Όταν η Φύση γεννά πολιτισμό από τον ιστό της αράχνης και το πουλί- υφαντής στην ομάδα υφαντικής του 4ου ΓΕΛ Χανίων

1. 4o ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΧΑΝΙΩΝ
2016-2017 Α΄ ΤΑΞΗ
Όταν η φύση γεννά πολιτισμό: από τον ιστό της αράχνης
και το πουλί- υφαντής στην ομάδα υφαντικής - βαφικής
του 4ου ΓΕΛ Χανίων
Ομάδα μαθητών
Αλευράκης Μιχαήλ
Βαρβέρη Λευκοθέα
ΒαρδαλάκηΝαυσικά
ΒοζινάκηΑνθή-Μαρία
Βουλουδάκη Χαρίκλεια
Γαϊτανιού Ανδρεάννα
Γεωργεδάκης Μάριος
Γκίνι Πάολα
Δασκουλίδου Αγγελική
Δεικτάκη Αγγελική
ΔρακουλάκηΕυτυχία
Ενέλε Γιάννης
ΚαρατζόγλουΔημήτριος
Μακράκη Αγγελική
Μαρκουλάκη Αθηνά-Μαρία
Μιχελάκη Δωροθέα
Μουλακάκη Μιχαέλα
Νίκο Δανάη
Νταγκουνάκη Χαρίκλεια
Ντουροπολάκης Ηρακλής
Οικονομάκη Μιχαέλα
Παρδαλάκη Ανδριάννα
Ρουμελιωτάκη Αναστασία
Σαρτζετάκη Ελένη
Τσέλεβιτς Νικολά
Υπεύθυνη καθηγήτρια :
Λιγοψυχάκη Ζαχαρένια
Χανιά Ιούνιος 2017

2. Πίνακας περιεχομένων
Κεφ. 1 Εισαγωγή - Μεθοδολογία Διαφ. 3
Κεφ. 2 Η Υφαντική τέχνη γενικά 4
Κεφ. 3 Η Υφαντουργία στην αρχαία Αίγυπτο 5-8
Κεφ. 4 Η Υφαντική τέχνη των Μινωιτών – η ενδυμασία τους 9-13
Κεφ. 5 Η Υφαντική στα κλασικά χρόνια 14-15
Κεφ. 6 Η νεότερη υφαντική στην Κρήτη 16-35
Κεφ. 7 Η υφαντική μέσα από τις δικές μας δοκιμές 36
Κεφ. 8 Πώς προέκυψε στον άνθρωπο; 37-39
Κεφ. 9 Χλωρίδα- πανίδα της Κρήτης… 40-48
Κεφ. 10 Βαφική 49-53
Κεφ. 11 Οι Φωτογραφίες μας 54-59
Αντί επιλόγου … Οι μαθητές γράφουν 60
Η αφίσα μας 61

3. Κεφ. 1 Εισαγωγή
Επιλέξαμε ένα θέμα το οποίο αποτελεί μια ίσως περίεργη και όχι και τόσο γνωστή ασχολία στη σύγχρονη νεολαία: την
υφαντική και την άρρηκτη σχέση της ως πολιτισμικό προϊόν με τη Φύση. Κίνητρό μας αποτέλεσε μια ευγενική πράξη
δωρεάς ενός τεράστιου αργαλειού στο σχολείο μας.
Εργαζόμενοι σε επιμέρους ομάδες αφού δούμε αρχικά τη μακρά ιστορική διαδρομή της τέχνης σε μερικούς μόνο
πολιτισμούς και τα υλικά που αυτή απαιτεί ,θα αναζητήσουμε την έννοια της διαπλοκής διάφορων στοιχείων όπως αυτά
παρατηρούνται μέσα από το ίδιο το φυσικό μας περιβάλλον εστιάζοντας περισσότερο στην Κρητική Φύση. Και επειδή
σαν εικόνα και σαν τεχνική στις μέρες μας ο αργαλειός τείνει να εξαφανιστεί , θα δοκιμάσουμε από τη μια να
αποκτήσουμε ένα βήμα προσωπικής έκφρασης στο λιγοστό έστω ελεύθερο χρόνο μας , ξεπερνώντας μάλιστα τα
στερεότυπα της αποκλειστικής συμμετοχής των γυναικών , και από την άλλη μια θα διαφορετική οικολογική
προσέγγιση.
Στη συνέχεια θα παραθέσουμε μέσα από κρητικά κυρίως υφαντά προσφιλή μοτίβα, παραδοσιακές τεχνικές και
χρωματισμούς καθώς και το φυσικό τρόπο με τον οποίο οι τελευταίοι αποκτήθηκαν. Παράλληλα θα αναζητήσουμε τις
λειτουργίες της υφαντικής τέχνης στο σύγχρονο νέο άνθρωπο.
Θεωρούμε ιερή υποχρέωσή μας να ευχαριστήσουμε τη δωρήτρια ( από την περιοχή της Χαλέπας Χανίων ) ενός « ξύ-
λινου- γίγαντα » - αργαλειού (καθώς και άλλου εξοπλισμού του ) στο σχολείο μας κ. Ιωάννα Ρουμπεδάκη και την
οικογένειά της καθώς και όλους όσους μας βοήθησαν σημαντικά με την καθοδήγησή τους.
Μεθοδολογία
• Βιβλιογραφική και Διαδικτυακή έρευνα
• Συνεντεύξεις τοπικών δημιουργών ( Ιωάννας Ρουμπεδάκη , Φαίδρας Κελαϊδή )
• Επιτόπιες επισκέψεις σε χώρους δημιουργίας με ταυτόχρονη παρατήρηση και φωτογράφηση ( εργαστήριο κ. Α .
Κουτάντου , Αξός Μυλοποτάμου , Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ανωγείων )
• Πειραματική εφαρμογή προσωπικών δημιουργιών αρχικά πάνω σε τελάρα και κατόπιν στον αργαλειό του σχολείου
• Εφαρμογή Βαφικής σε φυσικά ντόπια νήματα με φυτά και λουλούδια του τόπου μας

4. 2. Η Υφαντική τέχνη γενικά
Μια αρχέγονη τέχνη που αφορά στο σύνολο των μεθόδων και διαδικασιών παραγωγής μιας πληθώρας υφαντών υφασμάτων ικανών
να υπηρετήσουν κάθε ανθρώπινη ανάγκη. Ο βασικός της μηχανισμός είναι ο αργαλειός ώστε να τεντώνονται τα στημόνια και να
περνούν ανάμεσά τους τα υφάδια .
Η ύπαρξή της επιβεβαιώνεται στα βάθη της αρχαιότητας παρά το ότι τα υφάσματα φθείρονταν εξαιρετικά εύκολα και γρήγορα.
Ευρήματα για την παρουσία της όπως υφαντικά βάρη κ.α. εντοπίστηκαν στην Ελλάδα ήδη από τη Νεολιθική εποχή . Στην αρχαία
Ελλάδα προστάτιδά της ήταν η Αθηνά η Εργάνη1 ενώ σήμερα προστάτης των « Ανυφαντούδων » στην Κρήτη τουλάχιστον
θεωρείται ο ΄Αγιος Ευθύμιος2 .
Μαζί με το κέντημα και το πλέξιμο αποτελούσε και αποτελεί μια από τις κύριες μορφές της σπιτικής επώνυμης και ανώνυμης
χειροτεχνίας .Κατά βάση ήταν στο παρελθόν συνυφασμένη με την καθημερινότητα της γυναίκας .
1. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Γιοβάνη, 1982, τ. 3
2.Ευαγγελία Φραγκάκη, Η λαϊκή τέχνη της Κρήτης, Αθήνα ,1974, σελ. 14
Αιγυπτιακό ύφασμα νεολιθικής εποχής με εμφανή στοιχεία
αλλοίωσης

5. 3. Η υφαντουργία στην αρχαία Αίγυπτο
Μιχαέλα Οικονομάκη
Ανδριάνα Παρδαλάκη
Χαρά Νταγκουνάκη
Μιχαέλα Μουλακάκη
Δωροθέα Μιχελάκη

6. Από αιγυπτιακούς τάφους αριστερά του 1900 π.Χ και δεξιά του 1425 π.Χ.
Οι παλαιότεροι γνωστοί αργαλειοί εντοπίζονται στην αρχαία Αίγυπτο, σε αναπαραστάσεις κεραμικών αγγείων και σε τοιχογραφίες.
Επινοήθηκαν στην προδυναστική Αίγυπτο και χρησιμοποιήθηκαν μέχρι την εποχή του Νέου Βασιλείου . Αποτελούνταν από δύο
πασσάλους στερεωμένους σε διχάλες σφηνωμένες στο έδαφος. Σ’ αυτούς στερεωνόταν το στημόνι . Εμφανίζονται σε τρεις τύπους:
τον οριζόντιο εδάφους, τον κάθετο και τον κάθετο αργαλειό με βάρη . Θεωρήθηκε από μελετητές ως ένας « από τους μεγαλύτερους
θριάμβους της ανθρώπινης ευφυΐας » 3.
Ο κάθετος αργαλειός παρουσιάζεται το 16ο αιώνα (εποχή του Νέου Βασιλείου) στην Αίγυπτο σε αντικατάσταση του οριζόντιου
αργαλειού, αλλάζοντας την κατεύθυνση των στημονιών που τώρα τεντώνονται κάθετα προς το έδαφος μεταξύ δύο δοκαριών, ενώ
προστίθεται επίσης και ένα σταθερό πλαίσιο.
Οι λόγοι : α. ευκολία του στημονιάσματος και β. άνετη στάση του υφαντή
Οι τοιχογραφίες αιγυπτιακών τάφων μας οδηγούν στο συμπέρασμα πως η τοπική υφαντουργία της Αιγύπτου είχε φτάσει σε πολύ
υψηλό επίπεδο, βασιζόμενη στην εξειδικευμένη καλλιέργεια του λιναριού, η οποία εξακολούθησε και αργότερα να αποτελεί μια από
τις σημαντικότερες πλουτοπαραγωγικές πηγές της Αιγύπτου. Αξίζει να αναφερθεί πως επειδή το μαλλί θεωρούνταν στην Αίγυπτο
ακάθαρτο, δε φοριούνταν μάλλινα υφάσματα στους ναούς από τους ιερείς και δε χρησιμοποιούνταν για τους νεκρούς. 4
3.W. G. Childe Αιγυπτιακή υφαντική :Αργαλειός ο πρώτος τύπος του στην Αίγυπτο ( διαδίκτυο )
4. .Ευ. Ν. Γεωργιτσογιάννης- Σοφ. Παντουβάκη, Ιστορία της ενδυμασίας, Ο δυτικός κόσμος και η Ελλάδα από τους προϊστορικούς χρόνους ως την
Αναγέννηση, σελ. 60

7. Οι φάσεις της υφαντικής στην αρχαία Αίγυπτο
Η Αιγύπτια προστάτιδα - θεότητα της
υφαντικής
Το γνέσιμο και η ύφανση είναι οι πιο σημαντικές και μακροχρόνιες φάσεις της υφαντικής.
Γνέσιμο είναι η τέχνη της παραγωγής κλωστής με το τέντωμα και το στρίψιμο ινών, απαραίτητο για το πέρασμα στην υφαντική.
Μέθοδοι γνεσίματος της αρχαίας Αιγύπτου (απεικονίζονται και σε τοιχογραφίες αιγυπτιακών τάφων του Μέσου Βασιλείου):
το αδράχτι στριφογυρίζεται κατά μήκος του μηρού, αντί να στριφογυρίζεται ανάμεσα στα δάχτυλα. Στις τοιχογραφίες μερικές
από τις κλώστριες εμφανίζονται να δουλεύουν με δυο αδράχτια συγχρόνως, περιστρέφοντάς τα με τη σειρά. Σ’ αυτό
βοηθιούνταν από τουλούπες μαλλιού προετοιμασμένες και τοποθετημένες σε καλάθια ή σε κατάλληλα σκεύη με εσωτερικές
λαβές, για να κρατούν στη θέση τους τις τουλούπες του μαλλιού. Μ’ αυτό τον τρόπο μπορούσε να δουλέψει κανείς όρθιος,
καθιστός ή γονατιστός. το αδράχτι σφίγγεται και στριφογυρίζεται και με τα δυο χέρια. Απαραίτητη για τη μέθοδο αυτή ήταν μια
τουλούπα μαλλιού που συγκρατιόταν από ένα διχαλωτό ραβδί.
Κάθε μια από τις παραπάνω μεθόδους δίνει και διαφορετικής ποιότητας κλωστή. Όταν π.χ. το αδράχτι στριφογυρίζεται κατά
μήκος του μηρού, ενώ η κλώστρια είναι όρθια, παράγεται μια τραχιά κλωστή, ενώ όταν η κλώστρια κάθεται ή είναι
γονατισμένη, κλώθονται ίνες κοντές και κακής ποιότητας και η κλωστή που παράγεται δεν είναι γερή.

8. Η ενδυμασία στην αρχαία Αίγυπτο
Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι φορούσαν ελαφριά και δροσερά ρούχα από λεπτό, άβαφο λινό ύφασμα. Το λευκό ήταν το χρώμα της αγνότητας
και τα ρούχα στα χρόνια του Αρχαίου και του Μέσου Βασιλείου ράβονταν κυρίως από αυτό. Τυλίγονταν γύρω από το σώμα, και για
αυτό και είχαν ελάχιστες ραφές.
Ενδυμασία γυναικών: απλό, ίσιο φόρεμα με τιράντες, φτιαγμένο από ένα ορθογώνιο κομμάτι λινό, με ραφή στη μία πλευρά. Για να
μη ζεσταίνονται, χρησιμοποιούσαν πολύ λεπτά υφάσματα και δε φορούσαν εσώρουχα. Αυτό το απλό ντύσιμο δεν άλλαξε, αν και στα
χρόνια του Μέσου Βασιλείου πλούσιες και φτωχές άρχισαν να φορούν κολιέ με πολύχρωμα σχέδια. Η μόδα του Νέου Βασιλείου
ήταν πιο κομψή: φορούσαν πλισέ χιτώνες με κρόσσια πάνω από το ίσιο φόρεμα.
Ενδυμασία ανδρών :τύλιγαν γύρω από τη μέση τους ένα λινό ύφασμα με πιέτες, που το στερέωναν με κόμπο ή με πόρπη. Στα χρόνια
του Μέσου βασιλείου η μόδα άλλαξε και όλοι φορούσαν πιο μακριές και ίσιες φούστες. Το χειμώνα, όταν έκανε κρύο, φορούσαν
μακριούς μανδύες. Στα χρόνια του Νέου Βασιλείου φορούσαν περίζωμα ή ποδιά με πλισέδες γύρω από το σώμα, για αυτό και είχαν
ελάχιστες ραφές.
Έβαφαν μερικές φορές το λινό με καφέ και
γαλάζιες βαφές, αλλά δε μπορούσαν να
χρησιμοποιήσουν άλλα, πιο ζωηρά χρώ-
ματα, όπως πράσινο και κόκκινο, επειδή
χρειάζονταν ειδικό στερεωτικό για τη στα-
θεροποίηση του χρώματος. Στα χρόνια του
Νέου Βασιλείου ανακαλύφθηκε αυτό το
στερεωτικό, κι έτσι τα ρούχα έγιναν πιο
ζωηρόχρωμα και τα σχέδια τους πιο
περίτεχνα .

9. Το ένδυμα αποτέλεσε σε όλες τις εποχές ένα είδος ταυτότητας για τους ανθρώπους που το φορούσαν. Φανερώνει την ηλικία, την
απασχόληση, την ιδεολογία την κοινωνική τάξη, σηματοδοτεί επομένως τη θέση του ατόμου στην κοινωνία του. Ακόμη και την
ελευθερία από τη σκλαβιά . Άλλοτε προβάλλει και την ανισότητα. Οι άρχοντες, οι δυνατοί , μέσω της όψης επιβλήθηκαν σε όλες
τις εποχές.
ΥΛΙΚΑ-ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ
Ως τέχνη στην Κρήτη υπηρετήθηκε ιδιαίτερα Τα μινωικά υφάσματα ήταν υφασμένα από ίνες λιναριού , μαλλιού και
κατεργασμένου δέρματος. Θα πρέπει να υφαίνονταν σε διαφορετικές ποιότητες και με διαφορετικές τεχνικές, ανάλογα με τη χρήση
για την οποία προορίζονταν. Το μαλλί ήταν το συνηθέστερο υλικό για την κατασκευή της ενδυμασίας, υπήρξε μάλιστα από τα
βασικά εξαγώγιμα προϊόντα της Κρήτης, ενώ η υφαντουργία ήταν από τις κύριες βιοτεχνίες της μινωικής εποχής από το 1500 π. Χ.
Αυτό γίνεται φανερό από τις πινακίδες της Γραμμικής Β΄, οι περισσότερες από τις οποίες αφορούν καταλόγους με κοπάδια
προβάτων που πιθανότατα ελέγχονταν από το ανάκτορο και την ποσότητα μαλλιού που αντιστοιχούσε σ’ αυτά, καθώς και
καταλόγους ονομάτων πεντακοσίων και πλέον γυναικών και πολλών νεαρών αγοριών και κοριτσιών που αντίστοιχα δίδασκαν και
διδάσκονταν την υφαντική τέχνη. Το ίδιο το ρήμα μάλιστα «διδάσκω» εμφανίζεται στα γραπτά κείμενα για πρώτη φορά ακριβώς
για τη διδασκαλία της υφαντικής . Είναι λοιπόν εμφανές ότι η κεντρική εξουσία συγκέντρωνε το μαλλί και το διένειμε για
επεξεργασία. Γενικά ενδιαφερόταν τόσο για την αύξηση της παραγωγής όσο και για την ποιότητά της, διότι προφανώς τα υφαντά
θα ήταν εξαγώγιμο είδος, γι’ αυτό φρόντιζε τόσο πολύ για την εκπαίδευση, και ακόμη περισσότερο για την εξειδίκευση τόσο
πολλών ανθρώπων σε εργασίες επεξεργασίας του μαλλιού.
Μια ιδιαίτερη, πολυτελή κατηγορία αποτελούσαν τα αραχνοΰφαντα υφάσματα, από τα οποία ήταν φτιαγμένα γυναικεία περικόρμια
που άφηναν το σώμα να διακρίνεται. Τα υφάσματα αυτά ήταν φτιαγμένα από λεπτότατο νήμα ή ήταν δικτυωτά, ενώ έχει προταθεί
από μερικούς μελετητές και το ενδεχόμενο χρήσης λεπτού μεταξωτού νήματος.
4. Η Υφαντική στη Μινωική εποχή και ο τρόπος ενδυμασίας των Μινωιτών
Λευκοθέα Βαρβέρη
Ναυσικά Βαρδαλάκη
Αθηνά Μαρκουλάκη
Αγγελική Μακράκη
Ελένη Σαρτζετάκη

10. Λεπτομέρεια ζώματος , συμπληρωμένη με
γεωμετρικά μοτίβα .
5.Α.Γ.Κρασανάκης, Ιστορία της Ένδυμασίας,Μινωική ενδυμασία κεφ.3, 42
6.www.fhw.gr/2011/crete/gr/index2.html
« Το ότι οι Μινωίτες είχαν δημιουργήσει αξιόλογο πολιτισμό είναι κάτι που προκύπτει και από τα ενδύματα που φορούσαν» 5.
Από την τέχνη τους αναδύεται μια πρωτοφανής αίσθηση ελευθερίας και ελαφρότητας 6 .

11. Άνδρες
Στην καθημερινή αλλά και στη δημόσια ζωή οι άνδρες φορούσαν το λεγόμενο «ζώμα», που έμοιαζε με κοντή φούστα ή ποδιά
σφιγμένη στη μέση . Είχε ποικίλους τύπους. Ο απλούστερος ήταν μια ζώνη και μια ορθογώνια ταινία που ξεκινούσε από τη μέση,
περνούσε ανάμεσα στους μηρούς και κατέληγε πάλι σ’ αυτήν. Ο πιο περίτεχνος κάλυπτε την περιοχή από τη μέση μέχρι το άνω
τμήμα των μηρών σε διάφορα σχήματα και μήκη.
Την ανδρική ενδυμασία χαρακτηρίζουν οι σφικτές υφασμάτινες, δερμάτινες, ίσως και μεταλλικές ζώνες. Πάντως η πολύ λεπτή
μέση, που εμφανίζεται στις απεικονίσεις Μινωιτών μάλλον αποτελεί καλλιτεχνική σύμβαση και δεν ανταποκρίνεται απολύτως
στην πραγματικότητα. Οι ζώνες ήταν συχνά πλούσια διακοσμημένες και συχνά στα άκρα τους έφεραν κρόσσια ή χάντρες. 6.Σ’
αυτές στήριζαν οι άνδρες το εγχειρίδιο, μικρό σπαθί ή μαχαίρι, κάτι που συναντάται ακόμα στη σημερινή κρητική ενδυμασία. Στην
καθημερινή τους ζωή στα γυμνάσια, τις γυμναστικές επιδείξεις , στο σπίτι και στο κυνήγι , προτιμούσαν το απλό ζώμα, που άφηνε
ελεύθερα τα πόδια, ενώ σε επίσημες περιστάσεις επιμελούνταν ιδιαίτερα την εμφάνισή τους: Το ζώμα ήταν εντυπωσιακά
διακοσμημένο με πλούσια σχέδια και συμπληρωνόταν με κοσμήματα.
Μακρύ ένδυμα ( τήβεννο ή άμφιο) έφεραν κάποιες φορές κατά τη διάρκεια τελετουργιών, όπως βλέπουμε και κάτω δεξιά κυρίως αν
ήταν μουσικοί ή άρχοντες .
Οινοχόοι από τα Προπύλαια
της Κνωσού σε τοιχογραφία

12. Γυναίκες
Εντυπωσιακά ήταν τα ενδύματα και γενικά η εμφάνιση των γυναικών της Μινωικής εποχής καθώς και η ίδια η θέση τους στην
κοινωνία . Θεωρείται ότι ήταν ισότιμη με του άνδρα. Νεαρές κοπέλες συμμετείχαν για παράδειγμα σε ένα εξαιρετικά δύσκολο
αγώνισμα, τα ταυροκαθάψια ντυμένες σαν άνδρες, δηλαδή μόνο με ζώμα. Ακόμη σχεδόν αποκλειστικά ελάμβαναν την εξέχουσα
θέση της ιέρειας των μεγάλων θεαινών της μινωικής Κρήτης. Οι περισσότερες απεικονίσεις γυναικών αφορούν τη συμμετοχή τους
σε τελετουργίες είτε ως άμεσα εμπλεκόμενα με αυτές πρόσωπα, είτε ως θεατές.
Χαρακτηριστικά της μινωικής γυναικείας ενδυμασίας είναι το στενό κοντομάνικο -με στενά ή φουσκωτά μανίκια- πουκάμισο ή
περικόρμιο, που άφηνε ακάλυπτο το στήθος ή ήταν διαφανές και συγκρατιόταν στο σώμα συχνά με κορδόνια στο ανώτερο μέρος
του σώματος, οι μακριές και φαρδιές φούστες με πιέτες και φραμπαλάδες, η κωδωνόσχημη ποδιά με βολάν, που φοριόταν συχνά
πάνω από τη φούστα και η σφικτή ζώνη, φουσκωτή ή επίπεδη, που τόνιζε τη μέση. Τα στοιχεία αυτά γίνονται φανερά όχι μόνο από
τις τοιχογραφίες, αλλά και από τα απλούστερα πήλινα ειδώλια. Ενδιαφέρων είναι και ο ψηλός γωνιώδης γιακάς, που εμφανίζεται
σε μερικά απ’ αυτά. Τα ενδύματα κοσμούνταν με επίρραπτες ταινίες στα τελειώματα, φιόγκους, λεπτότατα πέπλα και κοσμήματα
από μέταλλο, πέτρα ή κόκαλο, που ράβονταν πάνω τους.
Σε μερικές απεικονίσεις γυναικείων μορφών συναντάται ένα μακρύ φόρεμα χωρίς ζώνη, που όμως διαγράφει το σώμα. Στη
λεγόμενη «σαρκοφάγο της Αγίας Τριάδας» (του 1400 π. Χ.) εικονίζονται γυναίκες και άνδρες με τέτοια ενδύματα κατά τη διάρκεια
μιας σημαντικής τελετουργίας .
Ταυροκαθάψια από το παλάτι της Κνωσού

13. Η διαδικασία και ο αργαλειός
Με την κατασκευή υφασμάτων και ενδυμάτων καταγίνονταν στη Μινωική εποχή , ως επί το πλείστον οι γυναίκες . Διακρίνονται
σε πεκτρίας (που έξαιναν μαλλί), ηλακατίας (που το έγνεθαν ), ιστείας (που το ύφαιναν) και λινιείας.
Οι αργαλειοί από όσο γνωρίζουμε ήταν όρθιοι , πλατείς και η υφάντρα έπρεπε να περπατά από τη μια άκρη στην άλλη για να
ρίξει τη σαΐτα.
« Τεχνολογική » μετεξέλιξη κρητικού αργαλειού . Από τον αργαλειό με τις αγνύθες στον παλιό τοπικό αργαλειό του Κέντρου
Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ανωγείων

14. 5. Η Υφαντική στα κλασικά χρόνια
Για την οικονομία κάθε « οίκου » της εποχής η παραγωγή υφασμάτων ήταν υψίστης σημασίας . Μερικές μάλιστα οικογένειες ήταν
απόλυτα αυτάρκεις εφόσον ύφαιναν τα υφάσματα που χρειαζόταν ολόκληρη η οικογένεια . Στα σπιτικά καθήκοντα μιας γυναίκας
στην κλασική Αθήνα ανήκε ο αργαλειός και θεωρούνταν από τις κύριες δραστηριότητές της. Γυναίκες όλων των κοινωνικών
τάξεων7 καταγίνονταν με τη σπουδαία ασχολία της κατεργασίας του ανώτερου από τα κοινά νήματα μαλλιού. Με το λινάρι
παράγονταν εξαιρετικά ενδύματα που όμως χρησιμοποιούνταν μονάχα από τις πλούσιες στολισμένα με διάφορα πολύχρωμα
κεντήματα και χάντρες..
Οι κοινωνικές συνθήκες ήθελαν την Αθηναία παντρεμένη σε ηλικία 14-18 ετών 8 και να μαθαίνει εκτός από καθαριότητα ,
ανατροφή παιδιών , φύλαξη αγαθών και την πολύ επίμοχθη εργασία της ύφανσης . Μόνο οι πλουσιότερες Αθηναίες ανέθεταν το
μεγάλο όγκο της δουλειάς στις δούλες και τις καθοδηγούσαν όπως βλέπουμε κάτω στο μελανόμορφο αγγείο του ζωγράφου Άμαση
Εκείνη ένιωθε πολύ περήφανη όταν ολοκλήρωνε ενδύματα , ορθογώνια κομμάτια μεγάλου μήκους. Τα ωραιότερα μάλιστα
υφάσματα τα προόριζε για την τραπεζαρία των ανδρών ενώ ένα εξαιρετικό κομμάτι της δουλειάς της προσφέρονταν ως δώρο στην
προστάτιδα θεότητα. Εργαστήρια υπήρχαν στην Αθήνα καθώς και στα Μέγαρα με εργατικά ενδύματα και στην Κόρινθο με
πολυτελή 9.
7.Sue Blundell, Γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα, Ελληνικά Γράμματα , 2004 , σελ. 217
8. Ξενοφώντα, Οικονομικός , 7.5
9.Ευ. Ν. Γεωργιτσογιάννης- Σοφ. Παντουβάκη, Ιστορία της ενδυμασίας, Ο δυτικός κόσμος και η Ελλάδα από τους προϊστορικούς χρόνους ως την Αναγέννηση

15. Αρχαίες ενδυμασίες μέσα από αρχαιολογικά ευρήματα και αναπαράσταση

16. 6. Στα νεότερα χρόνια στο νησί…
Η υφαντική στην Κρήτη γνώρισε άνθηση το 18ο και 19ο αι. Με αρκετά εργαστήρια και πολλά- πολλά εξαγώγιμα προϊόντα.
Από την τοπική ιστορία μαθαίνουμε πως οι πολυμελείς τότε οικογένειες , δοκιμασμένες από τη στέρηση των περισσότερων αγαθών
εξαιτίας των συνεχών πολέμων και επαναστάσεων , αγωνίζονταν με πείσμα όχι μόνο για την επιβίωση των μελών τους αλλά και για
την αποκατάσταση των παιδιών τους από τα « μικράτα » τους . Με το γάμο, στο γιο μεταβιβάζονταν η ακίνητη περιουσία ( σπίτι,
χωράφια, αμπέλι…) ενώ ο εξοπλισμός κάθε νέου σπιτικού ,τα κινητά του δηλαδή εφόδια , ήταν χρέος των γονιών της νύφης. Η
κατοχύρωση της παραπάνω γονεϊκής προσφοράς γινόταν με το προικοχάρτι ή προικοσύμφωνο από τον κατά βάση αναλφάβητο
εκείνα τα χρόνια γονιό 10. Σε μια εποχή που δεν νοούνταν κοινωνική απελευθέρωση και ισότητα, απέδιδαν σ΄αυτόν « χάριν προς
ανακούφισιν των βαρών του ».
Από ένα τέτοιο προικοχάρτι του 1893 11. διαβάζουμε τα εξής: « Σήμερον την 7η του μηνός Νοεμβρίου του 1893, ημέρα Κυριακή, οι
σύζυγοι Αγγελής Δασκαλάκης και Μαρία το γένος Κιαδαπούλα, συζεύξαν τη θυγατέρα αυτών Μελτινίτσα μετά του Σταύρου Εμμ.
Μπουνάκη προικοδοτούσα εις αυτήν τα εξής: Μια εικόνα ΄Αγιος Ελευθέριος , ένα στρώμα, επίσης τέσσερα σακκιά κοκκινόλουρα,
έν μεντέριον ( στρώμα) γεμάτο του καναπέ, οκτώ προσκεφαλάδες δαμάστο γεμάτες , δύο μακάθια άσπρα από κλωστή και ένα
τσιτένιο, μια προσκεφαλάδα από χασέ γεμάτη, έξι προσκεφαλάδια δίμητα γεμάτα, ένα εφάπλωμα τσιτένιο με σινδόνι ματαξωτό,
τέσσερα ψίδια από χασέ γεμάτα, έν ζεύγος πλεκτά, έν ζεύγος στρογγυλά του καναπέ, έν ζεύγος μεταξωτά με βαμβάκια, 50 πήχες
μπόλια,, 60 πήχες πανί, 30 πήχες σινδόνια πολίτικα, 30 πήχες επίσης λινά, 10 πήχες παλέτσα, 10 πήχες επίσης … , 12 πετσέτες
πολίτικες, 12 υφαντές, δύο τραπεζομάντηλα πολίτικα, έν ζεύγος επίσης υφαντά, έν ζεύγος επίσης τσιτένια, δύο πατανίες
κουσκουσελίδικες, μια κόκκινη και μία νταμάτη, ένα χιράμιον κόκκινον, έν επίσης άσπρο, 4 σακκιά, 6 σακκούλες, ράσινες, 6
βαμβακερές, 4 σακκιά άσπρα πολίτικα,έν τραπέζιον στρογγυλόν και ένα καθρέπτην, δύο χιαμουντάνια ( φωτιστικά – κηροπήγια )
δύο λάμπες με γλόμπους, δύο μπουφεδιέρες, ένα δίσκο, μια κασέλα, ένα τραπέζι τετράγωνο, 6 καρέκλες της Ευρώπης, ένα σοφρά,
μια σκάφη, ένα δίσκο, ένα καντηλιέρη ( για να κρεμούν το λυχνάρι του λαδιού), ένα φαράσι, έξι κουτάλια φίνα, 6 επίσης πηρούνια,
6 επίσης μαχαίρια, 12 κουτάλια πρόστυχα ( φτηνά ), 6 φλιτζάνια μετά πιατέλων των , 4 μπουκάλια άσπρα και δύο μαύρα, 6 της
ρακής, 6 του κρασιού και 6 του νερού, δύο σαλιάρες, δύο σουπιέρες μεγάλες, 3 κιασέδες του αγιασμού, 3 πιάτα φίνα, 4 σουπιεράκια
του καφέ, δύο μικρά σουπιεράκια, 4 πιάτα χοντρά, δύο κιασέδες επίσης, δύο μεγάλους, 2 δεύτερους, 20 πιάτα πήλινα, ένα τσικάλιον
πήλινο, 2 λεκανίδες, μία κατσαρόλα, ένα μπουγαδοτσίκαλο,τρία τσικάλια μπακιρένια, ένα ταψί, ένα χαβάνιον, ένα θυμιατόν,
μπρούτζινα όλα , ένα καραβανάκι, ένα μαστραπά ( κανάτα) ,ένα λύχνο, μια κουτάλα μπακιρένια, ένα τηγανάκι του βουτύρου και
ένα τηγάνιον ατσαλένιο,μια ξύστρα (τυριού ), ένα τρυπητήρι τενεκές, δύο κνισάρες και έν κόσκινον, μια πανιέρα, μία κανισκάρα
ένα κανισκάριον…»
10.Ειρήνη Ταχατάκη, Τα προικιά και τα εργόχειρα της Κρήτης μέσα από τη λαϊκή παράδοση , σελ. 10
11. ο.π., σελ. 11

17. Στο τέλος καταγράφουν τα κτήματα γης ( αμπελοχώραφα και λιόφυτα ) που δίνουν:
…μιαν άμπελον εργατών έξι προικοδοτεί ο πατήρ αυτής και εις αυτήν με πλησιαστάς…. Και έν ελαιόφυτον εκτάσεως δύο
μουζουρίων 12 , εμπεριέχει τριάκοντα έξι ελαιόδεντρα …
Εγένετο εν Επάνω Αρχάνες τη 7η Νοεμβρίου 1893
Οι συμβαλλόμενοι
( ακολουθούν οι υπογραφές)
Προφανώς η οικονομική κατάσταση της οικογένειας της νύφης ήταν τέτοια ,ώστε να της επιτρέψει την παραχώρηση τόσων
πολλών « εφοδίων ». Δε σήμαινε όμως ότι όλες είχαν την ίδια τύχη…
Το κοινό στοιχείο στην προικοδότηση των κορών της εποχής ήταν τα πολλά υφαντά. Οι κοινωνικές περιστάσεις έστρεψαν λοιπόν
τις γυναίκες της υπαίθρου και των πόλεων να υφαίνουν πλήθος έργων ντύνοντας καλαίσθητα τους ανθρώπους και τα σπίτια.
Σήμερα η ισότητα των δύο φύλων έφερε την κατάργηση ,από νομικής τουλάχιστον πλευράς , του πανάρχαιου θεσμού της προίκας.
Ο μηχανικός πολιτισμός των μέσων του 19ου αι. που ξεκίνησε κυρίως στην Αγγλία , έφερε μια τυποποίηση και απείλησε τους
λαϊκούς τεχνίτες και το χαρακτήρα των έργων τους 13.Αρχές του 20ου αι. , η Χανιώτισσα Φλωρεντίνη Καλούτση αποφάσισε το
έργο της αναβίωσης της τέχνης χαράζοντας τη δική της πορεία με το αισθητήριο και το προσωπικό πάθος που τη διακατείχαν.
« Μελετώντας τα πολύτιμα ανασκαφικά δεδομένα της Κνωσού ( τον Πρίγκιπα με τα κρίνα, τα χταπόδια , τα δελφίνια, τους
διπλούς πελέκεις κ.α. ), σχεδιάζει και αποτολμά ερασιτεχνικά στην αρχή ,την εφαρμογή τους σε υφαντά . Τα 415 σχέδιά της -
τοποθετημένα σε τετραγωνισμένο εισαγόμενο από Αγγλία χαρτί – είναι όλα εμπνευσμένα από τους σύγχρονους κρητικούς λαϊκούς
και από τους αρχαίους μινωϊκούς θησαυρούς . Το χτύπημα του πετάλου ακούγεται πάλι στα σπίτια υφαντριών της Δυτικής
Κρήτης από το 1926 ,καθώς εκείνη δεν έχει ακόμη ιδρύσει την επιχείρησή της. Το εργαστήριο που τελικά ιδρύει η Φλ.Καλούτση
με την επωνυμία « Διπλούς Πέλεκυς » - Κρητική Υφαντουργία, είχε το 1932 εκατό πενήντα αργαλειούς και διακόσιες γυναίκες
απασχολημένες .
Οι εκθέσεις της σε Αγγλία , Γαλλία, Γερμανία , Αλεξάνδρεια και Αμερική γνωρίζουν φοβερή επιτυχία » 14.
Η αληθινή αυτή καλλιτέχνιδα πεθαίνει στα 1971 αλλά η επιχείρησή της εξακολουθεί να παράγει...
Πολλά από τα σχέδιά της δωρήθηκαν μεταγενέστερα από τα παιδιά της στο Λύκειο Ελληνίδων Χανίων προκειμένου να
στεγαστούν στο νέο Λαογραφικό Μουσείο της πόλης μας.
12.Μονάδα μέτρησης χωρητικότητας και όχι βάρους του καρπού.
13. Ροδούλα Σταθάκη – Κούμαρη, Η Φλωρεντίνη Καλούτση και το έργο της, ΕΟΜΜΕΧ, 1982 ,σελ. 3
14.ο.π. σελ.7-8

18. Η Φλωρεντίνη Καλούτση ( φωτογραφία από το Λύκειο Ελληνίδων Χανίων) και ένα Μινωικό σχέδιό της με φυτικά μοτίβα ( λωτός)

19. « Στα εξαίρετα δείγματα τεχνικής και διακόσμησης αντανακλάται ο ψυχικός
κόσμος του Κρητικού λαού »
Από τα πλέον χαρακτηριστικά μινωικά σχέδια « πέλεκυ» και χταποδιού σε τετραγωνισμένο χαρτί / υφαντό από τη μοναδική
καλλιτέχνιδα , ικανά να εμπνεύσουν μαζί με πολλά άλλα και άλλες ίσως τέχνες .
Από το βιβλίο της Ζωής Μητσοτάκη , Φλ. Καλούτση και η τέχνη της Κρήτης, Μουσείο Μπενάκη,Αθήνα 1999, σελ. 57 και 93

20. Άλλο ένα ιδιαίτερα καλαίσθητο και λεπτοδουλεμένο σχέδιο της Φλωρεντίνης Καλούτση.

21. Η Ιωάννα Ρουμπεδάκη και λεπτομέρεια ενός αργαλειού της με το τηλέφωνο
της Φλωρεντίνης Καλούτση για προφανείς συνεργασίες.
Μια από τις εργάτριες στην Φλ. Καλούτση ήταν και η
Ιωάννα Ρουμπεδάκη .
Σε συνέντευξή της κατά τη διάρκεια παράδοσης του
αργαλειού της στο σχολείο μας , μας είπε πως οι ανάγκες
της οικογενειακής ζωής της -εκείνα τα χρόνια -την έκαναν
να σκεφτεί « πώς να βγάλει λεφτά » . Πήγε λοιπόν στο
εργαστήριο της Καλούτση και της γέμιζε μπομπίνες για να
βάζει στον αργαλειό.
« Σκέφτηκα μετά από πολλά χρόνια να κάνω αργαλειό και
γέμισα τρία δωμάτια. Υφάντριες πήρα από το Μεϊντάνι
Χανίων , τις αδερφές- ξαδέρφες Σκαραντωνάκη . Με τον
καιρό μου δουλεύανε πολλές γυναίκες. ΄Ητανε και
στιγμές που επειδή κουβεντιάζανε δεν ακουγότανε το
πέταλο. Κοπελιές είναι , είντα θα τονε πω βέβαια !
Δούλεψα πολύ, δούλευα , αγόραζα μαλλιά προβάτων,
τάπλυνα καλά-καλά και τάδινα να τα ξάνουν . Τις
πλήρωνα και εγώ τα έβαφα. Είχα μεγάλο καζάνι με
καντουνάδες , αγόραζα προσανάματα , αστιβίδες και
δούλευα το μπογιά και τάβαφα . Τα άπλωνα σε καλάμια.
΄Αλλα πετυχαίνανε κι άλλα όχι . Είχαμε και απώλειες .
Αλλά φασμένα δε φαινότανε.
Για την πώληση των έργων μου υπολόγιζα και έλεγα:
έργο δουλειάς 2-3 ημερών κάνει τόσο… Νάναι καλά όσες
συνεργάστηκαν μαζί μου στη δεκαετία του’ 70. Έδωσα
στην παλιά εποχή πολλά. Τα τελευταία τα έδωσα στην
Ευαγγελίστρια Χανίων » .

22. 15 . Από συνέντευξή της στις 12-1-2017 . Η ίδια είχε πρωτοεργαστεί από το 1962 ως το 1965 στην κ. Ιωάννα Ρουμπεδάκη.
Στη διάρκεια της έρευνας αυτής εντοπίσαμε την τελευταία που ξύφανε και έκλεισε το υφαντήριο της Φλ. Καλούτση, την κ.
Φαίδρα Κελαϊδή , η οποία ύφαινε στο μεγαλύτερο αργαλειό της Φλ.Καλούτση (πλάτους 2.40 μ.) από το 1981 ως το1986 . Στο
διάστημα αυτό το εργαστήριο διατηρούσε 57 υφάντριες με επιβλέπουσα την κ. Κλειώ Κεκάκη 15.
Η ίδια εργάστηκε σε παραγγελίες του εξωτερικού όπως μπορούμε να δούμε στο παρακάτω δείγμα που μας έδειξε και που
προοριζόταν για το κότερο της Τζάκυ Ωνάση .

23. ΄ Αλλα δείγματα της αισθητικής της Κρήτης από την κ. Φαίδρα Κελαϊδή

24. Επεξεργασία σχεδίου σε Microsoft Excel από τη μαθήτρια Δασκουλίδου
Αγγελική βασισμένο σε σχέδιο από το εργαστήριο της Ιωάννας Ρουμπεδάκη

25. Η επεξεργασία του επάνω αριστερά σχεδίου σε Microsoft Excel από τη μαθήτρια Δασκουλίδου Αγγελική.

26. Σχέδια από τη συλλογή της επιχείρησης της Ιωάννας Ρουμπεδάκη . Επάνω αριστερά η «Κρήτη» τοποθετημένη ανάποδα για τις ανάγκες της
υφαντικής. Το κεντητό σχέδιο κεντιέται από την ανάποδη για να φανεί από την καλή η κάτω πλευρά του. Δεξιά παιδικά σχέδια.

27. Ο σημερινός Κρητικός αργαλειός - υφαίνοντας σχέδια υφαίνονται και αξίες…
Είναι ένα σύνθετο μηχάνημα στη μορφή του σημερινού οριζόντιου καθιστού αργαλειού.
Θεωρούνταν μέχρι και τον προηγούμενο αιώνα- ιδίως στα χωριά- , το πρώτο σπουδαιότερο
και απαραίτητο έπιπλο του κρητικού σπιτιού , όπως και κάθε ελληνικού σπιτιού . Και αυτό
γιατί ήταν τα χρόνια αυτά το μικρό αναγκαίο εργαστήριο κάθε σπιτιού. Συχνά το
τοποθετούσαν πλάι στο συζυγικό κρεβάτι και για λόγους φωτεινότητας κοντά σε παράθυρο .
Η κατασκευή του ήταν από εκλεκτό ξύλο καρυδιάς, κυπαρισσιού ή μουριάς . Στις πλατειές
επιφάνειές του σκαλίζονταν γεωμετρικά μοτίβα , πουλιά, δέντρα ή τα αρχικά της υφάντρας.
Σκυμμένη πάνω σ’ αυτό η ασυναγώνιστη τεχνίτρια συμβιώνοντας με τα υπόλοιπα μέλη της
οικογένειάς της, θα συναρμολογεί το δικό της σύμπαν εμπνευσμένη από ό, τι μπορεί να
σκεφτεί ή να μιμηθεί από συντοπίτισσες.
Τα μέρη του :
Στην παραδοσιακή του εκδοχή αποτελείται από 92 ή 101 συνήθως ξύλινα εξαρτήματα 16.
Όπως λένε οι κρητικές υφάντρες « Εκατό ένα θέλει τ΄αργαστήρι για ν΄αρχίσει , άμα δεν έχει
το ένα δεν ξεκινά » υπολογίζοντας έτσι και την υφάντρα.
Ξεχωρίζουμε μερικά μόνο από αυτά που μπορούν να κάνουν λειτουργικό τον αργαλειό μιας
και το καθένα έχει τη δική του χρήση: πέταλο, χτένι, μιτάρια (πλεκτά νημάτινα ή μεταλλικά )
, δύο αντιά , σφίχτης για την ακινητοποίησή τους , ξίγκλα που στερεώνει τις ούγιες , κλέφτης
για το πέρασμα του στημονιού, 2-4 πατητηρόξυλα , καλαμένια μασούρια, σαΐτες, αντισκάρι ,
καρούλια, τροχαλίες ,μιταρόβεργες , χειρόχτενα , αδράχτι για το γνέσιμο των νημάτων ,
σφοντύλια , ανέμη, τυλιγάδι, θρομύλι …
Στις βασικές εργασίες προετοιμασίας ήταν το στημόνιασμα, η ειδικευμένη εργασία του
διασίματος που απαιτεί πολλή προσοχή και υπομονή . Αν το αποτέλεσμα δεν είναι άρτιο τότε
το νήμα που θα χρησιμοποιηθεί ως βάση υφαντού είναι και άχρηστο .Αυτό θα πρέπει αφού
περαστεί στο πίσω αντί να ξετυλίγεται εμπρός περνώντας μέσα από τα μιτάρια και το χτένι.
Άλλη εργασία είναι το μασούρισμα του νήματος που θα μπει στη σαΐτα για να γίνει υφάδι.
Αυτό γινόταν συνήθως το βράδυ.
Κυρίως το διάσιμο γινόταν άλλοτε σε συνεργασία με πολλές γυναίκες.
16. Α. Κουτάντου , Αξός
Κρητικοί κουσκουσέδες , Χανιά

28. Παράσταση κρητικού αργαλειού με τα μέρη του

29. Σκηνές από το « ρεγουλάρισμα » και το στερέωμα των κλωστών του αργαλειού στο σχολείο και η πρώτη μας απόπειρα ύφανσης

30. Σαΐτες με ενδιαφέρουσες παραστάσεις από το εργαστήριο της κ. Μ. Μπελώνη στα Χανιά . Άλλα εξαρτήματα

31. « Οι συνδυασμοί των χρωμάτων , η άψογη επανάληψη ή η διαφοροποίηση των γνωστών μοτίβων , η αξιοποίηση της δημιουργικής φαντασίας
κάθε υφάντρας συνθέτει σε κάθε κομμάτι μια τέλεια αρμονία » .
Ειρήνη Ταχατάκη , Τα προικιά και τα εργόχειρα της Κρήτης μέσα από τη λαϊκή παράδοση

32. Πρώτες ύλες- Μοτίβα
΄Οσοι ασχολούνταν με την υφαντική τέχνη , διατηρώντας το μέτρο και το σεβασμό στο περιβάλλον και την παράδοση
αξιοποιούσαν μόνο φυσικά υλικά . Από τη μια προϊόντα ζωικής ύλης (μαλλιά ,συχνά χρωματισμένα με παραδοσιακό τρόπο , όπως
θα δούμε παρακάτω) και από την άλλη φυτικής (βαμβάκι, λινάρι και μετάξι) . Με τον τρόπο αυτό δεν επιβάρυναν καθόλου την
οικιακή τους οικονομία καθώς δεν ξόδευαν τίποτα και μπορούσαν να παράξουν αληθινά αριστουργήματα . Στα πρόσφατα χρόνια
αξιοποιούνται όμως και συνθετικά .
Τα μοτίβα προέρχονταν και πάλι από τη Φύση : λουλούδια- φυτά ( τριαντάφυλλα, κρίνους , γαρύφαλλα , σταφύλια , αμπελόφυλλα
κ. α. ) ή πουλιά ( πέρδικες, παγώνια…) 17 Εκτός από αυτά τα γεωμετρικά μοτίβα ήταν ιδιαίτερα προσφιλή . Όλα περνούσαν από
τη μάνα στην κόρη . Οι εμπνευσμένες ωστόσο υφάντριες έδιναν την προσωπική τους σφραγίδα 18. Για το λόγο αυτό τα σχέδια
ποικίλουν και τεκμηριώνουν ότι η τέχνη αυτή μπορεί να πάει ακόμη παραπέρα στο χρόνο….
Έργα κρητικού πολιτισμού : σχέδια από το άλλο γνωστό εργαστήριο του Νομού Ηρακλείου της Καστρινογιάννη
17.Ειρήνη Ταχατάκη, Τα προικιά και τα εργόχειρα της Κρήτης μέσα από τη λαϊκή παράδοση , σελ. 15
18. Δ. Σταμέλος , Νεοελληνική ΛαΪκή τέχνη ,πηγές, προσανατολισμοί και κατακτήσεις από το 16ο αι. ως την εποχή μας, Αλκαίος, 1975, σελ. 135-136

33. Μερικές τεχνικές για αρχή σε σκίτσα από το Διαδίκτυο

34. Παραγόμενα υφαντά έργα
΄Εργα υφαντικής: Μια γυναίκα χειριζόμενη τη σαΐτα μπορεί να δημιουργήσει τόσο παραδοσιακά έργα όσο πιο μοντέρνα ,
ικανά να καλύψουν τις σύγχρονες ανάγκες . ΄Ετσι ξεκινώντας από το πρόσφατο παρελθόν οι προγιαγιάδες / γιαγιάδες μας
έφτιαχναν : κουρτίνες, μαξιλάρια, μάλλινα ξομπλιαστά, χιράμια που σκέπαζαν τα κρεβάτια , κρεβατόγυρους για τους καναπέδες,
μεταξωτές μπόλιες , ψιλά βαμβακερά , πουκάμισα, νυφικά , φασκιές , σακούλια , μάλλινες παραδοσιακές ζώνες αλλά και
οτιδήποτε άλλο απαιτούσαν οι περιστάσεις.

35. Μοντέρνες υφαντές δημιουργίες

36. 7.Η υφαντική μέσα από τις αρχικές μας δοκιμές
Σήμερα στην εποχή της αφθονίας δημιουργούνται εκτός από υφαντά οικιακής χρήσης στις παραπάνω εκδοχές και πολλά έργα
που δίνουν μια άλλη αισθητική στην καθημερινότητά μας .
Με αυτά τα απλά ξεκινήσαμε κι εμείς τη δημιουργική μας συμμετοχή δουλεύοντας στην αρχή σε μικρά τελάρα…

37. 8. Πώς προέκυψε στον άνθρωπο η τέχνη της υφαντικής;
Γενικά θεωρείται πως ο πρώτος δάσκαλος του ανθρώπου, το αρχικό ερέθισμά του ήταν η Φύση και ό, τι συνέβαινε σ’ αυτήν
με πρωταγωνιστές τα όντα της 19.
Η έννοια της διαπλοκής των υλικών παρατηρείται σε διάφορα μέρη του πλανήτη μας και μέσα από πλασματάκια της όπως:
Α. Στα κλαδιά όλων των ειδών δέντρων και φυτών
Β. Στην αράχνη και τον ιστό της. Αυτή κατά τον Ησίοδο « νει νήματα » .
Γ. Στις φωλιές του καταπληκτικότερου καλλιτέχνη, του πουλιού – υφαντή. Το «πτηνό-αρχιτέκτονας», όπως χαρακτηρίζεται ,
ζει στη Νότια Αφρική και σχεδιάζει και κατασκευάζει τις πιο εντυπωσιακές σε μέγεθος , τις ανθεκτικότερες και μόνιμες
φωλιές στον κόσμο. Το ύψος τους ανέρχεται στα 10 μέτρα και στεγάζονται σ΄αυτές πάνω από εκατό ζεύγη ακόμα και στις πιο
αντίξοες συνθήκες.
Δ. Στις φωλιές των πιο οικείων σε μας πουλιών .
Ε. Στο μεταξοσκώληκα και τον τρόπο που αυτός παράγει το μετάξι του.
Κινούμενα προφανώς τα παραπάνω είδη από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης δομούσαν τις δικές τους κατοικίες .
Παρατηρώντας ο άνθρωπος αυτές τις επαναλαμβανόμενες δραστηριότητές τους , τις μιμήθηκε για να υφάνει αρχικά τα
καλάθια και αργότερα τις στέγες καθώς και αυτά που το μυαλό και η καρδιά του τον ώθησαν να κάνει. Κάπως έτσι ξεκίνησε η
ύφανση…
19. Durant, Παγκόσμια Ιστορία του Πολιτισμού, τ. 1 , εισαγωγή

38. Έργα υπομονής , ικανά και σήμερα να μας διδάξουν …
Φωλιές από το πουλί – υφαντής του Κέιπ-Τάουν και ιστοί αράχνης www. Perierga.gr/www.diaforetiko.gr

39. Ολοκληρωμένες φωλιές πουλιών και μεταξοσκώληκες τη στιγμή δημιουργίας των
κουκουλιών τους

40. Βοζινάκη Ανθή-Μαρία
Βουλουδάκη Χαρά
Γαϊτανιού Ανδρεάννα
Δεικτάκη Αγγελική
Δρακουλάκη Ευτυχία
1. Χλωρίδα Κρήτης
2. Πανίδα Κρήτης
3. Αποτελεί φιλοπεριβαλλοντική
πρακτική η υφαντική;
4. Πρώτες ύλες για υφαντική

41. Η θέση, η ποικιλία υψομέτρου και έκτασης και το κλίμα της Κρήτης, έχουν ευλογήσει αυτό το νησί με μια θαυμάσια
ποικιλομορφία λουλουδιών και φυτών . Δεν είναι λεκτική υπερβολή ότι η Κρήτη είναι το νησί με τα χίλια πρόσωπα
.Το περιβάλλον της είναι περιβάλλον φυσικού κάλλους τόσο στις ορεινές όσο και στις παραθαλάσσιες περιοχές της. Η
χλωρίδα του νησιού παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον . Ανάλογα με το υψόμετρο της περιοχής ευδοκιμούν πολλά είδη
φυτών. Αξιοπρόσεκτο είναι ότι στο έδαφός της στα ημιορεινά καταγράφονται 2.108 αρωματικά φυτά και θεραπευτικά
αυτοφυή βότανα και λουλούδια ,από τα οποία τα 302 είναι ενδημικά που σημαίνει ότι δεν υπάρχουν πουθενά αλλού. Η
κρητική χλωρίδα είναι ιδιαίτερα πλούσια σε βότανα και φαρμακευτικά φυτά όπως ρίγανη, θυμάρι και λάβδανο. Υπάρχει
επίσης μια καταπληκτική ποικιλία λουλουδιών στην Κρήτη, όπως τουλίπες, κυκλάμινα, ορχιδέες, κλπ. Λόγω του
κλίματος και της έκτασης του εδάφους η περίοδος άνθησης διαρκεί περισσότερο από 6 μήνες. Το νησί είναι πλούσιο σε
καστανιές, βελανιδιές, κυπαρίσσια, φοίνικες, κέδρους και αναρίθμητες ελιές ,δρύες , πρίνους , κουμαριές, κυπαρίσσια,
χαρουπιές . Ο φυσικός πλούτος , ο περιβαλλοντικός και πολιτιστικός θησαυρός της εγγυώνται και ένα υψηλό επίπεδο
τουρισμού κάθε χρόνο.
Την αρμονία της φύσης που διαπιστώνεται στο όμορφο περιβάλλον της Κρήτης αποδίδουν και σχετικές μαντινάδες:
Φλισκούνι και χαμόμηλο ΄Ενας αητός στη θύελλα
Αρισμαρί και δυόσμο όσο κι αν είν΄μεγάλη
Βασιλικό και δίκταμμο παλεύει με τους κεραυνούς
Τον ήθελα τον κόσμο. Δε σκύβει το κεφάλι .
Πέρδικα πούχεις αετό
δίπλα σου μη φοβάσαι
Με τα φτεράτου να πετάς
Πάντα ψηλά για νάσαι .
Η ελιά-σύμβολο στις Βούβες : από τα γηραιότερα
δέντρα στην Κρήτη

42. Δίκταμος ή έρωντας
Χαρακτηριστικό ενδημικό φυτό της Κρήτης που αναπτύσσεται από 300 μέχρι 1300 μ. Αναφέρεται από
την αρχαιότητα σαν φαρμακευτικό και ο Ιπποκράτης το ονομάζει "ωκυτόκιον" .
Τσάι του βουνού, ή μαλοτήρα
Φύεται σε βραχώδεις εκτάσεις από 800 μέχρι 2.000 μέτρα. Έχει φύλλα χνουδωτά, λογχοειδή και κίτρινα άνθη.
Ανθίζει από Ιούνιο μέχρι Ιούλιο. Το κοινό όνομα μαλοτήρα προέρχεται από τις Ιταλικές λέξεις male =
αρρώστια και tirare = σύρω, επειδή στην βενετοκρατούμενη Κρήτη την χρησιμοποιούσαν πολύ
σε κρυολογήματα και παθήσεις του αναπνευστικού.

43. Καμπανούλα
Ο βλαστός του είναι διχοτόμος, χνουδωτός με μεσαία και κατώτερα φύλλα προμήκη - ωοειδή με μακρύ μίσχο. Οι λοβοί του
κάλυκα είναι διπλάσιοι της ωοθήκης ενώ η στεφάνη σωληνοειδής, τα άνθη γαλάζια - βιολετιά. Ανθίζει τον Απρίλιο - Μάιο
και αναπτύσσεται στους βράχους και τα φαράγγια μέσου και χαμηλού υψομέτρου.
Αγριογαρύφαλλο
Είναι ένα πολύμορφο είδος, με πολλά υποείδη, όλα ενδημικά της Κρήτης. Μικρός θάμνος με όρθια ξυλώδη στελέχη, που
φέρουν μικρούς ανθοφόρους βλαστούς. Τα φύλλα είναι γραμμοειδή οξυκόρυφα, πολλά μαζί στους βλαστούς, ανά 3-4
ζεύγη στους ανθοφόρους. Άνθη ωχρορόδινα ή ροδοπόρφυρα, σε δέσμες με βραχύ ποδίσκο. Άνθηση τον Μάιο -
Σεπτέμβριο. Φύεται σε βραχώδεις πετρώδεις θέσεις σε υψόμετρα από 200-1500 μέτρα.

44. Η Κρήτη φιλοξενεί προστατευόμενη και ενδημική πανίδα που δε συναντάμε αλλού στον κόσμο, η οποία χρειάζεται
προστασία και δράσεις ενημέρωσης. Η Κρήτη είναι απομονωμένη από τις υπόλοιπες ηπειρωτικές περιοχές της Ευρώπης, της
Ασίας και της Αφρικής, γεγονός που αποτυπώνεται έντονα στην γενετική διαφορετικότητα της πανίδας του νησιού. Από τον
περήφανο κρητικό αίγαγρο, τον κρητικό αγριόγατο και την Κρητική μυγαλή, ως τα στενοενδημικά αρθρόποδα και τις
νυχτερίδες της Κρήτης, η πανίδα της Κρήτης κρύβει πολλά μυστικά για την εξέλιξη των ειδών. Στη Κρήτη επίσης δεν
υπάρχουν ζώα επικίνδυνα για τον άνθρωπο, όπως συμβαίνει στις υπόλοιπες περιοχές της Ηπειρωτικής Ελλάδας.
Η γεωμορφολογία του νησιού και η ποικιλότητα του τοπίου, συνέβαλλαν σημαντικά στην εμφάνιση και την
ανάπτυξη ενδημικών ειδών πανίδας.
Οι ορεινές περιοχές του νησιού και τα φαράγγια του παρουσιάζουν αξιόλογο ορνιθολογικό ενδιαφέρον, εξαιτίας
των σημαντικών πληθυσμών και της ποικιλίας των πτηνών κυρίως των αρπακτικών που αναπαράγονται στα όρια τους. Κατά
μήκος του νησιού υπάρχουν σημαντικές περιοχές για τα αρπακτικά καθώς αναπαράγονται και ζουν σε αυτές
ο Γυπαετός Gypaetus barbatus, το όρνιο Gyps fulvus, ο Χρυσαετός Aquila chrysaetos, ο Σπιζαετός Hieraaetus fasciatus και
ο Πετρίτης Falco peregrinus. Επίσης αναπαράγεται η Νησιωτική Πέρδικα Alectoris chukar και η Κοκκινοκαλιακούδα
Pyrrhocorax pyrrhocorax. Στην ανατολική Κρήτη εντοπίζεται επίσης η μεγαλύτερη στο κόσμο αποικία του γερακιού της
Ελεονόρας (Falco de Eleonorae).
Ο εθνικός δρυμός της Σαμαριάς αποτελεί ένα από τα πλουσιότερα οικοσυστήματα της Κρήτης τόσο σε χλωρίδα όσο και
πανίδα με σημαντικότερο είδος τον Κρητικό αίγαγρο που επιβιώνει μονάχα στο φαράγγι της Σαμαριάς.

45. 3. Αποτελεί φιλοπεριβαλλοντική πρακτική η υφαντική;
Ο άνθρωπος τα αρχαία χρόνια είχε αρχίσει να ασχολείται και με την χορτοπλεκτική , καλαθοπλεκτική και γενικότερα με την
διαπλοκή μακρόστενων ταινιών από φλούδες. Με το πέρασμα του χρόνου η παραγωγή νημάτων και η χρήση τους στην
υφαντική κατάφερε να δημιουργήσει τα πρώτα ενδύματα και αντικατέστησαν εκείνα που είναι φτιαγμένα από δέρματα
ζώων. Έτσι η υφαντική αποτελεί φιλοπεριβαλλοντική πρακτική.
4. Πρώτες ύλες για υφαντική
Το μαλλί
Το μαλλί προέρχεται από τα πρόβατα, που τα κουρεύουν την άνοιξη. Οι γυναίκες πλένουν το μαλλί σε καυτό νερό, το
στεγνώνουν και μετά το ξεπλένουν στη βρύση ή στο ποτάμι. Αφού στεγνώσει, το χτυπούν και μετά το ξανοίγουν με
τα χέρια, για να φύγουν τα αγκάθια, τα ξυλαράκια, κ.ά. που έχουν κολλήσει επάνω, αλλά και για να χωρίσουν μεταξύ τους
οι κολλημένες ίνες.
Μετά το λαναρίζουν (το χτενίζουν), με μεταλλικές χτένες (λανάρια), για να γίνει πιο μαλακό. Έπειτα σχηματίζουν τούφες
(τουλούπες) και το γνέθουν (το στρίβουν) στη ρόκα, για να γίνει κλωστή

46. Το βαμβάκι
Το βαμβάκι το σπέρνουν την άνοιξη και η συγκομιδή του γίνεται στο τέλος Αυγούστου. Ο καρπός του είναι μια κάψα με
σπόρους. Η κλωστή παράγεται από τις ίνες που τους περιβάλλουν. Οι ίνες αυτές είναι οδοντωτές, γι’ αυτό και ενώνονται
εύκολα μεταξύ τους.
Το χειμώνα καθαρίζουν τις ίνες από τους σπόρους, χρησιμοποιώντας το μαγγάνι ή το ροδάνι. Αυτή η διαδικασία λέγεται
ξεκούκκισμα. Έπειτα, το κόβουνμε το δοξάρι, για να γίνει πιο αφράτο.Αυτή η δουλειά αντιστοιχεί στο ξάσιμο και το
λανάρισμα των μαλλιών και γίνεται από όλη την οικογένεια. Μετά οι γυναίκες το κλώθουν, δηλαδή το κάνουν κλωστή
με τη ρόκα και το αδράχτι.
Το λινάρι
Τον καλύτερο λιναρόσπορο τον σπέρνουν γύρω στις 1-15 Σεπτεμβρίου, με τα πρωτοβρόχια. Η επεξεργασία του είναι
πολύ κοπιαστική, γι’ αυτό και έχει μείνει η έκφραση «πέρασα του λιναριού τα πάθη». Όταν κιτρινίσει ο κορμός του
φυτού, το ξεριζώνουν, το δένουν δεμάτια, που τα στήνουν όρθια, να ξεραθούν καλά στον ήλιο. Μετά τα τινάζουν, για να
πέσει ο σπόρος. Ύστερα τα βρέχουν: τα βάζουν στο νερό, σε ποτάμι ή σε λάκκους, και τα σκεπάζουν με χώμα και πέτρες
για 10-15 ημέρες, ώστε να σαπίσουν τα ξυλώδη μέρη και να μείνουν οι ίνες. Μετά τα στεγνώνουν και τα χτυπούν με τον
κόπανο (τα κοπανίζουν), για να πέσει το λινόξυλο, από το οποίο προέρχεται η δεύτερης ποιότητας κλωστή. Η καλύτερη
κλωστή παράγεται από το χτύπημα του λιναριού στη μέλιγκα και βουρτσίζεται με βούρτσα από γουρουνότριχα.

47. Το μετάξι
Η σηροτροφία ξεκινά με την παραγωγή του μεταξόσπορου, με «εργάτες» τους μεταξοσκώληκες και «πρώτη ύλη» τη μοναδική
τροφή τους, τα μουρόφυλλα. Αφού εκκολαφθεί ο σπόρος, ο μεταξοσκώληκας μεγαλώνει, διανύοντας πέντε ηλικίες, ανάμεσα από
τις οποίες μεσολαβούν τέσσερις «ύπνοι». Στο τέλος της ανάπτυξής του, ο μεταξοσκώληκας, ανεβαίνοντας στα κλαδιά που του
στρώνουν, υφαίνει το κουκούλι, μέσα στο οποίο μεταμορφώνεται σταδιακά σε πεταλούδα. Επτά ημέρες αφού μαζέψουν τα
κουκούλια από τα κλαδιά (ξεκλάδωμα), «ψήνουν» τα κουκούλια σε ατμό, και οι χρυσαλλίδες θανατώνονται. Από αυτά τα
κουκούλια, τα οποία αναπηνίζονται, δηλαδή ξετυλίγονται με τη βοήθεια απλών εργαλείων, βγαίνει το καλύτερο μετάξι.
Διαφορετικά, οι χρυσαλλίδες, μεταμορφωμένες πλέον σε πεταλούδες, θα βγουν από τα κουκούλια για να ζευγαρώσουν
«τρυπώντας» τα, δηλαδή εκκρίνοντας υγρό και κόβοντας τη συνέχεια της ίνας. Έτσι γνέθονται, δηλαδή γίνονται κλωστή στο χέρι.

48. Σπάρτο
Από τα σπάρτα του λόγγου οι γυναίκες φτιάχνανε κλωνές και υφαίνανε, με τη βοήθεια του στρίμματος
(χοντρονεσμένο βαμβάκι), διάφορα υφάσματα, που κατασκεύαζαν μ' αυτά: σακκιά, δισάκια, ματαράτσια,
προσκέφαλα, σακκούλια, λιοπάνες κλπ. Τα ψημένα βλαστάρια του σπάρτου τα μαζεύουνε οι γυναίκες με το
κλαδευτήρι και τα δένανε χερόβολα. Τα χερόβολα τα βράζανε στα λεβέτια ίσαμε που να χωρίζει η φλούδα από το
ξύλο. Στη συνέχεια τα βουλιάζουνε σε νερό μια βδομάδα. Απάνω στη βδομάδα τα βγάνανε και τα στουμπάγανε με
τον κόπανο απάνω σε πλάκες πέτρινες, ίσαμε που να χωρίσει η κλωνά από το ξύλο. Τότε μέσα στο νερό τραβάνε από
τις κλωνές τα ξύλα και τα πετάνε. Στο νερό μέσα μένουνε οι κλωνές. Αυτές τις κλωνές τις στεγνώνανε στον ήλιο κι
ύστερα τις δουλεύανε όπως και το μαλλί αλλά μόνο για υφάδι. Στα χωριά που δεν έχουν σπάρτα δεν ξέρουν και την
κατεργασία του και τη χρησιμότητα του . Το σπάρτο και το σπάρτινο σκουτί, φουντώνει σα μπαρούτι στη φωτιά,
είναι δροσερό, δεν κρατεί ζέστα, σαπίζει εύκολα, είναι άγριο, κάνει για τρίχες και προβάζια.
Λευκά ΄Ορη: Φυσική Ιστορία
www. Destination.gr

49. 10 . Η Βαφική με φυτά της Κρήτης
Βλέποντας τον τόσο μεγάλο πλούτο των φυτών και λουλουδιών του νησιού καθώς και τα παλιά υφαντά που πέσανε στα
χέρια μας παρακινηθήκαμε να βάψουμε . ΄Εχοντας από πρώτο χέρι ακούσει τις πολύτιμες πληροφορίες της κ. Αντωνίας
Κουτάντου για τον τρόπο που έβαφαν παλιά τα μαλλιά- νήματά τους τολμήσαμε να κάνουμε κάτι τέτοιο. Τα αποτελέσματα
ήταν εντυπωσιακά: Με ανθάκια ξυνίδας Χρειάστηκε να μαζέψουμε μια μεγάλη πλαστική τσάντα άνθη , να τα αφήσουμε για
5 μέρες στον ήλιο μέσα σε νερό και μετά να βράσουμε το ζωμό σε σιγανή φωτιά .Προσθέσαμε μια χούφτα χοντρό αλάτι και
ένα ποτήρι κρασιού ξύδι. ΄ Οταν βουτήξαμε το φυσικό μαλλί μέσα στην κατσαρόλα το χρώμα εμποστίστηκε σ΄αυτό . Το
καλό είναι πως αυτό δεν ξεβάφει . Και κυρίως ότι προστατεύουμε το περιβάλλον μας από « τοξικές συμπεριφορές».

50. «Η Υφαντική είναι ανάμεσα σε μας και στη Φύση»
απόπειρα βαφής με τριμυθιά Ανωγείων

51. Με μαντηλίδες…

52. Με τα μωβ χωνάκια της πρωινής χαράς

53. Τα « πλουμίδια » θέλουν χρώμα… ΄ Ενας επόμενος στόχος μας
Έργο Αντωνίας Κουτάντου

54. 10. ΄Αλλα δημιουργικά στιγμιότυπα.

55. Από το παιδικό τελαράκι στον επαγγελματικό αργαλειό…

56. Σκηνές από παιχνίδια δράσης στο ΚΠΕ Ανωγείων

57. Μερικά ακόμη βιωματικά εργαστήρια στο ΚΠΕ Ανωγείων

58. Δοκιμή σε εναλλακτικό τρόπο ύφανσης από παιδιά της ομάδας μας
Εφαρμογή με αρωματικά φυτά του Ψηλορείτη. ΚΠΕ Ανωγείων , 17-2-2017.Το αποτέλεσμα μοσχοβολάει μήνες μετά.

59. « Η σαίτα θέλει φάδι κι η ανυφαντού να φάνει… »
Η πρώτη θαρρετή της ομάδας μας , Χαρούλα Νταγκουνάκη , επί το έργον … στα Ανώγεια και στο εργαστήριο της κ. Αντωνίας Κουτάντου
στην Αξό . Ακολούθησε κι άλλη στο εργαστήριο του κ. Καρλή στη Νέα Αλικαρνασσό Ηρακλείου.

60. Οι μαθητές/ μαθήτριες έγραψαν….
...Μάθαμε πώς να υφαίνουμε με ένα πολύ απλό τρόπο κάτι που μπορούμε να το θεωρήσουμε μια ωραία απασχόληση όταν δεν
ξέρουμε τι να κάνουμε . Περάσαμε ευχάριστα καθώς ήταν για μας μια ευχάριστη διαδικασία και θα ήθελα να τη συνεχίσω και
του χρόνου.
... Στην αρχή δεν ήξερα τίποτα για την υφαντουργία. Όμως μετά κατάλαβα πόσο χρήσιμη είναι. Όταν ανέβηκα για πρώτη φορά
στον αργαλειό ένιωσα μια αυτοπεποίθηση. Η εκδρομή στα Ανώγεια με βοήθησε να καταλάβω περισσότερα στο θέμα αυτό.
... Μάθαμε να υφαίνουμε και στο μικρό και στο μεγάλο αργαλειό. Στην εκδρομή περάσαμε τέλεια. Η κ. Αντωνία μας έδειξε
πολλά πράγματα σχετικά με τη βαφή, τα σχέδια και ακόμα για μερικούς αργαλειούς που είχε φτιάξει μόνη της. Θα πρότεινα οι
άνθρωποι να ενδιαφέρονται περισσότερο γιατί τέτοια πράγματα δεν ξεχνιούνται .
...Με την εργασία που πραγματοποιήσαμε εγώ και η ομάδα μου κατάφερα να αποκτήσω πολλές νέες γνώσεις. Μάλιστα κάναμε
και τα πρώτα βήματα κατασκευής ενός υφαντού. Με λίγα λόγια ήταν πολύ ωραίο και επιμορφωτικό καθώς μέσα από αυτό με
δημιουργικό τρόπο μάθαμε πολλά πράγματα για μια τέχνη που βρίσκεται στα πρόθυρα εξαφάνισης.
…Νιώθω πως έκανα σωστή επιλογή γιατί ανακάλυψα ένα νέο τρόπο ασχολίας. Το βρήκα πολύ διασκεδαστικό και
εντυπωσιάστηκα από τη χρήση του , που μου φάνηκε λίγο δύσκολη. Σίγουρα πρέπει περισσότερα παιδιά να γνωρίσουν την
τέχνη της Υφαντικής. Γιατί όσο κι αν στην αρχή το κατακρίνουν είναι ένας πολύ διασκεδαστικός τρόπος να περάσεις τον
ελεύθερο χρόνο σου.
...Μετά από αυτή τη φετινή δράση έχω καταλάβει πως όλος ο κόσμος πρέπει να αξιοποιεί τις φυσικές πρώτες ύλες και να
δημιουργεί έργα πολιτισμού . Έτσι θα αντιστέκεται σε οτιδήποτε τεχνητό . Επίσης η υφαντουργία είναι ένας ωραίος τρόπος να
μάθουμε για τον πολιτισμό της Κρήτης και να αξιοποιούμε αυτή την τέχνη.
...΄Εμαθα πολλά πράγματα και το τι έκαναν τα παλιά χρόνια. Μου άρεσε πάρα πολύ που η κυρία μας μας έδωσε τελάρα και
φτιάχναμε δικά μας υφαντά .Με ηρεμεί πολύ. ΄ Εκανα περήφανη περισσότερο τη γιαγιά μου γιατί ύφαινε και αυτή. Στην
αρχή φοβόμουν μην κάνω κανένα λάθος στον αργαλειό αλλά μετά ήταν πολύ εύκολο και ωραίο.
…. Ανακάλυψα πόσο ενδιαφέρουσα ήταν εκμάθηση της τέχνης αυτής . ΄ Εχοντας την κούραση της ημέρας, διασκεδάζουμε στο
τέλος μαθαίνοντας πολλά ενδιαφέροντα πράγματα. Θα πρότεινα ένα τέτοιο θέμα να συνεχιστεί εδώ αλλά και σε άλλα
σχολεία. Ευχαριστούμε την καθηγήτριά μας για τις γνώσεις που μας έδωσε αυτή τη χρονιά . Προτείνω να ασχοληθούν
περισσότεροι άνθρωποι με την Υφαντική καθώς θα τους ηρεμήσει .

61. Η αφίσα με την οποία πήραμε μέρος στην ΄Ανοιξη Καλλιτεχνικής
Δημιουργίας του Νομού μας