CONCELLOS: Boiro, A Pobra do Caramiñal, Rianxo e Ribeira.
A comarca do Barbanza ou Arousa Norte atópase no suroeste da provincia da Coruña, ocupando a parte sur na península do mesmo nome. O territorio está ocupado na súa maior parte pola serra do Barbanza e a costa da banda norte da ría de Arousa e un tramo de mar aberto ata pasado o cabo Corrubedo. O último tramo do esteiro do Ulla ocupa parte das costas de Rianxo, e numerosos cursos fluviais de pequeno percorrido baixan da serra directamente ao mar.
As principais actividades son os servizos (destaca o turismo), a pesca, a industria (sobre todo relacionada coa pesca) e a construción. Ten un rico patrimonio natural centrado especialmente na costa exterior e no esteiro do Ulla.
Cabana de Bergantiños, Carballo, Coristanco, A Laracha, Laxe, Malpica de Bergantiños e Ponteceso
A comarca de Bergantiños está situada no oeste da provincia de A Coruña e forma parte do amplo espazo coñecido como Costa da Morte. É un territorio de relevo moi accidentado cunha grande diversidade morfolóxica e litolóxica atravesado de SE a NO polo río Anllóns, a arteria principal que drena a comarca. Ten unha costa moi recortada na que alternan cantís, enseadas, rías e areais que son a base de actividades pesqueiras e turísticas.
CONCELLOS: Carnota e Muros
A comarca de Muros sitúase na marxe norte da ría de Muros e Noia e na costa de mar aberto ata a desembocadura do Xallas.
É unha comarca eminentemente costeira cun releve moi en pendente que pasa en moi pouca distancia dos 0 a máis de 500 m de altura nos que sobresaen o macizo do Pindo a Serra das Forcadas e o Pedregal.
É unha comarca cun grande patrimonio natural na que se atopan dous espazos protexidos e dun gran interese paisaxístico e etnográfico.
CONCELLOS: Castro Caldelas, Montederramo, Parada do Sil e A Teixeira
A comarca de Terra de Caldelas está situada no centro-norte da provincia de Ourense, separada de Lugo polo profundo canón do río Sil.
É un territorio de grandes contrastes no relevo e no clima marcado polas grandes diferenzas de altitude entre o fondo do Val do Sil (300 m) e os cumes das serras (a máxima altura está no San Mamede, con 1.619 m), e pola diferente orientación á solaina ou avesía, o que da lugar a numerosos ambientes.
Nas áreas máis asolladas domina o cultivo da vide acollido, desde 1995 á D.O. Ribeira Sacra, dentro da subzona Ribas de Sil.
Concellos: A Gudiña, A Mezquita, Viana do Bolo e Vilariño de Conso
O territorio é, na súa maior parte, de alta montaña, situado entre dous importantes macizos, Pena Trevinca e Macizo Central Ourensan, e varias serras de menor altitude. É unha sucesión de cumes e vales profundos e encaixados polos que circulan ríos das cuncas do Sil (Bibei, Camba e Conso) e do Douro (Rabaçal, con numerosas cabeceiras). O sur da Gudiña e os concellos de A Mezquita e Riós, coñécese como Terra de Frieiras.
É unha comarca con importantes valores ambientais e culturais.
CONCELLOS: Melide, Santiso, Sobrado e Toques.
A comarca de Melide está situada no surleste da provincia da Coruña, separada de Lugo polas serras da Dorsal e de Pontevedra polo río Ulla. O territorio é moi variado en formas de relevo e na composición das rochas o que da lugar a unha gran diversidade paisaxística e biolóxica. Sitúase entre unha superficie achairada, as serras da Dorsal Galega que fan de linde polo leste e o profundo val do Ulla. Outros ríos que recollen as augas da comarca son o Mandeo e o Tambre, nos seus cursos altos.
Acolle importantes valores naturais asociados ás serras e aos ríos.
A comarca dos Ancares inclúe os concellos de Baralla, Becerreá, Cervantes, Navia de Suarna, As Nogais e Pedrafita do Cebreiro. Está situada en plenas serras orientais galegas, ao leste da provincia de Lugo, no linde con León. É un territorio eminentemente de montaña onde se atopan serras que acadan case os dous mil metros altura. O río Navia atravesa a comarca de sur a norte e recibe numerosos afluentes que baixan das serras. Conserva importantes valores xeolóxicos (vales glaciares, canóns, fervenzas), ecolóxicos (diversidade de ecosistemas e de especies), e culturais.
Cabana de Bergantiños, Carballo, Coristanco, A Laracha, Laxe, Malpica de Bergantiños e Ponteceso
A comarca de Bergantiños está situada no oeste da provincia de A Coruña e forma parte do amplo espazo coñecido como Costa da Morte. É un territorio de relevo moi accidentado cunha grande diversidade morfolóxica e litolóxica atravesado de SE a NO polo río Anllóns, a arteria principal que drena a comarca. Ten unha costa moi recortada na que alternan cantís, enseadas, rías e areais que son a base de actividades pesqueiras e turísticas.
CONCELLOS: Carnota e Muros
A comarca de Muros sitúase na marxe norte da ría de Muros e Noia e na costa de mar aberto ata a desembocadura do Xallas.
É unha comarca eminentemente costeira cun releve moi en pendente que pasa en moi pouca distancia dos 0 a máis de 500 m de altura nos que sobresaen o macizo do Pindo a Serra das Forcadas e o Pedregal.
É unha comarca cun grande patrimonio natural na que se atopan dous espazos protexidos e dun gran interese paisaxístico e etnográfico.
CONCELLOS: Castro Caldelas, Montederramo, Parada do Sil e A Teixeira
A comarca de Terra de Caldelas está situada no centro-norte da provincia de Ourense, separada de Lugo polo profundo canón do río Sil.
É un territorio de grandes contrastes no relevo e no clima marcado polas grandes diferenzas de altitude entre o fondo do Val do Sil (300 m) e os cumes das serras (a máxima altura está no San Mamede, con 1.619 m), e pola diferente orientación á solaina ou avesía, o que da lugar a numerosos ambientes.
Nas áreas máis asolladas domina o cultivo da vide acollido, desde 1995 á D.O. Ribeira Sacra, dentro da subzona Ribas de Sil.
Concellos: A Gudiña, A Mezquita, Viana do Bolo e Vilariño de Conso
O territorio é, na súa maior parte, de alta montaña, situado entre dous importantes macizos, Pena Trevinca e Macizo Central Ourensan, e varias serras de menor altitude. É unha sucesión de cumes e vales profundos e encaixados polos que circulan ríos das cuncas do Sil (Bibei, Camba e Conso) e do Douro (Rabaçal, con numerosas cabeceiras). O sur da Gudiña e os concellos de A Mezquita e Riós, coñécese como Terra de Frieiras.
É unha comarca con importantes valores ambientais e culturais.
CONCELLOS: Melide, Santiso, Sobrado e Toques.
A comarca de Melide está situada no surleste da provincia da Coruña, separada de Lugo polas serras da Dorsal e de Pontevedra polo río Ulla. O territorio é moi variado en formas de relevo e na composición das rochas o que da lugar a unha gran diversidade paisaxística e biolóxica. Sitúase entre unha superficie achairada, as serras da Dorsal Galega que fan de linde polo leste e o profundo val do Ulla. Outros ríos que recollen as augas da comarca son o Mandeo e o Tambre, nos seus cursos altos.
Acolle importantes valores naturais asociados ás serras e aos ríos.
A comarca dos Ancares inclúe os concellos de Baralla, Becerreá, Cervantes, Navia de Suarna, As Nogais e Pedrafita do Cebreiro. Está situada en plenas serras orientais galegas, ao leste da provincia de Lugo, no linde con León. É un territorio eminentemente de montaña onde se atopan serras que acadan case os dous mil metros altura. O río Navia atravesa a comarca de sur a norte e recibe numerosos afluentes que baixan das serras. Conserva importantes valores xeolóxicos (vales glaciares, canóns, fervenzas), ecolóxicos (diversidade de ecosistemas e de especies), e culturais.
A comarca do Salnés está situada no noroeste da provincia de Pontevedra entre a banda sur da ría de Arousa e a banda norte da ría de Pontevedra. O territorio está formado polo amplo val do Salnés, no curso baixo do río Umia, rodeado de pequenas elevacións, cunha costa recortada e protexida que é unha importante fonte de recursos pesqueiros e marisqueiros.
É unha comarca densamente poboada con importantes núcleos urbáns, entre os que destaca Vilagarcia e que conserva importantes espazos de interese natural, en especial na costa.
Concellos: Cambados, O Grove, A Illa de Arousa, Meaño, Meis, Ribadumia, Sanxenxo, Vilagacía de Arousa e Vilanova de Arousa
O BAIXO MIÑO ocupa o extremo SO da provincia de Pontevedra, entre o río Miño e o mar. O territorio ten inclinación N-S, entre as estribacións cara ao leste da serra da Groba e as estribacións cara ao oeste da serra do Galiñeiro, e o río Miño. Está formado polos vales polos que baixan os últimos afluentes do Miño, todos eles de curto percorrido.
Pódense distinguir, a nivel paisaxístico, tres zonas: a costa, rectilinea, rochosa, sen apenas abrigos e batida constantemente polo mar; a montaña, unha sucesión de cumes achairados que ocupan o norte e o oeste; e os vales nos que se desenvolve unha intensa actividade agrícola.
É unha comarca con importantes valores históricos, etnográficos, paisaxísticos e ecolóxicos.
CONCELLOS: A Guarda, Oia, O Rosal, Tomiño e Tui.
Litoral do concello de Cariño, entre os cantís da serra da Capelada e a ría de Ortigueira. Protexido nos LICs/ZECs "Cabo Ortegal" e "Ortigueira-Mera", na ZEPA "Ortigueira-O Ladrido" e como Lugar de Importancia Internacional.
Un tramo de costa dun enorme interese paisaxístico, xeolóxico e biolóxico, entre a Costa Ártabra e a ría de Cedeira.
Protexido no LIC/ZEC “Costa Ártabra” e como Lugar de Interese Xeolóxico Internacional “Cabo Ortegal”.
CONCELLOS: A Lama, Barro, Campo Lameiro, Cerdedo-Cotobade, Poio, Ponte Caldelas, Pontevedra e Vilaboa.
A comarca de Pontevedra esténdese desde a costa, no fondo das rías de Pontevedra e Vigo, aos cumes da Dorsal Galega nas serra do Cando e o Suído. É unha comarca cun medio físico moi variado onde se poden atopar paisaxes costeiras, vales fluviais e unha grande parte de terreo montañoso que, partindo das serras orientais vai perdendo altura pouco a pouco ata a Depresión Meridiana, unha foxa tectónica que ocupa o centro dos concellos de Barro e Pontevedra con direción N-s e na que se concentra a maior parte da poboación e das infraestruturas. A rede fluvial estrutúrase na maior parte arredor do Lérez e, en menor medida, do Verdugo.
A comarca coñecida como O Arenteiro ou O Carballiño está situada ao noroeste da provincia de Ourense, lindando coas de Pontevedra e Lugo. O territorio é moi irregular e está intensamente fracturado. Sitúase entre as serras da dorsal (Candán, Testeiro e Faro) coas súas estribacións cara ao sur e leste (Martiñá, Montes do Paraño) e os vales do Miño e os seus afluentes; Avia, do que colle a metade norte da cunca cos ríos Doade, Viñao e Arenteiro, e Barbantiño, do que colle a metade oeste. É unha comarca dunha grande riqueza natural, asociada aos vales dos ríos e á montaña.
CONCELLOS: Beariz, Boborás, O Carballiño, O Irixo, Maside, Piñor, Punxín, San Amaro e San Cristovo de Cea.
CONCELLOS: Lousame, Noia, Outes e Porto do Son.
A comarca de Noia está situada no suroeste da provincia de A Coruña, con fronte ao centro e sur da ría de Muros e Noia, nas Rías Baixas Galegas. É unha comarca de paisaxes asociados ao mar e ás serras, onde as estreitas chairas costeiras están rodeadas en toda a súa contorna por aliñacións de cumes que van do Tremuzo, ao norte, ata o Barbanza, ao sur. O río Tambre é a principal arteria da comarca e forma o maior esteiro que ocupa o fondo da ría.
As áreas de maior interese natural atópanse ao longo de toda a costa onde hai numerosas praias e cantís de grande valor ecolóxico, e no esteiro do Tambre.
Comprende os concellos de Allariz, Baños de Molgas, Maceda, Paderne de Allariz, Xunqueira de Ambía e Xunqueira de Espadañedo. Desde o punto de vista natural ten varias zonas claramente diferenciadas: as depresións de Maceda e unha pequena parte da Limia, o val do Arnoia e as serras que a limitan polo leste (Meda, San Mamede), onde se atopan as maiores alturas, en terreos dos concellos de Xunqueira de Espadañedo e Maceda. É unha comarca dunha gran riqueza natural, en especial na contorna dos ríos e serras; histórica, artística e etnográfica.
Concellos de Cervo, Ourol, O Vicedo, Viveiro e Xove.
A Mariña Occidental forma parte da Mariña de Lugo. Abrangue o territorio comprendido entre a serra dos Cabaleiros, polo leste, e o río Sor, que fai de linde coa provincia da Coruña, polo oeste.
Acolle un importante patrimonio natural (espazos naturais fluviais, costeiros e de montaña) e cultural.
Concellos de Cervo, Ourol, O Vicedo, Viveiro e Xove.
A Mariña Occidental forma parte da Mariña de Lugo. Abrangue o territorio comprendido entre a serra dos Cabaleiros, polo leste, e o río Sor, que fai de linde coa provincia da Coruña, polo oeste.
Acolle un importante patrimonio natural (espazos naturais fluviais, costeiros e de montaña) e cultural.
CONCELLOS: Cariño, Cerdido, Mañón e Ortigueira
A comarca de Ortegal atópase na costa nordeste da provincia da Coruña entre o Océano Atántico e o Mar Cantábrico. O territorio sitúase arredor da ría de Ortigueira, incluíndo as puntas de Estaca de Bares e Ortegal, cunha costa na que se combinan impresionantes cantís con rías, enseadas, esteiros e praias. No interior as terras baixas, formadas polos vales dos ríos Mera, Baleo e Maior e dous sistemas de serras: no oeste o Macizo da Capelada e no leste unha aliñación formada polas serras da Coriscada e Faladoira.
É unha comarca con grandes valores naturais nas serras, na costa e nos ríos.
Concellos: Arnoia, Avión, Beade, Carballeda de Avia, Castrelo de Miño, Cenlle, Cortegada, Leiro, Melón e Ribadavia.
O territorio da comarca sitúase ao abrigo das últimas serras da Dorsal Galega (O Suído e o Faro de Avión) e ocupa unha parte do val do Miño, o val do Avia e o curso baixo de Arnoia. As variacións de altitude e no releve determinan a existencia de áreas diferenciadas: os vales dos ríos e zonas próximas e as áreas de montaña, que chegan ata alturas superiores aos 1.000 m. Os principais valores naturais sitúanse nos cumes das serras e nos ríos, onde se conserva unha rica flora e fauna.
A comarca do Morrazo está situada na costa leste de Pontevedra, entre as rías de Pontevedra e Vigo. O territorio presenta un releve moi irregular, aínda que non acada grandes alturas e unha costa moi recortada e diversa con zonas abrigadas en rías e enseadas, areaias e cantís de gran altura. Está moi fracturado e percorrido por numerosos ríos de curso curto e escaso caudal.
Acolle unha gran diversidade de ecosistemas e espazos naturais protexidos.
CONCELLOS: Bueu, Cangas, Marín e Moaña
CONCELLOS: Amoeiro, Barbadás, Coles, Esgos, Nogueira de Ramuín, Ourense, O Pereiro de Aguiar, A Peroxa, San Cibrao das Viñas, Toén, Vilamarín e Taboadela.
CONCELLOS: Caldas de Reis, Catoira, Cuntis, Moraña, Pontecesures, Portas e Valga
A comarca de Caldas, coñecida tamén co nome de Ulla-Umia ou simplemente Umia, está situada ao noroeste da provincia de Pontevedra, no linde coa de A Coruña, da que a separa o río Ulla. O territorio é unha transición entre as chairas costeiras da ría de Arousa e as pequenas elevacións que seguen o trazado das numerosas fallas que atravesan a comarca. As concas fluvias pertencen, na súa maior parte, ao Ulla (ao norte) e ao Umia, que atravesa a comarca polo sur, de leste a oeste.
É unha comarca moi diversa con ecosistemas e paraxes naturais moi ricos e variados: costa do fondo da Ría de Arousa e esteiro do Ulla, vales fluviais amplos, ríos encaixados e montañas de pouca altura.
CONCELLOS: Carnota, Cee, Corcubión, Dumbría e Mazaricos
Espazo formado pola praia de Carnota, As Dunas de Caldebarcos os Montes do Pindo e Buxantes, as Illas Lobeiras e o espazo marítimo próximo á costa.
É unha área de grande interese xeolóxico, ecolóxico e paisaxístico onde alternan extensos areais (Carnota, Caldebarcos) con espectaculares formacións graníticas, canóns fluviais e fervenzas.
CONCELLOS: Parada do Sil, Nogueira de Ramuín (Ourense) e Sober e Pantón (Lugo)
Inclúe a ribeira do Canón do Sil, desde Os Peares ata Portabrosmos (Sober) e A Pena (Parada de Sil), e o canón do Cabe, desde Canaval ata a unión co Sil.
O maior interese desta zona reside na espectaculidade das paisaxes do canón do Sil, de grande valor xeolóxico, ecolóxico e cultural. A paisaxe deste espazo está moi influída pola man do ser humano: cultivo de vides en socalcos desde tempos moi antigos e construción de encoros que modificaron totalmente a fisonomía do val dos ríos.
Concellos: Bóveda, O Incio, A Pobra de Brollón, Monforte de Lemos, Pantón e Sober (Lugo)
O espazo protexido comprende parte do curso do río Cabe (desde a confluencia co río Antiga ata a ponte da estrada vella de Canaval, onde conecta co LIC “Canón do Sil), os seus afluentes: pola dereita o Carabelos (ata Santo Estevo do Mato), o Cinsa (ata San Martiño), e o Mao (ata o encoro de Vilasouto) co seu afluente Teilán ou Penacova (ata o mazo de Penacova); pola dereita o Picarrexo, o rego de Silvela, e algúns bosques de vales do Incio.
A ría de Foz está situada na Rasa Cantábrica, unha chaira litoral inclinada que se estende por parte da costa entre Galiza e Cantabria,
ábrese entre as puntas dos Castelos (oeste), en Foz, e dos Prados (leste), en Barreiros. Nela desembocan o río Masma e o Centiño.
O concello de Noia está situado no fondo da ría de Muros e Noia, entre a desembocadura do Tambre e a Punta do Cabalo Baixo. Ten unha costa baixa e protexida, onde alternan rochedos con areais e esteiros dunha grande riqueza biolóxica que da lugar a importantes bancos marisqueiros.
A comarca do Salnés está situada no noroeste da provincia de Pontevedra entre a banda sur da ría de Arousa e a banda norte da ría de Pontevedra. O territorio está formado polo amplo val do Salnés, no curso baixo do río Umia, rodeado de pequenas elevacións, cunha costa recortada e protexida que é unha importante fonte de recursos pesqueiros e marisqueiros.
É unha comarca densamente poboada con importantes núcleos urbáns, entre os que destaca Vilagarcia e que conserva importantes espazos de interese natural, en especial na costa.
Concellos: Cambados, O Grove, A Illa de Arousa, Meaño, Meis, Ribadumia, Sanxenxo, Vilagacía de Arousa e Vilanova de Arousa
O BAIXO MIÑO ocupa o extremo SO da provincia de Pontevedra, entre o río Miño e o mar. O territorio ten inclinación N-S, entre as estribacións cara ao leste da serra da Groba e as estribacións cara ao oeste da serra do Galiñeiro, e o río Miño. Está formado polos vales polos que baixan os últimos afluentes do Miño, todos eles de curto percorrido.
Pódense distinguir, a nivel paisaxístico, tres zonas: a costa, rectilinea, rochosa, sen apenas abrigos e batida constantemente polo mar; a montaña, unha sucesión de cumes achairados que ocupan o norte e o oeste; e os vales nos que se desenvolve unha intensa actividade agrícola.
É unha comarca con importantes valores históricos, etnográficos, paisaxísticos e ecolóxicos.
CONCELLOS: A Guarda, Oia, O Rosal, Tomiño e Tui.
Litoral do concello de Cariño, entre os cantís da serra da Capelada e a ría de Ortigueira. Protexido nos LICs/ZECs "Cabo Ortegal" e "Ortigueira-Mera", na ZEPA "Ortigueira-O Ladrido" e como Lugar de Importancia Internacional.
Un tramo de costa dun enorme interese paisaxístico, xeolóxico e biolóxico, entre a Costa Ártabra e a ría de Cedeira.
Protexido no LIC/ZEC “Costa Ártabra” e como Lugar de Interese Xeolóxico Internacional “Cabo Ortegal”.
CONCELLOS: A Lama, Barro, Campo Lameiro, Cerdedo-Cotobade, Poio, Ponte Caldelas, Pontevedra e Vilaboa.
A comarca de Pontevedra esténdese desde a costa, no fondo das rías de Pontevedra e Vigo, aos cumes da Dorsal Galega nas serra do Cando e o Suído. É unha comarca cun medio físico moi variado onde se poden atopar paisaxes costeiras, vales fluviais e unha grande parte de terreo montañoso que, partindo das serras orientais vai perdendo altura pouco a pouco ata a Depresión Meridiana, unha foxa tectónica que ocupa o centro dos concellos de Barro e Pontevedra con direción N-s e na que se concentra a maior parte da poboación e das infraestruturas. A rede fluvial estrutúrase na maior parte arredor do Lérez e, en menor medida, do Verdugo.
A comarca coñecida como O Arenteiro ou O Carballiño está situada ao noroeste da provincia de Ourense, lindando coas de Pontevedra e Lugo. O territorio é moi irregular e está intensamente fracturado. Sitúase entre as serras da dorsal (Candán, Testeiro e Faro) coas súas estribacións cara ao sur e leste (Martiñá, Montes do Paraño) e os vales do Miño e os seus afluentes; Avia, do que colle a metade norte da cunca cos ríos Doade, Viñao e Arenteiro, e Barbantiño, do que colle a metade oeste. É unha comarca dunha grande riqueza natural, asociada aos vales dos ríos e á montaña.
CONCELLOS: Beariz, Boborás, O Carballiño, O Irixo, Maside, Piñor, Punxín, San Amaro e San Cristovo de Cea.
CONCELLOS: Lousame, Noia, Outes e Porto do Son.
A comarca de Noia está situada no suroeste da provincia de A Coruña, con fronte ao centro e sur da ría de Muros e Noia, nas Rías Baixas Galegas. É unha comarca de paisaxes asociados ao mar e ás serras, onde as estreitas chairas costeiras están rodeadas en toda a súa contorna por aliñacións de cumes que van do Tremuzo, ao norte, ata o Barbanza, ao sur. O río Tambre é a principal arteria da comarca e forma o maior esteiro que ocupa o fondo da ría.
As áreas de maior interese natural atópanse ao longo de toda a costa onde hai numerosas praias e cantís de grande valor ecolóxico, e no esteiro do Tambre.
Comprende os concellos de Allariz, Baños de Molgas, Maceda, Paderne de Allariz, Xunqueira de Ambía e Xunqueira de Espadañedo. Desde o punto de vista natural ten varias zonas claramente diferenciadas: as depresións de Maceda e unha pequena parte da Limia, o val do Arnoia e as serras que a limitan polo leste (Meda, San Mamede), onde se atopan as maiores alturas, en terreos dos concellos de Xunqueira de Espadañedo e Maceda. É unha comarca dunha gran riqueza natural, en especial na contorna dos ríos e serras; histórica, artística e etnográfica.
Concellos de Cervo, Ourol, O Vicedo, Viveiro e Xove.
A Mariña Occidental forma parte da Mariña de Lugo. Abrangue o territorio comprendido entre a serra dos Cabaleiros, polo leste, e o río Sor, que fai de linde coa provincia da Coruña, polo oeste.
Acolle un importante patrimonio natural (espazos naturais fluviais, costeiros e de montaña) e cultural.
Concellos de Cervo, Ourol, O Vicedo, Viveiro e Xove.
A Mariña Occidental forma parte da Mariña de Lugo. Abrangue o territorio comprendido entre a serra dos Cabaleiros, polo leste, e o río Sor, que fai de linde coa provincia da Coruña, polo oeste.
Acolle un importante patrimonio natural (espazos naturais fluviais, costeiros e de montaña) e cultural.
CONCELLOS: Cariño, Cerdido, Mañón e Ortigueira
A comarca de Ortegal atópase na costa nordeste da provincia da Coruña entre o Océano Atántico e o Mar Cantábrico. O territorio sitúase arredor da ría de Ortigueira, incluíndo as puntas de Estaca de Bares e Ortegal, cunha costa na que se combinan impresionantes cantís con rías, enseadas, esteiros e praias. No interior as terras baixas, formadas polos vales dos ríos Mera, Baleo e Maior e dous sistemas de serras: no oeste o Macizo da Capelada e no leste unha aliñación formada polas serras da Coriscada e Faladoira.
É unha comarca con grandes valores naturais nas serras, na costa e nos ríos.
Concellos: Arnoia, Avión, Beade, Carballeda de Avia, Castrelo de Miño, Cenlle, Cortegada, Leiro, Melón e Ribadavia.
O territorio da comarca sitúase ao abrigo das últimas serras da Dorsal Galega (O Suído e o Faro de Avión) e ocupa unha parte do val do Miño, o val do Avia e o curso baixo de Arnoia. As variacións de altitude e no releve determinan a existencia de áreas diferenciadas: os vales dos ríos e zonas próximas e as áreas de montaña, que chegan ata alturas superiores aos 1.000 m. Os principais valores naturais sitúanse nos cumes das serras e nos ríos, onde se conserva unha rica flora e fauna.
A comarca do Morrazo está situada na costa leste de Pontevedra, entre as rías de Pontevedra e Vigo. O territorio presenta un releve moi irregular, aínda que non acada grandes alturas e unha costa moi recortada e diversa con zonas abrigadas en rías e enseadas, areaias e cantís de gran altura. Está moi fracturado e percorrido por numerosos ríos de curso curto e escaso caudal.
Acolle unha gran diversidade de ecosistemas e espazos naturais protexidos.
CONCELLOS: Bueu, Cangas, Marín e Moaña
CONCELLOS: Amoeiro, Barbadás, Coles, Esgos, Nogueira de Ramuín, Ourense, O Pereiro de Aguiar, A Peroxa, San Cibrao das Viñas, Toén, Vilamarín e Taboadela.
CONCELLOS: Caldas de Reis, Catoira, Cuntis, Moraña, Pontecesures, Portas e Valga
A comarca de Caldas, coñecida tamén co nome de Ulla-Umia ou simplemente Umia, está situada ao noroeste da provincia de Pontevedra, no linde coa de A Coruña, da que a separa o río Ulla. O territorio é unha transición entre as chairas costeiras da ría de Arousa e as pequenas elevacións que seguen o trazado das numerosas fallas que atravesan a comarca. As concas fluvias pertencen, na súa maior parte, ao Ulla (ao norte) e ao Umia, que atravesa a comarca polo sur, de leste a oeste.
É unha comarca moi diversa con ecosistemas e paraxes naturais moi ricos e variados: costa do fondo da Ría de Arousa e esteiro do Ulla, vales fluviais amplos, ríos encaixados e montañas de pouca altura.
CONCELLOS: Carnota, Cee, Corcubión, Dumbría e Mazaricos
Espazo formado pola praia de Carnota, As Dunas de Caldebarcos os Montes do Pindo e Buxantes, as Illas Lobeiras e o espazo marítimo próximo á costa.
É unha área de grande interese xeolóxico, ecolóxico e paisaxístico onde alternan extensos areais (Carnota, Caldebarcos) con espectaculares formacións graníticas, canóns fluviais e fervenzas.
CONCELLOS: Parada do Sil, Nogueira de Ramuín (Ourense) e Sober e Pantón (Lugo)
Inclúe a ribeira do Canón do Sil, desde Os Peares ata Portabrosmos (Sober) e A Pena (Parada de Sil), e o canón do Cabe, desde Canaval ata a unión co Sil.
O maior interese desta zona reside na espectaculidade das paisaxes do canón do Sil, de grande valor xeolóxico, ecolóxico e cultural. A paisaxe deste espazo está moi influída pola man do ser humano: cultivo de vides en socalcos desde tempos moi antigos e construción de encoros que modificaron totalmente a fisonomía do val dos ríos.
Concellos: Bóveda, O Incio, A Pobra de Brollón, Monforte de Lemos, Pantón e Sober (Lugo)
O espazo protexido comprende parte do curso do río Cabe (desde a confluencia co río Antiga ata a ponte da estrada vella de Canaval, onde conecta co LIC “Canón do Sil), os seus afluentes: pola dereita o Carabelos (ata Santo Estevo do Mato), o Cinsa (ata San Martiño), e o Mao (ata o encoro de Vilasouto) co seu afluente Teilán ou Penacova (ata o mazo de Penacova); pola dereita o Picarrexo, o rego de Silvela, e algúns bosques de vales do Incio.
A ría de Foz está situada na Rasa Cantábrica, unha chaira litoral inclinada que se estende por parte da costa entre Galiza e Cantabria,
ábrese entre as puntas dos Castelos (oeste), en Foz, e dos Prados (leste), en Barreiros. Nela desembocan o río Masma e o Centiño.
O concello de Noia está situado no fondo da ría de Muros e Noia, entre a desembocadura do Tambre e a Punta do Cabalo Baixo. Ten unha costa baixa e protexida, onde alternan rochedos con areais e esteiros dunha grande riqueza biolóxica que da lugar a importantes bancos marisqueiros.
A ría de Camariñas está situada no centro da costa da morte, nos concellos de Camariñas, Vimianzo e Muxía. Ábrese entre o Cabo Vilán, ao norte, e a Punta da Barca, ao sur. O principal río é o Grande que desemboca na Ponte do Porto e serve de linde entre as comarcas Terra de Soneira e Fisterra. No seu interior ábrese o seo da Basa, na desembocadura do rego de Trasteiro. Acolle un importante patrimonio natural e cultural. Parte do litoral está protexido no LIC/ZEC “Costa da Morte”.
Vilagarcía da Arousa está situada ao norte da comarca do Salnés, no fondo da ría de Arousa, en parte no esteiro do Ulla. Ten unha costa típica de fondo de ría, baixa e recortada, na que se suceden puntas, areais e lameiros nos pequenos esteiros dos regos que baixan dos montes que a rodean (Xiabre e Lobeira). Destaca a presenza das illas de Cortegada e as Malveiras e os lombos da desembocadura do Ulla, que son importantes bancos marisqueiros. Unha parte importante do litoral está ocupada polas áreas portuarias.
Concellos: Arteixo, A Laracha Cabana de Bergantiños, Camariñas, Carballo, Cee, Fisterra, Laxe, Malpica, Muxía, Ponteceso e Vimianzo.
O LIC Costa da Morte comprende o litoral coruñés desde Cabo Fisterra (Laxe de Corveiro) ata Arteixo (punta da Cancela), agás a maior parte da ría de Camariñas e as zonas próximas á áreas urbanas de Caión, Malpica, Corme, Laxe, Camelle e Muxía, ou o tramo comprendido entre Arou e Camelle (Camariñas). É o espazo de maior distribución territorial costeira do país.
-Lugar de importancia comunitaria (LIC), 29 de decembro de 2004.
-Zona especial de conservación (ZEC), 31 de marzo de 2014.
-Zona de Especial Protección para as Aves (ZEPA) .” Costa da Morte”, de 11.809 ha e “Costa da Morte (Norte)” de 7.962 ha.
-Correspóndese parcialmente coa IBA 004 Costa da Morte (Norte), incluida no inventario de SEO/BirdLife (1998).
-Sitio de Interese Nacional “Cabo Vilán”.
CONCELLOS: Ames, Boqueixón, Brión, Santiago de Compostela, Teo, Val do Dubra e Vedra
A comarca de Santiago está situada no centro-sur da provincia de A Coruña. É unha área que inclúe outras comarcas con entidade propia como A Ulla, parte de Amaía ou o Val do Dubra.
O territorio preséntase cunha gran diversidade de formas debido á confluencia de factores téctónicos, como a gran falla que o rompe de norte a sur, e da erosión dos numerosos ríos que a atravesan que forman parte das concas do Tambre, ao norte, e do Ulla, ao sur.
Os espazos naturais están asociados aos ríos. Conta ademais cunha grande riqueza botánica en parques e xardíns, tanto públicos como privados.
O concello de Catoira está situado na banda sur da Ría de Arousa, nun terreo de transición co esteiro do Ulla (espazo protexido).Ten unha costa baixa, con alternancia de zonas rochosas e areosas, con alguns seos e numerosos bancos de area e lameiros producidos polos sedimentos que achega o río. Está moi ocupada por recheos e construcións.
O concello de Laxe está situado no corazón da Costa da Morte, entre a ría de Corme e Laxe e o litoral de mar aberto. Ten unha costa moi diversa na que se alternan grandes areais e marismas, ría, enseadas, cabos, illotes, furnas... con tramos expostos e protexidos, zonas baixas e elevados cantís. É dun grande interese paisaxístico, xeolóxico e biolóxico. Está protexida no LIC/ZEC e ZEPA “Costa da Morte” e na Paisaxe Protexida “Penedos de Traba e Pasarela”.
A costa da Pobra do Caramiñal atópase na banda norte da Ría de Arousa, con orientación ao sur e ao abrigo da serra do Barbanza. Alternan amplos areais con pequenas e acolledoras praias e tramos rochosos de pouca altura onde. É un litoral de enorme interese económico, paisaxístico e cultural.
Litoral do concello de Ortigueira, na ría de Ortigueira. Protexido nos LICs/ZECs "Estaca de Bares" e "Ortigueira-Mera", na ZEPA "Ortigueira-O Ladrido" e como Lugar de Importancia Internacional.
O concello da Coruña ten unha costa moi recortada e variada, parte na ría, onde se atopa o porto da cidade, e parte en mar aberto onde se suceden cantís e fermosas praias como as de Orzán e Riazor.
A costa comprendida entre a Punta de Mera e Torella é un espazo de mar aberto que separa as rías da Coruña e Betanzos-Ares. Un espazo de enormes valores paisaxísticos e ecolóxicos.
O concello de Vimianzo está situado, na súa maior parte, no núcleo do Val de Soneira -o val do río Grande-. Conta con dous pequenos tramos de litoral, na costa ao mar aberto e no interior da Ría de Camariñas. Está protexido no LIC/ZEC e ZEPA “Costa da Morte”.
A ría de Corme e Laxe está situada na Costa da Morte. Ábrese entre as puntas do Roncudo (ao norte) e Laxe (ao sur), na saída ao mar do río Anllóns. Nesta ría pódense distinguir dúas áreas diferenciadas: o interior, formado polo esteiro do Anllóns, protexido da forza do mar por unha barra de area de 2 km; e o resto do espazo, máis aberto, rochoso e recortado con algunhas zonas abrigadas nas que hai praias. As vilas máis importantes son Corme, Ponteceso e Laxe. Está protexida no LIC/ZEC “Río Anllóns” e “Costa da Morte” e na ZEPA “Costa da Morte”.
O concello de Ponteceso está situado na marxe dereita da ría de Corme e Laxe e na costa de mar aberto, entre as puntas do Roncudo e Queimada. Os principais núcleos de poboación son Ponteceso e Corme. Acolle áreas de grande valor paisaxístico e biolóxico asociados ás costas e ao río. Está protexida nos LICs/ZECs “Costa da Morte” e “Río Anllóns” e na ZEPA “Espazo Mariño da Costa da Morte”.
O concello de Camariñas está situado no centro da Costa da Morte. Ten unha parte de costa moi exposta polo norte e o oeste e outra parte protexida, dentro da ría, polo sur. Acolle importantes áreas de interese paisaxístico, xeolóxico, ecolóxico e cultural. Está protexida no LIC/ZEC e ZEPA “Costa da Morte”,no Sitio Natural de Interese Nacional “Cabo Vilán” e no Lugar de Interese Xeolóxico “Praia do Trece”.
CABANA DE BERGANTIÑOS está situado no fondo e na banda sur da ría de Corme e Laxe, onde ten un amplo tramo de litoral, en parte protexido nos LICs/ZECs “Río Anllóns” e “Costa da Morte”.
O concello de Malpica de Bergantiños forma parte do tramo de litoral coñecido como Costa da Morte, unha sucesión de cantís abruptos entre os que se atopan algunhas praias e que inclúe as illas Sisargas.
Acolle importantes valores naturais e culturais. Parte do litoral está protexido no LIC/ZEC e ZEPA “Costa da Morte”.
O concello de Carballo forma da parte da Costa da Morte, unha costa exposta aberta ao océano e moi diversa, na que se alternan grandes areais e marismas, enseadas cabos, illas... con zonas baixas e elevados cantís. Parte do litoral está protexido no LIC/ZEC e ZEPA “Costa da Morte”.
O concello de Arteixo atópase na fachada atlántica, no comezo do tramo de costa coñecido como “A Costa da Morte”. Nos seus 19 km de costa atópanse cantís de distintas alturas, esteiros, coídos e extensos areais. É unha costa dun grande valor ecolóxico, paisaxístico e xeolóxico, cunha importante actividade industrial e turística. Unha parte está protexida no LIC/ZEC e ZEPA “Costa da Morte”.
O concello de A Laracha ten unha única parroquia que da ao mar, Caión. Está situada na Costa da Morte e ten un litoral que alterna cantís e areais de grande valor paisaxístico e biolóxico.
É unha ría curta e ampla, que se abre entre as puntas do Seixo Branco e Herminia, cunha separación de 4 km, e unha lonxitude total de 14 km, dos que case a metade corresponden á chamada ría do Burgo formada polo esteiro do Mero, que está separada da parte máis ancha pola frecha de Santa Cristina.
O concello de Oleiros ten unha liña litoral de case 40 km. Unha parte na ría do Burgo, outra na ría da Coruña, unha terceira mirando ao mar aberto e outra na boca da ría de Betanzos. Parte está protexida no LIC/ZEC e Monumento Natural “Costa de Dexo e Seixo Branco”
Proposto en 2011 como Lugar de importancia comunitaria (LIC) e Zona especial de conservación (ZEC).
Inclúe o tramo final do río Baxoi desde Ponte Baxoi ata a punta Redonda e unha pequena parte da frecha que forma a praia Grande de Miño. Os ecosistemas de maior interese son o esteiro, as dunas e un pequeno bosque de ribeira.
Rías da Costa Átártabra nos concellos de Ares, Fene, Cabanas, Pontedeume, Miño, Paderne, Sada e Oleiros. Ábrense entre as puntas Coitelada (Ares) e Torrella (Oleiros). Pódense considerar dúas rías que comparten unha boca común, aínda que cada unha delas ten as súas propias características.
2. A Barbanza desde a ría
A comarca do Barbanza ou Arousa Norte atópase no suroeste da provincia da Coruña,
ocupando a parte sur na península do mesmo nome. O territorio está ocupado na súa maior
parte pola serra do Barbanza e a costa da banda norte da ría de Arousa e un tramo de mar
aberto ata pasado o cabo Corrubedo.
O último tramo do esteiro do Ulla ocupa parte das costas de Rianxo, e numerosos cursos
fluviais de pequeno percorrido baixan da serra directamente ao mar.
As principais actividades son os servizos (destaca o turismo), a pesca, a industria (sobre todo
relacionada coa pesca) e a construción.
Ten un rico patrimonio natural centrado especialmente na costa exterior e no esteiro do Ulla.
3. SUPERFICIE:
246,8 km2
POBOACIÓN:
67.683 habitantes
(2014)
CONCELLOS:
Boiro, A Pobra do
Caramiñal, Rianxo e
Ribeira.
ESPAZOS
PROTEXIDOS:
-Parque Nacional da
Illas Atlánticas
-Parque Natural de
Corrubedo
-LICs “Sistema Fluvial
Ulla-Deza”, “Ons-O
Grove” “Complexo
Húmido de
Corrubedo”
-Sitio de Interese
Nacional “Cumio da
Curotiña”.
-Humidal RAMSAR e
ZEPA Corrubedo
5. ACTIVIDADES
Porto de Ribeira
As principais actividades son os servizos (destaca o turismo), a pesca, o marisqueo e os
cultivos mariños, a industria (sobre todo relacionada coa pesca) e a construción.
6. Barcos pescando na boca da Ría de Arousa. A Confraría da Pobra ofrece, dentro do proxecto Pescanatur, a posibilidade
de facer turismo mariñeiro cos mariscadores a flote ou nas praias e cos mariñeiros e mariscadoras.
8. PATRIMONIO
É unha comarca que acolle importantes restos arqueolóxicos (petróglifos, castros, dolmes,
mámoas...) e unha grande variedade de elementos etnográficos (embarcacións tradicionais,
hórreos, nucleos tradicionais, peiraos, pontes...) e monumentos histórico-artisticos (igrexas,
pazos, faros...).
Casota do Páramo, no lugar de A Graña, nos cumes da serra da
Barbanza. Nunha das pedras ten gravado un petróglifo.
9. Arca da Barbanza
Por toda a serra existen numerosas
necrópoles megalíticas do Neolítico (entre
4.500 e 2.800 a.C.). Unha ruta indicada
permite percorrer unha zona con trinta
mámoas, algunhas escavadas: Outeriño do
Pan, O Páramo, O Armadoiro, Pozo da Lagoa,
Pedra da Xesta, A Cavad, O Carqueixal, Porto
Travesoo, O Outeiro, A Barbanza...
10. Dolme de Axeitos, na parroquia de Oleiros, con aproximadamente 4.000 anos de antigüidade. Nos arredores de
Corrubedo consérvanse abondantes restos arqueolóxicos que dan mostra de que estivo poboada desde tempos antigos.
Hai numerosas lendas que fan referencia a un poboado palafítico ou á existencia da cidade de Valverde ou Reirís
debaixo das dunas e na lagoa do Carregal. Tamén din que hai un barco afundido que fai soar a serea as noites de néboa.
Outros dín que é unha serea ou o Boi Bruón.
11. Laxe das Cabras (Palmeira, Ribeira)
Nas terras da Barbanza hai localizados numerosos petróglifos. Algúns deles poden visitarse ao estaren sinalizados ou
formar parte de rutas indicadas.
13. Castro do Neixón, na península do mesmo nome na parroquia de Cespón (Boiro). É un conxunto formado por dous
castros (Pequeno e Grande) con máis de 2.500 anos de antigüidade, e o Centro Arqueolóxico do Barbanza onde se
recollen diversos restos arqueolóxicos e se explica a vida nos castros.
15. Castro do Porto Baixo (Anquieiro, Carreira), no interio do Parque Natural de Corrubedo. Descuberto por casualidade no
ano 1978, facendo extraccións ilegais de area. Está moi deteriorado.
30. CONCELLOS
SUPERFICIE: 86,47 km2
POBOACIÓN: 19.060 habitantes
(2014)
PARROQUIAS: Abanqueiro,
Bealo, Boiro, Castro, Cespón,
Cures, Lampón e Macenda.
Antigo porto de Cabo da Cruz.
Ao fondo Escarabote e a serra
do Barbanza.
BOIRO
Está situado no centro da comarca, entre a serra do Barbanza e a costa da Ría de Arousa.
O territorio está formado en gran parte pola serra da Barbanza cos cumes máis elevados no
Pouso Cabalo (692 m), Fonte da Égoas (626 m) e monte Meán (594 m), e unha estreita faixa
costeira de releve achairado. A costa é moi recortada con dúas amplas enseadas (Beluso e
Escarabote) separadas pola península do Cabo da Cruz, e amplos areais.
Os ríos máis importantes son o Beluso, Grande, Coroño e Barbanza (curso alto).
31. Escarabote desde a
praia de Barrañán
As principais actividades son a pesca, o marisqueo e a acuicultura, os servizos e a industria
conserveira.
As áreas de maior valor natural atópanse nos ríos (fervenzas do río Cadarnoxo), na costa
(praias, dunas e esteiros) e na serra.
Ten un rico patrimonio etnográfico e histórico-artístico: petróglifos (Petón do Castro,
Agüeiros), dolmes (Casota do Páramo, Arca do Barbanza), mámoas, castros (O Neixón, O
Achadizo), calzada romana (monte Vitres), pontes, igrexas...
32. A Pobra vista
desde o cume da
Curotiña
SUPERFICIE: 32,37 km2
POBOACIÓN: 9.672
habitantes (2014)
PARROQUIAS: O
Caramiñal, Lesón,
Posmarcos e O Xobre
ou O Maño.
A POBRA DO CARAMIÑAL
Situada entre a serra do Barbanza e a costa da Ría de Arousa. O Territorio ocupa, na súa maior
parte a aba sur da serra do Barbanza, coas máximas altitudes no monte Barbanza (648 m),
Campo Raposo (630 m) e Os Forcados (618 m). Ao longo da costa esténdese unha faixa
achairada que non supera os 100 m de ancho. Os ríos máis importantes son o Pedras (co
Barbanza e o Lérez) e o Tilleiros.
33. Porto e vila da Pobra. A Pobra é un importante porto de
descarga de túnidos destinados á industria conserveira.
As principais actividades son os servizos e as relacionadas co mar: pesca, marisqueo,
acuicultura e industrias derivadas.
Os espazos de maior interese natural atópanse na serra do Barbanza, que inclúe o Sitio de
Interese Nacional “Cumio da Curotiña”, e no Río Pedras-Barbanza, onde hai fermosas
fervenzas e pozas.
O patrimonio cultural é moi variado: petróglifos, castros, pontes antigas, pazos, igrexas... No
pazo de Bermúdez atópase o Museo de Valle Inclán e no Parque do Castelo a Casa Mariñeira,
que acolle a Oficina Turística e unha sala de exposicións.
Detalle do pazo de Bermúdez, de
estilo renacentista, que acolle o
Museo de Valle Inclán.
34. Porto e vila de Rianxo.
Rianxo é un porto de
baixura dedicado a artes
tradicionais que recibeu
un pulo importante cos
cultivos en bateas.
SUPERFICIE: 58,82 km2
POBOACIÓN: 11.386
habitantes (2015)
PARROQUIAS: O Araño,
Asados, Isorna, Leiro,
Rianxo e Taragoña.
RIANXO
Está situado ao leste da comarca, entre a aba sur da serra da Muralla, o fondo da ría de
Arousa e a desembocadura do Ulla. No relevo distínguense varias zonas, a faixa costeira,
baixa e irregular, unha fileira de pequenos cumes paralelos á costa, o val do Río Te e a serra
da Muralla, onde se atopan as máximas elevacións (A Muralla, con 678 m, monte Freito, con
624 m e Pedride, con 604 m).
35. Detalle da sala dedicada á
carpintería de ribeira no
Museo do Mar.
As principais actividades son a pesca de baixura, o marisqueo, a acuicultura e os servizos.
Os lugares de maior interese natural atópanse na costa, onde unha parte está protexida no
LIC “Sistema Fluvial Ulla Deza”, no río Te e nos cumes da Muralla, desde onde se divisan
unhas estupendas vistas da ría.
Acolle un rico patrimonio etnográfico e histórico artístico: mámoas, castros, petroglifos,
hórreos, pazos, igrexas... Na vila de Rianxo atópase o Museo e A Aula Activa do Mar.
Monumento a Castelao,
importante político, escritor
e debuxante, nado en
Rianxo
36. Vista aérea de Ribeira,
con Castiñeiras no
primeiro plano
SUPERFICIE: 66,30 km2
POBOACIÓN: 27.565
habitantes (2014)
PARROQUIAS: Aguiño,
Artes, Carreiras,
Castiñeiras, Corrubedo,
Oleiros, Olveira, Palmeira
e Ribeira.
RIBEIRA
Ocupa o extremo suroeste da península da Barbanza, entre o final da ría de Arousa e as costas
abertas de Corrubedo. O Territorio repártese entre as últimas estribacións da serra da
Barbanza (Os Forcados, con 618m; San Alberte, con 215 m e O Castro, con 209 m) e unha
ampla chaira litoral. A costa é moi recortada e con abundancia de illas e illotes que pechan a
boca da ría, entre as que destacan Sálvora, Bionta e Nor.
O río principal é o Arlés que baixa da Barbanza e desemboca en Corrubedo formando a lagoa
de Carregal.
37. Porto e vila de Ribeira. O porto pesqueiro máis
importante da Ría de Arousa e un dos máis importantes
en pesca de baixura do país.
As actividades máis importantes están relacionadas coa pesca, que xenera unha variada gama
de empresas dedicadas á captura, comercialización e transformación. Tamén son importantes
os servizos e a construción, cunha grande relevancia do turismo.
Acolle importantes espazos naturais protexidos no “Parque Nacional da Illas Atlánticas”
(arquipélago de Sálvora), e do LIC e Parque Natural de Corrubedo.
O patrimonio cultural está representado por castros, dolmes, petróglifos, igrexas, pazos,
portos antigos... En Artes hai un Museo Arqueolóxico e en Vilar (Carreira) está o Centro de
Interpretación dos Ecosistemas Litorais de Galiza.
Lonxa de Ribeira. As lonxas son lugares
interesantes para observar o traballo das xentes
do mar e estudar as especies que capturan.
38. RELEVO
Serra da Barbanza desde a banda sur da ría de Arousa
O territorio da comarca forma parte da aba sur da serra do Barbanza e a oeste da Muralla,
dous macizos graníticos que se estenden desde a Depresión Meridiana con dirección NE-SO
polo centro da península, separando as rías de Arousa e Noia.
Son bloques elevados e fracturados por fallas con direción N-S polas que circulan os principais
cursos fluviais. A falla máis ampla sitúase entre Boiro e Noia e por ela circulan os ríos Tállara,
cara ao norte e Coroño, cara ao sur.
En xeral os montes teñen ladeiras de moito desnivel que caen bruscamente cara ao mar, e
nos cumes hai amplas superficies achairadas.
Por toda a liña costeira sitúase unha faixa estreita de terreo chan que, en xeral, non supera os
2 km de ancho. A zona máis ampla atópase na área de Corrubedo.
40. Abrótega (Asphodelus albus)
A vexetación dos cumes está dominada polo mato de toxos, breixos e xestas. Está repoboada
con piñeiros nas partes altas e piñeiros e eucalitos nas zonas baixas.
No fondo dos vales, quedan pequenas manchas de bosque autóctono con carballos,
sobreiras, sanguiños, pereiras bravas, estripos... Hai cabalos e vacas en libertade.
A serra do Barbanza acolle un importante patrimonio arqueolóxico: antas, mámoas,
petróglifos, vía romana, pontes medievais...
Breixos (Erica cinerea)
43. A serra da Barbanza vai perdendo altura ata rematar no extremo da península, nas proximidades da Punta Falcoeira
SERRA DA BARBANZA
Esténdese con dirección NE-SO ao longo da península do Barbanza entre as Rías de Noia, ao
Norte e a de Arousa, ao Sur, facendo de linde entre as comarca de Barbanza e Noia. É un
grande bloque de granitos e xistos paleozoicos que se ergueron nos últimos tempos da
Oroxenia Alpina. As alturas máximas nesta comarca son o Iroite (685), Barbanza (652 m) e Os
Forcados (618 m). Por riba dos 500 m a península do Barbanza é un extenso altiplán
erosionado, dividido en dúas áreas por unha falla que vai de Boiro a Portosín.
Os ríos teñen cursos curtos e de grandes desniveis.
45. Vista desde o cume da Curotiña sobra A Pobra e a Ría de Arousa
Un dos aspectos máis interesantes desta serra son as vistas panorámicas sobre as rías de
Arousa e Noia e, e as costas de Corrubedo e Aguiño.
Pódese acceder desde Boiro, A Pobra ou Ribeira.
47. Vista desde o Alto da Torre: A Curotiña, A Curota e os Forcados.
Os cumes da Curotiña, con 368 m e A Curota con 498 m forman parte dun espazo protexido como Sitio Natural de
Interese Nacional, polas vistas impresionantes sobre as rías de Arousa e a costa de Corrubedo e Xuño.
48. MONTE TAÚME
Un pequeno cume de 240 m de altitude situado no linde entre Ribeira e Porto do Son. Está
coroado por unha torre de vixiancia e salvamento marítimo. Desde o cume hai unhas vistas
espectaculares sobre a costa. Accédese desde Seráns (Porto do Son).
Punta Pardiñeiras co monte Taúme ao fondo
50. A MURALLA
Chamada tamén monte Treito. Esténdese con direción norte-sur entre a serra da Barbanza e a
Depresión Meridiana, nos lindes das comarcas da Barbanza, Noia e O Sar. Os cumes máis altos
son a Muralla, con 674 m e Monte Freire, con 624 m. A zona noroeste, no linde con Lousame
coñécese como montes da Xenela. Na aba sur e oeste nacen os ríos Beluso e Te.
Accedese desde Rianxo por Araño e Vilar á Cruz do Treito, lugar onde se xuntan os concellos
de Rianxo, Lousame, Dodro e Rois e as comarcas do Barbanza, Noia e Padrón.
51. Cumes do Muralla e o monte Freire. As rochas dominantes son granitos moi deformados e erosionados
52. Vista desde a Muralla sobre a Ría de Arousa coas luces da mañán.
No primeiro plano o núcleo de Vilar (Rianxo) nas abas sur da Serra.
53. OS RÍOS
Pequeno salto no río Pedras
O río máis importante da comarca é o Ulla, que ten en terras de Rianxo o último tramo do seu
esteiro no encontro coa ría de Arousa. O resto dos cursos fluviais caen directamente ao mar
desde as serras do Barbanza e Muralla, con cursos de grande desnivel e curto percorrido nos
que abondan os rápidos e as fervenzas. Os máis importantes que desembocan na ría de
Arousa, de leste o oeste, son o Te, Beluso, Grande, Coroño e Pedras-Barbanza-Lérez. O Artes
desauga en Corrubedo.
55. Bosque de ribeira no río Te
Os ecosistemas máis interesantes son
os bosques de ribeira que se
conservan nos vales máis abruptos e
os numerosos esteiros que se forman
nas desembocaduras nos que hai
unha rica flora e fauna acuática e de
ribeira.
Amieira (Alnus glutinosa) unha das
árbores de ribeira máis comúns
56. Brotes novos do fento palla real
(Osmunda regalis)
Pé de boi (Oenanthe crocata)
59. O Ulla en Rianxo, nunha mañán de inverno
RÍO ULLA
O río Ulla, cunha lonxitude de 130 km, é o segundo máis importante de Galiza despois do
Miño-Sil. nace en terras de Monterroso a 640 m de altura, ao norte da serra do Farelo e
desemboca na ría de Arousa formando un amplo esteiro dunha grande riqueza ecolóxica que
está protexido no LIC “Sistema Fluvial Ulla-Deza”.
62. RÍO TE
Nace ao sur do Monte Muralla e despois de percorrer o concello de Rianxo desemboca na ría
de Arousa na enseada da Carballeira. Os principais afluentes son o Muíño do Conde, Batán e
Muíños pola dereita; e o Devesa, pola esquerda.
63. Fervenza nunha das cabeceiras do Te que baixa da
Muralla, no linde entre Rianxo e Dodro
FERVENZA DO BASTÓN
Araño (Rianxo). O río Treito, afluente do Te, forma
numerosos rápidos e fervenzas. en rochas graníticas. A máis
grande, a fervenza do Bastón, ten uns 3 m de altura.
COMO CHEGAR: na estrada de Padrón a Ribeira entre Burés e
Araño cóllese á dereita un cruce que vai a Ermida e Ferreiría.
Séguese ata Ferreiría onde remata a pista asfaltada (2,3 km),
continúase por unha pista de terra durante uns 800 m e logo
andando por un camiño que segue e despois por unha
desviación á dereita baixa cara ao río (outros 700 m).
65. RÍO BELUSO
Nace nos montes de Siroña e atravesa terras do concello de Rianxo e desauga na Enseada de
Beluso, na Ría de Arousa.
66. RÍO GRANDE
Nace en Macenda, nas últimas
estribación da Barbanza cara ao leste,
atravesa terras do concello de Rianxo e
desauga na Enseada de Beluso. Os
principais afluentes son o Confurco e
Bouza. Un sendeiro sinalizado permite
seguir o río nunha grande parte do seu
curso.
67. Esteiro do río Coroño en Boiro
RÍO COROÑO
Nace na vertente oriental da serra da Barbanza en Moimenta (Macenda-Boiro) e despois de
percorrer o concello de Boiro desemboca na Ría de Arousa, nas proximidades da praia de
Barraña. O principal afluente é o Graña.
69. FERVENZA DE CUBELOS OU CADARNOXO
(Cures, Boiro)
No río Graña, afluente do Coroño na ladeira
occidental da serra da Barbanza. O río cae nun
desnivel de 30 m en rochas graníticas.
COMO CHEGAR: na estrada de Boiro a Noia cóllese
un desvío en Moimenta que vai ata a Estación de
Vixiancia Aérea e despois de 500 m a estrada que
pasa pola fervenza.
70. Vista dos vales do San Xoán (esquerda) e Barbanza (de fronte), desde o miradoiro da Curota
RÍO PEDRAS
Fórmase ao xuntarse o Barbanza e o San Xoán e despois de 12 km de percorrido en terreos da
Pobra do Caramiñal desemboca xunto á praia de San Lázaro, na ría de Arousa. O seu principal
afluente é o Salgueiros pola esquerda. Salva grandes desniveis en rochas graníticas nas que
forma tobogáns, pozas e fervenzas.
71. Ponte da Misarela sobre o río San Xoán. Crese que formou parte da Vía Romana que cruzaba a Barbanza. Debe o seu
nome a un mosteiro que existíu antigamente na zona. Fray Martín Sarmiento cita na súa viaxe a Galicia (1745) esta
ponte ao pé do mosteiro xa abandoado.
73. O RÍO BARBANZA baixa do monte Xestoso (Boiro) e no seu percorrido escava un val profundo con fortes desniveis entre
rochas graníticas onde alternan pozas, rápidos e pequenas fervenzas. A vexetación das ribeiras é unha mestura de
eucaliptos, piñeiros, sobreiras, amieitas, toxos, xestas… Xúntase co San Xoán na parroquia de Lesón.
75. FERVENZA DA MISARELA
(Lesón, A Pobra do Caramiñal).
O río San Xoán ou Folgoso, afluente do río Pedras
baixa da Pedra Furada, na vertente oriental da
Serra da Babanza e xunto co río Barbanza forma o
río Pedras. Na parte alta da serra esbara por
unhas empinadas ladeiras graníticas nunha longa
sucesión de tobogáns, saltos e pozas.
COMO CHEGAR : na Pobra do Caramiñal cóllese a
estrada ata Aldeavella (3,8 km) e logo vaise a pe
ata a ponte da Misarela. Despois de cruzar a
ponte e os restos do mosteiro de San Xoán da
Misarela ascéndese por un camiño ata chegar ás
fervenzas e pozas do río Folgoso. Pola dereita
báixase ata a confluencia co río Barbanza e o
canón.
78. RÍO LÉREZ
Nace no monte Meán (Boiro) e desemboca
no mesmo esteiro que o Pedras, ao pé da
praia de Raposiños, na Pobra.
79. Desembocadura do rego de Artes, entre as praias da Ferreira e da Lagoa
RÍO de ARTES
Nace en Folgoso, na Curota e desemboca en Corrubedo, formando unha ampla marisma que
da lugar á lagoa de Carregal, unha área de gran valor ecolóxico incluída no Parque Natural de
Corrubedo.
80. FERVENZA DE PORTAS OU SAN AMEDIO
Oleiros (Ribeira), no río de Artes. Hai varias
fervenzas, rápidos e tobogáns. A máis alta
mide uns 15 m de altura. Na parte alta da
fervenza consérvanse os restos dun encoro
que collía a auga para unha antiga central
eléctrica.
COMO CHEGAR: pódese acceder desde
Oleiros ou desde A Pobra (pola estrada da
Curota). Vese desde o camping Ría de
Arousa 2 e pódese acceder polo camiño que
rodea o camping pola dereita e sobe ao
monte. Tamén se pode baixar desde San
Amedio, na Curota.
81. A COSTA
Costa de Arousa Norte
As comarca da Barbanza ten unha ampla liña costeira, na marxe norte da ría de Arousa e a
costa exterior desde a punta de Sagres ata a o comezo da praia de Espiñeirido e a Punta da
Laxe Brava.
É unha costa moi recortada onde alternan illas, illotes, esteiros, praias e areais, enseadas,
tramos rochosos baixos e cantís, en zonas abrigadas, orientadas ao sur, no interior da ría, e en
áreas expostas de mar aberto con orientación ao oeste.
82. Ondas no Cabo Corrubedo
A costa da Barbanza acolle ecosistemas de gran valor biolóxico que dan lugar a espazos
naturais de gran interese e son a base dunha importante actividade marisqueira, pesqueira,
acuícola, industrial e turística.
Varios tramos están protexidos no Parque Nacional da Illas Atlánticas, no Parque Natural de
Corrubedo e nos LICs “Sistema Fluvial Ulla-Deza” e “Ons-O Grove”.
83. Con de Nor, un característico illote rochoso que destaca na boca da ría
84. Silene Scabriflora subsp. gallaecica
(endemismo do NO peninsular)
As espigas lanudas de rabo de lebre (Lagurus
ovatus) aparecen durante o verán nos areais do
85. Por todas partes, entre as rochas do litoral, medra o
prixel do mar (Crithmun maritimum) unha planta
que os navengantes dos tempos antigos comían en
ensalada para previr o escorbuto.
As rochas da zona supralitoral atópanse
cubertas por varias clases de liques.
86. Xunco mariño.
Forma grandes pradeiras nas marismas
que so cobre ocasionalmente a marea.
Bocho e verdello, dúas algas comúns nos esteiros
87. Ameixas. Os areais protexidos do interior da ría son un excelente lugar para o desenvolvemento de bivalvos que se
atopan por toda a zona intermareal e son unha importante fonte de recursos para as xentes do mar.
88. Mexillóns, lapas, arneiróns, chuponas e cangrexos,
habitantes habituais das rochas do litoral.
Cagón (Arenicola marina), un verme que vive nos
fondos areoso-fangosos alimentándose de
partículas que filtra da area.
89. Escarabellos de area (Eurynebria complanata)
Bilurico (Tringa totanus). Individuos procedentes de
Europa invernan por toda a costa galega nas zonas
lamacentas de marismos e esteiros.
90. A COSTA EXTERIOR da comarca da Barbanza mira ao mar aberto entre as rías de Muros e
Noia e Arousa, desde a Punta da Laxe Brava ata a punta de Sagres. Inclúe parte da praia de
Espiñeirido, a praia de Balieiros ou Basoña, o Cabo Corrubedo, as praias de Prado, Ladeira,
Pozas e Vilar, as lagoas e marismas de Carregal e Vixán e as puntas Falcoeiro e Sagres, nas que
se atopan numerosos illotes rochosos. É unha área de costa exposta dunha gran beleza
paisaxística e un enorme valor ecolóxico, protexida no Parque Natural de Corrubedo e no LIC
“Complexo Húmido de Corrubedo”. Está acollida tamén ao Convenio de RAMSAR e protexida
como ZEPA (Zona de Especial Protección para as aves).
Praia Reecabeira, Punta do Corgo, praia Balieiros, punta e praia de Corrubedo e boca da ría de Arousa
91. Praia de Balieiros, puntas Corgo, Laxe Brava e Pardiñeiras e praia do Rial, no comezo da costa da comarca
99. Praia e porto de Corrubedo. Ao fondo a praia Ladeira e a gran duna móbil.
100. Vista xeral da área dunar de Corrubedo desde o monte Castro da Cidade. Ao fondo o cabo Corrubedo, á esquerda as
praias Ladeira e Lagoa de 4.250 m de lonxitude e no primeiro plano a lagoa de Artes.
COMPLEXO DUNAR DE CORRUBEDO
Unha barreira areosa de máis de 4 km de lonxitude, na que destaca unha gran duna móbil de 1 km.
Formouse no período cuaternario, hai uns 12.000 ou 15.000 anos pola acumulación da area que pechou
unha antiga badía e impedíu a saída ao mar de varios regatos o que deu orixe a varias lagoas pouco
fondas que, co paso do tempo, se foron colmatando cos restos vexetais e os sedimentos. Na actualidade a
área interior está ocupada por marismas e varias lagoas, unhas de auga salgada (Carregal e Artes)
comunicadas co mar pola canle de desaugadoiro do rego Arles, e a outra de auga doce (Vixán). A zona de
praia está formada por cordóns de dunas fixadas pola vexetación e a gran duna móbil que avanza lenta e
constantemente cara ao interior.
101. A DUNA MÓBIL DE CORRUBEDO ten máis de 1 km de lonxitude, 200-250 m de anchura e 20 a15 m de altura e avanza en
dirección noroeste.
104. LAGOA DE CARREGAL. Está alimentada polos ríos Artes, Silves e Longo e comunicada polo mar por unha canle pola
que penetra auga salgada coas pleamares.
105. LAGOA DE VIXÁN. Está separada do mar pola cadea de dunas da praia. Ao fondo a punta de Sagres.
117. PUNTA FALCOEIRA. Formada por grandes bloques de granito con bolos e covas.
Moi preto están as illas de Sagres e Falcoeiro.
118. Punta Falcoeiro e illotes de Sagres. Na entrada norte da ría de Arousa, entre Sálvora e a punta Falcoeiro hai numerosos
illotes e baixos rochosos que dificultan a navegación sobre os que hai unha lenda moi curiosa. Os illotes Sagres e
Falcoeiro estaban namorados da illa Forcadiña. Pelexaron a morte, e dun puñetazo Sagres mandou ao Falcoeiro para a
outra punta e partiulle a lingua e sete anacos que formaron o arrecife do Carreiro ou das Sete Línguas fronte a Aguiño.
119. Vista xeral da ría de Arousa desde o Barbanza
RÍA DE AROUSA
Ábrese entre as puntas Covasa e Sagres, ao norte e O Castelo (na península do Grove), ao sur,
separada da ría de Muros e Noia polo macizo montañoso da serra da Barbanza. É a maior das
rías galegas, con 25 km de lonxitude, 10 km de ancho na zona máis ampla e 230 km2
de
superficie. Está formada pola unión dos vales fluviais dos ríos Ulla e Umia, e nela desaugan
numerosos ríos de menor entidade, nesta comarca, na banda norte da ría o Te, Beluso,
Grande, Coroño e Pedras-Barbanza-Lérez, que baixan da serra da Barbanza e Muralla. A
marxe dereita da ría, desde o esteiro do Ulla até a boca, é máis abrupta e de maiores
fonduras. Na entrada atópanse as illas de Sálvora, Bionta e Nor.
120. Boca norte da Ría de Arousa coas illas de Sálvora, Vionta, Nor, Sagres... e a punta Falcoeira
É unha ría ampla e aberta de perfil moi irregular na que se poden atopar múltiples
formacións. Nesta comarca illas (Rúa, O Carreiro, Coroso, Benencia...), penínsulas (Cabo da
Cruz), esteiros (Ulla, Te, Beluso, Coroño, Pedras...), enseadas (Santa Uxía, Palmeira,
Taragoña...), areais (Castiñeiras, Coroso, Cabío, Esteiro, Barraña...).
As condicións ambientais desta ría e a súa produtividade fan que teña unha alta densidade de
poboación e numerosos núcleos habitados entre os que destacan Ribeira, Palmeira, A Pobra,
Boiro, Cabo de Cruz e Rianxo.
Acolle áreas de grande interese ecolóxico, en especial para as aves mariñas.
124. Entre as praias do Castro e das Tascas atópase un
conxunto de illotes rochosos AS CENTOLEIRAS e O
CARREIRO (illa das Sete Línguas).
PRAIA CELEIRÁNS (Aguiño)
127. A ILLA DE SÁLVORA e os illotes próximos (Vionta, Gaivoteira, Herbosa e Nor) están situadas na boca da Ría
de Arousa. Sálvora é a illa máis grande, de perfil chan, algo máis escarpada polo sur, cunha altura máxima
de 77 m. Forman parte do Parque Natural das Illas Atlánticas.
Sálvora e Aguiño
128. Illa de Sálvora: faro, vivendas e pazo no
que houbo unha
fábrica de salga. En 1870 instalouse em
Sálvora a primeira fábrica de salga da ría
de Arousa. Posteriormente convertiuse en
residencia.
O poboado de Sálvora estivo habitado ata
1960.
173. PUNTA DE PATIÑO E AS TRES CRUCES (Rianxo) que indican o comezo do esteiro do Ulla.
174. AS ÁRBORES
Sobreiras á beira do río Pedras
A maior parte do terreo forestal está ocupado por piñeiros nas partes altas e piñeiros e
eucalitos nas zonas baixas.
No fondo dos vales, quedan pequenas manchas de bosque autóctono con carballos,
sobreiras, sanguiños, pereiras bravas, estripos... Nalgúns parques e xardíns atópanse
exemplares de especies ornamentais de interese.
176. Magnolia grandiflora do Pazo de
Xunqueiras (A Pobra do Caramiñal)
-3,89 m de perímetro
Sobreira (Quercus suber) en Asados (Rianxo).
-5 m de perímetro no toro.
177. ESPAZOS PROTEXIDOS
Vista desde Sálvora sobre a boca norte da ría de Arousa
PARQUE NACIONAL DAS ILLAS ATLÁNTICAS
A illa de Sálvora e os illotes próximos (Vionta, Gaivoteira, Herbosa e Nor), situadas na boca da
Ría de Arousa, están incluídas no Parque Natural das Illas Atlánticas, que protexe unha área
de 781,67 ha, das que 242,86 son emerxidas.
Sálvora, a illa máis grande, está formada por granito vermello, ten un perfil chan, algo máis
escarpado polo sur, cunha altura máxima de 77 m.
A meirande parte da illa está cuberta de mato de toxo e na zona central hai plantacións de
eucaliptos. Nela aniñan gaivotas e corvos mariños cristados. Os seus propietarios Introduciron
especies cinexéticas como faisáns, coellos, perdices e cervos.
178. Vista aérea de Corrubedo. O sistema dunar exténdese ao longo dos 4 km de praia. A meirande parte das dunas están
fixadas pola vexetación e hai unha gran duna móbil.
PARQUE NATURAL COMPLEXO DUNAR DE CORRUBEDO
E LAGOAS DE CARREGAL E VIXÁN
Abrangue 966 ha, no suroeste da Península do Barbanza en terreos do concello de Ribeira.
Está formado por un amplo areal de 4 km de lonxitude limitado por cantís rochosos nos seus
extremos; a marisma do Carregal e a lagoa de auga doce de Vixán.
O LIC “Complexo húmido de Corrubedo” inclúe desde a Punta do Castro ata a illa de Sálvora
(926 ha).
Está declarado tamén ZONA HÚMIDA DE IMPORTANCIA INTERNACIONAL acollida ao
Convenio de RAMSAR e ZONA DE ESPECIAL PROTECIÓN PARA AS AVES (ZEPA)
179. Centro de Interpretación do Parque
e dos Ecosistemas litorais.
No complexo de Corrubedo atópanse representados diversos ecosistemas de gran interese
ecolóxico: costa rochosa e areosa, cantís, dunas fixas e móbiles, marismas, lagoas de auga
doce e de auga salgada e mato. Na área hai censadas arredor de 250 especies vexetais entre
as que se atopan endemismos de gran interese como Ranunculus ophioglossifolius,
Spiranthes aestivalis... A fauna é moi variada. Destacan especialmente as aves, con máis de 70
especies (limícolas, anátidas e mariñas), 10 especies de anfibios e 14 especies de réptiles.
As especiais condicións biolóxicas desta zona convértena na principal área de cría de peixes e
crustáceos que habitan na costa circundante.
Lagoa Vixán
180. Esteiro do Ulla
LIC SISTEMA FLUVIAL ULLA-DEZA
O Ulla é a fronteira natural entre as provincias de Pontevedra e A Coruña. O espazo protexido
abrangue 1.153 ha no curso do Ulla desde Arzúa ata a desembocadura, e varios afluentes.
Nesta comarca parte da costa do concello de Rianxo.
É unha zona de grande interese xeolóxico e biolóxico. Os ecosistemas máis relevantes son o
esteiro e marismas da desembocadura. As augas do Ulla son ricas en especies piscícolas. É o
único río da vertente atlántica galega no que hai salmón. Ademais pódense atopar lampreas,
troitas, sábalos, escalos, muxes...
181. LIC ONS-O GROVE
É un amplo espazo situado que abrangue o arquipélago de Ons e diferentes zonas da ría de
Arousa (a enseada do Umia, as dunas e praia da Lanzada, a lagoa Bodeira, as lagoas
naturalizadas de Rouxique, a punta do Carreirón e as pequenas illas e illotes de Areoso,
Pedregoso e Rúa. Os valores máis importantes residen na flora e fauna das cantís e fondos
mariños.
Nesta comarca está incluída Rúa, unha pequena illa rochosa situada fronte á costa de
Palmeira.
Illa de Rúa
182. SITIO NATURAL DE INTERESE NACIONAL (SIN) CUMIO DA CUROTIÑA
A zona protexida abrangue 50,26 ha na Pobra do Caramiñal. Son dous cumes de granito: A
Curotiña, con 368 m e A Curota con 498 m. O seu maior interese reside na vistas
impresionantes sobre a ría de Arousa e a costa de Corrubedo e Xuño.
Está rodeada de toxos e piñeiros. Hai cabalos e vacas en libertade.
Vista desde a Curotiña cara a Corrubedo
183. MONTAXE E FOTOS: Adela Leiro, Mon Daporta
revisado en xullo de 2017
