Το σκανδιναβικό “Τραγούδι
του Δόρατος” αναφέρει λεπτομερώς μια περιγραφή των
βαλκυριών ως γυναίκες οι οποίες υφαίνουν σε αργαλειό
με αντίβαρα κομμένα κεφάλια και βέλη ως ανθρώπινα
σπλάχνα για στημόνια και τραγουδούν ένα θριαμβευτικό
τραγούδι.
Ταυτόχρονα, βλέπουμε την ύπαρξη Μοιρών, που περιστρέφουν
το νήμα της ζωής για τους θεούς, τους ανθρώπους, τους γίγαντες,
τους νάνους.
Πρόκειται για τρεις αδελφές που ζουν κοντά στο πηγάδι του Urd
στους πρόποδες του Yggdrasil , τις Urd , Verdande , και Skuld .
Η Urd είναι η μεγαλύτερη από τις αδελφές, και συνδέεται με το
παρελθόν. Η Verdandi σχετίζεται με το παρόν και η Skuld
συνδέεται με το μέλλον. Πιο συχνά στη Νορβηγική μυθολογία
σχετίζονται με ό,τι ήταν, είναι και θα μπορούσε να έρθει. Οι
περισσότεροι πιστεύουν ότι Urd σημαίνει Τύχη κι αναφέρεται
στα περασμένα. Verdandi σημαίνει “να γίνει”, αναφέρεται σε ό,τι
συμβαίνει τώρα και Skuld σημαίνει Αναγκαιότητα, αναφέρεται
σε εκείνες τις απαραίτητες ενέργειες που οδηγούν την όλη
διαδικασία.

16. ΓΕΡΜΑΝΙΑ :
Στη γερμανική μυθολογία η Χόλντα (Frau Holle) και η Πέρχτα (Frau
Perchta ή Bertha) ήταν γνωστές ως θεές που επέβλεπαν την νηματουργία και
την ύφανση. ΄Ηταν γνωστές με ποικίλα ονόματα.
Η Χόλντα της οποίας η προστασία εκτείνεται προς τον έλεγχο των καιρικών
συνθηκών , τη γονιμότητα των γυναικών αλλά και την προστασία των
παιδιών , ήταν η προστάτιδα των κλωστηρίων επιβραβεύοντας τους
εργατικούς και τιμωρώντας τους τεμπέληδες.
Εκείνη δίδαξε το μυστικό της παραγωγής σεντονιών από λινάρι.
Οι αδερφοί Γκριμ σε έναν από τους μύθους τους εξιστορούν πως μια
μαγική ανέμη πετώντας από το χέρι ενός κοριτσιού ταξίδεψε μακριά
μεταφέροντας ένα νήμα το οποίο ακολούθησε ένας πρίγκιπας, όπως στο
μύθο του Θησέα και της Αριάδνης. Ο πρίγκιπας υποτίθεται ότι έψαχνε
σύζυγο μια κοπέλα φτωχότατη και συνάμα πλούσια. Φτάνοντας λοιπόν
μεγαλοπρεπώς στο σπίτι της γοητεύεται από τη δημιουργικότητά της και τα
μαγικά φτιαγμένα προϊόντα του νήματος!

17. Σλαβική μυθολογία
Η Mokosh ειναι μια πολύ δημοφιλής θεότητα της
γυναικείας φύσης. Στο σύγχρονο μάτι μοιάζει με μια
πολύ παραδοσιακή αντίληψη της γυναίκας.
Ασχολείται κυρίως με το πλέξιμο, το κλώσιμο,
το κέντημα, το καθάρισμα και το πλυσταριό.
Αλλά δεν είναι η θεά του νοικοκυριού.
Οι ιδιότητές της κυμαίνονται από την γονιμότητα
μέχρι τα οικοκυρικά και τη μαντική.
Είναι θεότητα της τύχης και του πεπρωμένου και συνεπώς η
ικανότητά της στην νηματουργία είναι χρήσιμες
στο πλέξιμο του νήματος της ζωής.
Από την άλλη μεριά, η Mokosh ξέρει όλα τα
μυστικά για το πλέξιμο και κάνει έλεγχο
ντυμένη ως γριά στα σπίτια, αξιολογώντας το
βαθμό ικανότητας της κάθε οικοδέσποινας.
Ακόμα βοηθάει όσους αντιμετωπίζουν προβλήματα
με το κούρεμα των προβάτων.

18. Βαλτικοί Λαοί
Στη θρησκεία της Βαλτικής, η Saule είναι η θεά του ήλιου. Αυτή
καθορίζει την ευημερία όλης της ζωής πάνω στη γη. Εκπροσωπείται
από μια μαργαρίτα, ένα τροχό ή ρόδακα.
Για τους λαούς της Βαλτικής, η σύνδεση ανάμεσα στον ήλιο και τη
νηματοποίηση είναι πολύ παλιά και η πέτρα-ήλιος, όπως λεγόταν το
κεχριμπάρι , αποτελεί το σύνδεσμο. Η αδρακτιά του κεχριμπαριού
έχει βρεθεί στα πιο αρχαία ταφικά μνημεία. Θεωρήθηκε μαγική ουσία
για όποιον κλώθει.΄Οπως το φως ποτέ δεν μπερδεύεται στον ουρανό,
έτσι ένα κεχριμπαρένιο αδράχτι προστάτευε το νέο νήμα από κόμπους
που προκαλούνται από δυσαρεστημένα ή κακόβουλα πνεύματα.

19. ΑΜΕΡΙΚΗ: Οι θρύλοι των ιθαγενών
Mάγια και Αζτέκοι:
Η ix chebel yax ήταν γνωστή ως η θεά του ΄ Ηλιου.
Στους προκολομβιανούς λαούς ο ήλιος ήταν αρσενικού
γένους και πατέρας του κυνηγιού και της μουσικής ενώ
το φεγγάρι θηλυκού και ήταν η θεά της υφαντουργίας
και της γέννησης.
Στην κεντρική Αμερική τόσο η ύφανση όσο και η
διακόσμηση του υφαντού ήταν σημαντικές
δραστηριότητες στα χωριά. Αυτό ίσχυε για πολλά
χρόνια πριν την ανακάλυψη της Ηπείρου . Ανάμεσα
στους Αζτέκους ήταν σύνηθες να κρατάει κανείς
υφαντικά εργαλεία πάνω από το κεφάλι ενός μωρού
κοριτσιού για να εγγυηθούν ότι θα γινόταν άξια
υφάντρια.

20. H ΓΙΑΓΙΑ/ΓΥΝΑΙΚΑΑΡΑΧΝΗ
Η γιαγιά- αράχνη:
Κατά τη διάρκεια των ονείρων έχουμε αφαιρέσει μέρος της συνείδησής μας από την φυσική πραγματικότητα και
ταξιδεύουμε μέσα από τον ιστό της βιώνοντας αυτό που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε με τη σωματική μας
συνείδηση.
Οι Ιθαγενείς Αμερικανοί πίστευαν στο μύθο της γυναίκας -αράχνης, αυτής που κάθεται στο μεγάλο γαλαξιακό
κέντρο. Είναι η γυναικεία δύναμη όλης της δημιουργίας που ενώνει όλα τα έθνη, όλες τις φυλές, όλες τις
γαλαξιακές οικογένειες, και όλα μαζί στον ιστό της.

21. ΑΣΙΑ:
Οι μύθοι της Κίνας
Στην κινεζική μυθολογία η μορφή της Chih-nii είναι
συνδεδεμένη με την ύφανση. Η Chih-nii ήταν η θεία κόρη του
προσωποποιημένου Νεφρίτη και γι ’ αυτόν συχνά έραβε
χρυσοκέντητους μανδύες με ολόκληρα σύννεφα. Ως ανταμοιβή ο
πατέρας της την πάντρεψε με τον Ουράνιο Βοσκό, τον οποίο
αγάπησε τόσο πολύ που εγκατέλειψε τα υφαντά της. Ο πατέρας
της θύμωσε και τους χώρισε, στέλνοντας τον έναν δεξιά, στον
Ουράνιο Ποταμό (γαλαξίας) και τον άλλο στα αριστερά. Έτσι
μπορούσαν να δουν ο ένας τον άλλο μόνο μια φορά το χρόνο. Η
Chih-nii λοιπόν είναι η θεά της ανέμης, των υφαντριών και των
συννέφων ενώ κυριαρχεί και στις χειροτεχνίες και ελέγχει τη
βροχή.(εικόνα αναπαράστασης του μύθου κάτω δεξιά)
Παράλληλα, οι Κινέζοι αποδίδουν τον τίτλο Θεά του Μεταξιού
στην Αρχόντισσα Hsi-Ling-Shih (πάνω δεξιά εικόνα), σύζυγο του
μυθικού Κίτρινου Αυτοκράτορα που λέγεται ότι κυβερνούσε
στην Κίνα περί το 3000 π.Χ. Της αποδίδεται η εκμετάλλευση του
μεταξοσκώληκα και η ανακάλυψη του αργαλειού.

22. • Πηγές:
• -το νημα στη μυθολογία
• https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%BF%CE%AF%CF%81%CE%B5%CF%82
• -Εργάνη Αθηνά
• http://www.mixanitouxronou.gr/tag/athina-ergani/
• -Ο Μιτος της αριάδνης
• http://mysticalshakti.blogspot.gr/
• http://mythagogia.blogspot.gr/
• -Η υφαντική τέχνη στα ομηρικά έπη
• http://www.panoreon.gr/files/items/3/363/i_yfantiki_tehni_sta_omirika_epi_2.pdf
• -Σλαβικοί λαοί
• http://www.godchecker.com/pantheon/slavic-mythology.php?deity=MOKOSH
• -Βαλτικοί λαοί
• http://www.goddessaday.com/eastern-european/saule
• -Γερμανία
• https://en.wikipedia.org/wiki/Frau_Holle
• -Νορβηγία
• https://en.wikipedia.org/wiki/Norns
• http://norse-mythology.org/gods-and-creatures/others/the-norns/
• -Κεντρική Αμερική
• http://www.crystalinks.com/spiderwoman.html
• http://www.allfiberarts.com/library/goddess/blixchebelyax.htm
• -Κίνα
• -Αίγυπτος
• http://isiopolis.com/2012/08/18/isis-the-weaver-a-request/
http://www.first-names-meanings.com/names/name-CHIH-
NII.htm
l

23. Κεφάλαιο 4 Το νήμα στην Ελληνική Λαογραφία : από το μαλλί των προβάτων στο κουβάρι !
Από την ομάδα « Μαλλιά- κουβάρια »
Μαρία Οικονομάκη
Κωνσταντίνα Μπόλκα
Ειρήνη Κολιακουδάκη

24. Το μαλλί είναι κύριο και ινώδες υλικό ζωϊκής προέλευσης το οποίο προέρχεται από το τρίχωμα του προβάτου καθώς και από
άλλα ζώα. Ο κύριος όγκος μαλλιού έχει φυσικό υπόλευκο χρώμα, ωστόσο κάποιες ράτσες παράγουν φυσικό μαύρο, καφετί ή
και σύμμεικτα χρώματα.
Χρησιμοποιήθηκε στα πολύ παλιά χρόνια ως υφαντική ύλη . Συστηματική εκτροφή του άρχισε από το 13ο αι.9 .
Χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο στην κλωστοϋφαντουργία, στον κατασκευαστικό κλάδο (μόνωση), στη γεωργία ως
λίπασμα, στη χημεία ως συστατικό καλλυντικών, στην κατασκευή χαρτιού κλπ. Αναλόγως το ζώο, το μαλλί λογίζεται σε
ποιότητες, καθεμιά από τις οποίες έχει διαφορετικό όνομα: μάλλινο ονομάζεται το ένδυμα από μαλλί προβάτου, κασμίρι από
κατσίκα, ανκορά από κουνέλι κ.ο.κ.
Ο παγιδευμένος αέρας μέσα στο μαλλί λειτουργεί τόσο κατά του ψύχους όσο και της ζέστης, λόγος που τα μάλλινα ρούχα
χρησιμοποιούνται από την αρχαιότητα καθ' όλες τις εποχές του έτους. Είναι κακός αγωγός της θερμότητας και γι΄αυτό κρατά
το σώμα ζεστό . Εκτός από τις θερμομονωτικές του ιδιότητες, το μαλλί έχει μεγάλη απορροφητικότητα και απορροφά τον
ιδρώτα, Παράλληλα έχει μεγάλη ελαστικότητα και θαυμάσια υφή . Διακρίνεται από ηχομονωτικές ιδιότητες, ενώ είναι
υδρόφιλο, απορροφώντας περί το ⅓ του βάρους του σε νερό. Σε σχέση με άλλες φυτικές ίνες, το μαλλί έχει υψηλό βαθμό
ανάφλεξης, πράγμα που σημαίνει ότι δεν «αρπάζει» φωτιά τόσο εύκολα όσο π.χ. το βαμβάκι και οι συνθετικές ίνες. Όταν
καίγεται έχει αργό ρυθμό εξάπλωσης της φλόγα και δεν βγάζει μεγάλες ποσότητες καπνού. Το μέρος που καίγεται γίνεται
ανθρακόμορφο (κάρβουνο), γεγονός που το προφυλάσσει από την ολική καύση και γι' αυτόν τον λόγο αποτελεί προτιμητέο
υλικό στην ένδυση πατωμάτων (μοκέτες), επιφανειών (ταπετσαρίες σε οχήματα), αλλά και ειδικών ενδυμάτων, όπως στολές
πυρόσβεσης, στρατιωτικός εξοπλισμός κλπ.10
Το μόνο του μειονέκτημα είναι ότι προσβάλλεται από το σκώρο.
Στην ούγια κάθε συσκευασίας κουβαριού ή μάλλινου υφάσματος πρέπει να αναγράφεται η ένδειξη « ολόμαλλο ».
9. Β. Τρομπέτα,Ενδυμασία.Αθήνα 1975, σ. 11
10. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%AF
Μαλλί : είδη και ιδιότητές του

25. Από το μαλλί των προβάτων στο κουβάρι …
Όπως και παραπάνω αναφέρθηκε η προστάτιδα κάθε τέχνης και ιδίως της Υφαντικής τέχνης, Αθηνά Εργάνη , σύμφωνα με τη
μυθολογία δίδαξε σχεδόν όλες τις τέχνες στους ανθρώπους. Πρωτίστως όμως τους έδειξε πώς να κάνουν νήμα το μαλλί .Σε
παλιότερα αγάλματα η Αθηνά κρατά τη ρόκα και το επίθετό της Εργάνη Αθηνά δείχνε τη φροντίδα της για κάθε τέχνη.
Ξεχωριστή αναφορά πρέπει να γίνει στο σημείο αυτό στη σχέση που ανέπτυξε η σύγχρονη Ελλάδα με το πλέξιμο με χοντρά
ή λεπτά νήματα. Μας γνωστοποιήθηκε μέσω καθολικών μοναστηριών στα νησιά και σύντομα βρήκε εφαρμογή τα χρόνια
εκείνα σε παραδοσιακές στολές. Μια μεγάλη παράδοση αναπτύχθηκε στη χώρα σε σημείο που θεωρούνταν απαραίτητο στη
νύφη να βγάζει σε κοινή θέα τα προικιά της , προκειμένου να θαυμάσουν όλοι τις ικανότητές της στο χειροποίητο πλεκτό . Το
1938 η αξία της παραγωγής ανερχόταν σε 4.100.000 χρυσές λίρες και αντιστοιχούσε στο 27% της συνολικής βιομηχανικής
παραγωγής, ενώ λειτουργούσαν 631 κλωστοϋφαντουργικές βιομηχανίες. Οι επιδοτήσεις που δίνονταν τότε βοηθούσαν τις
εξαγωγές στην Αλεξάνδρεια, την Κωνσταντινούπολη, την Α. και κεντρική Ευρώπη και αργότερα στις ΗΠΑ και την Αγγλία.
Στις δεκαετίες του ΄70 και του ΄80 άρχισε η πρώτη κάμψη . Σήμερα χάρη στην τεράστια συμβολή του Διαδικτύου η τάση
αναβιώνει ξανά.
Η Κρήτη το 1948 είχε 44 εργοστάσια υφασμάτων και επεξεργασίας δέρματος . Το μεροκάματο του άντρα στη δεκαετία του
1950 ήταν από 30-100 δραχμές ενώ των γυναικών 33 δραχμές11 .Να σημειώσουμε πως και στις δύο περιπτώσεις αυτό ήταν
δυσεύρετο.
Σήμερα ,όλο και περισσότεροι βαθιά συνειδητοποιημένοι άνθρωποι , προσπαθούν να ενημερωθούν για το φυσικό τρόπο
παραγωγής του νήματος για τους δικούς τους ο καθένα λόγους. Πρόκειται για μια διαδικασία ιδιαίτερα πολύπλοκη που
απαιτεί γνώση, χρόνο και εξαιρετική υπομονή. Όμως αξία στη ζωή δεν έχει το εύκολο και τα αποτελέσματα ικανοποιούν
όσους αποτολμήσουν μια τέτοια δράση. Η μακραίωνη αυτή παράδοση έχει περίπου ως εξής:
Αφού γίνει λοιπόν Μάιο μήνα η κουρά των προβάτων (γεγονός το οποίο εκλαμβάνεται ως γιορτή των προβάτων και άρα
πανηγύρι ιδίως στην Κρήτη) , το μαλλί θα πρέπει να συλλεγεί για να καθαριστεί από ακαθαρσίες, αγκάθια κ.τ.λ. Ακολουθεί
το βούτηγμά του για λίγο σε ζεστό νερό . ΄ Υστερα το μαλλί θα πρέπει να ανασυρθεί και να μπει σε κοφίνι , για να πλυθεί σε
τρεχούμενο νερό . Το άπλωμά του σε κλαδιά δέντρων, τοίχους ή σύρματα είναι η επόμενη ενέργεια. Όταν στεγνώσει τα χέρια
έμπειρων γυναικών το παραλαμβάνουν και το αφρατεύουν για να το γνέσουν 12 . Με το ένα χέρι ακουμπισμένο στην ποδιά να
σφίγγει μια ποσότητα άξαστου μαλλιού και το άλλο να τραβά λίγες-λίγες τις τρίχες 13. Όταν ξάνουν μια ποσότητα την
τυλίγουν κυλινδρικά. Μετά πρέπει να περάσει από τα χειρόχτενα προκειμένου να ξεχωρίσει το καλοχτενισμένο μακρύ μαλλί
για να γίνει στημόνι και το άλλο να γίνει υφάδι . Ακολουθούσε η ηλακάτη-ρόκα για να το τραβήξουν , στρίβοντάς το με τα
δάκτυλα και τέλος με το αδράχτι το νήμα πλέον θα τυλίγονταν σε τυλιγάδι ,για να μπει στην ανέμη , ώστε να γίνει κουβάρι!
11 . Κανάκη Ι. Γερωνυμάκη, Κρητική Λαογραφία, Ξενάγηση στο παρελθόν εφ’ όλης της
ύλης εκδ. Μύστις, Ηράκλειο 2008
12 . Το γνέσιμο ήταν από τις συνηθισμένες ασχολίες των γυναικών στην αρχαιότητα,
όπως βλέπουμε και στη διπλανή λευκή λήκυθο.
13. Δεξιά « επίνητρο » αρχαϊκής εποχής, για το ξάσιμο του γνεσμένου μαλλιού .

26. Τα στάδια παραγωγής μέσα από παλιές φωτογραφίες

27. Περίπτωση αλληλοβοήθειας
Τα φάδια όμως που έβγαιναν από το τυλιγάδι έπρεπε πρώτα να βαφούν
στα χρώματα που ήθελε η κάθε νοικοκυρά. Πριν εμφανιστούν οι
ειδικές χημικές μπογές στο εμπόριο, χρησιμοποιούσαν υλικά που
έπαιρναν από τη φύση. Με τα λουλούδια της ξυνίδας έβαφαν τα
φάδια κίτρινα. Σε όποιο χωριό δεν υπήρχε αυτό το χόρτο, φρόντιζαν
και το έφεραν από αλλού.
Από την ανέμη στα μασούρια:
Το βαμμένο αυτό μαλλί, το τοποθετούσαν στην ανέμη. Έβαζαν το
θρομίλι στην πεζούλα και κάθιζαν πάνω του. Έπαιρναν τον αδράχτι,
του έβαζαν το μασούρι ή το καλαμουκάνι, στερέωναν σ’ αυτό την
άκρη της κλωστής, τοποθετούσαν την άκρη του στην τρύπα του
θρομιλιού, κι άρχιζε το γύρισμα. Γύριζε ο άγδαχτος, γύριζε και η
ανέμη, ξετυλιγόταν η κλωστή και τυλιγόταν στο μασούρι. Αν το νήμα
ήταν για στημόνι, το τύλιγαν σε καλαμουκάνια, δηλαδή χοντρά
καλάμια με περίπου 30 πόντους μήκος, για να γίνει από αυτά το
διάσιμο. Αν προοριζόταν για υφάδι, τα χοντρά μάλλινα φάδια τα
τύλιγαν (χωρίς άρδαχτο φυσικά) σε μπαμπαφίκους, δηλαδή ίσια
ξυλάκια 30 πόντους, που τους περνούσαν από τις κλωστές του
στημονιού, όταν ύφαιναν, σπρώχνοντάς τους με το χέρι κι όχι με τη
σαίτα. Αν ήταν λεπτή κλωστή, την τύλιγαν σε μασούρι, δηλαδή σε
λεπτό καλάμι, μικρό για να χωρεί στη σαίτα.
Διάσιμο, τύλιγμα, μιτοχτένιασμα: Τούτες τις τρεις εργασίες δε
μπορούσαν όλες οι νοικοκυρές να τις κάνουν. Υπήρχαν ελάχιστες σε
κάθε στο χωριό, ειδικευμένες γι αυτά (διάστρες), και τις καλούσαν
όλες οι άλλες. Οι φάσεις αυτές ήταν αρκετά περίπλοκες. Οι κλωστές
από τα καλαμουκάνια γίνονταν ένα σύνολο και σταύρωναν ( διάσιμο).
Έπειτα τυλίγονταν στο πίσω αντί του αργαλειού (τύλιγμα) και τέλος
περνούσαν μία-μία από τους μίτους και το χτένι ( μιτοχτένιασμα )14.
Ο αργαλειός επιτέλους ήταν έτοιμος. Έμπαινε η κοπελιά μέσα και:
«Όλη μερα τακ – τακ, τακ, τουκ, τουκ – τουκ, τουκ το πέταλλό σου
κάνει και το πανί σου κι η απατή σου, σε πειρασμό με βάνει», που τρα-
-γούδησε και ο Κώστας Μουντάκης .
Κι o ερωτευμένος νεαρός, που κουραζόταν να περιμένει να τελειώσει
το φασίδι για να παντρευτεί την αγαπημένη του, της έκανε νυχτερινή
καντάδα και της τραγουδούσε: «Ακόμη δεν το ξ’ ύφανες το έρμο το
παντέρμο κι έσκισα τα στιβάνια μου, ν’ανεβακατεβαίνω» .
14.http://agonigrammi.wordpress.com/2008/08/31/η-πορεία-του-μαλλιού-των-προβάτων-από-τ
Στα παλιά εκείνα χρόνια όταν ετοιμαζόταν μια
γυναίκα να στήσει μεγάλο φασίδι, δηλαδή πολλούς
πήχεις, για να καλύψει πολλές ανάγκες και τα
μαλλιά ήταν πολλά, η νύφη κι ο γαμπρός μπορεί να
βιάζονταν, χρειαζόταν βοήθεια. Τότε οργάνωνε
ομαδικό ξαστό. Καλούσε λοιπόν γειτόνισσες,
συγγενείς, φιλενάδες: «Συντέκνισσα, αύριο βράδυ θα
‘χω στο σπίτι ξαστό, κι α(ν) σου βολεί (αν ευκαιρείς),
να ‘ρθεις να βοηθήσεις».
Μαζεύονταν τότε κάμποσες γυναίκες, και ξένανε
μέχρι αργά τη νύχτα. Με τραταρίσματα και μεζέδες
που είχε ετοιμάσει η σπιτονοικοκυρά, με ιστορίες,
κουτσομπολιά, παραμύθια, αινίγματα, γλωσσοδέτες
κι αστεία περνούσε ευχάριστα η ώρα.

28. Το διάσιμο: τέχνη που σήμερα στην
Κρήτη ελάχιστοι τη γνωρίζουν.
Γι’ αυτό και όταν την ασκούν αμείβονται
ικανοποιητικά.
Τα χειρόχτενα
Η ρόκα και το αρδάχτι Το τυλιγάδι
Το θρομίλι και το
αδράχτι με το μα-
σούρι.
Πλάι βαμμένα έτοιμα
μαλλιά
Η ανέμη εκτός από βασικό
εξάρτημα και πηγή έμπνευσης
των λαϊκών μας παραμυθιών.
Από το εργαστήρι της επιδέξιας
υφάντρας Αντωνίας Κουτάντου.

29. Λανάρια - Ξάσιμο: Υπήρχαν δύο ειδών λανάρια για το ξάσιμο του μαλλιού τα μικρά και τα μεγάλα
Ρόκα (η αρχαία ηλακάτη) : Ένα ραβδί που το ένα άκρο του καταλήγει σε δύο κύκλους σε σχήμα Φ που μέσα τους έμπαιναν
και συγκρατούσαν οι τουλούπες (το μαλλί) για το δέσιμο.
Αδράχτι: Ξύλινη βέργα που έστριβε ο χρήστης για να γίνει κλωστή το μαλλί και στην συνέχεια την τύλιγε.
Δρούγα: Ίδια βέργα που στην άκρη του κάτω μέρους της συγκραστούσε το σφοντύλι, που βοηθούσε στο στρίψιμο για την
παρασκευή του νήματος.
Σφοντύλι:Στρογγυλό πέτρινο εξάρτημα με τρύπα που τοποθετείται στην δρούγα να την διευκολύνει στην περιστροφή.
Στημόνι: Κόκκινο ή λευκό βαμβακερό νήμα που τοποθετείται κατά μήκος του εργαλείο τεντωμένο. Πάνω του γινόταν η
ύφανση.
Τα εργαλεία για την τοποθέτηση του στημονιού ήταν η ανέμη, το ανεμίδι, η κλουβίστρα, τα καλαμίδια και οι τυλίχτρες.
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CE%B3%CE%B1%CE%BB%CE%B5%CE%B9%CF%8C%CF%82
ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΜΑΛΛΙΟΥ

30. Κεφάλαιο 5 Η ιστορία της πλεκτικής τέχνης στον κόσμο
Το πλέξιμο έχει αλλάξει πολύ με το πέρασμα των αιώνων.
Ακόμη και σήμερα, υπάρχουν πολλές και διάφορες μέθοδοι
και μορφές σε διαφορετικά μέρη του κόσμου. Η ιστορία του
πλεξίματος είναι θα λέγαμε ένα μυστήριο, που μπορούμε μόνο
να το καταλάβουμε από αρχαιολογικά δείγματα που
φυλάσσονται σε μουσεία σε όλο τον κόσμο.
Ένα πλεκτό μπορούσε να είναι κατασκευασμένο από μαλλί,
μετάξι και άλλες ίνες που όμως χαλούσαν γρήγορα, ακόμη και
κάτω από ιδανικές συνθήκες .Το πλέξιμο γινόταν με τα χέρι ή
τα πόδια , χωρίς άλλο βοηθητικό εργαλείο. Μεταγενέστερα
χρησιμοποίησε βελόνες πλεξίματος από ξύλο ή κόκκαλο .
΄Ηταν αιχμηρά ραβδιά και που πολύ απείχαν από τα δεδομένα
της δικής μας εποχής. Θα μπορούσαν να είναι τσιμπιδάκια για
μαλλιά, αδράχτια ή οποιαδήποτε άλλης μορφής αιχμηρού
ραβδιού .Στο παρελθόν, όπου η κλώση γινόταν με το χέρι και
φυσικά ήταν πολύ πιο χρονοβόρα, πολλά πλεκτά δεν ταίριαζαν
στο σώμα και πλέκονταν εκ νέου. Λόγω της χρονοβόρας
διαδικασίας παραγωγής, τα πλεκτά δεν πετιόντουσαν μέχρι
να φθαρθούν ολοσχερώς. Επιπλέον πρέπει να λάβουμε υπόψη
ότι πολλοί άνθρωποι στο παρελθόν είχαν τη συνήθεια να
«αποθηκεύουν» αντικείμενα καθημερινής χρήσης για τους
απογόνους τους και αυτός είναι ακόμα ένας από τους λόγους
που δεν υπάρχουν πολλά χρήσιμα πλεκτά αντικείμενα, τόσα
χρόνια αργότερα. Παρόλα αυτά έστω και τα
λιγοστά αρχαιολογικά στοιχεία που έχουμε είναι πολύ
ενδιαφέροντα.
Στην πραγματικότητα όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι το πλέξιμο
είναι μια αρκετά πρόσφατη εφεύρεση. Δεν υπάρχουν αρχαίοι
μύθοι για το πλέξιμο όπως υπάρχουν για παράδειγμα αρχαίοι
μύθοι σχετικά με τη νηματουργία και την ύφανση. Μια
γρήγορη ματιά σε ένα αγγλικό λεξικό της Οξφόρδης
αποκαλύπτει επίσης ότι ο όρος «πλέκω» δεν προστέθηκε στην
αγγλική γλώσσα παρά μόνο μετά το 1300.Περαιτέρω
παρατηρούμε ότι η λέξη «πλέκω» δεν υπήρχε σε καμία
ευρωπαϊκή γλώσσα πριν από την Αναγέννηση. Εκτός από
την Μέση Ανατολή και την Ισπανία, σε άλλα μέρη του
κόσμου η λέξη για το πλέξιμο εμφανίστηκε πολύ
αργότερα.
Ωστόσο, υπάρχουν πολλά διατηρητέα πλεκτά δείγματα
που χρονολογούνται από τον 10ο και τον 12ο αιώνα .
Έρευνες πάνω στο θέμα έδειξαν πως το πλέξιμο
πρωτοεμφανίστηκε στη Μέση Ανατολή και από εκεί
διαδόθηκε στην Ευρώπη και στην Αμερική μέσω των
αποίκων.
Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν σε ένα τάφο της Αιγύπτου
πλεκτά παντοφλάκια και κάλτσες για παιδιά των οποίων
το μεγάλο δάχτυλο του ποδιού είναι χωρισμένο από το
υπόλοιπα όπως κάποια από τα σύγχρονα γάντια.15
Επικρατεί επίσης η άποψη ότι στην Ευρώπη το πλέξιμο
το εισήγαγαν οι Κόπτες (Χριστιανοί της Αιγύπτου). Σ'
ένα ιεραποστολικό τους ταξίδι μετέφεραν μαζί τους
πλεκτά και κατάφεραν να προσελκύσουν την παγκόσμια
προσοχή.
Την εποχή του Μεσαίωνα οι βασίλισσες και οι μοναχές
ασχολούνταν αποκλειστικά μ’ αυτό . Το 13ο αιώνα στη
Γαλλία, το πλέξιμο έγινε ένας από τους πιο κερδοφόρους
κλάδους της βιομηχανίας. Πλεκτά καπέλα, γάντια,
μπλούζες, κάλτσες και ό,τι άλλο αποτελούσαν δημοφιλή
αξεσουάρ των κατοίκων της16. Στη Σκωτία,
δημιουργήθηκε και διατηρείται μέχρι σήμερα, το
παραδοσιακό κάλυμμα κεφαλής -ο πλεκτός σκούφος.
15.εικόνα κάλτσας από την Αίγυπτο στη διαφάνεια 9
16. περιοδικό Plexis, τεύχος 1 ,σ. 4

31. Γεγονός που προκαλεί έκπληξη είναι ότι το πλέξιμο ήταν κατά
βάση ένα αρσενικό επάγγελμα κυρίως στη Γερμανία, σε σημείο
που οι άνδρες πολεμούσαν με οποιοδήποτε τρόπο και με ειδικές
συμφωνίες για να εμποδίσουν τις γυναίκες να ασχοληθούν με το
πλέξιμο. Το 1612 στην Πράγα είχαν καθιερώσει μέχρι και πρό-
στιμο για τις γυναίκες που αποφάσιζαν απλά να πλέξουν...Σύμ-
φωνα με την Corkhil, ακόμη και ο Albert Einstein ήταν γνωστό
ότι έπλεκε όταν ήθελε να ηρεμήσει το μυαλό του και να σκεφτεί
καθαρά.
Στην Αμερική το πλέξιμο διαδόθηκε με την ευρωπαϊκή αποικιο-
κρατία , ως άποψη όμως αναιρείται από την εύρεση ενός προϊστο-
ρικού γαντιού σε αρχαία περουβιανή πόλη .
Αργότερα όμως όταν το πλέξιμο έγινε ευρέως διαδεδομένο άρχι-
σαν να ασχολούνται με αυτό κατά κύριο λόγο οι γυναίκες.
Πολλά διάσημα μοντέλα όπως εικονίζεται και δίπλα, την ώρα
της αναμονής τους πίσω από παραβάν έπλεκαν με βελόνες.
Το 19ο αιώνα, μια νέα μορφή πλεξίματος, το πλέξιμο με το βελο-
νάκι έγινε μία πολύ ευχάριστη και δημοφιλής απασχόληση, και η
παραγωγή δαντέλας με το βελονάκι ήταν τόσο μεγάλη που χαρα-
κτηρίστηκε ως «παγκόσμια μανία». Στήθηκαν ολόκληρες βιομη-
χανίες και σε ολόκληρη την Ευρώπη, οι ενδυμασίες και τα αν-
δρικά - γυναικεία εσώρουχα διακοσμούνταν πλέον με δαντέλες .
Παράλληλα διακόσμησαν ολόκληρο το σπίτι με κουβέρτες, κουρ-
τίνες, τραπεζομάντηλα, σεμέν , σουβέρ…
Η υψηλή ραπτική από τη δεκαετία του’ 60 με αρχηγό την Κοκό
Σανέλ περιέλαβαν το πλέξιμο πουλόβερ και φορεμάτων στις
κολεξιόν του χειμώνα .
Κάπως έτσι φτάνουμε μέχρι την δική μας εποχή, που πλέον υ-
πάρχει αφθονία από εργαλεία, νήματα, μαλλιά και οτιδήποτε άλ-
λο είναι απαραίτητο για να ασχοληθεί κάποιος με το πλέξιμο.
Χρειάζεται να επιλέγουμε ποιοτικά υλικά με αντοχή στο χρόνο
και που θα χαρίζουν στο πλεκτό μας μια υπέροχη αίσθηση κι
εμφάνιση .

32. Εφαρμογές της πλεκτικής τέχνης με βελονάκι και νήμα . Κάτω δεξιά συνδυασμός εργασιών

33. Κεφάλαιο 6 Το μεταξωτό νήμα στο πέρασμα των χρόνων
Από τις μαθήτριες:
Αργυρώ Σαριδάκη
Μαριάννα Σγουράκη
Η χώρα στην οποία χρησιμοποιήθηκε αρχικά το μετάξι ως
υφαντική ύλη είναι η Κίνα .Φαίνεται ότι πολλούς αιώνες πριν
αρχίσει η κατεργασία του , ο μεταξοσκώληκας ζούσε σε άγρια
μορφή πάνω στα μορεόδενδρα. Σύμφωνα με τους Κινέζους
συγγραφείς η τέχνη της εκτροφής του μεταξοσκώληκα και η
κατεργασία του μεταξιού ανακαλύφθηκε τυχαία από την
αυτοκράτειρα Σι Λίγκ Τσι γύρω στο 2690 π.Χ . Σύμφωνα με το
μύθο ένα κουκούλι έπεσε πάνω στο βραστό νερό του τσαγιού.
Στην προσπάθεια της να το βγάλει έξω, τράβηξε μια εξαιρετικά
λεπτή αλλά ανθεκτική κλωστή, την πρώτη μεταξωτή ίνα . Η
αυτοκράτειρα ανακάλυψε την αξία της υφαντικής αυτής ύλης και
όχι μόνο εξέθρεψε τους μεταξοσκώληκες αλλά εφηύρε και τον
τρόπο της αναπύνησης και της ύφανσης των μεταξωτών
υφασμάτων17 . Από την εποχή εκείνη η αυτοκράτειρα Σι-Λίγκ-
Σι λατρεύτηκε ως η θεά του μεταξοσκώληκα.
Μέσα στα ανάκτορα ιδρύθηκαν σηροτροφείο , μεταξουργείο
και υφαντουργείο .΄Ο, τι παράγονταν που ήταν υπό την άμεση
εποπτεία της αφού αυτή κατείχε το προσοδοφόρο μονοπώλιο,
ήταν αποκλειστικό προνόμιο της αυλής. Μόνο ο αυτοκράτορας ,
οι συγγενείς του καθώς επίσης και οι ανώτεροι αξιωματούχοι του
καθεστώτος είχαν το δικαίωμα να φορούν τα πολύτιμα μεταξωτά
ενδύματα. Οι Κινέζοι απαγόρευαν με αυστηρούς νόμους την
διάδοση της σηροτροφίας, ενώ η εξαγωγή των σπόρων του
μεταξοσκώληκα τιμωρούνταν με θάνατο. Επιτρεπόταν μόνο η
εξαγωγή κατεργασμένων νημάτων και υφασμάτων. Η Ιαπωνία
και η Περσία ήταν τα κέντρα εμπορίας του εξαγόμενου
μεταξιού.
17. Βαρβάρα Τρομπέτα, Ενδυμασία , Β΄ έκδοση ,Αθήνα 1975, σ.17
«... Την ρώτησαν τι δουλειές ήξερεν κι έκαμνεν. Τους είπε
πως ξέρει και πλουμίζει. Εζήτησεν να της δώσουν ένα
κομμάτι πανί, μετάξι, μαργαριτάρι, χρυσάφι. Κι έκατσε
τούτη κι επλούμισε τη Γη με τα λούλουδα, τη θάλασσα με
τα ψάρια, τον ουρανό με
τ΄άστρα...»
απόσπασμα από λαϊκό παραμύθι

34. Το μετάξι στην αρχαία Ελλάδα
Με τις εκστρατείες του Μ . Αλεξάνδρου (336-323 π .Χ.)
το μεταξωτό ύφασμα εισήχθη στην αρχαία Ελλάδα. Ο Μ .
Αλέξανδρος μάλιστα έστειλε δείγματα στο δάσκαλό του
Αριστοτέλη θέλοντας να μάθει το μυστικό της παραγωγής
μεταξιού χωρίς όμως αποτέλεσμα .
Από τον Αριστοτέλη πληροφορούμαστε την παρουσία
άγριου σκώληκα της Κω, το έκκριμα του οποίου
υποβαλλόμενο σε κλώση χρησιμοποιούνταν για την
ύφανση πολύ διάφανων υφασμάτων. Ονομάζονταν « εξυ-
φασμένος αήρ της Κω », για τα οποία ο Αριστοτέλης χρη-
σιμοποιούσε την έκφραση « υφάσματα περισσότερον από-
καλύπταντα παρά καλύπτοντα» . Οι αρχαίοι ΄Ελληνες απέ-
διδαν την κατασκευή αυτών των υφασμάτων σε μια γυναί-
κα από την Κω, την Παμφίλη .
Για την Ελλάδα του 19ου αι . άκρως οικογενειακή
υπόθεση. Στη διπλανή πάνω φωτογραφία κουκούλια σε
μορφή κοσμήματος από κατάστημα της πόλης μας .

35. Κεντητά μαξιλάρια και πετσέτα σε μεταξωτό ύφασμα .
Παραδοσιακή και πιο μοντέρνα εκδοχή γυναικείας υφαντής βαμβακε-
ρής τσάντας. Κάτω τα παραδοσιακά σακκούλια ( Κρητικό Σπίτι )
.

36. Τα βυζαντινά μεταξωτά υφάσματα και ως διπλωματικό μέσο!
Από όλα τα είδη των υφασμάτων , ξεχωρίζουν τα μεταξωτά .
Ως τον 6ο αι. οι μεγαλύτερες ποσότητες ακατέργαστου
μεταξιού έφθαναν στο Βυζάντιο από την Περσία. Ο comes
commerciorum είχε την αρμοδιότητα της αγοράς του .Το καλά
φυλαγμένο μυστικό επί αυτοκράτειρας της Κίνας μαθεύτηκε
όταν κατά το 419 μ. Χ. μια Κινέζα πριγκίπισσα παντρεύτηκε
βασιλέα μικρού όμορου βασιλείου και κατάφερε να μεταφέρει
κρυφά μεταξόσπορο και να μεταδώσει τη σηροτροφία στη
χώρα. Κατά το βυζαντινό ιστορικό Προκόπιο το 552 μ. Χ. δύο
βυζαντινοί Νεστοριανοί μοναχοί που μετέβησαν στην Περσία
για να διδάξουν το Χριστιανισμό, κατόρθωσαν όχι μόνο να
μάθουν τη διαδικασία της παραγωγής μεταξιού αλλά και να
κρύψουν στο εσωτερικό των ράβδων τους ποσότητα μεταξό-
σπορου και να την μεταφέρουν στο Βυζάντιο.
« Κάποιοι μοναχοί που έρχονταν από την Ινδία… εμφανίστηκαν
μπροστά του.. του εξήγησαν πως παρασκευαστές της μετάξης
είναι κάτι σκουλήκια, και δάσκαλο έχουν τη φύση που τα
αναγκάζει να εργάζονται συνεχώς. Και ενώ είναι αδύνατο να
μεταφερθούν τα σκουλήκια ζωντανά, είναι πολύ πιο πρακτικό
και εύκολο να μεταφερθεί ο γόνος τους. Το γόνο, είπαν, τον
αποτελούν χιλιάδες αυγά. Κάθε χρόνο οι άνθρωποι θάβουν αυτά
τα αυγά σε κοπριά, κι έτσι όπως αυτά κρατιούνται ζεστά , μετά
από κάποιο διάστημα παράγουν τα νέα ζωύφια… Αυτοί από τότε
επέστρεψαν στην Ινδία… και γύρισαν στο Βυζάντιο με αυγά. Και
με τον τρόπο που αναφέραμε παραπάνω τα μετέτρεψαν σε
σκουλήκια, τα οποία τάιζαν με φύλλα μουριάς 18». ( Προκόπιος,
Περί πολέμων,6ος αι. )
18. Παρή Καλαμαρά , Στους δρόμους του Βυζαντίου,τ. 4, Καλειδοσκόπιο ,σ. 13
Από την ίδρυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κατασκευά-
ζονταν σε όρθιους αργαλειούς υφάσματα - ανεκτίμητοι
θησαυροί , τόσο από προσιτά και φθηνά υλικά (μαλλί, λινό )
όσο και από δυσεύρετα υλικά όπως νήματα πίνας , μεταλλικά
χρυσά και αργυρά ή επιχρυσωμένα αργυρά ελάσματα .Ο
επίσκοπος Αμάσειας Αστέριος ( 4ος αι. ) μας μεταφέρει τα εξής :
« Ο Θεός δημιούργησε το πρόβατο, που έχει άφθονο θαλερό
μαλλί (…) Κούρεψέ το , πάρε το μαλλί του και με την υφαντική
τέχνη ετοίμασε την ύλη για να κατασκευάσεις ιμάτιο και χιτώνα,
ώστε να αποφύγεις την ταλαιπωρία του χειμώνα και τη βλάβη
από τις καυτές ακτίνες. Αν χρειάζεσαι για το καλοκαίρι και
ελαφρύτερο ένδυμα, έδωσε ο Θεός τη χρήση του λινού, για
μεγαλύτερη απόλαυση ».
Κάθε βυζαντινό λοιπόν νοικοκυριό , έφτιαχνε ή προμηθευόταν
υφάσματα συχνά υψηλής αισθητικής ,προκειμένου να καλύψει
τις ανάγκες όλης της οικογένειας ( ρούχα ) , του σπιτιού ( τάπη-
τες, κλινοσκεπάσματα, κουρτίνες, πετσέτες , διαχωριστικά μέσα
στην κατοικία αντί για τοίχους...) ,της Αυλής , των
διπλωματικών αποστολών , του στρατού ( σκηνές , στολές…) ,
των εκκλησιών ( Επιτάφιοι, καλύμματα ιερών σκευών , άμφια
αρχιερέων )…

37. Τα αρχικά προβλήματα στη διακίνηση των εμπορευμάτων επί Ιουστινιανού λόγω των συχνών πολέμων με την περσική Αυτο-
κρατορία λύθηκαν οριστικά και η μεγάλη επιθυμία απόκτησης του μυστικού ικανοποιήθηκε με τρόπο κατασκοπικό . Τα βυζα-
ντινά μεταξωτά έγιναν περιζήτητα σε Ανατολή και Δύση, ενώ η εξαγωγή τους αποτέλεσε βασικά πηγή πλούτου για την Αυ-
τοκρατορία.
Και εδώ επί σειρά ετών η παραγωγή μεταξιού ήταν προνόμιο της Βυζαντινής Αυλής. Αργότερα γνωστοποιήθηκε σε όλες τις
τάξεις και η σηροτροφεία αναπτύχθηκε στις ανατολικές επαρχίες της Αυτοκρατορίας, στη Συρία, τη Φοινίκη και σε όλη την
Ελλάδα . Το 12ο αι. περίφημα μεταξουργεία λειτουργούσαν στη Θήβα, την Αθήνα, την Πάτρα και την Κόρινθο . Το 1147, ο
βασιλιάς της Σικελίας Ρογήρος Β΄, απήγαγε πολλούς ειδικούς τεχνίτες από την Κόρινθο και τη Θήβα και τους έστειλε στο
Παλέρμο για να βελτιώσει την παραγωγή μεταξωτών στο βασίλειό του19
Καταλαβαίνουμε λοιπόν πόσο πολύτιμη ήταν η γνώση και η αξία των παραγόμενων αυτών προϊόντων αφού εκτός των
άλλων κατείχαν θέση ακόμα και χρυσού20 .
Ωστόσο τα βυζαντινά μεταξωτά αποτελούσαν σημαντικό όπλο στα χέρια της βυζαντινής διπλωματίας. Θεωρούνταν μονα-
δικά έργα τέχνης, απαράμιλλης αισθητικής από τους ξένους βασιλείς χάρη στα ολοζώντανα χρώματα , τη λεπτότητα της
ύφανσης και τα εξαίρετα σχέδιά τους.
Οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες λοιπόν, έστελναν θαυμάσια μεταξωτά ως δώρα σε ηγεμόνες άλλων κρατών, με τους οποίους ε-
πιθυμούσαν να διατηρήσουν αγαθές σχέσεις ( εικ. κάτω δεξιά ).Σ ’αυτά ίσχυε η απαγόρευση εξαγωγής ως « κεκωλυμένα »,
αφού ταξίδευαν έξω από τα όρια της Αυτοκρατορίας μόνο ως αυτοκρατορικά δώρα .Στην περίπτωση λαθραίας εξόδου αυτά
κατάσχονταν από το τελωνείο ( περίπτωση Λιουτπράνδου της Κρεμόνας , Κωνσταντινούπολη, 968 ).
Με την κατάληψη των εδαφών της Αυτοκρατορίας από τους Λατίνους το 13ο αι. και την ασφυκτική οθωμανική απειλή μετά
το 14ο αι. η υφαντουργία οδηγήθηκε σε κάμψη . Οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης ήταν πλέον οι προμηθεύτριες χώρες .
΄ Εργο τέχνης που μαρτυρά τη δεξιοτεχνία των Βυζαντινών
19. Η Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ,Παν/μιο Καίμπριτζ, Μέλισσα. σ. 323
20. Νόμος Ροδίων Ναυτικός ( 7ος- 8ος αι. )

38. Από το μεταξόσπορο στην παραγωγή
Στη νεότερη Ελλάδα το μετάξι ήτανε δουλειά της γυναίκας.
Αυτή παραλάμβανε το μεταξόσπορο στα μέσα του Απρίλη
και για να εκκολαφθεί γρηγορότερα τον έβαζε στο στήθος
της . Η προσοχή της ήτανε μεγαλύτερη την ώρα του
ύπνου .΄Οταν η κάμπια έβγαινε , τοποθετούνταν σε δωμά-
τιο σταθερής θερμοκρασίας και σε τριάντα μέρες άρχιζε
να πλέκει το κουκούλι πάνω σε κλαδιά . Από το σηρικογό-
νο αδένα του ο μεταξοσκώληκας πλέον έβγαζε την πολύ-
τιμή του γυαλιστερή κλωστή ,πάχους 0,013-0,040 του χι-
λιοστού . Αυτή αμέσως ξηραίνονταν στον αέρα.
Τα 1500 περίπου μέτρα δεν έπρεπε να τρυπηθούν από τη
χρυσαλίδα , ώστε η λεπτή κλωστή να είναι ατόφια. Μ’
αυτήν θα ύφαινε μεγάλης αντοχής , δροσερά πουκάμισα,
φορέματα, μαξιλαροθήκες, κουρτίνες, τσάντες ή υφάσμα-
τα που θα πουλούσε στη « χώρα ».
Το φούρνισμα έσωζε την ίνα.
Αν η μεταξού ήθελε η ίδια να βγάλει σπόρο , διάλεγε 4-5
χρυσαλίδες , τις άφηνε να γεννήσουν τα εκατοντάδες
αυγά τους και τα κρατούσε για την άλλη χρονιά.
Ο μεταξάς ως επαγγελματίας είχε κανονικό εργαστήριο
στο χωριό ή πρόχειρο αν περιόδευε. Κάρφωνε τα πόδια
της ανέμης στη γη και τη γύριζε με τα πόδια του με πετά-
λι. ΄Εβραζε τα κουκούλια σε καζάνι στους 90 βαθμούς
προκειμένου να διαλυθεί η μεταξόκόλλα και πάνω από
ένα ταβλάκι έσερνε την κλωστή. Στη συνέχεια έπρεπε να
την πλύνει με πράσινο σαπούνι για να μαλακώσει και να
την παραδώσει για ύφανση.
Στην εποχή μας η κατεργασία της γίνεται σε εργοστάσια
όπως στη Θράκη.
Ωστόσο δεν είναι μικρές οι ποσότητες που εισάγονται
έτοιμες από Τουρκία, Κίνα, Βουλγαρία κ.α.
Μεταξοβιομηχανία στην Ελλάδα και τα
Χανιά
Μέχρι τη δεκαετία του ΄80 η Ελλάδα διέθετε περί τα 20
εργοστάσια μεταξοβιομηχανίας όπως της Αθήνας ((Ν.
Φαλήρου , Ποδαράδων), των Καλαμών, του Σουφλίου,
Θεσσαλονίκης, Βέροιας, ΄Εδεσσας… Ορισμένες
υπάρχουν και σήμερα και είναι ιδιαίτερα επικερδείς.
Από την Κρήτη γινόταν εξαγωγές κατά το 12ο και 19ο
αι.21
Στην πόλη μας τα Χανιά ,μέχρι λίγο πριν το 1970 υπήρχε
αντίστοιχο εργοστάσιο στην οδό Ελύρου , με πάρα
πολλές εργαζόμενες.22
Εικόνες από ένα στάδιο εκτροφής μεταξοσκώληκα, το σέρσιμο του μεταξιού και το
τοποθετημένο σε βέργες λαμπερό μετάξι.
21. Crochfort Scott, Περιηγήσεις στην Κρήτη,1837
22. Μαρτυρία της 93χρονης Χανιώτισσας Αθηνάς Χαριτάκη

39. Τεχνητό μετάξι
Αυτό φαίνεται να επινοήθηκε το 1884, όταν ο κόμης
Hilaire de Chandonnet πέτυχε την παρα-γωγή από
κυτταρίνη διαλυμένη σε ουσία .΄ Ετσι το πρώτο βιο-
μηχανικό τεχνητό μετάξι παρήχθη το 1891.Το 1913
Γερμανοί κατασκεύασαν μετάξι από ίνες χλωριούχου
βινυλίου ενώ το 1931 έφτιαξαν τις πρώτες συνθετικές
υφαντικές ίνες από πολυβυνιλοχλωρίδιο . Η εξέλιξη
αυτή χαρακτηρίστηκε ως έτος γέννησης των χημικών
ινών.
Αυτά τα συνθετικά νήματα είχαν ανώτερες τεχνικές
ιδιότητες από ότι οι μεταξωτές κλωστές. Στη δεκαετία
του ’ 70 τα συνθετικά νήματα έγιναν πιο δημοφιλή σε
σύγκριση με το μετάξι . Το μετάξι ήταν και πιο
δαπανηρό σε σύγκριση με τις συνθετικές ίνες .
Η ανέμη του μεταξά και μεταξάς τραβώντας το
νήμα, από το Λαογραφικό Μουσείο « Κρητικό
Σπίτι » Χανίων.

40. Ο συμβολισμός στις ετικέτες των ρούχων μας

41. Κεφάλαιο 7 Το νήμα στην υπηρεσία της κεντητικής
Κρητικές κεντητές « πάντες » για την υποδοχή του επισκέπτη.
Κάτω η ίδια κατασκευή πίσω από τον αργαλειό σε λευκό
ύφασμα ( Κρητικό Σπίτι ) .
Πάνω σε χειροποίητο κοφτό τα υλικά του τραταρίσματος
που δεν έλειπαν από κανένα σπίτι. Κάτω σύγχρονες
συσκευασίες νημάτων, έτοιμα για να δώσουν πνοή σε σχέδια
από σκηνές του παρελθόντος του λαού μας ( Κρητικό Σπίτι ) .

42. Κεντητά έργα επιδεξιότητας και υπομονής με λευκό και χρωματιστό νήμα και κάτω η ξακουστή
μηχανή για κέντημα
Το αντάμωμα ανθρώπων και λαών: Λευκαρίτικο κέντημα
από την Κύπρο .Ταξίδεψε στα Χανιά ως δώρο στη μαθήτρι-
α Ασπασία Κατσούλη από την πράξη αδελφοποίησης του
σχολείου μας με σχολείο της Κύπρου.
Παραδοσιακό κάδρο κεντημένο σε λευκό ύφασμα , στο
αγαπημένο θέμα : « τα αντικριστά πουλιά » .

43. Το κέντημα στην ποίηση
Στη διάρκεια της έρευνάς μας εντοπίσαμε και ένα ποίημα
σχετικό με το θέμα . Γράφτηκε από την Κατερίνα Βασίλου ,
γεννημένη στη Δράμα από γονείς Μικρασιάτες. Λέει τα παρα-
κάτω:
Σαν κέντημα βυζαντινό Και ξαναρχίστε απ’ την αρχή,
Κεντάω τη ζωή μου, κεντήστε την ψυχή σας
αν και αργά ξεκίνησα βάλτε μεγάλες αρετές
ας ακουστεί η φωνή μου. Στολίστε τη ζωή σας.
Μα σεις μικρά βλαστάρια μου
ο χρόνος είν’ δικός σας ,
κοιτάξτε να κεντήσετε
το οδοιπορικό σας.
Κλωστές απ’ το Βυζάντιο
Κι απ’ την αρχαία Ελλάδα
Πάρτε για να κεντήσετε
Οράματα μεγάλα!
Αν παρ’ ελπίδα κάνετε
λάθος στο κέντημά σας,
μη φοβηθείτε ξηλώστε το , Μεταπολεμικά , νεαρές κο-
σβήστε τα σφάλματά σας. πέλες εκπαιδεύονται στη ρα-
πτομηχανή.

44. Κεφάλαιο 8 Άλλοι τρόποι εκγύμνασης χεριών και εγκεφάλου… με νήμα
Με το σαϊτάκι… Με βελόνα…

45. Τεχνική της μπιμπίλας - μινωϊκής βελονιάς (με
μεγάλη παράδοση στην Τουρκία, γνωστή ως
oya lace) Κρητικό κοπανέλι - Bobbin lace

46. Το νήμα στη δεσιά: παραδοσιακή και σύγχρονη άποψη

47. Κεφάλαιο 9 Το νήμα στην τέχνη της ζωγραφικής και της φωτογραφίας
(έργα των Albert Anker 1831-1910 , Gilbert Stuart 1793…)

48. Η ερμηνεία του νήματος στην Αστρολογία
Το νήμα συμβολίζει όλα εκείνα που συνδέει όλα τα στάδια ύπαρξης με την αρχή της. Για το λόγο αυτό μιλάμε για τα
νήματα του πεπρωμένου και το νήμα της ζωής. Επίσης αντιπροσωπεύει το σύνδεσμο των σκέψεων και των ιδεών.
Στα όνειρα διατηρείται αυτός ο συμβολισμός, αλλά σε γενικές γραμμές τα νήματα συνδέονται με τις ίντριγκες και την
αναστάτωση. Έτσι, αν κόβουμε, ξεμπλέκουμε ή μπλέκουμε το νήμα, σημαίνει ότι το ίδιο κάνουμε με τα πραγματικά
μας προβλήματα ή θέματα, που μας απασχολούν και είναι μπλεγμένα. Εκτός από αυτό, αν τα νήματα προέρχονται από
ευγενή μέταλλα, όπως ο χρυσός ή η πλατίνα, σημαίνει επιτυχία, που προέρχεται από την διακριτικότητα και τη
διπλωματία μας. Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και το χρώμα της κλωστής για να ολοκληρώσουμε την ερμηνεία.
http://www.astrologer.gr/dreaminterpretation.html?searchStr=%CE%9A%CE%9B%CE%A9%CE%A3%CE%A4%CE%97

49. Κεφάλαιο 10 Ψυχοσυναισθηματικές ωφέλειες από τη χρήση του νήματος
Από έρευνες προέκυψε πως ο επαναλαμβανόμενος ρυθμός ηρεμεί και κάνει το άτομο να αισθάνεται άνετα . Δεν είναι
καθόλου παρατραβηγμένο να δούμε το πλέξιμο ή κάθε άλλου είδους τέχνη με τα χέρια όπως το βελονάκι, τον αργαλειό και
τη ραπτική , σαν ένα είδος εξάσκησης του μυαλού.
Από την επιστήμη της Νευρολογίας θεωρείται η μόδα του πλεξίματος σαν την « νέα γιόγκα » .Η ενασχόληση με χειροποίη-
τες δημιουργίες βοηθά στην αποφόρτιση του μυαλού και το διαλογισμό. ΄Ετσι έχουν ευεργετικό αποτέλεσμα στην υγεία και
την ευεξία του.
Σε διαδικτυακή έρευνα της θεραπεύτριας Betsan Corkhill, στην Αγγλία, σε περισσότερους από 3.545 ανθρώπους, που
ασχολούνται με το πλέξιμο , έδειξε πως όταν οι άνθρωποι αυτοί ερωτήθηκαν πως αισθάνονται είπαν ότι το πλέξιμο τους
κάνει να αισθάνονται « πολύ χαρούμενοι » . Πολλοί ομολόγησαν πως ασχολούνται μ΄ αυτό μόνο και μόνο για να
χαλαρώσουν από το στρες ενώ παράλληλα δημιουργούν με τα χέρια τους.
Επίσης διαπιστώθηκε η στενή σχέση ανάμεσα στη συχνότητα του πλεξίματος και της διάθεσης των ερωτηθέντων. ΄ Οσοι
έπλεκαν πάνω από τρεις φορές την εβδομάδα ήταν πιο ήρεμοι, πιο χαρούμενοι, λιγότερο λυπημένοι, λιγότερο ανήσυχοι και
με περισσότερη αυτοπεποίθηση.
Το τελικό συμπέρασμα της έρευνας ήταν πως « το πλέξιμο έχει σημαντικά ψυχολογικά και κοινωνικά οφέλη, που
συμβάλλουν στην ευεξία και στην ποιότητα ζωής » . Παράλληλα διαπιστώθηκε πως τα άτομα που συμμετείχαν σε ομάδα
ήταν πιο ευτυχισμένα από αυτά που έπλεκαν μόνα τους.
Με το πλέξιμο και κάθε άλλη παρόμοια δράση το μυαλό : αναγκάζεται να σκεφτεί και να λύνει προβλήματα , να
δικτυώνεται κοινωνικά, να αυτοσυγκεντρώνεται. Να βελτιώνει το συγχρονισμό ματιού και χεριού, να αντιλαμβάνεται
το χώρο και να αναπτύσσει δεξιότητες. Επίσης να ασκεί την προσοχή και τη σκέψη του εστιάζοντας σε κάτι, να του
διδάσκει την υπομονή και την επιμονή καθώς και να του διευκολύνει τη μνήμη . Σημαντική είναι και η ωφέλεια στη
διαπίστωση του αισθήματος της υπερηφάνειας και της ικανοποίησης από το αποτέλεσμα της δράσης του. ΄ Ολη αυτή
τελικά η αυτοσυγκέντρωση επηρεάζει τη λειτουργία του εγκεφάλου .
Από την ομάδα « Τα κορίτσια του νήματος »
Τσιβουράκη Αθηνά
Σαρτζετάκη Δήμητρα
Τσιχλάκη Ελένη

50. Κεφάλαιο 11 ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΝΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Η Ελλάδα διαθέτει αρκετές εταιρείες οι οποίες παράγουν, σχεδιάζουν και προμηθεύουν την ελληνική και ξένη αγορά.Μερικές
από αυτές είναι :
Η εταιρεία ΜΟΛΟΚΟΤΟΣ ιδρύθηκε από την οικογένεια Μολοκότου όταν ήρθε στην Αθήνα από την Μικρά Ασία.
Στις αρχές τις δεκαετίας του '50, η εταιρεία ήταν ήδη Α.Ε. και ιδιοκτήτρια μίας πρότυπης βιομηχανικής μονάδας, ενώ η
δεύτερη γενιά της οικογένειας είχε ήδη εμπλακεί ενεργά στις δραστηριότητες της.
Εκείνη την εποχή η Εταιρεία δημιούργησε τα ιστορικά νήματα “Χρυσό προβατάκι” και “Κρόκους” που παράγονται με τις
ίδιες ακριβώς προδιαγραφές ακόμη και σήμερα.
Σήμερα η τάση έχει αντιστραφεί. Η οικολογική συνείδηση των καταναλωτών, μαζί με την επιστροφή στην χειροτεχνία σαν
τρόπο χαλάρωσης και διασκέδασης, ξαναφέρνουν τα χειροποίητα πλεκτά στην ζωή μας και στη μόδα.23
23. www.molokotos.gr
Από την ομάδα Πλέξη-Φλέξη
Κωνσταντίνα Τσατσαρώνη
Δήμητρα Στιβακτάκη
Μαρία Τζεμανάκη
Άννα Σεργάκη

51. Η ΑΦΟΙ Δ. ΑΚΡΙΔΑ Α.Ε
Η ΑΦΟΙ Δ. ΑΚΡΙΔΑ Α.Ε. είναι μια εταιρεία με μεγάλη επίσης διαδρομή, ισχυρή παρουσία και μεγάλες προοπτικές ανάπτυξης.
Ιδρύθηκε το 1953 από τους αδελφούς Αθανάσιο και Γεώργιο Ακρίδα με αντικείμενο την επεξεργασία υφασμάτων. Το 1990
δημιουργείται νέα μονάδα κλωστηρίου παραγωγής νημάτων combed. Το 1995 τα προϊόντα της εταιρείας διατίθενται πλέον με το
εμπορικό σήμα Das. Ένα σήμα που θα ταυτιστεί με την ποιότητα. Παράλληλα, δημιουργείται το τμήμα σχεδιασμού και
ανάπτυξης προϊόντων προκειμένου να παρακολουθεί τις διεθνείς τάσεις και να σχεδιάζει προϊόντα που ανταποκρίνονται στις
απαιτήσεις των καταναλωτών. Το 2002 δημιουργώντας ένα νέο υπερσύγχρονο κλωστήριο βρίσκεται ανάμεσα στους 20
μεγαλύτερους βιομηχανικούς επενδυτές της Ελλάδας. Σήμερα η ΑΦΟΙ Δ. ΑΚΡΙΔΑ Α.Ε. διαθέτει σύγχρονο τμήμα σχεδιασμού
και ανάπτυξης προϊόντων, ενώ για την παραγωγή τους συνεργάζεται με μεγάλα εργοστάσια σε Ελλάδα, Ευρώπη και Ασία. Τα
προϊόντα που παράγει η εταιρεία είναι: Τα λευκά είδη 'Das HOME‘. Συνεργάζεται με επιλεγμένα καταστήματα λευκών ειδών
σε Ελλάδα και Κύπρο. Παράγει επίσης τα τεντόπανα 'Das Awning', τα οποία διατίθενται στην αγορά μέσω του δικτύου
επιλεγμένων συνεργατών σε Ελλάδα και Κύπρο.
Παράλληλα ενισχύεται ο εξαγωγικός προσανατολισμός της εταιρείας με στόχο την ανάπτυξη ισχυρού δικτύου στην Ευρωπαϊκή
αγορά.
Με άξονα τον πελάτη και προσήλωση στην ποιότητα, η εταιρεία ΑΦΟΙ Δ. ΑΚΡΙΔΑΑ.Ε. βαδίζει στην τροχιά της συνεχούς
ανάπτυξης και πρωτοπορίας βασιζόμενη στο τρίπτυχο : Τεχνογνωσία - Συνέπεια – Αξιοπιστία.24
24. www.dashome.gr