ΣΕΝΑΡΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΙΔΩΛΙΑ

1. Σενάριο διδασκαλίαςΣενάριο διδασκαλίας
Κυκλαδικός πολιτισμός – ειδώλιαΚυκλαδικός πολιτισμός – ειδώλια
ΣχεδιασμόςΣχεδιασμός σεναρίου:σεναρίου:
Μαρία ΠαπαλεοντίουΜαρία Παπαλεοντίου ,, ΦιλόλογοςΦιλόλογος

2. Επιδιωκόμενοι στόχοιΕπιδιωκόμενοι στόχοι
Οι μαθητές:Οι μαθητές:
• Να γνωρίσουν καλύτερα τα πιο χαρακτηριστικάΝα γνωρίσουν καλύτερα τα πιο χαρακτηριστικά
δείγματα του Κυκλαδικού πολιτισμού, τα ειδώλια,δείγματα του Κυκλαδικού πολιτισμού, τα ειδώλια,
μέσα από σταδιακή οικοδόμηση της γνώσης καιμέσα από σταδιακή οικοδόμηση της γνώσης και
μέσω μιας διαθεματικής προσέγγισης.μέσω μιας διαθεματικής προσέγγισης.
• Να ασκηθούν στη μελέτη εικόνων και στην κριτικήΝα ασκηθούν στη μελέτη εικόνων και στην κριτική
διερεύνηση πηγών.διερεύνηση πηγών.
• Να αντιληφθούν και να εκτιμήσουν ότι τα υλικάΝα αντιληφθούν και να εκτιμήσουν ότι τα υλικά
κατάλοιπα μιας εποχής αποτελούν σημαντική πηγήκατάλοιπα μιας εποχής αποτελούν σημαντική πηγή
πληροφοριών που αφορούν πολλαπλά επίπεδα καιπληροφοριών που αφορούν πολλαπλά επίπεδα και
υπόκεινται σε ποικίλες ερμηνείες.υπόκεινται σε ποικίλες ερμηνείες.

3. Επιδιωκόμενοι στόχοιΕπιδιωκόμενοι στόχοι
(συνέχεια…)(συνέχεια…)
• Να συνειδητοποιήσουν ότι το παρελθόνΝα συνειδητοποιήσουν ότι το παρελθόν
βρίσκεται σε συνεχή και ανοιχτό διάλογο με τοβρίσκεται σε συνεχή και ανοιχτό διάλογο με το
παρόν.παρόν.
• Να εκφραστούν ποικιλοτρόπως (γλωσσικά,Να εκφραστούν ποικιλοτρόπως (γλωσσικά,
εικαστικά, θεατρικά κτλ.), έχοντας ως αφετηρίαεικαστικά, θεατρικά κτλ.), έχοντας ως αφετηρία
ιδέες-ερεθίσματα του συγκεκριμένου σεναρίου.ιδέες-ερεθίσματα του συγκεκριμένου σεναρίου.

4. • Μάθημα:Μάθημα: Αρχαία ΙστορίαΑρχαία Ιστορία
• Τάξη:Τάξη: Α΄ ΓυμνασίουΑ΄ Γυμνασίου
• Χρόνος:Χρόνος: 2 διδακτικές περίοδοι2 διδακτικές περίοδοι
• Χώρος:Χώρος: Αίθουσα Γλωσσών /Η.Υ.Αίθουσα Γλωσσών /Η.Υ.
• Οργάνωση τάξης:Οργάνωση τάξης: ενιαία – ομαδοσυνεργατικήενιαία – ομαδοσυνεργατική
• Μεθοδολογία:Μεθοδολογία: διερευνητική - συνεργατική μέθοδος,διερευνητική - συνεργατική μέθοδος,
διαθεματική προσέγγιση, επαγωγική καιδιαθεματική προσέγγιση, επαγωγική και
εποικοδομητική πορείαεποικοδομητική πορεία
• Διαθεματικότητα -Διαθεματικότητα - Σύνδεση με γνωστικά αντικείμενα:Σύνδεση με γνωστικά αντικείμενα:
 Αρχαία Ελληνική ΙστορίαΑρχαία Ελληνική Ιστορία
 Νεοελληνική Γλώσσα και ΛογοτεχνίαΝεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία
 Εικαστική ΑγωγήΕικαστική Αγωγή
 Θεατρική ΑγωγήΘεατρική Αγωγή
Διδακτικό πλαίσιοΔιδακτικό πλαίσιο

5. Ιδέα σεναρίουΙδέα σεναρίου
• Ένα πρωτοκυκλαδικό ειδώλιο, «ο αρπιστής» τηςΈνα πρωτοκυκλαδικό ειδώλιο, «ο αρπιστής» της
Κέρου, μέσω μιας άμεσης αφήγησης σε πρώτοΚέρου, μέσω μιας άμεσης αφήγησης σε πρώτο
πρόσωπο, αναλαμβάνει να «μυήσει» τους μαθητέςπρόσωπο, αναλαμβάνει να «μυήσει» τους μαθητές
στην κυκλαδική τέχνη, και πιο συγκεκριμένα στηνστην κυκλαδική τέχνη, και πιο συγκεκριμένα στην
ειδωλοπλαστική. Τους καλεί να διερευνήσουν με τηειδωλοπλαστική. Τους καλεί να διερευνήσουν με τη
βοήθεια πηγών, εικόνων κ.ά., θέματα που σχετίζονταιβοήθεια πηγών, εικόνων κ.ά., θέματα που σχετίζονται
με τα ειδώλια και να αντλήσουν από αυτά στοιχείαμε τα ειδώλια και να αντλήσουν από αυτά στοιχεία
που αφορούν γενικότερα τον κυκλαδικό πολιτισμό.που αφορούν γενικότερα τον κυκλαδικό πολιτισμό.
• Σημ:Σημ:
– Οι γραπτές πηγές θα δοθούν σε φυλλάδια.Οι γραπτές πηγές θα δοθούν σε φυλλάδια.
– Ορισμένες λεπτομέρειες (π.χ. για τα χρώματα) δίνονταιΟρισμένες λεπτομέρειες (π.χ. για τα χρώματα) δίνονται
για να αναπαραστήσουν το παρελθόν στα μάτια τωνγια να αναπαραστήσουν το παρελθόν στα μάτια των
παιδιών.παιδιών.

6. Βασικές πηγές σεναρίουΒασικές πηγές σεναρίου
• Γιαλουράκη Σ., 1994.Γιαλουράκη Σ., 1994. Τα κυκλαδικά ειδώλια ζωντανεύουνΤα κυκλαδικά ειδώλια ζωντανεύουν. Εκδ.:. Εκδ.:
Νέοι Ακρίτες.Νέοι Ακρίτες.
• Εκπαιδευτικό πρόγραμμαΕκπαιδευτικό πρόγραμμα Οι φίλοι μου τα ειδώλιαΟι φίλοι μου τα ειδώλια, Ίδρυμα Ν.Π., Ίδρυμα Ν.Π.
Γουλανδρή, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.Γουλανδρή, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
• Εκπαιδευτικός φάκελοςΕκπαιδευτικός φάκελος Κυκλαδικός πολιτισμόςΚυκλαδικός πολιτισμός, πρόγραμμα, πρόγραμμα
ΜΕΛΙΝΑ – εκπαίδευση και πολιτισμός.ΜΕΛΙΝΑ – εκπαίδευση και πολιτισμός.
• Ίδρυμα Μελετών Λαμπράκη, 1993. ΤαινιομάθημαΊδρυμα Μελετών Λαμπράκη, 1993. Ταινιομάθημα Μυστήριο στιςΜυστήριο στις
ΚυκλάδεςΚυκλάδες και σημειώσεις για τον καθηγητή.και σημειώσεις για τον καθηγητή.
• Ιστορία του Ελληνικού ΈθνουςΙστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Α΄, Εκδοτική Αθηνών., τόμος Α΄, Εκδοτική Αθηνών.
Σχετικές ιστοσελίδες:Σχετικές ιστοσελίδες:
 Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (βασική πηγή για τις εικόνες):Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (βασική πηγή για τις εικόνες):
www.ime.gr/chronoswww.ime.gr/chronos
 Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης:Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης: www.cycladic-m.grwww.cycladic-m.gr
 Οδυσσέας,Οδυσσέας, Πολιτιστικός Χάρτης της Ελλάδας:Πολιτιστικός Χάρτης της Ελλάδας: www.culture.grwww.culture.gr
 Διαδίκτυο και διδασκαλία (Τ. Γιακουμάτου):Διαδίκτυο και διδασκαλία (Τ. Γιακουμάτου): www.netschoolbook.grwww.netschoolbook.gr
 www.e-yliko.sch.grwww.e-yliko.sch.gr,, www.filologia.grwww.filologia.gr

7. Φάσεις πορείας διδασκαλίαςΦάσεις πορείας διδασκαλίας
Α΄φάσηΑ΄φάση:: ΕισαγωγήΕισαγωγή
• Εισαγωγική παρουσίαση από τον εκπαιδευτικό καιΕισαγωγική παρουσίαση από τον εκπαιδευτικό και
παράλληλα συζήτηση με τους μαθητές σε ενιαίαπαράλληλα συζήτηση με τους μαθητές σε ενιαία
οργάνωση τάξης (τον ρόλο του ιστορικού-αφηγητήοργάνωση τάξης (τον ρόλο του ιστορικού-αφηγητή
/εκπαιδευτικού αναλαμβάνει στην περίπτωσή μας ο/εκπαιδευτικού αναλαμβάνει στην περίπτωσή μας ο
πρωταγωνιστής του σεναρίου, το ειδώλιο τουπρωταγωνιστής του σεναρίου, το ειδώλιο του
«αρπιστή» της Κέρου).«αρπιστή» της Κέρου).
 Τοποθετείται το νέο θέμα.Τοποθετείται το νέο θέμα.
 Οι μαθητές προσανατολίζονται στον ιστορικόΟι μαθητές προσανατολίζονται στον ιστορικό
χωροχρόνο με τη βοήθεια του χάρτη.χωροχρόνο με τη βοήθεια του χάρτη.
 Προκύπτουν οι επιμέρους πτυχές του θέματοςΠροκύπτουν οι επιμέρους πτυχές του θέματος
που θα τεθούν προς διερεύνηση.που θα τεθούν προς διερεύνηση.
 Διευκρινίζεται το περιεχόμενο του βασικού όρουΔιευκρινίζεται το περιεχόμενο του βασικού όρου
ειδώλιο.ειδώλιο.

8. • Γεια σας, φίλοι μου.Γεια σας, φίλοι μου. ΜεΜε
αναγνωρίζετε;αναγνωρίζετε;
Είμαι ένα κυκλαδικόΕίμαι ένα κυκλαδικό
ειδώλιο και έρχομαι απόειδώλιο και έρχομαι από
τα βάθη των αιώνων.τα βάθη των αιώνων.
Ανήκω, ξέρετε, σε μιαΑνήκω, ξέρετε, σε μια
μεγάλη οικογένεια.μεγάλη οικογένεια.
Θέλετε να μάθετεΘέλετε να μάθετε
περισσότερα για μένα καιπερισσότερα για μένα και
για τους συγγενείς μου;για τους συγγενείς μου;
Ελάτε, λοιπόν, αςΕλάτε, λοιπόν, ας
γνωριστούμε καλύτερα.γνωριστούμε καλύτερα.

9. • Γεννηθήκαμε στις όμορφεςΓεννηθήκαμε στις όμορφες
Κυκλάδες, που πιασμένες χέρι χέριΚυκλάδες, που πιασμένες χέρι χέρι
λούζονται μέσα στο λαμπερό φως καιλούζονται μέσα στο λαμπερό φως και
τα γαλάζια νερά του Αιγαίου.τα γαλάζια νερά του Αιγαίου.
• Είμαστε τα πιο σπουδαία καιΕίμαστε τα πιο σπουδαία και
χαρακτηριστικά δείγματα τουχαρακτηριστικά δείγματα του
κυκλαδικού πολιτισμού, του πρώτουκυκλαδικού πολιτισμού, του πρώτου
ευρωπαϊκού πολιτισμού, πουευρωπαϊκού πολιτισμού, που
μεγαλούργησε κατά την Πρώιμημεγαλούργησε κατά την Πρώιμη
Εποχή του Χαλκού (τρίτη χιλιετίαΕποχή του Χαλκού (τρίτη χιλιετία
π.Χ.).π.Χ.).
• Ξεπεράσαμε, όμως, τα όρια τουΞεπεράσαμε, όμως, τα όρια του
χρόνου και του χώρου που μαςχρόνου και του χώρου που μας
γέννησε, αφού σήμερα πια, είμαστεγέννησε, αφού σήμερα πια, είμαστε
γνωστά σε όλο τον κόσμο καιγνωστά σε όλο τον κόσμο και
στολίζουμε πολλά μουσεία, όχι μόνοστολίζουμε πολλά μουσεία, όχι μόνο
ελληνικά.ελληνικά.

10. Σχεδιάγραμμα με την εξέλιξη τωνΣχεδιάγραμμα με την εξέλιξη των
πρωτοκυκλαδικών ειδωλίων απόπρωτοκυκλαδικών ειδωλίων από
τα νεολιθικά πρότυπά τουςτα νεολιθικά πρότυπά τους
(Renfrew 1969).(Renfrew 1969).
• Σίγουρα, θα σας
απασχολούν πολλά
ερωτήματα, όπως:
– Τι είναι τα ειδώλια;Τι είναι τα ειδώλια;
– Πού βρέθηκαν;Πού βρέθηκαν;
– Γιατί τα έφτιαχναν;Γιατί τα έφτιαχναν;
– Ποια η σημασία τους;Ποια η σημασία τους;
– Πώς φτιάχνονταν;Πώς φτιάχνονταν;
– Ποια τα χαρακτηριστικάΠοια τα χαρακτηριστικά
τους;τους;
• Ας προσπαθήσουμε μαζίΑς προσπαθήσουμε μαζί
να λύσουμε το «μυστήριο»να λύσουμε το «μυστήριο»
των Κυκλάδων.των Κυκλάδων.

11. Τι είναι τα ειδώλια;Τι είναι τα ειδώλια;
• Ξέρετε τι σημαίνει τοΞέρετε τι σημαίνει το
όνομά μας; Για σκεφτείτεόνομά μας; Για σκεφτείτε
λίγο ποιες άλλες λέξειςλίγο ποιες άλλες λέξεις
σας θυμίζει η λέξησας θυμίζει η λέξη
ειδώλιοειδώλιο..
• Προσέξτε! Η λέξηΠροσέξτε! Η λέξη
εδώλιοεδώλιο δεν έχει καμιάδεν έχει καμιά
σχέση με μας. Σαςσχέση με μας. Σας
συμβουλεύω να ψάξετεσυμβουλεύω να ψάξετε
στο λεξικό για ναστο λεξικό για να
ξεκαθαρίσετε τους δύοξεκαθαρίσετε τους δύο
όρους.όρους.

12. «Αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις»«Αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις»
 Πολύ σωστά σκεφτήκατε! Το όνομά μας έχει σχέση μεΠολύ σωστά σκεφτήκατε! Το όνομά μας έχει σχέση με
τις λέξειςτις λέξεις είδωλο, ειδωλολατρίαείδωλο, ειδωλολατρία,, είδοςείδος και με τηνκαι με την
αγαπημένη σας λέξηαγαπημένη σας λέξη super idolsuper idol!!!!!!
• Όπως γράφει ο κ. Γ. Μπαμπινιώτης που μας κάνει τηνΌπως γράφει ο κ. Γ. Μπαμπινιώτης που μας κάνει την
τιμή να μας αναφέρει στο «Λεξικό της Νέας Ελληνικήςτιμή να μας αναφέρει στο «Λεξικό της Νέας Ελληνικής
Γλώσσας», η λ.Γλώσσας», η λ. ειδώλιοειδώλιο (> είδωλον > είδος= μορφή)(> είδωλον > είδος= μορφή)
σημαίνει το μικρού μεγέθους ομοίωμα που αποδίδει μεσημαίνει το μικρού μεγέθους ομοίωμα που αποδίδει με
αφηρημένο ή συγκεκριμένο τρόπο τη μορφήαφηρημένο ή συγκεκριμένο τρόπο τη μορφή
(ανθρώπου, ζώου, φυτού ή αντικειμένου),(ανθρώπου, ζώου, φυτού ή αντικειμένου),
κατασκευασμένο από διάφορα υλικά.κατασκευασμένο από διάφορα υλικά.
• Συνώνυμα: αγαλμάτιο, αγαλματίδιο.Συνώνυμα: αγαλμάτιο, αγαλματίδιο.
 Ενώ η λ.Ενώ η λ. εδώλιοεδώλιο (ρίζα εδ- των(ρίζα εδ- των έδ-ρα,έδ-ρα, έδρανοέδρανο))
σημαίνει τύπο καθίσματος (εδώλιο κατηγορουμένου).σημαίνει τύπο καθίσματος (εδώλιο κατηγορουμένου).

13. Β΄ φάσηΒ΄ φάση:: Επεξεργασία – ΕμβάθυνσηΕπεξεργασία – Εμβάθυνση
• Διερεύνηση των επιμέρους πτυχών του θέματος -Διερεύνηση των επιμέρους πτυχών του θέματος -
μέσα από ομαδοσυνεργατική διαδικασία καιμέσα από ομαδοσυνεργατική διαδικασία και
οργάνωση τάξης – με τη βοήθεια κειμενικώνοργάνωση τάξης – με τη βοήθεια κειμενικών
πηγών και εικόνων (που δίνονται σε φυλλάδιο).πηγών και εικόνων (που δίνονται σε φυλλάδιο).
• Ανακοίνωση πορισμάτων διερεύνησης στηνΑνακοίνωση πορισμάτων διερεύνησης στην
ολομέλεια της τάξης και συζήτηση.ολομέλεια της τάξης και συζήτηση.
• Ταυτόχρονα, το ειδώλιο-αφηγητήςΤαυτόχρονα, το ειδώλιο-αφηγητής
επιβεβαιώνει /συμπληρώνει τις απαντήσεις, οιεπιβεβαιώνει /συμπληρώνει τις απαντήσεις, οι
οποίες προβάλλονται σταδιακά.οποίες προβάλλονται σταδιακά.

14. Πού μας βρήκαν;Πού μας βρήκαν;
• ΤάφοιΤάφοι
• Θα το ανακαλύψετε,Θα το ανακαλύψετε,
παρατηρώντας τοπαρατηρώντας το
σχεδιάγραμμα στη διπλανήσχεδιάγραμμα στη διπλανή
στήλη και διαβάζοντας τηνστήλη και διαβάζοντας την
ακόλουθη πηγή:ακόλουθη πηγή:
«[…] Κατ’ ουσίαν οι τάφοι«[…] Κατ’ ουσίαν οι τάφοι
αποτελούν την πηγή όλων τωναποτελούν την πηγή όλων των
κυκλαδικών ειδωλίων, αν καικυκλαδικών ειδωλίων, αν και
υπάρχουν τάφοι χωρίς κανέναυπάρχουν τάφοι χωρίς κανένα
ειδώλιο ή τάφοι με ένα νεκρό καιειδώλιο ή τάφοι με ένα νεκρό και
αρκετά ειδώλια» (αρκετά ειδώλια» (Emily Vermeule,Emily Vermeule,
1983)1983)
• Ποια άλλα συμπεράσματαΠοια άλλα συμπεράσματα
βγάζετε από τη μελέτη τηςβγάζετε από τη μελέτη της
πηγής αυτής;πηγής αυτής;

15. • Τα περισσότερα, λοιπόν, βρεθήκαμε μέσα σεΤα περισσότερα, λοιπόν, βρεθήκαμε μέσα σε
τάφους (και ορισμένα σε σπίτια και σε ιερά, σετάφους (και ορισμένα σε σπίτια και σε ιερά, σε
οικισμούς). Και ξέρετε ποιοι μας έβγαλαν έξω στοοικισμούς). Και ξέρετε ποιοι μας έβγαλαν έξω στο
φως; Οι αρχαιολόγοι, βέβαια, όπως ο σπουδαίοςφως; Οι αρχαιολόγοι, βέβαια, όπως ο σπουδαίος
Έλληνας αρχαιολόγος Χρ. Τσούντας, που πρώτοςΈλληνας αρχαιολόγος Χρ. Τσούντας, που πρώτος
συστηματοποίησε τη μελέτη του κυκλαδικούσυστηματοποίησε τη μελέτη του κυκλαδικού
πολιτισμού.πολιτισμού.

16.  Δοκιμάστε να κάνετεΔοκιμάστε να κάνετε
μερικές υποθέσεις καιμερικές υποθέσεις και
ελάτε να δούμε ανελάτε να δούμε αν
επαληθεύονται.επαληθεύονται.
 Έτοιμοι για τον ρόλο τουΈτοιμοι για τον ρόλο του
αρχαιολόγου-ερευνητή;αρχαιολόγου-ερευνητή;
Ξεκινάμε!Ξεκινάμε!
Θα αναρωτιέστε, ίσως,Θα αναρωτιέστε, ίσως,
τι γυρεύαμε μέσατι γυρεύαμε μέσα
στους σκοτεινούςστους σκοτεινούς
τάφους, εμείς πουτάφους, εμείς που
λατρεύουμε το φως.λατρεύουμε το φως.

17. Μελετήστε τις πιο κάτω πηγές για ναΜελετήστε τις πιο κάτω πηγές για να
διερευνήσετε τον σκοπό κατασκευής μας και τηδιερευνήσετε τον σκοπό κατασκευής μας και τη
σημασία μαςσημασία μας
• «Κατά καιρούς υποστηρίχτηκαν διάφορες απόψεις«Κατά καιρούς υποστηρίχτηκαν διάφορες απόψεις
σχετικά με τη σημασία των ειδωλίων. […] Άλλοτεσχετικά με τη σημασία των ειδωλίων. […] Άλλοτε
πάλι τα ειδώλια έχουν ερμηνευτεί ως υποκατάσταταπάλι τα ειδώλια έχουν ερμηνευτεί ως υποκατάστατα
ανθρωποθυσιών ή ως εικόνες σεβαστών προγόνων,ανθρωποθυσιών ή ως εικόνες σεβαστών προγόνων,
ως ψυχοπομποί, ακόμη και ως παιχνίδια για να παίζειως ψυχοπομποί, ακόμη και ως παιχνίδια για να παίζει
μ’ αυτά ο νεκρός. […] Μια άλλη ερμηνεία τα θέλειμ’ αυτά ο νεκρός. […] Μια άλλη ερμηνεία τα θέλει
μορφές της κυκλαδικής μυθολογίας παρόμοιες μεμορφές της κυκλαδικής μυθολογίας παρόμοιες με
τους ήρωες και τις νύμφες του ελληνικού πανθέου.τους ήρωες και τις νύμφες του ελληνικού πανθέου.
[…] πιο πολύ έχει υποστηριχτεί η θεωρία ότι τα[…] πιο πολύ έχει υποστηριχτεί η θεωρία ότι τα
ειδώλια απεικονίζουν θεότητα. […] Άλλοι πάλι ταειδώλια απεικονίζουν θεότητα. […] Άλλοι πάλι τα
ερμήνευσαν ως παραστάσεις της Μεγάλης Θεάς τηςερμήνευσαν ως παραστάσεις της Μεγάλης Θεάς της
Γονιμότητας ή ως θεϊκές προστάτριες του νεκρού κατάΓονιμότητας ή ως θεϊκές προστάτριες του νεκρού κατά
το ταξίδι του στον άλλο κόσμο.»το ταξίδι του στον άλλο κόσμο.»
(Χρήστος Ντούμας, 1984)(Χρήστος Ντούμας, 1984)

18. Μελέτη πηγώνΜελέτη πηγών (συνέχεια…)(συνέχεια…)
• «Η πραγματική θρησκευτική αξία αυτών των ειδωλίων«Η πραγματική θρησκευτική αξία αυτών των ειδωλίων
δεν είναι σαφής […]. Είναι κάτι περισσότερο απόδεν είναι σαφής […]. Είναι κάτι περισσότερο από
παιχνίδια (κούκλες) και κάτι λιγότερο από ιερέςπαιχνίδια (κούκλες) και κάτι λιγότερο από ιερές
απεικονίσεις. Η προστάτιδα θεότης ήταν ευπρόσδεκτηαπεικονίσεις. Η προστάτιδα θεότης ήταν ευπρόσδεκτη
συνοδός στη ζωή και στο θάνατο, αλλά δεν μπορούμεσυνοδός στη ζωή και στο θάνατο, αλλά δεν μπορούμε
να πούμε αν οι απεικονίσεις της εθεωρούντο περίαπτανα πούμε αν οι απεικονίσεις της εθεωρούντο περίαπτα
(φυλαχτά), εικόνες, λατρευτικά αγάλματα ή ταφικά(φυλαχτά), εικόνες, λατρευτικά αγάλματα ή ταφικά
κτερίσματα» (κτερίσματα» (Emily VermeuleEmily Vermeule, 1983, 1983))
• «Το τι αντιπροσωπεύουν τα ειδώλια δεν θα το μάθουμε«Το τι αντιπροσωπεύουν τα ειδώλια δεν θα το μάθουμε
ποτέ με σιγουριά. Άλλωστε αυτή είναι και η γοητεία τηςποτέ με σιγουριά. Άλλωστε αυτή είναι και η γοητεία της
ερμηνείας. Πέρα από τη σχέση του ανθρώπου με τηερμηνείας. Πέρα από τη σχέση του ανθρώπου με τη
θεότητα, μας οδηγούν και σε άλλες αναζητήσεις.»θεότητα, μας οδηγούν και σε άλλες αναζητήσεις.»
(Όλγα Χατζηαναστασίου, 1993)(Όλγα Χατζηαναστασίου, 1993)

19. Διαβάστε και κάτι άλλο ενδιαφέρον...Διαβάστε και κάτι άλλο ενδιαφέρον...
• Σύμφωνα με τον Καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας,Σύμφωνα με τον Καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας,
Χρ. Ντούμα, πρόκειται για μαγικές απεικονίσειςΧρ. Ντούμα, πρόκειται για μαγικές απεικονίσεις
σημαντικών προσώπων (π.χ. εγκύων γυναικών πουσημαντικών προσώπων (π.χ. εγκύων γυναικών που
διαιώνιζαν το ανθρώπινο είδος, μάγων ή ανδρών πουδιαιώνιζαν το ανθρώπινο είδος, μάγων ή ανδρών που
προστάτευαν τον οικισμό). Όταν πέθαινε αυτό τοπροστάτευαν τον οικισμό). Όταν πέθαινε αυτό το
πρόσωπο, έβαζαν στον τάφο του και το ειδώλιό του, απόπρόσωπο, έβαζαν στον τάφο του και το ειδώλιό του, από
φόβο μήπως γυρίσει και το διεκδικήσει ή μήπως η εικόναφόβο μήπως γυρίσει και το διεκδικήσει ή μήπως η εικόνα
του που θα έμενε πίσω θα έβλαπτε τους ζωντανούς.του που θα έμενε πίσω θα έβλαπτε τους ζωντανούς.
• Ένας άλλος επιστήμονας, οΈνας άλλος επιστήμονας, ο Colin Renfrew,Colin Renfrew, διατυπώνειδιατυπώνει
την άποψη ότι τα μικρά ειδώλια προορίζονταν για τατην άποψη ότι τα μικρά ειδώλια προορίζονταν για τα
σπίτια, ενώ τα μεγάλα για τους ναούς, κάνοντας ένανσπίτια, ενώ τα μεγάλα για τους ναούς, κάνοντας έναν
παραλληλισμό με κάτι ανάλογο που συμβαίνει σήμερα μεπαραλληλισμό με κάτι ανάλογο που συμβαίνει σήμερα με
τις χριστιανικές εικόνες (συναντούμε μικρές στα σπίτια καιτις χριστιανικές εικόνες (συναντούμε μικρές στα σπίτια και
μεγάλες στις εκκλησίες).μεγάλες στις εκκλησίες).

20. • Από τις πιο πάνω ερμηνευτικές προσεγγίσεις σχετικάΑπό τις πιο πάνω ερμηνευτικές προσεγγίσεις σχετικά
με τη σημασία που είχαμε, ποια θεωρείτε πιομε τη σημασία που είχαμε, ποια θεωρείτε πιο
πειστική και γιατί; Θα μπορούσατε να υποστηρίξετεπειστική και γιατί; Θα μπορούσατε να υποστηρίξετε
με δικά σας επιχειρήματα μια άλλη άποψη;με δικά σας επιχειρήματα μια άλλη άποψη;
• Ξέρετε για ποιο άλλο λόγο είμαστε πολύ σημαντικά;Ξέρετε για ποιο άλλο λόγο είμαστε πολύ σημαντικά;
Γιατί οι Κυκλαδίτες δεν άφησαν καθόλου γραπτάΓιατί οι Κυκλαδίτες δεν άφησαν καθόλου γραπτά
κείμενα. Έτσι, εμείς είμαστε η βασική πηγή γνώσης,κείμενα. Έτσι, εμείς είμαστε η βασική πηγή γνώσης,
απ’ όπου θα αντλήσετε πληροφορίες για μια τόσοαπ’ όπου θα αντλήσετε πληροφορίες για μια τόσο
μακρινή εποχή: όχι μόνο για την τέχνη τωνμακρινή εποχή: όχι μόνο για την τέχνη των
ανθρώπων αυτών αλλά και για την κοινωνικήανθρώπων αυτών αλλά και για την κοινωνική
πραγματικότητα όπου ζούσαν, τα ταφικά τους έθιμα,πραγματικότητα όπου ζούσαν, τα ταφικά τους έθιμα,
τις θρησκευτικές τους δοξασίες, τις ασχολίες τους καιτις θρησκευτικές τους δοξασίες, τις ασχολίες τους και
για τόσα άλλα.για τόσα άλλα.

21. Από τις εικόνες αυτές, π.χ., ποιες πληροφορίεςΑπό τις εικόνες αυτές, π.χ., ποιες πληροφορίες
παίρνουμε;παίρνουμε;

22. • Μαθαίνουμε, π.χ., ότι ήταν σε χρήση
πνευστά και έγχορδα μουσικά όργανα
(δίαυλος, τριγωνική άρπα ή λύρα) για την
ψυχαγωγία των Προϊστορικών Κυκλαδιτών,
αντλούμε στοιχεία για τις κοινωνικές
αντιλήψεις σχετικά με τη θέση της γυναίκας
και την τιμή που απέδιδαν σε μια έγκυο, για
την επίπλωση της κατοικίας τους με τον
θρόνο (περίτεχνη καρέκλα με ψηλή ράχη),
για την απασχόληση των ανδρών με το
κυνήγι, που ήταν βασική πηγή τροφής. Ο
κυνηγός φορεί τον τελαμώνα, την ειδική
ζώνη για όπλα και ξεχωρίζει στη μέση του
ένα μαχαίρι. Σύμφωνα, όμως, με άλλη
άποψη, το ειδώλιο απεικονίζει πολεμιστή.

23. Πώς μας έφτιαχναν;Πώς μας έφτιαχναν;
• Προσπαθήστε να βρείτεΠροσπαθήστε να βρείτε
την απάντηση, αφούτην απάντηση, αφού
παρατηρήσετεπαρατηρήσετε
προσεκτικά την εικόναπροσεκτικά την εικόνα
και λάβετε υπόψη τηνκαι λάβετε υπόψη την
ανάπτυξη τηςανάπτυξη της
μεταλλουργίας στηνμεταλλουργίας στην
εποχή αυτή.εποχή αυτή.
• Μπορείτε να σκεφτείτεΜπορείτε να σκεφτείτε
ποιο υλικό κυριαρχείποιο υλικό κυριαρχεί
στην κατασκευή μας καιστην κατασκευή μας και
γιατί;γιατί;

24.  Πολύ σωστά , το λευκό μάρμαρο, γιατί ήταν υλικόΠολύ σωστά , το λευκό μάρμαρο, γιατί ήταν υλικό
που υπήρχε άφθονο στα νησιά. Επειδή, όμως, τοπου υπήρχε άφθονο στα νησιά. Επειδή, όμως, το
μάρμαρο είναι σκληρό υλικό, το λάξευαν μεμάρμαρο είναι σκληρό υλικό, το λάξευαν με
μεταλλικά εργαλεία, κυρίως από χαλκό (σμίλες,μεταλλικά εργαλεία, κυρίως από χαλκό (σμίλες,
μαχαίρια, βελόνια, πριόνια κ.ά.), και λείαιναν τηνμαχαίρια, βελόνια, πριόνια κ.ά.), και λείαιναν την
επιφάνειά του με ελαφρόπετρα, όπως κάνει τοεπιφάνειά του με ελαφρόπετρα, όπως κάνει το
παιδάκι στην εικόνα. Σίγουρα, ήταν μια επίπονηπαιδάκι στην εικόνα. Σίγουρα, ήταν μια επίπονη
εργασία, ιδιαίτερα για ένα περίτεχνο έργο, όπωςεργασία, ιδιαίτερα για ένα περίτεχνο έργο, όπως
είναι η αφεντιά μου, ο αρπιστής δηλαδή. Ξέρετε ότιείναι η αφεντιά μου, ο αρπιστής δηλαδή. Ξέρετε ότι
ένας σύγχρονος καλλιτέχνης χρειάστηκε 15ένας σύγχρονος καλλιτέχνης χρειάστηκε 15
περίπου μέρες για να φτιάξει ένα αντίγραφό μου;περίπου μέρες για να φτιάξει ένα αντίγραφό μου;
• Ακόμη κάτι για προβληματισμό: πόσοΑκόμη κάτι για προβληματισμό: πόσο
εύκολη ήταν η δουλειά του αρχαίουεύκολη ήταν η δουλειά του αρχαίου
μαρμαροτεχνίτη, συγκριτικά μ’ αυτήνμαρμαροτεχνίτη, συγκριτικά μ’ αυτήν
ενός σύγχρονου;ενός σύγχρονου;

25. • Δεν ήμασταν, όμως, πάντοτε έτσι λευκά, όπως μαςΔεν ήμασταν, όμως, πάντοτε έτσι λευκά, όπως μας
βλέπετε.βλέπετε.
• Οι Κυκλαδίτες καλλιτέχνες χρησιμοποιούσανΟι Κυκλαδίτες καλλιτέχνες χρησιμοποιούσαν
ορυκτά χρώματαορυκτά χρώματα , δηλ. φυσικά χρώματα που τα, δηλ. φυσικά χρώματα που τα
εξόρυσσανεξόρυσσαν [τα έβγαζαν] από τη γη (κόκκινο και[τα έβγαζαν] από τη γη (κόκκινο και
γαλάζιο), και μας ζωγράφιζαν μάτια, στόμα, μαλλιάγαλάζιο), και μας ζωγράφιζαν μάτια, στόμα, μαλλιά
και άλλες λεπτομέρειες που χάθηκαν με τοκαι άλλες λεπτομέρειες που χάθηκαν με το
πέρασμα του χρόνουπέρασμα του χρόνου..
 Για του λόγου το αληθές, κοιτάξτε και τις εικόνεςΓια του λόγου το αληθές, κοιτάξτε και τις εικόνες
που ακολουθούν.που ακολουθούν.
 Αλήθεια, τι σας θυμίζει η κόκκινη διακόσμησηΑλήθεια, τι σας θυμίζει η κόκκινη διακόσμηση
στα μάγουλα;στα μάγουλα;

26. • Κεφάλι κυκλαδικού ειδωλίου με κόκκινη
διακόσμηση στα μάγουλα.. Ίσως αυτή να ήταν
είδος στιγματισμού (δηλαδή τατουάζ), που να
προσέδιδε μαγικές ιδιότητες ή να προσιδίαζε σε
τελετουργικές διαδικασίες (πρβλ. φυλές
Ινδιάνων).).

27. • Γνωρίζετε πώςΓνωρίζετε πώς
ετοίμαζαν το χρώμα;ετοίμαζαν το χρώμα;
Κοιτάξτε τις εικόνες καιΚοιτάξτε τις εικόνες και
διαβάστε τοδιαβάστε το
απόσπασμα για να τοαπόσπασμα για να το
μάθετε.μάθετε.
 «Έτριβαν το ορυκτό«Έτριβαν το ορυκτό
ώσπου να γίνει πούδρα,ώσπου να γίνει πούδρα,
χρησιμοποιώντας δυοχρησιμοποιώντας δυο
πέτρες και μετά τοπέτρες και μετά το
ανακάτευαν με λάδι ήανακάτευαν με λάδι ή
νερό (πιθανόν και αυγό)νερό (πιθανόν και αυγό)
για να σταθεροποιηθεί.για να σταθεροποιηθεί.
Τέλος, με ένα πινελάκιΤέλος, με ένα πινελάκι
έβαφαν το ειδώλιο».έβαφαν το ειδώλιο».
• Τριβείο και τριπτήρας με ίχνη ερυθρού
χρώματος και μάζα ερυθρού ορυκτού
χρώματος. Πρωτοκυκλαδική II περίοδος -
Ίος, Αρχαιολογικό Μουσείο
• Μαρμάρινη προχυτική φιάλη, με ίχνη
αζουρίτη. Πρωτοκυκλαδική II περίοδος -
Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

28. • Αίνιγμα:Αίνιγμα:
Τι είναι εκείνο πουΤι είναι εκείνο που
μοιάζει με βιολί,μοιάζει με βιολί,
όμως δεν βγάζειόμως δεν βγάζει
ήχο;ήχο;

29.  Μαρμάρινα βιολόσχημαΜαρμάρινα βιολόσχημα
ειδώλια. Πρωτοκυκλαδικήειδώλια. Πρωτοκυκλαδική
I περίοδοςI περίοδος,, Ίδρυμα Ν.Π.Ίδρυμα Ν.Π.
Γουλανδρή-ΜουσείοΓουλανδρή-Μουσείο
Κυκλαδικής Τέχνης.Κυκλαδικής Τέχνης.
 Πολύ σωστά μαντέψατε!Πολύ σωστά μαντέψατε!
• Είμαστε εμείς, βέβαια, ταΕίμαστε εμείς, βέβαια, τα
‘‘βιολόσχημα’βιολόσχημα’ ειδώλια.ειδώλια.
Νομίζω ότι όταν μαςΝομίζω ότι όταν μας
κοιτάξετεκοιτάξετε,, μπορείτε ναμπορείτε να
εξηγήσετε πολύ εύκολαεξηγήσετε πολύ εύκολα
γιατί μας ονόμασαν έτσι οιγιατί μας ονόμασαν έτσι οι
αρχαιολόγοι. Πάντως, αναρχαιολόγοι. Πάντως, αν
προσέξετε καλά, θαπροσέξετε καλά, θα
ξεχωρίσετε ένα μακρύξεχωρίσετε ένα μακρύ
λαιμό (χωρίς κεφάλι),λαιμό (χωρίς κεφάλι),
ώμους, τονισμένη μέση καιώμους, τονισμένη μέση και
φαρδιά λεκάνη.φαρδιά λεκάνη.

30. Τι γυναικοκρατία κι αυτή!Τι γυναικοκρατία κι αυτή!
 Ειδώλια γυναικείωνΕιδώλια γυναικείων
μορφών από μάρμαρο.μορφών από μάρμαρο.
• ««Στην πλειονότητά τους, τα Κυκλαδικά ΕδώλιαΣτην πλειονότητά τους, τα Κυκλαδικά Εδώλια
αναπαριστούν γυναίκες, γυμνές, με τα χέριααναπαριστούν γυναίκες, γυμνές, με τα χέρια
διπλωμένα στο στήθος. Δεν γνωρίζουμε εάνδιπλωμένα στο στήθος. Δεν γνωρίζουμε εάν
προορίζονταν να εικονίζουν θνητές ή θεές, ούτε καιπροορίζονταν να εικονίζουν θνητές ή θεές, ούτε και
εάν οι Κυκλαδίτες λάτρευαν μία ή περισσότερεςεάν οι Κυκλαδίτες λάτρευαν μία ή περισσότερες
θεότητες, ή απλώς πίστευαν σε μία παντοδύναμηθεότητες, ή απλώς πίστευαν σε μία παντοδύναμη
«Μητέρα Θεά». Σε αυτήν την περίπτωση, τα ειδώλια«Μητέρα Θεά». Σε αυτήν την περίπτωση, τα ειδώλια
μπορεί να αποτελούσαν αναπαραστάσεις τηςμπορεί να αποτελούσαν αναπαραστάσεις της
«Μεγάλης Θεάς» είτε αναπαραστάσεις των συνοδών,«Μεγάλης Θεάς» είτε αναπαραστάσεις των συνοδών,
ή και των ιερειών της.ή και των ιερειών της.»» www.cycladic-m.grwww.cycladic-m.gr

31. Είχαμε, όμως, και εμείς οι άντρες τη θέση μας!Είχαμε, όμως, και εμείς οι άντρες τη θέση μας!
• ««Προς τα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ., όμως,Προς τα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ., όμως,
κατασκευάζονται και ανδρικά ειδώλια. Συνήθως οικατασκευάζονται και ανδρικά ειδώλια. Συνήθως οι
ανδρικές μορφές εικονίζονται σε συγκεκριμένεςανδρικές μορφές εικονίζονται σε συγκεκριμένες
δραστηριότητες (ως μουσικοί για παράδειγμα) ή ωςδραστηριότητες (ως μουσικοί για παράδειγμα) ή ως
εκπρόσωποι μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας,εκπρόσωποι μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας,
ως κυνηγοί ή πολεμιστές. Ο καθιστός άνδρας πουως κυνηγοί ή πολεμιστές. Ο καθιστός άνδρας που
εικονίζεται «εγείρων πρόποσιν», αποτελεί ένα από ταεικονίζεται «εγείρων πρόποσιν», αποτελεί ένα από τα
σημαντικότερα εκθέματα της Κυκλαδικής Συλλογής.σημαντικότερα εκθέματα της Κυκλαδικής Συλλογής.
Είναι απλώς ένας «πότης» ή συμμετέχει σε κάποιαΕίναι απλώς ένας «πότης» ή συμμετέχει σε κάποια
άλλη κοινωνική ή θρησκευτική εκδήλωση;άλλη κοινωνική ή θρησκευτική εκδήλωση;»»
www.cycladic-m.grwww.cycladic-m.gr
• Μαρμάρινο ειδώλιο,Μαρμάρινο ειδώλιο,
Ο Εγείρων Πρόποσιν".Ο Εγείρων Πρόποσιν".

32. Μελετώντας τα ειδώλιαΜελετώντας τα ειδώλια ……
• Μπορείτε να δείτε πολλά από μας, όταν μαςΜπορείτε να δείτε πολλά από μας, όταν μας
επισκεφθείτε στα μουσεία που μας φιλοξενούν, σεεπισκεφθείτε στα μουσεία που μας φιλοξενούν, σε
ένα ταξίδι σας ή σε μια εικονική περιήγησή σας στοένα ταξίδι σας ή σε μια εικονική περιήγησή σας στο
διαδίκτυο.διαδίκτυο.
• Προς το παρόν, έχω επιλέξει για σας ορισμένα πουΠρος το παρόν, έχω επιλέξει για σας ορισμένα που
θα τα δείτε στις επόμενες διαφάνειες. Μπορείτε ναθα τα δείτε στις επόμενες διαφάνειες. Μπορείτε να
μας μελετήσετε πιο προσεκτικά, αφού χωριστείτε σεμας μελετήσετε πιο προσεκτικά, αφού χωριστείτε σε
ομάδες. Τα αγόρια, για παράδειγμα, μπορούν ναομάδες. Τα αγόρια, για παράδειγμα, μπορούν να
μελετήσουν τα ανδρικά ειδώλια, ενώ τα κορίτσια ναμελετήσουν τα ανδρικά ειδώλια, ενώ τα κορίτσια να
αναλάβουν τα γυναικεία (και αντιστρόφως, βέβαια,αναλάβουν τα γυναικεία (και αντιστρόφως, βέβαια,
μην με κατηγορήσουν και για φυλετικές διακρίσεις!).μην με κατηγορήσουν και για φυλετικές διακρίσεις!).

35. Μπορείτε να μελετήσετε πιο συστηματικά τις εικόνεςΜπορείτε να μελετήσετε πιο συστηματικά τις εικόνες
με τη βοήθεια του ακόλουθου πίνακα:με τη βοήθεια του ακόλουθου πίνακα:
ΕιδώλιοΕιδώλιο ΤαυτότηταΤαυτότητα
έργου –έργου –
ιστορικάιστορικά
στοιχείαστοιχεία
ΥλικόΥλικό
κατασκευής -κατασκευής -
ΚατάστασηΚατάσταση
έργουέργου
ΠεριγραφήΠεριγραφή
επιμέρουςεπιμέρους
στοιχείωνστοιχείων
Αισθητική αξίαΑισθητική αξία
--
συναισθήματασυναισθήματα
ΓενικέςΓενικές
κρίσεις -κρίσεις -
σχόλιασχόλια

36. Σας δίνω και ένα παράδειγμα, που αφορά εμένα:Σας δίνω και ένα παράδειγμα, που αφορά εμένα:
ΕιδώλιοΕιδώλιο ΤαυτότηταΤαυτότητα
έργου –έργου –
ιστορικάιστορικά
στοιχείαστοιχεία
ΥλικόΥλικό
κατασκευήςκατασκευής
-Κατάσταση-Κατάσταση
έργουέργου
ΠεριγραφήΠεριγραφή
επιμέρουςεπιμέρους
στοιχείωνστοιχείων
Αισθητική αξία-Αισθητική αξία-
συναισθήματασυναισθήματα
ΓενικέςΓενικές
κρίσεις -κρίσεις -
σχόλιασχόλια
ΑνδρικόΑνδρικό
γλυπτόγλυπτό
ειδώλιο απόειδώλιο από
την Κέρο.την Κέρο.
Πρωτοκυ-Πρωτοκυ-
κλαδικήκλαδική
περίοδοςπερίοδος
(2800-2300(2800-2300
π.Χ.)π.Χ.)
Από λευκόΑπό λευκό
μάρμαρο –μάρμαρο –
σώζεταισώζεται
ολόκληροολόκληρο
(έχει ύψος(έχει ύψος
22.5 εκ.)22.5 εκ.)
ΑπεικονίζεταιΑπεικονίζεται
έναςένας
μουσικός,μουσικός,
που κρατάπου κρατά
λύρα ήλύρα ή
άρπα.άρπα.
Κάθεται σεΚάθεται σε
μιαμια
περίτεχνηπερίτεχνη
καρέκλα πουκαρέκλα που
μοιάζει μεμοιάζει με
θρόνο.θρόνο.
Είναι φτιαγμένοΕίναι φτιαγμένο
με μαστοριά καιμε μαστοριά και
πρωτοτυπία.πρωτοτυπία.
Με το κεφάλιΜε το κεφάλι
γερμένογερμένο
ελαφρά προςελαφρά προς
τα πίσω,τα πίσω,
αποπνέειαποπνέει
ζωντάνια καιζωντάνια και
κέφι. Μαςκέφι. Μας
συγκινεί η ιδέασυγκινεί η ιδέα
πως είναι απόπως είναι από
τους πρώτουςτους πρώτους
μουσικούς τουμουσικούς του
ελληνικούελληνικού
κόσμου.κόσμου.
Δείχνει τηνΔείχνει την
τολμηρήτολμηρή
σύλληψησύλληψη
καικαι
φαντασίαφαντασία
τουτου
δημιουργούδημιουργού
του, όπωςτου, όπως
επίσης τηνεπίσης την
ανάλαφρηανάλαφρη
καικαι
χαρούμενήχαρούμενή
τουτου
διάθεση.διάθεση.

37. • Πώς αντιλαμβάνεστε, μέσα από τη μελέτη σας, τηνΠώς αντιλαμβάνεστε, μέσα από τη μελέτη σας, την
ακόλουθη άποψη; Μπορείτε να την τεκμηριώσετε;ακόλουθη άποψη; Μπορείτε να την τεκμηριώσετε;
 «Ίσως δεν πρέπει να μείνει απαρατήρητο το γεγονός ότι η«Ίσως δεν πρέπει να μείνει απαρατήρητο το γεγονός ότι η
τέχνη του Αιγαίου είναι κατ’ εξοχήν ανθρωποκεντρική. Στητέχνη του Αιγαίου είναι κατ’ εξοχήν ανθρωποκεντρική. Στη
Νεολιθική και την Πρωτοκυκλαδική ειδωλοπλαστική […] οΝεολιθική και την Πρωτοκυκλαδική ειδωλοπλαστική […] ο
άνθρωπος και τα προβλήματά του αποτέλεσαν την πηγήάνθρωπος και τα προβλήματά του αποτέλεσαν την πηγή
έμπνευσης των καλλιτεχνών.» (Χρήστος Ντούμας)έμπνευσης των καλλιτεχνών.» (Χρήστος Ντούμας)
• Όσοι θέλετε, μπορείτε να συνεχίσετε και στο σπίτι σαςΌσοι θέλετε, μπορείτε να συνεχίσετε και στο σπίτι σας
την έρευνα. Άκουσα, για παράδειγμα, ότι έχετε καιτην έρευνα. Άκουσα, για παράδειγμα, ότι έχετε και
εσείς, υπέροχα ειδώλια, κυπριακά, για τα οποίαεσείς, υπέροχα ειδώλια, κυπριακά, για τα οποία
μπορείτε να συγκεντρώσετε περισσότερεςμπορείτε να συγκεντρώσετε περισσότερες
πληροφορίες. Μερικά, μάλιστα, φιλοξενούνται στοπληροφορίες. Μερικά, μάλιστα, φιλοξενούνται στο
Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, στη συλλογήΜουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, στη συλλογή
Κυπριακών Αρχαιοτήτων Θάνου Ν. Ζιντίλη. ΜπορείτεΚυπριακών Αρχαιοτήτων Θάνου Ν. Ζιντίλη. Μπορείτε
να τα επισκεφθείτε όποτε θέλετε, πατώντας ένα κλικνα τα επισκεφθείτε όποτε θέλετε, πατώντας ένα κλικ
στην ιστοσελίδα του Μουσείου (στην ιστοσελίδα του Μουσείου (www.cycladic-m.grwww.cycladic-m.gr).).

38. Ας συνοψίσουμεΑς συνοψίσουμε……
• Ειδώλια: ανθρωπόμορφα, συνήθως, αγαλματίδιαΕιδώλια: ανθρωπόμορφα, συνήθως, αγαλματίδια
• Χώροι εύρεσης: τάφοι, σπίτια, ιεράΧώροι εύρεσης: τάφοι, σπίτια, ιερά
• Υλικό κατασκευής: λευκό μάρμαρο, κυρίως, με χρήσηΥλικό κατασκευής: λευκό μάρμαρο, κυρίως, με χρήση
μεταλλικών εργαλείων – ζωγραφική με ορυκτά χρώματαμεταλλικών εργαλείων – ζωγραφική με ορυκτά χρώματα
• Άγνωστος ο σκοπός κατασκευής τους και η σημασία τουςΆγνωστος ο σκοπός κατασκευής τους και η σημασία τους
(μαγικές απεικονίσεις, λατρευτικές εικόνες θεών, φυλαχτά;)(μαγικές απεικονίσεις, λατρευτικές εικόνες θεών, φυλαχτά;)
• Απεικόνιση, συνήθως, γυναικείων μορφών σε μετωπικήΑπεικόνιση, συνήθως, γυναικείων μορφών σε μετωπική
στάση, με διπλωμένα χέρια στο στήθος και ενωμένα πόδιαστάση, με διπλωμένα χέρια στο στήθος και ενωμένα πόδια
• Πιο σπάνια η απεικόνιση ανδρικών μορφώνΠιο σπάνια η απεικόνιση ανδρικών μορφών
• Κύρια χαρακτηριστικά: σχηματοποίηση και απλότηταΚύρια χαρακτηριστικά: σχηματοποίηση και απλότητα
(αλλά και φαντασία και πρωτοτυπία)(αλλά και φαντασία και πρωτοτυπία)
• Ομοιότητά τους με σύγχρονα γλυπτά.Ομοιότητά τους με σύγχρονα γλυπτά.
Ειδώλια
σχηματοποίηση απλότητα αφαίρεση

39. Γ΄ φάσηΓ΄ φάση:: Επέκταση - ΈκφρασηΕπέκταση - Έκφραση
• Διαθεματικότητα - σύνδεση με άλλα θέματα:Διαθεματικότητα - σύνδεση με άλλα θέματα:
Ιστορία – ΓλώσσαΙστορία – Γλώσσα
Ιστορία - ΛογοτεχνίαΙστορία - Λογοτεχνία
Ιστορία - Εικαστική ΑγωγήΙστορία - Εικαστική Αγωγή
Ιστορία - Θεατρική ΑγωγήΙστορία - Θεατρική Αγωγή

40. Το παρόν «συνομιλεί» με το παρελθόνΤο παρόν «συνομιλεί» με το παρελθόν
• Σχολιάστε τις πιο κάτω απόψεις για την κυκλαδική τέχνη:Σχολιάστε τις πιο κάτω απόψεις για την κυκλαδική τέχνη:
 «Όπως όλοι οι μεγάλοι καλλιτέχνες, ξεπέρασαν τα όρια του«Όπως όλοι οι μεγάλοι καλλιτέχνες, ξεπέρασαν τα όρια του
χρόνου και του χώρου, για να δημιουργήσουν έργα που μιλούνχρόνου και του χώρου, για να δημιουργήσουν έργα που μιλούν
άμεσα σε μας σήμερα. Αυτό, καθώς και η μεγάλη απλότητα τουάμεσα σε μας σήμερα. Αυτό, καθώς και η μεγάλη απλότητα του
ρυθμού τους εξηγούν σε μεγάλο βαθμό τη δημοτικότητά τους στονρυθμού τους εξηγούν σε μεγάλο βαθμό τη δημοτικότητά τους στον
κόσμο της σύγχρονης τέχνης, στην οποία μπορούν να καταταγούνκόσμο της σύγχρονης τέχνης, στην οποία μπορούν να καταταγούν
με την ίδια βεβαιότητα, όπως έναςμε την ίδια βεβαιότητα, όπως ένας BrancusiBrancusi ή έναςή ένας ModiglianiModigliani».».
((Colin Renfrew)Colin Renfrew)
 «Με την αφαιρετική τους φόρμα, τη σχηματοποίηση και τη«Με την αφαιρετική τους φόρμα, τη σχηματοποίηση και τη
συμβολική χρήση απλών σχημάτων επηρέασαν σύγχρονουςσυμβολική χρήση απλών σχημάτων επηρέασαν σύγχρονους
γλύπτες»γλύπτες»
 «[Τα ειδώλια] προκαλούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον σήμερα, γιατί«[Τα ειδώλια] προκαλούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον σήμερα, γιατί
αποδίδονται με μεγάλη σχηματοποίηση και παρουσιάζουναποδίδονται με μεγάλη σχηματοποίηση και παρουσιάζουν
ομοιότητα με σύγχρονα δημιουργήματα της γλυπτικής.»ομοιότητα με σύγχρονα δημιουργήματα της γλυπτικής.»
• Εντοπίστε, στη συνέχεια, πώς επαληθεύονται οι απόψειςΕντοπίστε, στη συνέχεια, πώς επαληθεύονται οι απόψεις
αυτές.αυτές.

41. «Διαχρονικός διάλογος τέχνης»«Διαχρονικός διάλογος τέχνης»
• Σας θυμίζει κάτι αυτό το γλυπτό του Άγγλου καλλιτέχνηΣας θυμίζει κάτι αυτό το γλυπτό του Άγγλου καλλιτέχνη
Henry MooreHenry Moore ;; Αιτιολογήστε την απάντησή σας.Αιτιολογήστε την απάντησή σας.
• Διαβάστε και κάποια λόγια που είπε: «Αγαπώ και θαυμάζωΔιαβάστε και κάποια λόγια που είπε: «Αγαπώ και θαυμάζω
την κυκλαδίτικη γλυπτική. Έχει τόσο ουσιαστικήτην κυκλαδίτικη γλυπτική. Έχει τόσο ουσιαστική
απλότητα».απλότητα».

42. • Παρατηρήστε τις δύο όψεις αυτού του γλυπτού τουΠαρατηρήστε τις δύο όψεις αυτού του γλυπτού του
Ιταλού καλλιτέχνηΙταλού καλλιτέχνη Amedeo ModiglianiAmedeo Modigliani καικαι
εντοπίστε τις ομοιότητες με τα κυκλαδικά ειδώλια.εντοπίστε τις ομοιότητες με τα κυκλαδικά ειδώλια.

43. • Να μας συγκρίνετε με έναΝα μας συγκρίνετε με ένα
ακόμη σύγχρονο έργοακόμη σύγχρονο έργο
τέχνης, αυτό το γλυπτό τουτέχνης, αυτό το γλυπτό του
σπουδαίου καλλιτέχνησπουδαίου καλλιτέχνη
PabloPablo PicassoPicasso..
• Σχολιάστε, επίσης, αυτά πουΣχολιάστε, επίσης, αυτά που
είπε για μας: «Είναι μαγικάείπε για μας: «Είναι μαγικά
αντικείμενα. Κανέναςαντικείμενα. Κανένας
ζωγράφος δεν βρέθηκε ναζωγράφος δεν βρέθηκε να
δημιουργήσει ένα τέτοιοδημιουργήσει ένα τέτοιο
έργο, τόσο απογυμνωμένοέργο, τόσο απογυμνωμένο
από κάθε περιττό στοιχείο».από κάθε περιττό στοιχείο».

44. Εμπνεύσαμε και έναν μεγάλο Έλληνα ποιητή!Εμπνεύσαμε και έναν μεγάλο Έλληνα ποιητή!
– Τα αγάλματα είναι στο μουσείο.Τα αγάλματα είναι στο μουσείο.
– Όχι, σε κυνηγούν, πώς δεν το βλέπεις;Όχι, σε κυνηγούν, πώς δεν το βλέπεις;
θέλω να πω με τα σπασμένα μέλη τους,θέλω να πω με τα σπασμένα μέλη τους,
με την αλλοτινή μορφή τους που δεν γνώρισεςμε την αλλοτινή μορφή τους που δεν γνώρισες
κι όμως την ξέρεις.κι όμως την ξέρεις.
(Γ. Σεφέρη, «Κίχλη»,(Γ. Σεφέρη, «Κίχλη», ΠοιήματαΠοιήματα,,
Ίκαρος, Αθήνα 1985)Ίκαρος, Αθήνα 1985)

45. • Εμπνεύσαμε,Εμπνεύσαμε,
επίσης, και τον άλλοεπίσης, και τον άλλο
μας βραβευμένο μεμας βραβευμένο με
Νόμπελ ποιητή.Νόμπελ ποιητή.
Θαυμάστε, στηΘαυμάστε, στη
δεξιά στήλη, έναδεξιά στήλη, ένα
κολλάζ τουκολλάζ του
Οδυσσέα Ελύτη.Οδυσσέα Ελύτη.

46. Ώρα για δημιουργικές δραστηριότητες!Ώρα για δημιουργικές δραστηριότητες!
(κατ’ επιλογήν)(κατ’ επιλογήν)
• Περιγραφή έργου τέχνης:Περιγραφή έργου τέχνης:
Να επιλέξετε ένα από τα ειδώλια που σαςΝα επιλέξετε ένα από τα ειδώλια που σας
εντυπωσίασε περισσότερο και να τοεντυπωσίασε περισσότερο και να το
περιγράψετε.περιγράψετε.
• Σενάριο «κιβωτού»:Σενάριο «κιβωτού»:
Εάν ήσασταν υποχρεωμένοι να επιλέξετε πέντεΕάν ήσασταν υποχρεωμένοι να επιλέξετε πέντε
ειδώλια, ώστε να τα διασώσετε για τιςειδώλια, ώστε να τα διασώσετε για τις
μελλοντικές γενιές, ποια θα επιλέγατε;μελλοντικές γενιές, ποια θα επιλέγατε;
Αιτιολογήστε τις επιλογές σας.Αιτιολογήστε τις επιλογές σας.

47. • Συνέντευξη:Συνέντευξη:
Είστε δημοσιογράφος και παίρνετε συνέντευξη απόΕίστε δημοσιογράφος και παίρνετε συνέντευξη από
έναν αρχαίο Κυκλαδίτη καλλιτέχνη. Μπορείτε να τονέναν αρχαίο Κυκλαδίτη καλλιτέχνη. Μπορείτε να τον
ρωτήσετε για τα εργαλεία που είχε στη διάθεσή του, ταρωτήσετε για τα εργαλεία που είχε στη διάθεσή του, τα
υλικά που χρησιμοποιούσε, αν έφτιαχνε ειδώλια κατάυλικά που χρησιμοποιούσε, αν έφτιαχνε ειδώλια κατά
παραγγελία ή σύμφωνα με την έμπνευσή του κ.ά.παραγγελία ή σύμφωνα με την έμπνευσή του κ.ά.
• Υπόδυση ρόλου:Υπόδυση ρόλου:
Είστε ένας γεωργός σε κάποιο νησί των ΚυκλάδωνΕίστε ένας γεωργός σε κάποιο νησί των Κυκλάδων
και, καθώς σκάβατε το χωράφι σας, βρήκατε ένακαι, καθώς σκάβατε το χωράφι σας, βρήκατε ένα
ειδώλιο. Καταλαβαίνετε ότι είναι αρχαίο και σκέφτεστεειδώλιο. Καταλαβαίνετε ότι είναι αρχαίο και σκέφτεστε
να το παραδώσετε στις αρμόδιες αρχές. Η γυναίκανα το παραδώσετε στις αρμόδιες αρχές. Η γυναίκα
σας, όμως, που την απασχολεί η εξόφληση ενόςσας, όμως, που την απασχολεί η εξόφληση ενός
δανείου, έχει άλλη άποψη και σας προτείνει να τοδανείου, έχει άλλη άποψη και σας προτείνει να το
πουλήσετε. Γράψτε ένα σχετικό διάλογο.πουλήσετε. Γράψτε ένα σχετικό διάλογο.

48. • Καλλιτεχνική έκφραση:Καλλιτεχνική έκφραση:
Θέλετε να γίνετε για λίγο αρχαίοιΘέλετε να γίνετε για λίγο αρχαίοι
Κυκλαδίτες καλλιτέχνες;Κυκλαδίτες καλλιτέχνες;
Ζωγραφίστε μου μάτια, μαλλιά καιΖωγραφίστε μου μάτια, μαλλιά και
στόμα. Κάντε με να έχω χαρούμενηστόμα. Κάντε με να έχω χαρούμενη
ή λυπημένη έκφραση. Ντύστε με μεή λυπημένη έκφραση. Ντύστε με με
όποια ρούχα προτιμάτε. Μηόποια ρούχα προτιμάτε. Μη
διστάζετε, σας δίνω το δικαίωμα ναδιστάζετε, σας δίνω το δικαίωμα να
εκφραστείτε ελεύθερα.εκφραστείτε ελεύθερα.
• Δημιουργία λεζάντας:Δημιουργία λεζάντας:
Είστε επιμελητής στο Μουσείο ΚυκλαδικήςΕίστε επιμελητής στο Μουσείο Κυκλαδικής
Τέχνης. Σκεφτείτε και γράψτε για ένα έκθεμα τηςΤέχνης. Σκεφτείτε και γράψτε για ένα έκθεμα της
αρεσκείας σας μια πρωτότυπη λεζάντα που νααρεσκείας σας μια πρωτότυπη λεζάντα που να
ελκύει το ενδιαφέρον των επισκεπτών.ελκύει το ενδιαφέρον των επισκεπτών.

49. • Δώστε ζωή στα κυκλαδικά ειδώλια, όπως έκανε ηΔώστε ζωή στα κυκλαδικά ειδώλια, όπως έκανε η
κυρία Σοφία Γιαλουράκη σ’ αυτά που βλέπετε.κυρία Σοφία Γιαλουράκη σ’ αυτά που βλέπετε.
Μπορείτε να τα βάλετε να λένε τις σκέψεις τους ήΜπορείτε να τα βάλετε να λένε τις σκέψεις τους ή
να διηγούνται μια περιπέτειά τους, να ετοιμάσετενα διηγούνται μια περιπέτειά τους, να ετοιμάσετε
μια εικονογραφημένη ιστορία (κόμικς) ή ό,τι άλλομια εικονογραφημένη ιστορία (κόμικς) ή ό,τι άλλο
φανταστείτε.φανταστείτε.

50. Τέλος αποστολής!Τέλος αποστολής!
Νομίζω ότιΝομίζω ότι
εκπληρώσατε μεεκπληρώσατε με
επιτυχία τηνεπιτυχία την
αποστολή σας καιαποστολή σας και
ότι αποκτήσατε πιαότι αποκτήσατε πια
πολλές γνώσεις γιαπολλές γνώσεις για
μας. Σας αξίζουνμας. Σας αξίζουν
συγχαρητήρια καισυγχαρητήρια και
ένα δίπλωμα!ένα δίπλωμα!

51. Αυτά, λοιπόν, φίλοι μου.Αυτά, λοιπόν, φίλοι μου.
Πέρασα πολύ ωραία μαζίΠέρασα πολύ ωραία μαζί
σας και τώρασας και τώρα
δυσκολεύομαι να σαςδυσκολεύομαι να σας
αποχαιρετήσω. Αν δεναποχαιρετήσω. Αν δεν
ήμουν μαρμάρινος, θαήμουν μαρμάρινος, θα
δάκρυζα από τηδάκρυζα από τη
συγκίνησή μου!συγκίνησή μου!