Εργασία -project με θέμα λαογραφία - τα έθιμα της Αποκριάς στην Κρήτη Β΄ τάξη 3ου Δ. Σχ. Αγίου Νικολάου Σχ. έτος 2009 – 10 Εκπ/κοί Ελένη Ανδρουλάκη – Άννα Μουντράκη

1. ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
Ήθη και έθιμα Αποκριάς στην Κρήτη
Β΄ τάξη 3ου
Δ. Σχ. Αγίου Νικολάου
Σχ. έτος 2009 – 10
Εκπ/κοί Ελένη Ανδρουλάκη – Άννα Μουντράκη

2. Φάση 1:
Προβληματισμός – Επιλογή θέματος
• Η Λαογραφία
αναδεικνύεται ως
αντικείμενο διερεύνησης
κατά τη διδασκαλία της
13ης ενότητας της
Γλώσσας Β΄ τάξης «Μες
στο Μουσείο»
• Η επίσκεψη στο
Λαογραφικό μουσείο
της πόλης μας,
αποτέλεσε το ερέθισμα
για εμβάθυνση…
Αργαλειός – Λαογραφικό Μουσείο Αγίου
Νικολάου

3. Φάση 2:
Διαμόρφωση Σχεδίου Εργασίας
• Μετά από συζήτηση για το θέμα με αφορμή το γλωσσικό
μάθημα αποφασίζεται από κοινού με τα παιδιά να
διερευνήσουμε περισσότερο τον όρο «έθιμα» σε σχέση με τη
χρονική περίοδο διδασκαλίας (τριώδιο – Αποκριές -
σαρακοστή).
ΘΕΜΑΤΑ
ΠΟΥ
ΑΝΑΔΕΙΧΘΗΚΑΝ
ΦΑΓΗΤΟ
ΤΩΝ ΗΜΕΡΩΝ
ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΕΙΣ
ΔΡΩΜΕΝΑ
ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
ΧΟΡΟΙ

4. Επόμενα βήματα…
• Τα θέματα επιμερίζονται και οι μαθητές χωρίζονται σε
ομάδες εργασίας (5 ομάδες x 4 παιδιά)
• Κάθε μέλος αναλαμβάνει συγκεκριμένες δραστηριότητες
(έρευνα στη Δημοτική Βιβλιοθήκη – internet – συνέντευξη με
παππούδες, οικογένεια).
• Η έρευνα επεκτείνεται και στα μαθήματα Μουσικής
(παραδοσιακά τραγούδια Αποκριάς) και Φυσικής Αγωγής
(χοροί).
• Οι γονείς ενημερώνονται με επιστολή των μαθητών για
το σκοπό της εργασίας τους, ζητείται η συμμετοχή τους.

5. Στόχοι γλωσσικού μαθήματος
που επιτεύχθηκαν μέσα από το σχέδιο εργασίας
• Κατανόηση ρόλου - δημιουργία Λεζάντας
Τα παιδιά εργαζόμενα κατά ομάδες, δημιούργησαν Λεζάντες για τα
αντικείμενα της έκθεσης.
• Περιγραφή αντικειμένου
Κάθε ομάδα διάλεξε ένα αντικείμενο της έκθεσης και έγραψε μια
παράγραφο που το περίγραφε ακολουθώντας τις οδηγίες του βιβλίου.
• Στάδια έρευνας λαογράφου (ψάχνω – αξιολογώ - συγκεντρώνω
πληροφορίες σε βιβλίο)
Οι ομάδες συγκέντρωσαν το υλικό της έρευνάς τους στο βιβλίο τάξης.
• Στόχοι Λαογραφικής έκθεσης: εξοικείωση με τα στάδια οργάνωσης
(δανεισμός υλικού – ταξινόμηση – λεζάντες – παρουσίαση -
πρόσκληση στα εγκαίνια έκθεσης).
• Στόχοι κατασκευής Αλμπουμ – έκθεσης φωτογραφιών θεματική
ταξινόμηση – λεζάντες – αισθητική παρουσίαση.

6. Α) Στήνεται ένα Λαογραφικό Μουσείο
στο χώρο του σχολείου με τις προσφορές των
οικογενειών των παιδιών

7. Τα αντικείμενα ταξινομούνται, ομαδοποιούνται,
καταγράφονται , επεξηγούνται σύμφωνα με τις οδηγίες του
γλωσσικού μαθήματος.

9. Σχολική τάξη…

10. …άλλης εποχής…

11. Τοπικές ενδυμασίες (κούδες Κριτσάς Λασιθίου)

12. Έκθεση φωτογραφίας

13. Ο γνωστός λαογράφος της Ανατ. Κρήτης Μιχάλης
Χουρδάκης «Νήσπιτας» επισκέφθηκε την τάξη και
βοήθησε τα παιδιά στη συλλογή πληροφοριών για τα έθιμα
του Τριωδίου.

14. Βιωματικό εργαστήρι παρασκευής
τοπικών παραδοσιακών αποκριάτικων εδεσμάτων.

15. • Την «τυρινή» εβδομάδα συνηθιζόταν η κατανάλωση
γαλακτοκομικών και τυροκομικών προϊόντων. Στην Κρήτη
συνηθίζονται οι πίτες με τυρί: αγνόπιτες, σαρικόπιτες,
πιτάκια, μυζηθρόπιτες, νεράτες, σφακιανόπιτες,
καλιτσούνια…

16. Το πιο χαρακτηριστικό φαγητό της κρητικής Αποκριάς είναι
τα μακαρόνια με ανθότυρο, παλαιότερα σκιουφιχτά, δηλαδή
χειροποίητα.

17. • Οι ονομασίες της Αποκριάς μακαρονού και
λαζανού οφείλονται στις γαστρονομικές
συνήθειες των ημερών.

18. • Από τη μελέτη πηγών και την έρευνα των
ομάδων των μαθητών, συγκεντρώθηκαν τα
σπουδαιότερα έθιμα των ημερών των Αποκριών
από διάφορες περιοχές της Κρήτης, τα οποία
συζητήθηκαν, αναλύθηκαν και καταγράφηκαν
σε ένα βιβλίο τάξης.
• Στο ίδιο βιβλίο περιλάβαμε μαντινάδες της
Αποκριάς και αποκριγιάτικες συνταγές…

20. • Οι βοσκοί και γεωργοί
νεαρής κυρίως ηλικίας,
φορούσαν μια κάπα με
κουκούλα από μαλλί
προβάτου, η οποία εκτός
από το ότι τους προστάτευε
από το κρύο, αποτελούσε
αναπόσπαστο μέρος της
αποκριάτικης ενδυμασίας.
ΛΕΡΑΔΕΣ - ΚΟΥΔΟΥΝΑΔΕΣ (λέρια=κουδούνια προβάτων)

21. • Το πρόσωπο του
κουδουνάτου ήταν
σκεπασμένο με μεταξωτό ή
λεπτό βαμβακερό ύφασμα,
μαντήλι ή τουλουπάνι, το
οποίο χρησιμοποιούσαν και
οι γυναίκες για τον
κεφαλόδεσμό τους. Με τον
τρόπο αυτό, κανείς δεν θα
μπορούσε να τους
αναγνωρίσει.
• Στη μέση, στο στήθος και την
πλάτη οι κουδουνάτοι
περιζώνονται με χοντρό
σχοινί, από το οποίο
κρέμονται σειρές
κουδουνιών.

22. • Οι κουδουνάτοι,
συνοδεύουν τη γριά, που
συμβολίζει τη σοφία και
τη γνώση, κρα­τεί μια
ρόκα και γνέθει και ένα
καλάθι, μέσα στο οποίο
βάζει τα αβγά, που
μαζεύει από τα σπίτια
που επισκέπτεται μαζί με
τους κουδουνάτους.
• Τα αβγά είναι το σύμβολο
της ζωής, η κρυμμένη
πηγή του μυστηρίου της
ύπαρξης.

24. • οι κουδουνάτοι ανοίγουν χώρο, σαν να εκτελούν
αστυνομικά καθήκοντα, για να περάσουν οι μόσκαροι
και το νεαρό ζεύγος, του γαμπρού και της Νύμφης ή
Κυρίας, η οποία συμβολίζει τη βλάστηση…

25. Οι παλιομόσκαροι, ήταν ντυμένοι με παλιόρουχα και
μουτζουρωμένοι πειράζουν και πειρά­ζονται, προκαλούν
γέλιο και ευθυμία. Κρατούν σάκο με στάχτη και τρέχουν,
ραντίζοντας τα δρομάκια, αλλά και τους ανθρώπους.

26. Αναπαράσταση του Γάμου
• Γίνονταν εικονικοί γάμοι ανάμεσα στα χωριά και οι
γαμήλιες πομπές ξεκινούσαν από το ένα χωριό για
να πάνε στο άλλο. Ο γαμπρός με το άλογο, κι από
κοντά ο κουμπάρος και γύρω οι συμπέθεροι.
Συναντιόταν με την πομπή της νύφης και γινόταν
τρικούβερτο.

27. Επικεφαλής της
πομπής, ο
σταχτιάρης κρατά
σακκούλι με στάχτη,
για να ρίχνει σ’
αυτούς που ήθελαν
να εμποδίσουν την
πομπή και να
παρεμποδίσουν το
γάμο. Έτσι έμεινε η
παροιμιακή φράση
«Μας έριξε στάχτη
στα μάτια».

28. ΑΡΚΟΥΔΙΑΡΗΣ
• Παλαιότερα, στα χωριά αλλά και στις πόλεις ακόμη, οι
Γύφτοι (τσιγγάνοι) γυρίζανε από σπίτι σε σπίτι, χορεύοντας
τη μαϊμού ή την αρκούδα και μάζευαν ό,τι απέμεινε από την
Αποκριά (κρέατα­ πίτες­ τυριά, αυγά, αλεύρι, ποτά).
• Το έθιμο λοιπόν ντύνει κάποιον ΑΡΚΟΥΔΑ και έναν
Αρκουδιάρη. Αλλά επειδή δεν είχαμε μαύρους στην όψη, τον
μουτζούρωναν από κάπνα των φούρνων. Έτσι καθιερώθηκε
το έθιμο της Αρκούδας και της Μουντζούρας.

30. Η ΚΑΜΗΛΑ
• Μια από τις πιο παλιές αποκριάτικες μεταμφιέσεις. Ένα κρανίο από
γάιδαρο ή μουλάρι, που με μηχανικό τρόπο ανοιγοκλείνει το στόμα
του και ένα παλιό ύφασμα αρκούν για να δημιουργήσουν ένα
τερατοειδές σχήμα που πειράζει τους περαστικούς και δημιουργεί
πανδαιμόνιο…

31. ΣΙΒΙΑΝΗ ΜΑΣΚΑ
• Νότια του Νομού Ηρακλείου, στο χωριό
Σίβα, η παραδοσιακή μάσκα είναι μια
από τις πιο εντυπωσιακές του
Ελληνικού και του ευρύτερου
μεσογειακού χώρου και από ό,τι
πιστεύεται ήταν και μοναδική. Γίνονταν
με τη ρίζα του φυτού Αγαύη
(Αθάνατος).
• Λίγες μέρες πριν τις Απόκριες,
ξερίζωναν το φυτό και με μία
αριστοτεχνική διαδικασία έφτιαχναν τη
μάσκα. Ζωγράφιζαν άσπρα δόντια για
να διακρίνεται η μάσκα τη νύχτα.
Ομάδες 5-6 ατόμων φορώντας τη
μάσκα κάνουν βόλτες στο χωριό και
επισκέπτονται διάφορα σπίτια.

33. Ο ΝΑΝΟΣ
• Τοποθετείτε ένα ραβδί στη μέση του μεταμφιεσμένου για να
δημιουργεί την ψευδαίσθηση χεριών. Τα χέρια καλύπτονται με
μεγάλο πουκάμισο και έτσι παρουσιάζεται η εικόνα ενός
ανθρώπου πολύ χαμηλού αναστήματος.

35. • ‘Ηρθανε πάλι οι Αποκρές κι όλοι κουζουλαθήκαν
κι οι γράδες κι οι μπαμπόγριες σαν κοπελιές ντυθήκαν.
• Ελάτε να γλεντήσομε, μασκάρες να ντυθούμε
τσι κουζουλούς να κάνομε, να μην κουζουλαθούμε!
• Τσι μηζηθρόπιτες θωρώ απάνω στο τραπέζι
μα η κοιλιά μου ειν'αδειανή και σαν τη λύρα παίζει.
• Απόσταν εγεννήθηκα δεν ήφαγα λαζάνια
μα τσ'αποκρές τα ψήσαμε κι ήφαγα δυο καζάνια.
• Ήφυγε δα κι η γι-αποκρά, με γλέντια με τραγούδια,
και ήρθεν η Σαρακοστή μ'ελιές και με λουμπούνια!
Ο Λαζανάς ψυχομαχεί κι ο Μακαρούνης κλαίει
κι ο Κρόμμυδος σουσουραδεί και στο τραπέζι βγαίνει!
Ο Κρέως εξεψύχησε κι ο Τύρος αποθαίνει
και ο καημένος ο Κουκιάς μεσ' στο τραπέζι μπαίνει.

36. ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ….
Η πρώτη εβδομάδα του
Τριωδίου λέγεται και
Προφωνή ή Προφωνέσιμη,
επειδή παλιά προφωνούσαν,
δηλαδή διαλαλούσαν με το
γαϊδουράκι ότι άρχιζαν οι
αποκριές.
Όταν λέμε "ανοίγει το
τριώδιο", εννοούμε ότι
αρχίζουν οι αποκριές.

37. Η δεύτερη εβδομάδα λέγεται
Κρεατινή ή της
Κρεοφάγου ή Ολόκριγια,
επειδή έτρωγαν κρέας και
δεν νηστεύουν Τετάρτη και
Παρασκευή.
Η εβδομάδα αυτή
γιορτάζεται με γλέντια και
φαγοπότια χωρίς κανένα
θρησκευτικό περιορισμό.
Η Κυριακή της εβδομάδας
αυτής, η Κυριακή της
Απόκρεω, ονομάστηκε έτσι
γιατί ήταν η τελευταία μέρα
της κρεοφαγίας (από +
κρέας) όλης της περιόδου
του Τριωδίου.

38. Η τρίτη εβδομάδα λέγεται Τυρινή ή της Τυροφάγου,
επειδή έτρωγαν γαλακτοκομικά προϊόντα. Από τη
Δευτέρα, μια εβδομάδα πριν την Καθαρή Δευτέρα, άρχιζε
η αποχή από το κρέας και επιβαλλόταν η χρήση τυριού
και γαλακτερών σαν ενδιάμεση άσκηση μεταξύ
κρεοφαγίας και νηστείας.

39. • Από την προτελευταία
Κυριακή, την Κυριακή της
Απόκρεω, πήρε την ονομασία
της ολόκληρη η περίοδος των
τριών εβδομάδων (από
Τελώνου και Φαρισαίου μέχρι
Τυροφάγου) πριν από την
Καθαρή Δευτέρα, πρώτη μέρα
της Σαρακοστής.
Όλη αυτή η περίοδος
ονομάζεται λαϊκά "αποκριά" ή
"αποκρές" ή "απόκριες",
δηλαδή μέρες αποχής από το
κρέας, σε αντίθεση με τη
"Σαρακοστή", δηλαδή τις
σαράντα μέρες νηστείας.

40. Αξιολόγηση προγράμματος
φύλλο εργασίας
(ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ.doc)

41. Όνομα:______________
Η ΑΠΟΚΡΙΑ γιορτάζεται συνήθως το μήνα
Ιανουάριο Απρίλιο Φεβρουάριο
Η ΑΠΟΚΡΙΑ αποτελείται από 3 εβδομάδες.
• Η 1η εβδομάδα ονομάζεται προφωνέσιμη γιατί παλιά την προσφωνούσαν, δηλαδή γυρνούσαν
στους δρόμους και φώναζαν ότι άρχισαν οι Αποκριές .
• Η 2η εβδομάδα ονομάζεται __________________ γιατί τρώμε μόνο κρέας.
Η πέμπτη μέρα αυτής της εβδομάδας ονομάζεται __________________ .
• Η 3η εβδομάδα ονομάζεται __________________ γιατί τρώμε μόνο τυροκομικά.
Γράψε μια μαντινάδα που έμαθες για την ΑΠΟΚΡΙΑ:
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
Η μυζηθρόπιτα είναι πίτα με :
κρέας χόρτα τυρί
Φτιάξε μια λίστα με τα υλικά που θα χρειαστείς για να τη φτιάξεις:
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________

42. • Αντιστοίχησε κάθε έθιμο με τη σωστή φωτογραφία:
Αρκουδιάρης
Σιβιανή μάσκα
Γαϊδουράκι ή Καμήλα
Κουδουνάς
Νάνος

43. ΤΕΛΟΣ