Comarca Mariña Central

As turbeiras do Xistral desde o Cadramón, no nacemento do río Pedrido, cabeceira do Masma
A Mariña Central, forma parte, xunto coa Oriental e Occidental dunha grande comarca
coñecida como A Mariña que ocupa toda a costa norte da provincia de Lugo, con fronte ao
mar Cantábrico. A Mariña Central é o tramo comprendido entre a ría de Foz e Burela. O
territorio diferénciase en dúas zonas: a faixa costeira, estreita e chan, que forma parte da
Rasa Cantábrica; e unha sucesión de vales e serras con dirección xeral SO-NO perpendiculares
ao mar que parten do Xistral, A Toxiza e Lourenzá. Os ríos principais son o Masma e o Ouro.
Acolle importantes áreas naturais con varios espazos protexidos.

SUPERFICIE:
500,9 km2
POBOACIÓN:
30.190 habitantes
CONCELLOS:
Alfoz, Burela, Foz, Lourenzá,
Mondoñedo e O Valadouro
ESPAZOS PROTEXIDOS:
LICs “Serra do Xistral”, “Foz-
Masma” e “Río Ouro”,
Monumento Natural “Cova do Rei
Cintolo”, Reserva da Biosfera
Terras do Miño.

CLIMA
Oceánico húmido, con veráns frescos

ACTIVIDADES
Pesca e marisqueo, industria, agrogandaría e servizos.
Lourenzá

PATRIMONIO
Conserva un rico patrimonio etnográfico e histórico artístico: conxuntos monumentais (a
cidade de Mondoñedo), castros (Fazouro, Zoñán... ), castelos (Alfoz, Tovar...), igrexas e
mosteiros (San Martiño de Mondoñedo, Vilanova de Lourenzá, catedral e igrexas de
Mondoñedo...), pazos, casas tradicionais, pontes, fontes....
A Ruta Norte do Camiño de Santiago atravesa a comarca desde Lourenzá a Mondoñedo,
camiño de Abadín.
Horreo en Lourenzá Palleira no Valadouro

Cruz do pau da Vella, Montes do Buio.
Na confluencia dos concellos de O Valadouro, Foz, Cervo e
Viveiro.
Hai varias hipóteses arredor deste monumento.
Hai quen considera que puido ser un ara dedicada aos deuses dos
camiños en época romana e que fose adoptada polo cristianismo.
O topónimo coa referencia á “Vella” pode ser alusión a unha
antiga deusa.
Dome de San Tomé de Recaré
(O Valedouro)

Castro de Fazouro, dos séculos I e II d.C. situado no leste
da praia de Arealonga. Nas escavacións atopáronse
cunchas de ostras, vieiras, mexillóns, percebes e
berberechos, así como anzois e pesos para redes.

Castro de Zoñán (Mondoñedo)

Castelo de Castrodouro (Alfoz)

Igrexa da Vila do Medio (Burela)
No seu interior conserva unhas
interesantes pinturas do século XVI

Basílica prerrománica de San Martiño de Mondoñedo, dos séculos
IX a XII. Declarada monumento histórico-artístico.
Foi a antiga sé episcopal da diócese de Mondoñedo.
No interior ten unhas pinturas murais dos séculos XIV a XVI.
Nos seus muros pódese ver unha mostra das rochas da zona:
lousas, xistos, calcarias, granito...

Basílica San Martiño de Mondoñedo

Catedral Basílica da Asunción (Mondoñedo), dos séculos
XII a XVIII; declarada Monumento Nacional en 1902.
Acolle os restos do mariscal Pardo de Cela.

Catedral Basílica da Asunción
(Mondoñedo)

Mosteiro dos Picos
(Mondoñedo)

Cemiterio da Couboeira (Mondoñedo)

Cruceiro na catedral de Mondoñedo
Fonte Vella de Mondoñedo, do século XVI

Fortaleza-pazo de Tovar (Lourenzá). Acolle o centro de Interpretación dos Pazos. Est´ña declarado BIC.

CONCELLOS
SUPERFICIE:
77,46 km2
POBOACIÓN:
1.903 habitantes (2014)
PARROQUIAS:
Adelán, Bacoi, Carballido,
O Castro de Ouro, Lagoa,
As Oiras, O Pereiro, O
Reirado e San Pedro de
Mor.
Penedos graníticos na Frouxeira
ALFOZ
Está situado ao sur da comarca, nas abas da serra do Xistral. O territorio está formado por
unha área montañosa nas estribacións do Xistral que ocupa o sur e parte do leste, cos puntos
máis altos no Alto da Cruz (839 m), Montemaior (749 m), Leboreiro (672 m) e Pena do Boi
(588 m); e o val do Ouro que descende ata os 250 m de altitude. A norte atópase o pequeno
macizo da Frouxeira.

Torre do Mariscal pardo de Cela en Alfoz de Castro
de Ouro. Atópase no alto dun castro a carón da
capela de San Salvador, desde o que hai unha
fermosas vistas do val de Alfoz. Declarado Ben de
Interese Turístico Nacional e Autonómico.
As principais actividades son agrogandaría, o sector forestal e os servizos. A capital municipal
é A Seara.
É un concello de paisaxes espectaculares e zonas de grande valor natural protexidas nos LICs
“Río Ouro” e “Serra do Xistral”. Tamén ten un grande patrimonio etnográfico (casas
tradicionais, hórreos, palleiras, muíños) e histórico artístico (igrexas, castelos, pontes).
Varias rutas indicadas permiten percorer a Frouxeira, a Serra do Xistral ou o Río Ouro.
Muíño e Batán na finca Galea, en Alfoz. Unha casa rural
que conta cun pequeno museo etnográfico da auga.

SUPERFICIE: 7,93 km2
POBOACIÓN: 9.580 habitantes (2015)
PARROQUIAS: Santa María de Burela
Vista de Burela desde o miradoiro da Área de lecer do monte Castelo
BURELA
Situado no estremo suroeste da comarca, no linde con Cervo. O territorio sitúase entre o final
da Rasa Cantábrica, na zona máis baixa e estreita da mesma, e as últimas estribacións dos
Montes do Buio, co cume máis alto no monte Buio ou Abedoenda, con 421 m.

Detalle dunha furna na costa de
Burela no lugar chamado A
Capela de Coedo.
Burela é un dos concellos máis novos,
separado do de Cervo en 1994.
As principais actividades son a pesca, a
industria e os servizos. Nos últimos anos o
seu porto pesqueiro, especializado na pesca
de túnidos, acadou un grande
desenvolvemento.
A súa costa ten un enorme interese natural e
conserva excelentes mostras de pregamentos
e furnas.
Porto de Burela, o principal porto
pesqueiro e de mercadorías da
Galiza cantábrica, especializado en
pesca de altura (gran Sol), e costeira
do bonito. A súa lonxa é unha das
máis importantes de Galiza.

SUPERFICIE:
100,25 km2
POBOACIÓN:
PARROQUIAS:
Cangas, Cordido, fazouro, Foz,
Nois, San Martiño de
Mondoñedo, Santa Cilla do
Valadouro, Santo Acisclo do
Valadouro e Vilaronte.
Foz desde a punta de San Bartolo.
A vila de Foz é de orixe fenicia. No
verán convértese nun importante
foco de atracción turística.
FOZ
Situado ao noroeste da comarca, entre os montes de Buio, que lle fan de linde polo oeste, e o
val do río Masma no leste. A zona costeira está ocupada por unha faixa chan que forma parte
da Rasa Cantábrica que se estende ao longo da costa, de NO a SE. Perpendicularmente á
costa hai unha alternancia de vales fluviais (Masma, Centiño, Ouro, Moucide) e pequenos
sistemas montañosos que non sobrepasan os 450 m de altitude.
Ao sur sitúanse o Macizo da Frouxeira, Pena do Voitre, Alto de Virín, con 493 m, e Corneira,
nos lindes con Alfoz, Mondoñedo e Lourenzá.
A máxima altitude é o Pelobrinco (477 m), nos montes do Buio.

As principais actividades son os servizos (comercio, hostelería...), a agrogandaría e o sector
forestal e, en menor medida, a pesca.
Ten unha costa interesante con lugares de grande valor xeolóxico e ecolóxico. Parte do
concello forma parte do LIC “Ría de Foz-Masma”.
Acolle un importante patrimonio histórico artistico no que destaca o castro de Fazouro e a
basílica de San Martiño de Mondoñedo.
Varias rutas indicadas permiten percorrer os lugares de maior interese: a costa, os montes da Frouxeira e
Corneira, o miradoiro do Pico da Lebre (Bispo Santo), as igrexas románicas...
Igrexa de Cangas de Foz
Foz

SUPERFICIE:
62,61 km2
POBOACIÓN:
PARROQUIAS:
Lourenzá, San Tomé de
Lourenzá, San Xurxo de
Lourenzá e Santo Adrao de
Lourenzá.
Vista de Vilanova de Lourenzá
LOURENZÁ
Situado no surleste da comarca. O territorio está formado por unha depresión tectónica
rodeada de montañas, modelada polos ríos Batán e Baos, afluentes do Masma que circulan
con dirección sur-norte. Ao norte pequenos cumes (Pena do Voitre, Alto de Virín, con 493 m,
e Corneira): ao leste a serra da Cadeira (Orrea, con 600 m); ao sur e oeste a serra de Lourenzá,
coa Pena do Porco, a máxima altitude do concello, con 726 m.
O río Masma percorre o norte do concello de oeste a leste.

Mosteiro de San Salvador de Lourenzá e igrexa de Santa María de
Valdeflores. O mosteiro foi fundado polo Conde Santo no século X e
reformado posteriormente. A fachada é do século XVII. No claustro
consérvase un “Pozo Santo”, que segundo a tradición ten augas que
curaban as doenzas dos peregrinos.
As principais actividades son a agrogandaría, o sector forestal, os servizos e a industria. A
capital municipal é Vilanova de Lourenzá. Destaca o cultivo das fabas, ás que se lle dedica
unha festa e un Centro de Interpretación.
Os lugares de interese natural están asociados aos ríos e ás serras nos que se poden facer
rutas de sendeirismo con paisaxes espectaculares.
Ten un importante patrimonio histórico-artístico e etnográfico: pazos, igrexas, mosteiros,
casas tradicionais, hórreos.

SUPERFICIE: 142,60 km2
POBOACIÓN: 4.611 habitantes
(2015).
PARROQUIAS: Argomoso, O
Carme, A Couboeira, Figueiras,
Lindín, Masma, Monmdoñedo,
Oirán, Os Remedios, San
Vicente de Trigás, santa María
Maior, Santiago de
Mondoñedo, Sasdónigas,
Vilamor e Viloalle.
Vista de Mondoñedo desde o Alto da Cruz da Cancelada
MONDOÑEDO
Situado ao sur da comarca. O centro do territorio é un profundo e amplo val en forma de Y
invertido polo que circulan o Valiñadares e o Tronceda. O Masma percorre o concello polo
noroeste. Rodeando este val un conxunto de serras. Ao norte as estribacións da serra da
Cadeira, ao oeste a Toxiza e O Pico e no sur e leste as serras de Lourenzá e Carracedo. O cume
máis alto do concello é A Toxiza, con 833 m.

Alameda dos Remedios, onde se
celebrou a primeira Festa da árbore de
Europa, no século XVI.
As principais actividades son os servizos (comercio, hostelaría, turismo), a agrogandaría, a
silvicultura e a industria.
Ten importantes valores naturais: o Monumento Natural “Covas do rei Cintolo”, a serra da
Toxiza, incluída no LIC “Serra do Xistral”, fervenzas e paisaxes espectaculares.
O patrimonio histórico artístico e etnográfico é moi relevante: o conxunto histórico de
Mondoñedo (Catedral-Basílica da Asunción, Seminario Maior de Santa Caterina, Fonte Vella,
Igrexa dos Remedios), o convento dos Picos, casas tradicionais, muíños, pontes, fornos de
cal... A Ruta Norte do Camiño de Santiago cruza o concello procedente de Lourenzá.
Praza da Catedral

SUPERFICIE:
110,39 km2
POBOACIÓN:
PARROQUIAS:
Budián, O Cadramón,
Ferreira, Frexulfe, A Laxe,
Moucide, Recaré, San
Tomé de Recaré, Santa
Cruz do Valadouro e
Vilacampa.
Paisaxe rural do Valadouro co Cadramón ao fondo,
o cume máis altos do concello e da comarca.
O VALADOURO
Ocupa o suroeste da comarca. O val do río Ouro ocupa o leste do concello e atravésao de SO a
NL formando unha ampla veiga xunto cos numerosos afluentes que baixan das serras (o
principal é o río Ferreira). No norte están as serras dos Cabaleiros e O Buio; no leste e sur o
Xistral, co cume máis alto do concello no Cadramón, con 1.060 m.
O Valadouro é un concello de fortes contrastes entre o val e as serras con grandes diferenzas
paisaxísticas e ambientais, desde os húmidos cumes do Xistral ocupados por turbeiras, ata o
acolledor val de Ferreira, xa nas proximidades da costa.

Igrexa de Santa Filomena
do Cadramón
As principais actividades son a agrogandaría, o
sector forestal e os servizos. A capital municipal
é Ferreira.
Parte do territorio está protexido nos LICs
“Serra do Xistral” e “Río Ouro”.
Ten importantes restos arqueolóxicos: antas,
mámoas, castros e un rico patrimonio histórico-
artístico e etnográfico: pazos, igrexas, casas
tradicionais, hórreos, palleiras, pontes...
Casa labrega
característica da
Mariña

RELEVO
A Toxiza desde o Cadramón.
O Cadramón, na serra do Xistral, e A Toxiza, son os cumes máis altos da comarca.
Agás unha estreita faixa costeira, o relevo da comarca é unha sucesión de serras e vales
orientados cara ao nordeste. Ao sur atópanse as serras da Toxiza, Lourenzá e Carracedo; ao
oeste o Buio e O Xistral (coa máxima altura da comarca no monte Cadramón, con 1.060 m) e
ao leste a serra da Cadeira.

Rasa Cantábrica e Montes do Xirgo e Pelobrinco (detrás vese a serra dos Cabaleiros) desde a costa de Cangas de Foz.
Os montes perden altura a medida que se aproximan á costa da que os separa a Rasa Cantábrica.

Os materiais son moi variados: xistos, lousas, cuarcitas, granitos, calcárias... o que da lugar
tamén a formas de relevo moi diversas: cumes redondeados de formas suaves, macizos
graníticos con grandes bolos e penedos, cristas de cuarcita, covas...
Granitos no Cadramón

Penedos no Campo da Cruz, O Xistral

Fraga do río Seco entre as abas dos
montes de Carracedo e Lourenzá
A vexetación é moi variada, nos cumes e vales de montaña hai turbeiras, pasteiros ou mato
formado por breixos e toxos. Nas abas escarpadas e nos lugares máis afastados fragas
naturais formadas por carballos acompañados doutras especies atlánticas, e nas áreas de
mellor acceso grandes masas de eucaliptos e piñeiros de repoboación. A fauna das montañas
é tamén moi variada cunha grande riqueza de mamíferos, aves, réptiles, anfibios e
invertebrados, en especial insectos.
Landras de carballo (Quercus robur), a árbore
máis representativa das fragas atlánticas.

Acivros (Ilex aquifolium) nos
montes do Buio

Vexetación típica de turbeiras: esfagnos e rorela (Drosera rotundifolia), unha planta carnívora típica de espazos
asolagados pobres en nutrintes.

Nos cumes, debido á grande pluviosidade e humidade, fórmanse numerosa cursos de auga e zonas asulagadas que dan
lugar a turbeiras ou tremoais.

Breixo de turbeira (Erica tetralix). Só se atopa
en medios con alto nivel de humidade.
Xuncas de algodón (Eriophorum
angustifolium), unha especie típica de solos
asolagados coas envolturas florais (perianto)
formadas por finas febras brancas, de ata 5 cm
de lonxitude, que lle dan un aspecto

Pedreiro cincento (Oenanthe oenanthe)
Lebre (Lepus granatensis)

Coenonympha glycerion, bolboreta de espazos húmidos e abertos

SERRA DO XISTRAL
Orientada NNE-SSO, ao longo de 13 km, entre os concellos de Valadouro, Abadín e Muras.
Formada por materiais xistosos, pelitas e rochas carbonatadas, que lle dan un perfil suave, e
nas partes altas hai afloramentos de granito.
Os picos máis altos nesta comarca son o Cadramón (1.060 m), e o Seixo Branco (1.015 m), no
linde entre O Valadouro, Abadín e Muras).
A nivel xeolóxico destacan os restos periglaciares, acumulacións de bloques de lousas, xistos
e cuarcitas que amosan sinais de seren fragmentados, levantados e trasladados polo xeo.
O Cadramón, o cume máis alto da comarca

Serra do Xistral desde o Cadramón. Ao fondo o pico do Xistral.
O Xistral ten un grande interese ecolóxico por acoller unhas das mellores turbeiras de Europa
e especies únicas ou moi escasas e de grande valor.

Vista desde o Xistral cara á Toxiza
Está declarada LIC xunto coa serra da Carba e A Toxiza, e forma parte da Reserva da Biosfera
“Terras do Miño”. Desde os cumes hai unhas vistas espectaculares da Mariña e a Terra Cha.
Accedese desde Ferreira e Alfoz.

Masas rochosas do Cadramón e cara leste da serra do Xistral

Penido Novo e Penido Vello, os últimos cumes do Xistral cara ao norte

“Prado das Chantas”, un espazo circular rodeado de pedras fincadas. Non se sabe se son os restos dun antigo curro ou
un dos poucos círculos líticos que se conservan en Galiza.

Treboada no Xistral
No Xistral rexístrase un alto nivel de humidade ambiental debido as frecuentes chuvias (ata 2.500 l/m2
) e ás abondantes
néboas que producen precipitacións horizontais.

O alto nivel de humidade permite a pervivencia de especies arbustivas enriba das pedras

Pau da Vella, o cume máis alto da serra, cuberto de turbeiras
MONTES DE BUIO
Son a prolongación cara ao nordeste da Serra do Xistral, nos concellos de O Valadouro,
Viveiro e Xove. Son montes redondeados de granitos de dúas micas con algúns xistos o que
da lugar a unha paisaxe onde alternan os bolos e penedos, resultado da erosión dos granitos,
coas rochas fendidas con aspecto de ruína, típicas da erosión dos xistos. O cume máis alto e o
Pau da Vella, con 702 m, na confluencia de O Valadouro, Xove, Cervo e Viveiro. Na aba leste
dos montes do Buio nacen varios regos afluentes do Ouro.

Montes do Buio e detrás Montes dos Cabaleiros.
O ecosistema máis interesante destas serras son as turbeiras de cobertor.
Accedese desde a estrada de O Valadouro a Viveiro, por Laxamoura (pista de terra) ou polo
curro de Candaoso.

Vista da serra da Toxiza. Á esquerda o pico da Toxiza, no centro o
Miradoiro da Toxiza e á dereita as cristas rochosas do Pombeiro.
SERRA DA TOXIZA
É un macizo de contorno circular formado por unha grande masa de granodioritas que chega
desde preto de Mondoñedo ata Ferreira do Valedouro. Acada 838 m de altura máxima. A
erosión do granito formou espectaculares bolos e penedos. A maioría do terreo está
repoboado con piñeiros. Destacan as formacións de turbeiras.
Desde o cume hai unhas excelentes vistas sobre Mondoñedo, a Serra do Xistral e o Valadouro.
Accedese desde Mondoñedo pola estrada de Zuñán, desde a área recreativa da Fervenza,
desde Tronceda, desde Alfoz ou desde Abadín.

Penedo granítico de grandes dimensións ao pé do cume da Toxiza

Penedos graníticos. O alto nivel de humidade favorece o asentamento de vexetación nos ocos das pedras e a formación,
sobre elas, de capas de turba.

AS TURBEIRAS
Son medios permanentemente saturados de auga nos que as condicións de asolagamento
permanente provocan unha diminución do nivel de osíxeno e a inactivación dos
microorganismos descompoñedores que viven no solo, polo que as achegas de materia
vexetal non se mineralizan e acumúlanse en forma de turba. Tamén se coñecen co nome de
tremoais, brañas ou veigas.

No Xistral podemos atopar varios tipos de
turbeiras:
TURBEIRAS DE COBERTOR: recobren os cumios
dos montes máis altos e instálanse sobre
depósitos de tipo periglaciar. O Xistral contén o
maior sistema de turbeiras de cobertor da Península
Ibérica
TURBEIRAS DE LADEIRA: aparecen en pendentes
nas que a auga escorre xusto por debaixo da
superficie nas que a falta de solo so permite o
asentamento de brións. Xeralmente levan un
rego asociado.
TURBEIRAS DE OBTURACIÓN DE VAL: fórmanse
en vales onde na época glaciar se depositaron
morrenas que dificultaron a saída da auga.
TURBEIRAS DE ALVÉOLO: aparecen en áreas de
rochas graníticas na que as rochas disgregadas
deposítanse nas canles de drenaxe e provocan a
retención de auga creando o ambiente propicio
para o desenvolvemento dos vexetais
formadores de turba.
TURBEIRAS DE FONDO DE VAL: desenvólvense
en vales onde a auga non evacua
suficientemente. Son zonas achairadas recheas
de sedimentos. Estas turbeira adoitan ser de
grandes dimensións. Pódese ver no nacemento
do Ouro.
Detalle de turba. Nalgúns puntos do Xistral a turba
acada os 3 m de espersor, co que considerando a súa
velocidade de formación, dalle unha antigüidade de
máis de 7.000 anos.

Turbeira nos cumes do Penido Vello

Serra de Lourenzá vista desde o alto da Cruz da
Cancelada. Á dereita o monte Padornelo.
SERRA DE LOURENZÁ
Cadea montañosa de direción NE-SO, nos concellos de A Pastoriza e Mondoñedo, limitada
polo leste polo val do Valiñadares, afluente do Masma. Os picos máis altos son A Revolta, con
785 m, o Monte da Farrapa, con 746 m e O Padornelo con 620 m. Desde o Padornelo, ao que
se accede desde Lindín, hai unhas boas vistas da serra da Toxiza, do val de Mondoñedo e a
costa de Foz. Na ladeira occidental da serra de Lourenzá atópase a Cova do Rei Cintolo
Accedese desde a estrada de Mondoñedo a Meira.

O Padornelo desde Mondoñedo
Vista de Mondoñedo desde O Padornelo, nun día de tormenta

A FROUXEIRA
É unha montaña de 429 m de altura situada
entre os concellos de Foz e Alfoz. Én un
grande domo de granito rosado con
formacións de grandes penedos e bolos. No
cume atópanse os restos do castelo do
Mariscal Pardo de Cela, e desde el pódense
gozar de vistas panorámicas da costa de Foz
e do Valadouro.
Accedese desde a estrada de Foz a Alfoz.
Restos do castelo do
Mariscal Pardo de
Cela no cume da
Frouxeira.

Vista da costa de Foz desde o alto da Frouxeira

Cume do monte Carracedo, entre as comarcas
da Mariña Central, Meira e A Terra Cha
MONTES DE CARRACEDO
Fan de linde entre Lourenzá, Mondoñedo, Riotorto e A Pastoriza. O punto máis alto é O
Carracedo, con 833 m. Están cubertos por pasteiros agás nos terreos en costa onde se
conservan fragas en bo estado, ou están repoboados con piñeiros e eucaliptos.
Accedese desde a estrada de Lourenzá ou Mondoñedo a Meira e A Pastoriza. No cruce da
estrada de Mondoñedo e Lourenzá, no Alto da Cancelada hai unha vista panorámica do Val
de Lourenzá e as serras limítrofes.

Vista sobre o val do río de Batán en Lourenzá
SERRA DA CADEIRA
Situada ao leste do río Masma, entre o Val
de Lourenzá e o val do Eo. O punto máis
alto é Cerrochán, con 776 m.
Accedese desde San Tomé de Lourenzá.
Bosque na aba da Cadeira

OS RÍOS
Río Masma
A comarca da Mariña Central está drenada por varios ríos que circulan con dirección xeral SO-
NE, desde as serras septentrionais cara ao Cantábrico: o Masma, que fai de linde polo leste en
parte do territorio coa Mariña Oriental, o Centiño, o Ouro e o Moucide.
Os ríos teñen os cursos altos encaixados, con rápidos, saltos e fervenzas e con numerosos
afluentes que baixan das serras e que incrementan o caudal en grande medida. Teñen um
réxime pluvial, con augas altas no inverno e primavera.
Curso alto do
río Ouro

Barrio dos Muíños en Mondeñedo.
Conxunto etnográfico e artesanal ao pé do río Valiñadares
Arredor dos cursos fluviais consérvanse ecosistemas de grande riqueza, tanto nas súas augas,
como nas beiras, e un rico patrimonio etnográfico (muíños, canles de rego, lavadoiros) e
histórico-artístico (pontes).

Pe de boi e amieiras Algas e espigas de auga nunha das lagoas en Alfoz

Patinadores ou zapateiros, insectos que vive nas zonas
remansadas onde se alimenta de pequenos animais.
Desprázanse sobre a superficie da auga aproveitando a
tensión superficial.
Garza real (Ardea cinerea)

Esteiro do Masma, no fondo da ría Foz.
RÍO MASMA
Nace entre os Picos de Seixo Branco e Cadramón (Serra do Xistral). No seu tramo superior o
Masma, cando aínda se chama Pedrido e logo Tronceda, presenta unha forte pendente que se
suaviza nos seus derradeiros 20 km. Discorre sinuoso drenando os amplos vales de
Mondoñedo, Lourenzá e Barreiros e desemboca na ría de Foz despois dun percorrido de 46,2
km. Tén un réxime pluvial oceánico. Recibe pola dereita o Valiñadares (Cesuras) e Batán
(Baus); e pola esquerda o Fraga Vella ou Figueiras, Couboeira e Oirán.
Está declarado LIC. O esteiro está incluído tamén no Inventario de Áreas Importantes para as
Aves da Sociedade Española de Ornitoloxía (SEO/BirdLife)

Ponte sobre o Masma en Mondoñedo
Ponte do Pasatempo sobre o Valiñadares en
Mondoñedo. Segundo a tradición nesta ponte
entretiveron á muller de Pardo ce Cela cando viña
co indulto, sen poder así evitar que mataran ao
Mariscal.

Río Baos en Vilanova
de Lourenzá. Xunto co
Batán forman o val de
Lourenzá.

SALTO DO CORO
Na parroquia de Santiago de Fora
(Mondoñedo).
No rego do Coro, afluente do Río Valiñadares
(que despois se xunta con Tronceda ou
Masma). O salto principal cae en lousas e
xistos desde unha altura de 15 m e forma un
pozo moi acolledor. Río abaixo hai outros
pequenos saltos. A zona está acondicionada.
Accedese desde Mondoñedo pola estrada que
vai a Argomoso e á Cova do Rei Cintolo.

A FERVENZA
Entre as parroquias de Viloalle e Mondoñedo (concello de
Mondoñedo).
O río Tronceda, que máis adiante se chama Masma, nace na
Serra do Xistral entre os Picos do Seixo Branco e O
Cadramón. Ao seu paso pola zona de Mondoñedo encáixase
nun canón de granito formando varias fervenzas e tobogáns.
A máis grande ten 15 metros en tre saltos.
Accedese desde a estrada de Mondoñedo a Foz, polo descvío
que vaia a Ferreira (Valedouro). Ao chegar a Ferrería,
aproximadamente a 2,5 km, crúzase a ponte e cóllese a pista
da esquerda que segue río arriba e chégase a unha área de
lecer.

FERRERÍA
Na parroquia de Viloalle (Mondoñedo).O rego de Ferrería
ou Augavalva, é un afluente do Figueiras (Masma) que
ven da Serra da Toxiza. Cae en grandes saltos verticais en
rochas graníticas con numerosas fervenzas e rápidos, a
de máis altura pode acadar máis de 30 m. Accédese
desde a estrada de Mondoñedo a Foz polo o desvío a
Ferreira (Valedouro). Desde alí sóbese polo monte
seguindo o val do río. É dificil de ver polo accidentado do
releve e a presenza de eucaliptos.

Muíño no tramo final do río Centiño (Foz)
RÍO CENTIÑO
Nace no Couto da Frouxeira (Serra do Xistral), pasa por terras de Mondoñedo e desemboca en
Vilaxoane na ría de Foz.

RÍO OURO
Nace no Cadramón (Serra do Xistral). No seu curso alto descende torrencialmente. Logo
remánsase no amplo val do Valadouro e ata a súa desembocadura en Fazouro, recolle as
augas de Alfoz e Foz nun curso case meándrico. Na desembocadura, despois 30 km de
percorrido, forma unha ampla marisma ao atoparse coa barra areosa da praia de Fazouro.
Recibe pola dereita o Beloi e Cobos; e pola esquerda o Furna, Porto, Fraga das Lerias, Bao e
Ferreira. Os tramos medio e baixo do curso do río Ouro desde Frexulfe están protexidos no LIC
“Río Ouro”
O Ouro en Esteleiro
(O Cadramón)

RÍO FURNA
Nace entre O Cadramón e O Xistral e xúntase co Ouro en Esteleiro. É a fonte máis lonxana do río Ouro.

RÍO DA FRAGA DAS LERIAS
Nace no monte do Curro (O Xistral) e
xúntase co Ouro en Frexulfe.
Fervenza en Frexulfe

A FERVENZA, FERVENZA SO ESCOURIDAL
No río Guilfonso, tramo alto do Ouro. No linde entre O
Cadramón (O Valadouro) e O Pereiro (Alfoz). Unha sucesión de
saltos e tobogáns en rochas graníticas que en conxunto acadan
uns 70 m de altura.
Accedese desde a igrexa de O Cadramón. Cóllese a estrada que
vai a O Pereiro e un pouco máis adiante o desvío que vai a
Liñarega, A Abeleira e Asteleiro. En Asteleiro déixase o coche e
a carón dos hórreos collése un sendeiro, á dereita, que atravesa
a eira dunha casa e baixa cara ao río rodeando o monte onde
podemos ver unha pequena fervenza. Logo continuamos
subindo e chegamos á parte baixa da fervenza principal (1 km).
Outra ruta condúcenos á parte alta da fervenza e tamén se
pode ver de lonxe desde a entrada que vai ao Pereiro.

REGO DE CORVELLE
Un afluente do Ouro que baixa do Pena da Cadela
(Xistral). Nas proximidades das Rozadas (O Cadramón)
cae nun forte desnivel con varias fervenzas, a máis
grande duns 50 m de altura.
Accedese desde San Xurxo do Cadramón. Cóllese, ao pé da
igrexa, a estrada ao Pereiro e nela o primeiro desvío á esquerda
que vai ás Rozadas. Dentro da localidade o desvío á esquerda e a
douscentos metros un camiño á esquerda, que logo desaparece.
Hai que camiñar cara á dereita por entre os eucaliptos ata un
punto no que se ve un resalte rochoso ao outro lado do val e
varios grupos de pedras pola beira que imos. Hai que achegarse a
elas, por entre o mato por onde se poida, deixándoas sempre á
esquerda, pola dereita a caída é vertical e o acceso imposible.
Subindo ao grupo de pedras do medio temos unha boa vista da
fervenza.
Para ver as fervenzas pequenas, da parte alta, pódese ir desde as
Rozadas collendo un camiño á esquerda que baixa ao río e
cruzalo. Xusto despois cóllese un camiño á dereita que vai a uns
muíños en ruínas, entre os que están as fervenzas. Tamén se
pode ir saíndo do Cadramón cara a Ferreira e, pasado o río, coller
o primeiro camiño á dereita ata chegar ao río e, sen cruzalo, o
camiño á esquerda que vai aos muíños.

O Ouro entre Lagoa e San Pedro Mor (Alfoz)

Lagoas a carón do Ouro En Lagoa (Alfoz)

RÍO FERREIRA
Nace no monte Lapide e xúntase co Ouro
nas proximidades de Vilaúde (Alfoz).

REGO DO VAL DOS INFERNOS
Nace no Pau da Vella (O Xistral) e
xúntase co Ouro en Rolle (Alfoz).
POZO DA ONZA
No lugar de San Cristobo, parroquia de Budían
(O Valedouro).
No rego Val dos Infernos, afluente do río Ouro. A
fervenza ten unha caída de 20 m de altura en
cuarcitas.
Accedese desde Ferreira pola vella estrada que
vai a Burela e antes de chegar a Budián hai un
indicador que sinala Pozo da Onza. Ao chegar ao
lugar de San Cristobo hai un sendeiro que en 500
m conduce á fervenza.

O río Ouro na ponte medieval en Alfoz

A Ponte Vella (Fazouro)A Ponte Vella (Fazouro)

DESEMBOCADURA: Ría de Fazouro (mar Cantábrico)
Esteiro do Ouro

Desembocadura do Alemparte
RÍO MOUCIDE ou ALEMPARTE
Nace no Couto do Azibro (serra dos Cabaleiros) e
desemboca en Alemparte (Cangas de Foz).

A COSTA
A Ronqueira (Foz)
A costa da Mariña central forma parte do tramo de costa Galega coñecido como Arco
Cantábrico, chamado tamén Rías Altas, que vai desde Ribadeo ata o Cabo Ortegal, á beira do
mar Cantábrico. Comprende desde a desembocadura do río Masma, na banda esquerda da ría
de Foz, ata a punta das Laxes, en Burela e forma parte da Rasa de Ribadeo, unha plataforma
aplanada e elevada que cae directamente ao mar.

Pregamento en Burela. A costa da Mariña Central ten un grande interese xeolóxico:
cantís, furnas, pregues, praias, coídos...

Coído e cantís de Coedo, en Burela

Nas fendas húmidas dos cantís da costa cantábrica
galega podemos atopar o fento capilaria (Adiantum
capillus-veneris), un representante escaso da flora de
tempos máis cálidos, moi común como planta
Arenaria ( Honkenya peploides)
Pirixel do mar (Crithmum maritimum)

Véspora sobre un cardo mariño (Eryngium
maritimum). As vésporas visitan as plantas para
cazar insectos cos que alimentan ás súas crías.
Polbo (Octopus vulgaris), nunha poza dos cantís de Foz

Ría de Foz desde San Cosme de Barreiros
RÍA DE FOZ
É unha ría de pequeno tamaño en forma de funil (máis aberta na saída ao mar que no seu
fondo) rodeada de xistos e areíscas. Nela desembocan os ríos Masma e Centiño e o rego do
Esteiro. Ten unha ampla chaira intermareal lamacenta rodeada por marismas que se
concentran na marxe dereita do interior da ría.
A Ría de Foz, xunto con parte do río Masma están protexidos como LIC. Está incluída tamén no Inventario
de Áreas Importantes para as Aves da Sociedade Española de Ornitoloxía (SEO/BirdLife), por ser un
importante ponto de invernada de aves acuáticas.
As rías do Cantábrico caracterízanse por teren dimensións reducidas (ata 8 km de lonxitude e menos de 15 m de
profundidade) e forma de funil.
Formáronse cando os ríos que discorren cara ao norte se encaixaron no seu curso inferior (aproveitando as fallas) e
posteriormente os vales foron invadidos polo mar ao producirse, entre períodos glaciares, variacións no nivel do mesmo.
Estas rías atópanse nun estadio de colmatación bastante avanzado, aparecen recheas de area e lama, porque a forza do
mar e a pouca capacidade dos ríos non fan posible a saída dos sedimentos cara a fora.

Praia da Rapadoira, de 340 m de lonxitude e 100 m de largor medio, abrigada e de area fina.
Na boca da ría de Foz existía unha frecha de máis de 500 m acompañada dun sistema dunar que a causa da construción
dun espigón convertiuse nun areal de grande tamaño.

Punta Escoira, límite oeste da ría de Foz

Praia da Pampillosa e desembocadura do río Ouro
RÍA DE FAZOURO
O río Ouro forma unha ampla marisma e unha pequena ría moi colmatada, pechada pola
barra areosa da praia da Pampillosa.
A marisma de Fazouro forma parte do LIC/ZEC “Río Ouro”.

Praia Area Longa desde Fazouro.
Mide 850 m de lonxitude e 21 m de largor medio. É unha praia moi batida polo vento e a ondada.

Praia de San Pedro, en Cangas de Foz

Punta dos castro, en Cangas de Foz

Praia de Areoura, unha pequena praia abrigada no linde de Foz con Burela

Cantís de Arca e Punta Cabrouro, linde entre os concellos de Foz e Burela

Cantís, coído e pregamentos do Perdouro (Burela).
Entre o Predouro e o porto de Burela atópase Castrelo, un conxunto de grande interese xeolóxico formado por
pregamentos, distintos tipos de rochas e furnas, que so se poden visitar coa marea baixa.

A Capela, curiosa furna producida pola erosión diferencial no cantil do Castrelo (Burela)

Cantís e praia do Ril (Burela)

Praia da Marosa (Burela), unida ao casco urbano por un paseo marítimo

Curiosas formas producidas pola erosión noas rochas da Marosa (Burela)

AS ÁRBORES
Fraga no Xistral
As formacións arbóreas máis abundantes na zona costeira e nas partes baixas dos montes son
as plantacións de eucaliptos e piñeiros. Nas serras, nas áreas máis afastadas consérvanse
algunhas manchas de bosque caducifolio no que predominan os carballos, xunto con
bideuiros, capudres, pradairos, castiñeiros, pereiras bravas, acivros… Nas proximidades dos
cursos de auga consérvanse árbores de ribeira (salgueiros, freixos, amieiras, lamagueiros...)

Palmeira canaria (Phoenix canariensis). Casa de Oia. Vilanova de Lourenzá.
Miden 22 e 21 m de altura.

Oliveira en Tovar (Vilanova de Lourenzá)
-2,82 m de perímetro.
Eucalipto (Eucalyptus globulus) da Casa de Reimunde
(Reiriz, Foz). -48 m de altura e máis de 10 m de perímetro.

ESPAZOS PROTEXIDOS
A ría de Foz é un importante punto de
invernada de aves acuáticas: corvo mariño
real, garza (real e pequena), lavanco real,
pato rabilongo, mazarico galego, pirlo
curlibico, avoceta... O corvo mariño
cristado cría nos illotes próximos e o
alavanco real nas marismas.
LIC FOZ-MASMA
O espazo inclúe o curso medio e baixo do río Masma, os seus afluentes Valiñadares, Fraga
Vella e Batán, a ría de Foz, e a costa ata Benquerencia; 643 ha, nesta comarca nos concellos
de Foz, Lourenzá e Mondoñedo. Parte da costa de Foz foi declarada tamén Zona de Especial
Proteción para as Aves (ZEPA), pola importancia das aves acuáticas e está incluída no
Inventario de Áreas Importantes para as Aves da Sociedade Española de Ornitoloxía
(SEO/BirdLife).
No espazo atópanse varios ecosistemas ben definidos: cantís, areais, marismas e bosques de
ribeira. Destaca a presenza dun endemismo, a Cochlearia aestuarica, e o fento capilaria
(Adiantum capillus-veneris) nas fendas húmidas dos cantís.
Píllara riscada (Arenaria interpes),
unha limícola invernante habitual.

LIC RIO OURO
Inclúe os tramos medio e baixo do curso do río Ouro desde Frexulfe (O Valadouro) ata a
desembocadura en Fazouro, 109 ha en terreos dos concellos de Alfoz, Foz e O Valadouro.
Os ecosistemas máis interesantes deste espazo son os bosques de ribeira ao longo de todo o
curso do río, as marismas e os areais da desembocadura.
O Ouro é un río de grande riqueza piscícola, no curso alto abonda a anguía e a troita e no baixo o reo, o
escalo e o salmón. Nas marismas podemos atopar unha boa variedade de plantas e animais. É unha
importante área de refuxio e descanso para as aves acuáticas invernantes.

Vista parcial da serra
do Xistral con
turbeiras de ladeira e
cobertor.
LIC SERRA DO XISTRAL
Espazo de 22.964 ha que inclúe as Serras da Carba, do Xistral e A Toxiza. Nesta comarca nos
concellos de Alfoz, O Valadouro e Mondoñedo. A Serra do Xistral está incluída en parte na
Reserva da Biosfera “Terras do Miño”.
Ten un grande interese xeolóxico (restos periglaciares, acumulacións de bloques de lousas,
xistos e cuarcitas que amosan sinais de seren fragmentados, levantados e trasladados polo
xeo; formación graníticas) e ecolóxico (turbeiras, fragas atlánticas, especies únicas...)
A fauna é moi rica e variada. Destaca a presenza de varios endemismos mundiais como as
bolboretas Erebia triaria pargapondalense e Erebia epiphron xistralensis.

Esfagnos
Segundo os expertos nas turbeiras do Xistral e Cadramón
atópanse o maior número de especies de esfagnos de
toda a Península ibérica e 26 especies de plantas
consideradas en perigo de extinción.
Nas turbeiras hai esfagnos (Sphagnum spp. e Sphagnum pylaessi, este último a maior poboación da
Península e unha das poucas que existen no mundo), rorellas, pinguícolas, viola (Viola palustris) hipérico
das brañas (Hypericum helodes), herba das brañas (Nardus stricta), xunca de algodón (Eriophorum
angustifolium), Narcisus triandrus e os endemismos Arnica montana subsp. atlantica, Carex durieui e
Ranunculus bulbosus subsp. gallaecicus.

Obradoiro dun zoqueiro. A elaboración de zocas
ou madreñas é un oficio moi extendido na
comarca da Mariña, aínda que na actualidade a
zoca case non se emprega para o seu uso
tradicional. No barrio dos muíños, en
Mondoñedo, hai varios obradoiros-museo onde
se pode ver o traballo dos artesáns e adquirir
pezas (cerámica, zocas, tecidos...)
RESERVA DA BIOSFERA: TERRAS DO MIÑO
Espazo de 363.668,9 hectáreas repartidas en 26 concellos da provincia de Lugo entre os que
están Mondoñedo, O Valadouro e Alfoz. Foi declarada pola UNESCO o 7 de novembro de
2002.
A zona núcleo, a de maior nivel de protección, contén os escosistemas de maior valor
ecolóxico. Nes comarca inclúe a Serra do Xistral.
Un dos aspectos a destacar nas reservas da Biosfera é a convivencia armónica entre natureza
e actividades humanas. Nas Terras do Miño desenvólvense todo tipo de actividades, pero
unha grande parte da poboación (o 46,7 % ) vive do sector primario, especialmente
agricultura e gandaría.

MONUMENTO NATURAL
COVAS DO REI CINTOLO
Situada en Argomoso, ao sur de
Mondoñedo, no val do río Abrea-
Valiñadares, nun terreo onde abondan
cuarcitas e lousas do Cámbrico e unha
estreita faixa de calcárias do mesmo
período.
É unha cova orixinada polas filtracións da
auga da chuvia nas rochas calcarias. A
auga fíltrase a través do terreo e
desprázase a través das diáclases e
rexurde de novo no rego Teixide.
O grande interese deste espazo reside no
valor xeolóxico das formacións calcárias e
nas especies animais pouco comúns ou
únicas que viven nel.
A Cova do rei Cintolo é a maior e máis
importante de Galiza. As súas galerías
ocupan 5,25 ha de superficie e ten unhs
6.500 m de percorridos laberínticos. Foi
declarada Monumento Natural en
novembro de 2003.

A fauna máis representativa das covas son
os morcegos e nesta podemos atopar o
grande de ferradura (Rhinolophus
ferrumequinum), o mediterráneo de
ferradura (Rhinolophus euryale), o
pequeno de ferradura (Rhinolophus
hipposideros) e o das covas (Miniopterus
acheibersi). e invertebrados como o
crustáceo Oniscus sp., o miríapodo
Lithobius sp., o coleóptero Antisphodrus
pelaus subsp. gallaecus (que se alimenta
de excrementos de morcegos), e os
moluscos Elona quimperiana e Pomatias
elegans...
Caracol Pomatias elegans
Morcego das covas

MONTAXE E FOTOS: Adela Leiro, Mon Daporta
DEBUXOS: Mon Daporta
febreiro 2017

Comarca Mariña Central

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Comarca Mariña Central

Similar to Comarca Mariña Central (16)

More from monadela

More from monadela (20)

Comarca Mariña Central