CONCELLOS: A Lama, Barro, Campo Lameiro, Cerdedo-Cotobade, Poio, Ponte Caldelas, Pontevedra e Vilaboa.
A comarca de Pontevedra esténdese desde a costa, no fondo das rías de Pontevedra e Vigo, aos cumes da Dorsal Galega nas serra do Cando e o Suído. É unha comarca cun medio físico moi variado onde se poden atopar paisaxes costeiras, vales fluviais e unha grande parte de terreo montañoso que, partindo das serras orientais vai perdendo altura pouco a pouco ata a Depresión Meridiana, unha foxa tectónica que ocupa o centro dos concellos de Barro e Pontevedra con direción N-s e na que se concentra a maior parte da poboación e das infraestruturas. A rede fluvial estrutúrase na maior parte arredor do Lérez e, en menor medida, do Verdugo.
A comarca coñecida como O Arenteiro ou O Carballiño está situada ao noroeste da provincia de Ourense, lindando coas de Pontevedra e Lugo. O territorio é moi irregular e está intensamente fracturado. Sitúase entre as serras da dorsal (Candán, Testeiro e Faro) coas súas estribacións cara ao sur e leste (Martiñá, Montes do Paraño) e os vales do Miño e os seus afluentes; Avia, do que colle a metade norte da cunca cos ríos Doade, Viñao e Arenteiro, e Barbantiño, do que colle a metade oeste. É unha comarca dunha grande riqueza natural, asociada aos vales dos ríos e á montaña.
CONCELLOS: Beariz, Boborás, O Carballiño, O Irixo, Maside, Piñor, Punxín, San Amaro e San Cristovo de Cea.
CONCELLOS: Melide, Santiso, Sobrado e Toques.
A comarca de Melide está situada no surleste da provincia da Coruña, separada de Lugo polas serras da Dorsal e de Pontevedra polo río Ulla. O territorio é moi variado en formas de relevo e na composición das rochas o que da lugar a unha gran diversidade paisaxística e biolóxica. Sitúase entre unha superficie achairada, as serras da Dorsal Galega que fan de linde polo leste e o profundo val do Ulla. Outros ríos que recollen as augas da comarca son o Mandeo e o Tambre, nos seus cursos altos.
Acolle importantes valores naturais asociados ás serras e aos ríos.
CONCELLOS: Carballedo, Chantada e Taboada.
A comarca de Chantada está situada no suroeste da provincia de Lugo, entre as serras da Dorsal (Martiñá, Faro, Farelo e Vacaloura), que lle serven de linde con Pontevedra e Ourense polo oeste, e o val do río Miño, ao leste, lindando coas Terras de Lemos. No territorio desta comarca distínguense claramente tres unidades: as serras, con altitudes superiores aos 1.000 m, a superficie de aplanamento de Chantada e o encaixado val do Miño, con paredes que nalgúns lugares acadan os 400 m de altura.
As serras e o río Miño son os grandes protagonistas da natureza da comarca e neles atópanse paisaxes e espazos naturais de gran beleza e valor ecolóxico.
CONCELLOS: Castro Caldelas, Montederramo, Parada do Sil e A Teixeira
A comarca de Terra de Caldelas está situada no centro-norte da provincia de Ourense, separada de Lugo polo profundo canón do río Sil.
É un territorio de grandes contrastes no relevo e no clima marcado polas grandes diferenzas de altitude entre o fondo do Val do Sil (300 m) e os cumes das serras (a máxima altura está no San Mamede, con 1.619 m), e pola diferente orientación á solaina ou avesía, o que da lugar a numerosos ambientes.
Nas áreas máis asolladas domina o cultivo da vide acollido, desde 1995 á D.O. Ribeira Sacra, dentro da subzona Ribas de Sil.
CONCELLOS: Agolada, Dozón, Lalín, Rodeiro, Silleda e Vila de Cruces.
A comarca do Deza está situada no centro de Galiza, ao nordeste da provincia de Pontevedra.
O territorio é moi diverso en canto ao relevo e á paisaxe, desde as terras baixas nos arredores do Ulla ata os cumes do Faro. Está rodeada polo leste e sur polas serras da Dorsal Galega e forma parte por completo da cunca do Ulla e os seus dous afluentes principais na comarca, o Arnego e o Deza.
Ten áreas dun grande valor natural incluídas en diferentes espazos protexidos.
CONCELLOS: Ames, Boqueixón, Brión, Santiago de Compostela, Teo, Val do Dubra e Vedra
A comarca de Santiago está situada no centro-sur da provincia de A Coruña. É unha área que inclúe outras comarcas con entidade propia como A Ulla, parte de Amaía ou o Val do Dubra.
O territorio preséntase cunha gran diversidade de formas debido á confluencia de factores téctónicos, como a gran falla que o rompe de norte a sur, e da erosión dos numerosos ríos que a atravesan que forman parte das concas do Tambre, ao norte, e do Ulla, ao sur.
Os espazos naturais están asociados aos ríos. Conta ademais cunha grande riqueza botánica en parques e xardíns, tanto públicos como privados.
Concellos: A Rúa, A Veiga, Carballeda de Valdeorras, Larouco, O Barco de Valdeorras, O Bolo, Petín, Rubiá e Vilamartín de Valdeorras.
Está situada no surleste de Galiza, ocupando o norleste da provincia de Ourense, nos lindes con Zamora e León das que a separan os montes do Macizo de Trevinca e Enciña da Lastra.
O territorio presenta grandes contrastes entre o valdo Sil, de fondo aplanado, onde se asenta a maior parte da poboación e dos recursos, e as serras do norte (Cereixido, Cabalos, Lastra) e do centro e sur (Mouzón, Macizo de Trevinca), onde se atopan as maiores alturas de Galiza.
A comarca Terra de Celanova atópase ao oeste da provincia de Ourense, lindando con Portugal polo suroeste. O territorio é moi irregular e está formado polas serras Serras (Laboreiro, Outeiro de Augas, Montes de Bande, Monte Calvo e San Cibrao) e os vales dos ríos Arnoia e Deva e os seus afluentes. É unha área dun grande interesse natural e cultural.
Concellos: A Bola, A Merca, Cartelle, Celanova, Gomesende, Pontedeva, Quintela de Leirado, Ramirás e Verea.
A comarca coñecida como O Arenteiro ou O Carballiño está situada ao noroeste da provincia de Ourense, lindando coas de Pontevedra e Lugo. O territorio é moi irregular e está intensamente fracturado. Sitúase entre as serras da dorsal (Candán, Testeiro e Faro) coas súas estribacións cara ao sur e leste (Martiñá, Montes do Paraño) e os vales do Miño e os seus afluentes; Avia, do que colle a metade norte da cunca cos ríos Doade, Viñao e Arenteiro, e Barbantiño, do que colle a metade oeste. É unha comarca dunha grande riqueza natural, asociada aos vales dos ríos e á montaña.
CONCELLOS: Beariz, Boborás, O Carballiño, O Irixo, Maside, Piñor, Punxín, San Amaro e San Cristovo de Cea.
CONCELLOS: Melide, Santiso, Sobrado e Toques.
A comarca de Melide está situada no surleste da provincia da Coruña, separada de Lugo polas serras da Dorsal e de Pontevedra polo río Ulla. O territorio é moi variado en formas de relevo e na composición das rochas o que da lugar a unha gran diversidade paisaxística e biolóxica. Sitúase entre unha superficie achairada, as serras da Dorsal Galega que fan de linde polo leste e o profundo val do Ulla. Outros ríos que recollen as augas da comarca son o Mandeo e o Tambre, nos seus cursos altos.
Acolle importantes valores naturais asociados ás serras e aos ríos.
CONCELLOS: Carballedo, Chantada e Taboada.
A comarca de Chantada está situada no suroeste da provincia de Lugo, entre as serras da Dorsal (Martiñá, Faro, Farelo e Vacaloura), que lle serven de linde con Pontevedra e Ourense polo oeste, e o val do río Miño, ao leste, lindando coas Terras de Lemos. No territorio desta comarca distínguense claramente tres unidades: as serras, con altitudes superiores aos 1.000 m, a superficie de aplanamento de Chantada e o encaixado val do Miño, con paredes que nalgúns lugares acadan os 400 m de altura.
As serras e o río Miño son os grandes protagonistas da natureza da comarca e neles atópanse paisaxes e espazos naturais de gran beleza e valor ecolóxico.
CONCELLOS: Castro Caldelas, Montederramo, Parada do Sil e A Teixeira
A comarca de Terra de Caldelas está situada no centro-norte da provincia de Ourense, separada de Lugo polo profundo canón do río Sil.
É un territorio de grandes contrastes no relevo e no clima marcado polas grandes diferenzas de altitude entre o fondo do Val do Sil (300 m) e os cumes das serras (a máxima altura está no San Mamede, con 1.619 m), e pola diferente orientación á solaina ou avesía, o que da lugar a numerosos ambientes.
Nas áreas máis asolladas domina o cultivo da vide acollido, desde 1995 á D.O. Ribeira Sacra, dentro da subzona Ribas de Sil.
CONCELLOS: Agolada, Dozón, Lalín, Rodeiro, Silleda e Vila de Cruces.
A comarca do Deza está situada no centro de Galiza, ao nordeste da provincia de Pontevedra.
O territorio é moi diverso en canto ao relevo e á paisaxe, desde as terras baixas nos arredores do Ulla ata os cumes do Faro. Está rodeada polo leste e sur polas serras da Dorsal Galega e forma parte por completo da cunca do Ulla e os seus dous afluentes principais na comarca, o Arnego e o Deza.
Ten áreas dun grande valor natural incluídas en diferentes espazos protexidos.
CONCELLOS: Ames, Boqueixón, Brión, Santiago de Compostela, Teo, Val do Dubra e Vedra
A comarca de Santiago está situada no centro-sur da provincia de A Coruña. É unha área que inclúe outras comarcas con entidade propia como A Ulla, parte de Amaía ou o Val do Dubra.
O territorio preséntase cunha gran diversidade de formas debido á confluencia de factores téctónicos, como a gran falla que o rompe de norte a sur, e da erosión dos numerosos ríos que a atravesan que forman parte das concas do Tambre, ao norte, e do Ulla, ao sur.
Os espazos naturais están asociados aos ríos. Conta ademais cunha grande riqueza botánica en parques e xardíns, tanto públicos como privados.
Concellos: A Rúa, A Veiga, Carballeda de Valdeorras, Larouco, O Barco de Valdeorras, O Bolo, Petín, Rubiá e Vilamartín de Valdeorras.
Está situada no surleste de Galiza, ocupando o norleste da provincia de Ourense, nos lindes con Zamora e León das que a separan os montes do Macizo de Trevinca e Enciña da Lastra.
O territorio presenta grandes contrastes entre o valdo Sil, de fondo aplanado, onde se asenta a maior parte da poboación e dos recursos, e as serras do norte (Cereixido, Cabalos, Lastra) e do centro e sur (Mouzón, Macizo de Trevinca), onde se atopan as maiores alturas de Galiza.
A comarca Terra de Celanova atópase ao oeste da provincia de Ourense, lindando con Portugal polo suroeste. O territorio é moi irregular e está formado polas serras Serras (Laboreiro, Outeiro de Augas, Montes de Bande, Monte Calvo e San Cibrao) e os vales dos ríos Arnoia e Deva e os seus afluentes. É unha área dun grande interesse natural e cultural.
Concellos: A Bola, A Merca, Cartelle, Celanova, Gomesende, Pontedeva, Quintela de Leirado, Ramirás e Verea.
CONCELLOS: A Estrada e Forcarei
A comarca de Tabeirós-Terra de Montes está situada ao norte da provincia de Pontevedra, separada da Coruña polo río Ulla e de Ourense e a comarca do Deza polas serras da Dorsal que a limitan polo leste. É unha comarca cun relevo moi variado na que se diferencian tres áreas con características específicas. Ao norte as terras máis, baixas, no Val do Ulla, no centro terras de media altura e no sur e leste serras que acadan ata máis de 1.000 m de altitude.
A rede fluvial é tamén diversa e está estruturada arredor do Ulla, o Umia e o Lérez que, xunto cos seus afluentes forman multitude de vales.
A riqueza paisaxística e de espazos naturais é un dos importantes atractivos desta comarca na que se atopan varios espazos protexidos.
Tradicionalmente Cerdedo e Forcarei formaron a comarca coñecida como Terra de Montes.
Comprende os concellos de Allariz, Baños de Molgas, Maceda, Paderne de Allariz, Xunqueira de Ambía e Xunqueira de Espadañedo. Desde o punto de vista natural ten varias zonas claramente diferenciadas: as depresións de Maceda e unha pequena parte da Limia, o val do Arnoia e as serras que a limitan polo leste (Meda, San Mamede), onde se atopan as maiores alturas, en terreos dos concellos de Xunqueira de Espadañedo e Maceda. É unha comarca dunha gran riqueza natural, en especial na contorna dos ríos e serras; histórica, artística e etnográfica.
Concellos: A Gudiña, A Mezquita, Viana do Bolo e Vilariño de Conso
O territorio é, na súa maior parte, de alta montaña, situado entre dous importantes macizos, Pena Trevinca e Macizo Central Ourensan, e varias serras de menor altitude. É unha sucesión de cumes e vales profundos e encaixados polos que circulan ríos das cuncas do Sil (Bibei, Camba e Conso) e do Douro (Rabaçal, con numerosas cabeceiras). O sur da Gudiña e os concellos de A Mezquita e Riós, coñécese como Terra de Frieiras.
É unha comarca con importantes valores ambientais e culturais.
CONCELLOS: Boiro, A Pobra do Caramiñal, Rianxo e Ribeira.
A comarca do Barbanza ou Arousa Norte atópase no suroeste da provincia da Coruña, ocupando a parte sur na península do mesmo nome. O territorio está ocupado na súa maior parte pola serra do Barbanza e a costa da banda norte da ría de Arousa e un tramo de mar aberto ata pasado o cabo Corrubedo. O último tramo do esteiro do Ulla ocupa parte das costas de Rianxo, e numerosos cursos fluviais de pequeno percorrido baixan da serra directamente ao mar.
As principais actividades son os servizos (destaca o turismo), a pesca, a industria (sobre todo relacionada coa pesca) e a construción. Ten un rico patrimonio natural centrado especialmente na costa exterior e no esteiro do Ulla.
A comarca dos Ancares inclúe os concellos de Baralla, Becerreá, Cervantes, Navia de Suarna, As Nogais e Pedrafita do Cebreiro. Está situada en plenas serras orientais galegas, ao leste da provincia de Lugo, no linde con León. É un territorio eminentemente de montaña onde se atopan serras que acadan case os dous mil metros altura. O río Navia atravesa a comarca de sur a norte e recibe numerosos afluentes que baixan das serras. Conserva importantes valores xeolóxicos (vales glaciares, canóns, fervenzas), ecolóxicos (diversidade de ecosistemas e de especies), e culturais.
A comarca do Condado constitue unha unidade xeográfica ben definida asentada no val do río Tea, que inclúe case toda a súa cunca, agás un pequeno tramo do seu curso alto, desde as estribacións cara ao suroeste do Suído, ao norte; ao río Miño, ao que vai o Tea, ao sur; flanqueada polo leste polos montes da Paradanta, e polo oeste pola serra do Galleiro e os montes de Budiño. Os principais valores naturais da zona ofrecennos os ríos e as amplas e ricas paisaxes que se poden gozar desde os seus montes coroados, nalgúns casos, por formidables penedos.
CONCELLOS: Mondariz, Mondariz Balneario, As Neves, Ponteareas e Salvaterra.
O espazo protexido comprende unha grande parte da Serra do Cando, coñecida tamén como Monte Seixo, e os cursos altos dos ríos Lérez (desde Cerdedo ata o Candán) e Verdugo.
Os ecosistemas de maior valor son as turbeiras dos cumes, os bosques de ribeira e as carballeiras do río Verdugo e os seus afluentes.
CONCELLOS: Cerdedo-Cotobade, Forcarei e A Lama (Pontevedra) e Beariz (Ourense).
CONCELLOS: Caldas de Reis, Catoira, Cuntis, Moraña, Pontecesures, Portas e Valga
A comarca de Caldas, coñecida tamén co nome de Ulla-Umia ou simplemente Umia, está situada ao noroeste da provincia de Pontevedra, no linde coa de A Coruña, da que a separa o río Ulla. O territorio é unha transición entre as chairas costeiras da ría de Arousa e as pequenas elevacións que seguen o trazado das numerosas fallas que atravesan a comarca. As concas fluvias pertencen, na súa maior parte, ao Ulla (ao norte) e ao Umia, que atravesa a comarca polo sur, de leste a oeste.
É unha comarca moi diversa con ecosistemas e paraxes naturais moi ricos e variados: costa do fondo da Ría de Arousa e esteiro do Ulla, vales fluviais amplos, ríos encaixados e montañas de pouca altura.
CONCELLOS: Amoeiro, Barbadás, Coles, Esgos, Nogueira de Ramuín, Ourense, O Pereiro de Aguiar, A Peroxa, San Cibrao das Viñas, Toén, Vilamarín e Taboadela.
CONCELLOS: Cariño, Cerdido, Mañón e Ortigueira
A comarca de Ortegal atópase na costa nordeste da provincia da Coruña entre o Océano Atántico e o Mar Cantábrico. O territorio sitúase arredor da ría de Ortigueira, incluíndo as puntas de Estaca de Bares e Ortegal, cunha costa na que se combinan impresionantes cantís con rías, enseadas, esteiros e praias. No interior as terras baixas, formadas polos vales dos ríos Mera, Baleo e Maior e dous sistemas de serras: no oeste o Macizo da Capelada e no leste unha aliñación formada polas serras da Coriscada e Faladoira.
É unha comarca con grandes valores naturais nas serras, na costa e nos ríos.
Cabana de Bergantiños, Carballo, Coristanco, A Laracha, Laxe, Malpica de Bergantiños e Ponteceso
A comarca de Bergantiños está situada no oeste da provincia de A Coruña e forma parte do amplo espazo coñecido como Costa da Morte. É un territorio de relevo moi accidentado cunha grande diversidade morfolóxica e litolóxica atravesado de SE a NO polo río Anllóns, a arteria principal que drena a comarca. Ten unha costa moi recortada na que alternan cantís, enseadas, rías e areais que son a base de actividades pesqueiras e turísticas.
Concellos: Arnoia, Avión, Beade, Carballeda de Avia, Castrelo de Miño, Cenlle, Cortegada, Leiro, Melón e Ribadavia.
O territorio da comarca sitúase ao abrigo das últimas serras da Dorsal Galega (O Suído e o Faro de Avión) e ocupa unha parte do val do Miño, o val do Avia e o curso baixo de Arnoia. As variacións de altitude e no releve determinan a existencia de áreas diferenciadas: os vales dos ríos e zonas próximas e as áreas de montaña, que chegan ata alturas superiores aos 1.000 m. Os principais valores naturais sitúanse nos cumes das serras e nos ríos, onde se conserva unha rica flora e fauna.
Concellos de Chandrexa de Queixa, Manzaneda, A Pobra de Trives e San Xoán de Río.
A comarca de Terra de Trives está situada no centro-norte da provincia de Ourense. Está asentada sobre un territorio cun releve moi accidentado e de grandes alturas no que se poden diferenciar dúas unidades de relevo en liña xerais: no leste, centro e sur un conxunto de serras que van elevándose ata acadar as máximas alturas na Cabeza Grande de Manzaneda (1.782 m), no Macizo Central; ao norte os restos dunha penichaira moi erosionada e dividida polos profundos vales dos ríos que desembocan no Bibei, en especial o Navea e o San Lázaro.
Acolle un importante patrimonio natural e cultural.
Está situada ao surleste de Pontevedra, lindando con Ourense e Portugal dos que a separa o río Miño. O relevo, irregular, está condicionado pola serra do Suído, ao norte, a do Faro de Avión ao norleste, a Paradanta no centro, cruzando a comarca do norleste ao suroeste, entre as que se atopa o val e o curso alto do río Tea; e o río Miño ao leste e ao sur cara ao que se dirixen as pendentes e os afluentes Ribadil, Deva e Cea.
É unha comarca que acolle importantes valores naturais, ligados sobre todo aos rios e as serras.
CONCELLOS: Arbo, A Cañiza, Crecente e Covelo.
A comarca de Sarria está situada no centro-sur da provincia de Lugo, entre o val do Miño e as serras orientais galegas. No territorio diferéncianse tres unidades claras. O centro está ocupado pola depresión de Sarria, o leste e sur polas serras de Albela, Oribio, Lóuzara e Trapa, e o oeste polos restos dunha penichaira moi erosionada na que o Miño escavou a súa canle e na que se ergue a serra do Páramo.
Os ríos forman parte da cunca do Miño (Neira-Sarria) e do Sil (Cabe-Mao, Lóuzara).
CONCELLOS: O Incio, Láncara, Paradela, O Páramo, Samos, Sarria e Triacastela.
A comarca de Quiroga, coñecida en grande parte tamén co nome do Courel, está situada ao sur de Lugo, lindando polo leste con León e O Barco (Ourense) e inclúe os concellos de Folgoso do Courel, Quiroga e Ribas de Sil. O territorio é, na súa maior parte, de alta montaña, agás o val do Sil, que a atravesa polo sur. Está percorrida por numerosos ríos, pertencentes á cunca do Sil, que escavan profundos vales.
É unha comarca dun grande interese natural que acolle pegadas glaciarias, monumentos xeolóxicos, paisaxes impresionantes en calquera época do ano, e unha grande biodiversidade.
CONCELLOS: A Estrada e Forcarei
A comarca de Tabeirós-Terra de Montes está situada ao norte da provincia de Pontevedra, separada da Coruña polo río Ulla e de Ourense e a comarca do Deza polas serras da Dorsal que a limitan polo leste. É unha comarca cun relevo moi variado na que se diferencian tres áreas con características específicas. Ao norte as terras máis, baixas, no Val do Ulla, no centro terras de media altura e no sur e leste serras que acadan ata máis de 1.000 m de altitude.
A rede fluvial é tamén diversa e está estruturada arredor do Ulla, o Umia e o Lérez que, xunto cos seus afluentes forman multitude de vales.
A riqueza paisaxística e de espazos naturais é un dos importantes atractivos desta comarca na que se atopan varios espazos protexidos.
Tradicionalmente Cerdedo e Forcarei formaron a comarca coñecida como Terra de Montes.
Comprende os concellos de Allariz, Baños de Molgas, Maceda, Paderne de Allariz, Xunqueira de Ambía e Xunqueira de Espadañedo. Desde o punto de vista natural ten varias zonas claramente diferenciadas: as depresións de Maceda e unha pequena parte da Limia, o val do Arnoia e as serras que a limitan polo leste (Meda, San Mamede), onde se atopan as maiores alturas, en terreos dos concellos de Xunqueira de Espadañedo e Maceda. É unha comarca dunha gran riqueza natural, en especial na contorna dos ríos e serras; histórica, artística e etnográfica.
Concellos: A Gudiña, A Mezquita, Viana do Bolo e Vilariño de Conso
O territorio é, na súa maior parte, de alta montaña, situado entre dous importantes macizos, Pena Trevinca e Macizo Central Ourensan, e varias serras de menor altitude. É unha sucesión de cumes e vales profundos e encaixados polos que circulan ríos das cuncas do Sil (Bibei, Camba e Conso) e do Douro (Rabaçal, con numerosas cabeceiras). O sur da Gudiña e os concellos de A Mezquita e Riós, coñécese como Terra de Frieiras.
É unha comarca con importantes valores ambientais e culturais.
CONCELLOS: Boiro, A Pobra do Caramiñal, Rianxo e Ribeira.
A comarca do Barbanza ou Arousa Norte atópase no suroeste da provincia da Coruña, ocupando a parte sur na península do mesmo nome. O territorio está ocupado na súa maior parte pola serra do Barbanza e a costa da banda norte da ría de Arousa e un tramo de mar aberto ata pasado o cabo Corrubedo. O último tramo do esteiro do Ulla ocupa parte das costas de Rianxo, e numerosos cursos fluviais de pequeno percorrido baixan da serra directamente ao mar.
As principais actividades son os servizos (destaca o turismo), a pesca, a industria (sobre todo relacionada coa pesca) e a construción. Ten un rico patrimonio natural centrado especialmente na costa exterior e no esteiro do Ulla.
A comarca dos Ancares inclúe os concellos de Baralla, Becerreá, Cervantes, Navia de Suarna, As Nogais e Pedrafita do Cebreiro. Está situada en plenas serras orientais galegas, ao leste da provincia de Lugo, no linde con León. É un territorio eminentemente de montaña onde se atopan serras que acadan case os dous mil metros altura. O río Navia atravesa a comarca de sur a norte e recibe numerosos afluentes que baixan das serras. Conserva importantes valores xeolóxicos (vales glaciares, canóns, fervenzas), ecolóxicos (diversidade de ecosistemas e de especies), e culturais.
A comarca do Condado constitue unha unidade xeográfica ben definida asentada no val do río Tea, que inclúe case toda a súa cunca, agás un pequeno tramo do seu curso alto, desde as estribacións cara ao suroeste do Suído, ao norte; ao río Miño, ao que vai o Tea, ao sur; flanqueada polo leste polos montes da Paradanta, e polo oeste pola serra do Galleiro e os montes de Budiño. Os principais valores naturais da zona ofrecennos os ríos e as amplas e ricas paisaxes que se poden gozar desde os seus montes coroados, nalgúns casos, por formidables penedos.
CONCELLOS: Mondariz, Mondariz Balneario, As Neves, Ponteareas e Salvaterra.
O espazo protexido comprende unha grande parte da Serra do Cando, coñecida tamén como Monte Seixo, e os cursos altos dos ríos Lérez (desde Cerdedo ata o Candán) e Verdugo.
Os ecosistemas de maior valor son as turbeiras dos cumes, os bosques de ribeira e as carballeiras do río Verdugo e os seus afluentes.
CONCELLOS: Cerdedo-Cotobade, Forcarei e A Lama (Pontevedra) e Beariz (Ourense).
CONCELLOS: Caldas de Reis, Catoira, Cuntis, Moraña, Pontecesures, Portas e Valga
A comarca de Caldas, coñecida tamén co nome de Ulla-Umia ou simplemente Umia, está situada ao noroeste da provincia de Pontevedra, no linde coa de A Coruña, da que a separa o río Ulla. O territorio é unha transición entre as chairas costeiras da ría de Arousa e as pequenas elevacións que seguen o trazado das numerosas fallas que atravesan a comarca. As concas fluvias pertencen, na súa maior parte, ao Ulla (ao norte) e ao Umia, que atravesa a comarca polo sur, de leste a oeste.
É unha comarca moi diversa con ecosistemas e paraxes naturais moi ricos e variados: costa do fondo da Ría de Arousa e esteiro do Ulla, vales fluviais amplos, ríos encaixados e montañas de pouca altura.
CONCELLOS: Amoeiro, Barbadás, Coles, Esgos, Nogueira de Ramuín, Ourense, O Pereiro de Aguiar, A Peroxa, San Cibrao das Viñas, Toén, Vilamarín e Taboadela.
CONCELLOS: Cariño, Cerdido, Mañón e Ortigueira
A comarca de Ortegal atópase na costa nordeste da provincia da Coruña entre o Océano Atántico e o Mar Cantábrico. O territorio sitúase arredor da ría de Ortigueira, incluíndo as puntas de Estaca de Bares e Ortegal, cunha costa na que se combinan impresionantes cantís con rías, enseadas, esteiros e praias. No interior as terras baixas, formadas polos vales dos ríos Mera, Baleo e Maior e dous sistemas de serras: no oeste o Macizo da Capelada e no leste unha aliñación formada polas serras da Coriscada e Faladoira.
É unha comarca con grandes valores naturais nas serras, na costa e nos ríos.
Cabana de Bergantiños, Carballo, Coristanco, A Laracha, Laxe, Malpica de Bergantiños e Ponteceso
A comarca de Bergantiños está situada no oeste da provincia de A Coruña e forma parte do amplo espazo coñecido como Costa da Morte. É un territorio de relevo moi accidentado cunha grande diversidade morfolóxica e litolóxica atravesado de SE a NO polo río Anllóns, a arteria principal que drena a comarca. Ten unha costa moi recortada na que alternan cantís, enseadas, rías e areais que son a base de actividades pesqueiras e turísticas.
Concellos: Arnoia, Avión, Beade, Carballeda de Avia, Castrelo de Miño, Cenlle, Cortegada, Leiro, Melón e Ribadavia.
O territorio da comarca sitúase ao abrigo das últimas serras da Dorsal Galega (O Suído e o Faro de Avión) e ocupa unha parte do val do Miño, o val do Avia e o curso baixo de Arnoia. As variacións de altitude e no releve determinan a existencia de áreas diferenciadas: os vales dos ríos e zonas próximas e as áreas de montaña, que chegan ata alturas superiores aos 1.000 m. Os principais valores naturais sitúanse nos cumes das serras e nos ríos, onde se conserva unha rica flora e fauna.
Concellos de Chandrexa de Queixa, Manzaneda, A Pobra de Trives e San Xoán de Río.
A comarca de Terra de Trives está situada no centro-norte da provincia de Ourense. Está asentada sobre un territorio cun releve moi accidentado e de grandes alturas no que se poden diferenciar dúas unidades de relevo en liña xerais: no leste, centro e sur un conxunto de serras que van elevándose ata acadar as máximas alturas na Cabeza Grande de Manzaneda (1.782 m), no Macizo Central; ao norte os restos dunha penichaira moi erosionada e dividida polos profundos vales dos ríos que desembocan no Bibei, en especial o Navea e o San Lázaro.
Acolle un importante patrimonio natural e cultural.
Está situada ao surleste de Pontevedra, lindando con Ourense e Portugal dos que a separa o río Miño. O relevo, irregular, está condicionado pola serra do Suído, ao norte, a do Faro de Avión ao norleste, a Paradanta no centro, cruzando a comarca do norleste ao suroeste, entre as que se atopa o val e o curso alto do río Tea; e o río Miño ao leste e ao sur cara ao que se dirixen as pendentes e os afluentes Ribadil, Deva e Cea.
É unha comarca que acolle importantes valores naturais, ligados sobre todo aos rios e as serras.
CONCELLOS: Arbo, A Cañiza, Crecente e Covelo.
A comarca de Sarria está situada no centro-sur da provincia de Lugo, entre o val do Miño e as serras orientais galegas. No territorio diferéncianse tres unidades claras. O centro está ocupado pola depresión de Sarria, o leste e sur polas serras de Albela, Oribio, Lóuzara e Trapa, e o oeste polos restos dunha penichaira moi erosionada na que o Miño escavou a súa canle e na que se ergue a serra do Páramo.
Os ríos forman parte da cunca do Miño (Neira-Sarria) e do Sil (Cabe-Mao, Lóuzara).
CONCELLOS: O Incio, Láncara, Paradela, O Páramo, Samos, Sarria e Triacastela.
A comarca de Quiroga, coñecida en grande parte tamén co nome do Courel, está situada ao sur de Lugo, lindando polo leste con León e O Barco (Ourense) e inclúe os concellos de Folgoso do Courel, Quiroga e Ribas de Sil. O territorio é, na súa maior parte, de alta montaña, agás o val do Sil, que a atravesa polo sur. Está percorrida por numerosos ríos, pertencentes á cunca do Sil, que escavan profundos vales.
É unha comarca dun grande interese natural que acolle pegadas glaciarias, monumentos xeolóxicos, paisaxes impresionantes en calquera época do ano, e unha grande biodiversidade.
A comarca do Salnés está situada no noroeste da provincia de Pontevedra entre a banda sur da ría de Arousa e a banda norte da ría de Pontevedra. O territorio está formado polo amplo val do Salnés, no curso baixo do río Umia, rodeado de pequenas elevacións, cunha costa recortada e protexida que é unha importante fonte de recursos pesqueiros e marisqueiros.
É unha comarca densamente poboada con importantes núcleos urbáns, entre os que destaca Vilagarcia e que conserva importantes espazos de interese natural, en especial na costa.
Concellos: Cambados, O Grove, A Illa de Arousa, Meaño, Meis, Ribadumia, Sanxenxo, Vilagacía de Arousa e Vilanova de Arousa
Vigo é unha comarca que se extende por territorios que se asentan entre a costa e a Dorsal Galega e inclúe outras comarcas menores como o Miñor e a Louriña. O relevo é irregular sen grandes elevacións pero con fortes pendentes e poucas zonas chans, agás a Depresión Meridiana que atravesa a comarca de norte a sur e os tramos finais dos vales dos ríos.
A rede fluvial é moi densa e diversificada: forma parte da as cuncas do Miño e Verdugo e hai numerosos ríos menores que van directamente ao mar.
A pesar da intensa presión humana conserva numerosos lugares de interese natural, varios deles protexidos e numerosos parques urbanos e forestais, nos que se poden realizar rutas de sendeirismo.
CONCELLOS: Baiona, Fornelos de Montes, Gondomar, Mos, Nigrán, Pazos de Borbén, O Porriño, Redondela, Salceda de Caselas, Soutomaior e Vigo.
CONCELLOS: Antas de Ulla, Monterroso e Palas de Rei.
A comarca da Ulloa está situada na zona suroriental da provincia de Lugo a carón das serras da Dorsal Galega que lle fan de linde polo leste e sur. Ocupa un territorio chan resto dunha antiga superficie de erosión formada por bloques afundidos, con suaves ondulacións e moi incidido pola erosión dos ríos. Está rodeado en todo o seu contorno por serras de formas suaves e alturas que non sobrepasan os 800 m. O río principal é o Ulla que lle da nome á comarca e ten nela o seu curso alto e parte do medio. Acolle espazos de grande valor natural: a Serra do Careón, o canón do Ulla e en xeral todos os cursos dos ríos e as serras.
Concellos de Cervo, Ourol, O Vicedo, Viveiro e Xove.
A Mariña Occidental forma parte da Mariña de Lugo. Abrangue o territorio comprendido entre a serra dos Cabaleiros, polo leste, e o río Sor, que fai de linde coa provincia da Coruña, polo oeste.
Acolle un importante patrimonio natural (espazos naturais fluviais, costeiros e de montaña) e cultural.
Concellos de Cervo, Ourol, O Vicedo, Viveiro e Xove.
A Mariña Occidental forma parte da Mariña de Lugo. Abrangue o territorio comprendido entre a serra dos Cabaleiros, polo leste, e o río Sor, que fai de linde coa provincia da Coruña, polo oeste.
Acolle un importante patrimonio natural (espazos naturais fluviais, costeiros e de montaña) e cultural.
CONCELLOS: Ares, Cedeira, Fene, Ferrol, Moeche, Mugardos, Narón, Neda, San Sadurniño, As Somozas e Valdoviño
A comarca de Ferrol ten unha gran diversidade morfolóxica, litolóxica e paisaxística: unha grande área costeira con rías, praias e cantís; zonas de montaña, e amplos vales fluviais que se articular arredor do principal curso, o río Grande de Xuvia e os seus afluentes.
É unha comarca moi poboada, en especial na faixa costeira e na contorna da ría de Ferrol, onde se concentran ademais a maior parte dos servizos e das industrias.
Acolle importantes espazos naturais moi diversos.
CONCELLOS: Dodro Padrón e Rois
A comarca do Sar está situada ao sur da provincia da Coruña ocupando parte do esteiro e do último tramo do Ulla e os vales de varios afluentes entre os que destaca o Sar. É un terreo de contrastes entre as terras baixas, as Veigas de Padrón e pequenos cumes, restos de antigas superficies de erosión que se sitúan polos lindes leste e oeste.
A comarca conta con interesantes espazos naturais, sobre todo a área protexida no río Ulla e o seu esteiro.
Litoral do concello de Cariño, entre os cantís da serra da Capelada e a ría de Ortigueira. Protexido nos LICs/ZECs "Cabo Ortegal" e "Ortigueira-Mera", na ZEPA "Ortigueira-O Ladrido" e como Lugar de Importancia Internacional.
O concello de Vimianzo está situado, na súa maior parte, no núcleo do Val de Soneira -o val do río Grande-. Conta con dous pequenos tramos de litoral, na costa ao mar aberto e no interior da Ría de Camariñas. Está protexido no LIC/ZEC e ZEPA “Costa da Morte”.
A ría de Corme e Laxe está situada na Costa da Morte. Ábrese entre as puntas do Roncudo (ao norte) e Laxe (ao sur), na saída ao mar do río Anllóns. Nesta ría pódense distinguir dúas áreas diferenciadas: o interior, formado polo esteiro do Anllóns, protexido da forza do mar por unha barra de area de 2 km; e o resto do espazo, máis aberto, rochoso e recortado con algunhas zonas abrigadas nas que hai praias. As vilas máis importantes son Corme, Ponteceso e Laxe. Está protexida no LIC/ZEC “Río Anllóns” e “Costa da Morte” e na ZEPA “Costa da Morte”.
O concello de Ponteceso está situado na marxe dereita da ría de Corme e Laxe e na costa de mar aberto, entre as puntas do Roncudo e Queimada. Os principais núcleos de poboación son Ponteceso e Corme. Acolle áreas de grande valor paisaxístico e biolóxico asociados ás costas e ao río. Está protexida nos LICs/ZECs “Costa da Morte” e “Río Anllóns” e na ZEPA “Espazo Mariño da Costa da Morte”.
O concello de Laxe está situado no corazón da Costa da Morte, entre a ría de Corme e Laxe e o litoral de mar aberto. Ten unha costa moi diversa na que se alternan grandes areais e marismas, ría, enseadas, cabos, illotes, furnas... con tramos expostos e protexidos, zonas baixas e elevados cantís. É dun grande interese paisaxístico, xeolóxico e biolóxico. Está protexida no LIC/ZEC e ZEPA “Costa da Morte” e na Paisaxe Protexida “Penedos de Traba e Pasarela”.
O concello de Camariñas está situado no centro da Costa da Morte. Ten unha parte de costa moi exposta polo norte e o oeste e outra parte protexida, dentro da ría, polo sur. Acolle importantes áreas de interese paisaxístico, xeolóxico, ecolóxico e cultural. Está protexida no LIC/ZEC e ZEPA “Costa da Morte”,no Sitio Natural de Interese Nacional “Cabo Vilán” e no Lugar de Interese Xeolóxico “Praia do Trece”.
CABANA DE BERGANTIÑOS está situado no fondo e na banda sur da ría de Corme e Laxe, onde ten un amplo tramo de litoral, en parte protexido nos LICs/ZECs “Río Anllóns” e “Costa da Morte”.
O concello de Malpica de Bergantiños forma parte do tramo de litoral coñecido como Costa da Morte, unha sucesión de cantís abruptos entre os que se atopan algunhas praias e que inclúe as illas Sisargas.
Acolle importantes valores naturais e culturais. Parte do litoral está protexido no LIC/ZEC e ZEPA “Costa da Morte”.
O concello de Carballo forma da parte da Costa da Morte, unha costa exposta aberta ao océano e moi diversa, na que se alternan grandes areais e marismas, enseadas cabos, illas... con zonas baixas e elevados cantís. Parte do litoral está protexido no LIC/ZEC e ZEPA “Costa da Morte”.
O concello de Arteixo atópase na fachada atlántica, no comezo do tramo de costa coñecido como “A Costa da Morte”. Nos seus 19 km de costa atópanse cantís de distintas alturas, esteiros, coídos e extensos areais. É unha costa dun grande valor ecolóxico, paisaxístico e xeolóxico, cunha importante actividade industrial e turística. Unha parte está protexida no LIC/ZEC e ZEPA “Costa da Morte”.
O concello de A Laracha ten unha única parroquia que da ao mar, Caión. Está situada na Costa da Morte e ten un litoral que alterna cantís e areais de grande valor paisaxístico e biolóxico.
A costa comprendida entre a Punta de Mera e Torella é un espazo de mar aberto que separa as rías da Coruña e Betanzos-Ares. Un espazo de enormes valores paisaxísticos e ecolóxicos.
É unha ría curta e ampla, que se abre entre as puntas do Seixo Branco e Herminia, cunha separación de 4 km, e unha lonxitude total de 14 km, dos que case a metade corresponden á chamada ría do Burgo formada polo esteiro do Mero, que está separada da parte máis ancha pola frecha de Santa Cristina.
O concello de Oleiros ten unha liña litoral de case 40 km. Unha parte na ría do Burgo, outra na ría da Coruña, unha terceira mirando ao mar aberto e outra na boca da ría de Betanzos. Parte está protexida no LIC/ZEC e Monumento Natural “Costa de Dexo e Seixo Branco”
O concello da Coruña ten unha costa moi recortada e variada, parte na ría, onde se atopa o porto da cidade, e parte en mar aberto onde se suceden cantís e fermosas praias como as de Orzán e Riazor.
2. O Lérez en Gargallóns
A comarca de Pontevedra esténdese desde a costa, no fondo das rías de Pontevedra e Vigo,
aos cumes da Dorsal Galega nas serra do Cando e o Suído. É unha comarca cun medio físico
moi variado onde se poden atopar paisaxes costeiras, vales fluviais e unha grande parte de
terreo montañoso que, partindo das serras orientais vai perdendo altura pouco a pouco ata a
Depresión Meridiana, unha foxa tectónica que ocupa o centro dos concellos de Barro e
Pontevedra con direción N-S e na que se concentra a maior parte da poboación e das
infraestruturas. A rede fluvial estrutúrase na maior parte arredor do Lérez e, en menor
medida, do Verdugo.
3. Os aproximadamente 125.000 habitantes desta comarca están distribuídos de forma moi
irregular. Hai unha grande concentración poboacional na zona costeira, especialmente na
área metropolitana de Pontevedra, no eixo Barro-Vilaboa, e en Poio; e a medida que se
ascende cara ás serras vaise facendo menor.
Pontevedra é unha comarca que acolle importantes recursos naturais arredor do mar, dos ríos
e das montañas.
5. CLIMA
Cerdedo
Oceánico, con grandes contrastes entre a zona costeira (máis suave, con invernos frescos e
veráns secos) e a montaña (invernos fríos e veráns frescos).
6. ACTIVIDADES
Combarro
As actividades fundamentais son os servizos, a construción e a industria. Nas vilas costeiras
ten importancia a pesca e a acuicultura e nas interiores a agricultura, gandaría e silvicultura.
8. PATRIMONIO
Toda a comarca de Pontevedra é rica en petróglifos.
Destacan as áreas arqueolóxicas de Campo Lameiro,
A Caeira, Tourón (Pontecaldelas), Cerdedo-
Cotobade...
En Campo Lameiro e na Caeira hai Centros de
Interpretación.
Pontevedra é unha comarca que acolle importantes valores históricos, artísticos e
etnográficos: petróglifos, castros, cascos históricos, núcleos rurais, igrexas, cruceiros, pazos,
hórreos, pontes, muíños...
O camiño portugués a Santiago de Compostela atravesa a comarca polo oeste.
Centro Arqueolóxico da Arte
Rupestre de Campo Lameiro.
24. Igrexa de Pontesampaio (Pontevedra)
Capela de San Cibrán (Tomeza, Pontevedra)
Construída sobre un antigo castro cunhas vistas
espectaculares sobre a zona.
O luns de Pascua celébrase unha importante romería
a onde acoden para curar o “mal de Ollo”, para o
que hai que dar nove voltas arredor da ermida e
lanzar pedras por riba do tellado para pedir desexos.
30. Pedre (Cerdedo-Cotobade, un núcleo tradicional que
conserva varios eirados con hórreos e casas de boa
canteiría
Hórreo en Borela (Cerdedo-Cotobade)
Hórreo con pombeiro na rectoral de
Borela (Cerdedo-Cotobade)
Hórreo da rectoral de Vilaboa
31. Hórreo no pazo de Gandarón, en Salcedo (Pontevedra)Hórreo no mosteiro de Poio
Hórreos en Combarro (Poio)
34. Fonte no mosteiro de Lérez (Pontevedra)
Fonte na praza de Santa María (Pontevedra)
35. MUSEO PROVINCIAL DE PONTEVEDRA
Fundado pola Deputación de Pontevedra en 1927.
Dispón de cinco edificios históricos e un sexto de
nova construción, con salas de exposición
permanentes e temporais.
Tesouro de Caldas de Reis
36. Restos dun muíño de vento na
Cruz do castro en Carballedo
(Cerdedo-Cotobade)
38. CONCELLOS
SUPERFICIE: 37,51 km2
POBOACIÓN: 3.746
habitantes (2016)
PARROQUIAS: Agudelo,
Barro, Curro, Perdecanai,
Portela e Valiñas.
Parque natural do río Barosa
BARRO
O territorio do concello de Barro aséntase no noroeste da comarca atravesado de norte a sur
pola Depresión Meridiana, entre as elevacións do Acibal, ao leste e o Castrove ao oeste. Está
regado polo río Chaín e numerosos regos que baixan, sobre todo das montañas do leste.
Tén unha superficie de e arredor de distribuídos en seis parroquias:
39. Igrexa románica de San Martiño de Agudelo,
situada na Ruta Xacobea Portuguesa que
atravesa o concello de Barro.
Unha grande parte do territorio (78%) está Dedicado a explotacións forestais de piñeiros e
eucaliptos e nas partes baixas hai cultivos de horta e viñedos. Tres das parroquias (Agudelo,
Perdecanai e Valiñas) están acollidas a D.O. Rías Baixas.
As actividades principais da poboación son os servizos, a construcción, a industria e a
agrogandeiría e forestal. A capital municipal e o centro dos servizos sitúase en San Antoniño.
É un concello con importantes valores naturais, centrados nos ríos, históricos, artísticos e
etnográficos.
Releve da igrexa de Curro,
de comezos do século XVI.
40. Gargallóns, unha poboación situada,
como a maioría das de Campo
Lameiro, mirando ao Lérez.
Detrás os montes do Coto do Medio
(no linde con Moraña).
CAMPO LAMEIRO
Sitúase no nordeste da comarca nun terreo dominado polas elevacións que se prolongan cara
ao oeste desde a Dorsal Galega onde os cumes máis destacados son o Cádavo (Campo das
Cruces ou Montes dos Cregos) no linde co concello da Estrada e o monte Conla, no linde con
Cerdedo.
O río principal é o Lérez, que o separa, polo sur, do concello de Cotobade. Ao norte, unha
pequena parte do territorio verte as augas cara ao Umia a través do seu afluente, o Sequeiros.
SUPERFICIE: 63,74 km2
POBOACIÓN: 1.962 habitantes (2014)
PARROQUIAS: O Campo, O Couso, Fragas,
Moimenta, Montes e Morillas
41. Petroglifo na “Laxe da Rotea de Mendo”, situado nas
proximidades do castro de Penalba, desde o que se
divisa unha panorámica do concello de Campo Lameiro.
As principais actividades son a construción, a a grogandaría e forestal, os servizos e pequenas
industrias, en especial agrogandeiras. A capital municipal é A Lagoa, na parroquia de O
Campo.
Campo Lameiro acolle paraxes dun grande interese natural nas beiras do río Lérez, que está
protexido en todo o seu curso, e un dos conxuntos de arte rupestre máis importantes de
Galiza formado por varias estacións con numerosos gravados.
42. SUPERFICIE: 214,5 km²
POBOACIÓN: 6.160 habitantes
(2016)
PARROQUIAS: Augasantas,
Almofrei, Borela, Carballedo, Caroi,
Castro, Cerdedo, Corredoira,
Figueiroa, Folgoso, Loureiro,
Parada, Pedre, Quireza, Rebordelo,
Sacos (santa María e San Xurxo),
Tenorio, Tomonde, Valongo e
Viascón
CERDEDO-COTOBADE
É un novo concello creado o 22 de setembro de 2016 a partir da fusión dos concellos de
Cerdedo (da comarca terra de Montes) e Cotobade.
O relevo é moi accidentado e esténdese desde a serra do Cando, ao leste, onde se atopan as
maiores altitudes (Outeiro do Couto, con 1.017), ata a Depresión Meridiana, ao oeste, no
linde co concello de Pontevedra. No noroeste atópase o Coto de Conla (772 m).
O sistema fluvial está dividido pola serra Castelada (ou Castrelada) entre ríos que verten na
ría de Pontevedra e a de Vigo. O río Lérez atravesa a comarca NE a SO e recibe como afluentes
pola dereita o Quireza e pola esquerda o Castro, o Seixo, o Porto das Cubas e o Almofrei.
No sur un curto tramo do Verdugo cos afluentes Barbeira e Calvelle.
Vista de Cerdedo desde
a Serra do Cando
43. Carballeira en Famelgas, coa
capela de Santa Lucía.
As principais actividades están relacionadas coa a agrogandaría e as explotacións forestais.
Séguenlle os servizos e as pequenas industrias. A capital do concello é A Chan, na parroquia
de Carballedo.
Acolle zonas de especial valor natural protexidas no LIC “Serra do Cando” e “Río Lérez”;
e un rico patrimonio etnográfico (muíños, eirados de hórreos, núcleos tradicionais) e
histórico-artístico (petróglifos, castros, pontes romanas e medievais, igrexas, pazos...).
Hai varias rutas de sendeirismo: “A Vía escondida”, “San Xusto”, “A Memoria do lobo”, “Santa
María de Sacos”, “O Sabugueiro”, “Río Seixo”, “Monte Seixo”...
Cruceiros e capela de San Lourenzo en Serrapio
44. Cernedo (parroquia da Barcia do Seixo),
nas abas orientais da serra do Cando.
SUPERFICIE: 111,76 km2
POBOACIÓN: 2.587 habitantes (2016)
PARROQUIAS: Antas, A Barcia do
Seixo, Covelo, Escuadra, Gaxate, A
Lama, Seixido, Verducido, Xende e
Xesta.
A LAMA
Está situado ao leste da comarca, no linde coa provincia de Ourense. É un concello ocupado
en grande parte por terreos de alta montaña, entre as serras do Cando, ao noroeste e o Suído
ao leste, onde se atopan as maiores altitides do concello e da comarca que culminan no Coto
Puza, con 1.027 m. Está atravesado polos ríos que baixan destas serras e forman profundos
vales, sobre todo nos cursos altos. O Barbeira e o Verdugo baixan das abas norte e sur da
serra do Cando. O Xesta baixa do Suído e máis adiante xúntase co Parada que fai fronteira
polo sur nun curto tramo, para formar o Oitavén. Ao sur do concello unha unha aliñación de
cumes que desdenden desde o Coto dos Xarotos, con 1.020 m, forman o límite co concello de
Fornelos de Montes e a comarca de Vigo.
45. Casa típica dos emigrantes en Gaxate
É unha zona moi marcada pola emigración, primeiro a América, despois a Europa, e na
actualidade ás cidades costeiras. As actividades principais son a agrogandaría e os servizos.
Recentemente está cobrando interese o turismo, atraído polos importantes valores naturais
que acolle a zona, onde hai varias rutas de sendeirismo.
Unha parte está protexida no LIC “Serrado Cando”.
A Lama conserva tamén un rico patrimonio cultural: igrexas, casas tradicionais, pontes,
muíños, cruceiros...
Ponte medieval de Verducido no Río
Parada, no linde con Fornelos de Montes
46. Combarro
SUPERFICIE: 33,90 km2
POBOACIÓN: 16.842
habitantes (2015)
PARROQUIAS:
Combarro, San Salvador
de Poio, San Xoán de
Poio, Raxó e Samieira.
POIO
Está situado ao noroeste da comarca de Pontevedra, separado da comarca do Salnés polo
Monte Castrove que lle fai de linde con dirección NE-SO. Ocupa unha parte da marxe dereita
da ría de Pontevedra, desde Raxó ata o esteiro do Lérez, onde está conectado con Pontevedra
pola ponte da Barca.
O releve é moi accidentado, as abas dos montes caen bruscamente cara ao mar e só hai
algúns territorios chans na pequena faixa costeira. O ríos baixan do Castrove (regos dos
Mouros, Cancela, Covelo e Muíños) e son de curto percorrido e pendentes pronunciadas.
47. Combarro, unha vila mariñeira que conserva un dos
conxuntos arquitectónicos populares máis interesantes de
Galiza e no que destacan as casas mariñeiras e os hórreos
(máis de trinta) á beira do mar. Nas proximidades atópase
os mosteiro de San Xoán de Poio.
As principais actividades son os servizos, a industrias, a pesca, o marisqueo, as explotacións
forestais... A capital do concello está en San Xoán de Poio. Na costa aséntanse as vilas
mariñeiras de Raxó, Combarro e Campelo.
É un concello dun grande interese artistico e etnográfico, onde os valores naturais máis
destacados están nas rutas polos regos que baixan do Castrove e na costa.
Mosteiro de San Xoán de Poio
48. Ponte sobre o Verdugo en Pontecaldelas.
Ao pé do río atópase o balneario de augas
medicinais.
O río Verdugo é o núcleo fluvial que divide o
territorio de Pontecaldelas de NE a SO.
SUPERFICIE: 87 km2
POBOACIÓN: 5.573 habitantes
(2016).
PARROQUIAS: Anceu, Caritel, Castro
Barbudo, Forzáns, A Ínsua, Ponte
Caldelas, Taboadelo, Tourón e
Xustáns.
PONTE CALDELAS
Está situado no centro-sur da comarca, limitado polo río Oitavén que o separa da comarca de
Vigo. O territorio ten un relevo moi complexo con numerosos montes de pequena altitude,
entre os que destaca a serra da Castelada (663 m), ao norte, e A Fracha (546 m), ao Sur. Está
atravesada por numerosos ríos que pertencen as concas dos ríos Verdugo e Oitavén,
separados entre sí polas últimas estribacións da serra do Suído (Couto de Brea, Penaranda...).
49. Praia fluvial no río Verdugo en Pontecaldelas
O nome de Ponte Caldelas garda relación cos mananciais de augas termais sulfuroso-sódicas
que deron lugar á instalación dun balneario na vila, na actualidade pechado.
As actividades principais son a industria, os servizos e o turismo.
Conserva importantes enclaves naturais, sobre todo nas marxes dos ríos e numerosos
vestixios históricos, artísticos e etnográficos.
Centro de interpretación de arte rupestre en Tourón.
Instalado pola Comunidade de Montes en colaboración
coa Consellería de Cultura e o concello dentro dun
programa PRODER. Ofrece un percorrido guiado con
paneis explicativos en cada estación.
50. Vista aérea de Pontevedra
SUPERFICIE: 118,27 km2
POBOACIÓN: 82.539 habitantes
(2015)
PARROQUIAS: Alba, Bora,
Campañó, A Canicouva,
Cerponzóns, Lérez, Lourizán,
Marcón, Mourente,
Pontesampaio, Pontevedra,
Salcedo, Santa María de Xeve,
Tomeza, Verducido e Xeve (Santo
André).
PONTEVEDRA
Ocupa o centro-oeste da comarca, no fondo das rías de Pontevedra e Vigo, nun territorio que
segue a fractura da Depresión Meridiana, pola que discorren os ríos Grandal, de N a S, e
Tomeza ou dos Gafos, de S a N. As maiores alturas sitúanse no Castrove, no linde coa comarca
do Salnés e na Fracha, compartida con Pontecaldelas.
O eixo do territorio de Pontevedra é o río Lérez que a atravesa de leste a oeste e forma un
amplo esteiro moi colmatado, no que ata o século XIX funcionou un importante porto
pesqueiro e comercial.
51. As principais actividades son os servizos, o comercio, a industria e o turismo.
Pontevedra, con 63.059 habitantes (datos de 2015), é a capital do concello e da provincia,
onde se concentran a maioría dos servizos e das actividades comerciais.
É un concello que acolle importantes valores histórico-artísticos, centrados sobre todo no
casco antigo da cidade, un dos mellores conservados de Galiza. Os lugares de interese natural
céntrase arredor do río Lérez e os seus afluentes e nos numerosos parques forestais e xardíns.
Praza da Ferrería
52. Porto de Santo Hadrián
de Cobres
SUPERFICIE: 36,85 km2
POBOACIÓN: 5.972
habitantes (2014)
PARROQUIAS: Cobres
(Santo Adrán),
Figueirido, Bértola,
Santa Cristina de
Cobres e Vilaboa
VILABOA
Situada ao sur-leste da comarca de Pontevedra, entre as elevacións da serra de Domaio (na
península do Morrazo), a ría de Vigo e a Depresión Meridiana, onde linda con Pontevedra.
O releve do concello é moi irregular e cae bruscamente desde os cumes do Morrazo ata a ría
de Vigo. Os poucos terreos chans sitúanse na faixa costeira e no leste do concello, ocupando o
fondo da Depresión Meridiana. A costa ocupa a banda leste da Enseada de San Simón, na ría
de Vigo, ata a ponte de Rande. Or ríos son de curto percorrido. O Maior e o Ulló baixan dos
montes do Morrazo e o Tomeza, ten o comezo do seu curso no concello e logo circula cara á
ria de Pontevedra.
53. Saíñas de Vilaboa, situadas no remate do esteiro do Ulló, en Paredes. Hai constancia do seu funcionamento desde o
século XII, e foron moi importantes para abastecer de sal á cidade de Pontevedra durante o século XVIII.
As principais actividades son o marisqueo, a acuicultura, os servizos e a industria (asteleiros,
conserveiras...). O concello non ten un núcleo poboacional destacado e o centro sitúase en O
Toural. Conserve un interesente patrimonio artístico e etnográfico.
A zona costeira está incluída no LIC “Enseada de San Simón”.
54. RELEVO
Cumes do Suído e ao fondo a serra do Cando coroada de
xeradores eólicos. Son as serras de máis altitude da
comarca que forman parte da Dorsal Galega.
O relevo da comarca de Pontevedra é moi accidentado e variado. As maiores elevacións
atópanse na Dorsal Galega, nas serras do Cando e do Suído que a limitan polo leste. No norte
atópanse o monte dos Cregos, o Cávado e O Acibal que a separan das comarcas de Tabeirós e
Umia-Caldas, e ao sur pequenas elevacións (A Fracha) nas que escavan os seus vales os ríos
Verdugo e Oitavén. Está atravesada de leste a oeste polo río Lérez e os seus afluentes,
separados da cunca do Verdugo por unha serie de aliñacións, con dirección NE-SO coas
maiores alturas na serra da Castelada.
De norte a sur, seguindo unha liña que vai desde o concello de Barro até o fondo da Enseada
de San Simón atópase a Depresión Meridiana, un bloque tectónico afundido, e máis ao oeste
as elevación da Serra de Domaio, no linde co Morrazo e O Castrove, no linde co Val do Salnés.
55. Montes de Campo Lameiro (A Carballa, Coto do Medio, no linde con Moraña) desde Gargallóns.
Unha gran parte do terreo forestal da comarca de Pontevedra foi arrasado polo lume no verán de 2006.
56. A vexetación é moi variada. Nos cumes
das montañas máis altas domina o
mato de toxos, breixos, uces, xestas e
carqueixas. Nos vales dos ríos das
zonas montañosas consérvanse
carballeiras e bosques de ribeira e a
maior parte do terreo forestal está
cuberto de plantacións de piñeiros e
eucaliptos.
Carballeira na serra do Suído.
Nos lugares máis afastados aínda se
conservan magníficos exemplos de
carballeiras autóctonas.
57. Toxos e breixos, as plantas máis comúns no mato dos cumes
Abrodia (Asphodellus albus), unha planta que
abonda nos cumes castigados polo lume.
58. Carricanta (Ephippigera ephippiger), vive en lugares
secos de vexetación escasa como os curutos dos montes.
A fauna é a típica de matogueiras e grandes espazos abertos, así como de fragas
Algunhas serras acollen especies de gran interese como o lobo, gato bravo, o bufo real, a
águia real, o falcón abelleiro, a gatafornela...
Laverca (Alauda arvensis)
59. Vista xeral do oeste da serra, na vertente pontevedresa
SERRA DO SUÍDO
Situada no linde entre as provincias de Pontevedra e Ourense. É unha serra de formas suaves
con orientación N-S, separada da Serra do Faro de Avión polo val do río Tea e da serra do
Cando polo alto val do río Verdugo. Nesta comarca atópase a máxima altura da serra, o Coto
da Puza con 1.027 m, no linde entre a Lama e Avión.
Os seus cumes son unha zona de contacto entre as rochas metamórficas precámbricas que se
atopan ao leste (xistos, cuarcitas) e o granito de dúas micas de gran groso que domina na
vertente oeste.
60. Carballeira da Xesta. Situada na marxe esquerda do río Xesta, entre
Pigarzos e A Xesta. Unha das carballeiras de montaña máis extensas
e mellor conservadas da Galiza occidental.
O Suído é unha das áreas que recolle máis precipitacións de Galiza (nalgúns puntos superiores
aos 2.500 l/m2
). A alta pluviosidade da súa vertente occidental da lugar a numerosos cursos
de auga. Nas zonas chans e nas depresións hai brañas e nos vales consérvanse carballeiras e
bosques de ribeira como os das cabeceiras do río Xesta.
Accedese desde Pontecaldelas, ou A Lama.
62. Cumes do Cando e Ría de Pontevedra
SERRA DO CANDO/MONTE SEIXO
Ten orientación N-S, con montes de media altura (600 a 1.000 m) de perfil redondeado,
formados por granitos que aparecen en bolos e penedos. Nesta comarca ocupa terreos nos
concellos de Cerdedo-Cotobade e A Lama. O cume máis importante é o Outeiro do Couto
(1.017 m) no linde entre Cerdedo e Forcarei.
Nas súas vertentes nace o río Verdugo e varios afluentes do Lérez.
Os ecosistemas de maior valor da Serra do Cando son as turbeiras dos cumes e as carballeiras
do río Verdugo e os seus afluentes.
Está protexida no LIC “Serra do Cando”
Desde os cumes divísanse as rías de Vigo, Pontevedra e parte da de Arousa.
Accedese desde Cerdedo, A Lama ou Cotobde.
63. PORTA DO ALÉN. MONTE SEIXO
Un grupo de penedos en equilibrio que forman unha abertura a xeito de porta que serve para conversar cos que están
no outro mundo (O Alén). Hai que ir no mes de Santos e levar algún presente para comer e beber, pan e viño
preferentemente, e tamén unha candea para alumar. Logo xa pode preguntar o que desexe e as respostas víranlle
dacabalo do vento. Pero non podes revelar o falado alí ou quedarás rouquexo para sempre.
67. Vista dos Cádavo e os Montes dos Cregos desde o
castro de Penalba. Un punto panorámico nas
proximidades de Campo Lameiro que acolle dúas
estacións rupestres: A Pedra da Serpe e o Laxe da
Rotea de Mendo.
CÁDAVO E MONTES DOS CREGOS
Forman parte dunha sucesión de elevación de alturas comprendidads entre os 300 e os 800 m
que se estenden por todo o linde do concello de Campo Lameiro: Outeiro Redondo, con 539
m, O Xesta, con 532 m, O Cádavo e Campos das Cruces, con 803 m, Montes dos Cregos, con
789 m, Coto da Conla, con 772 m, Monte Longo, con 628 m... Son cumes espidos moi
castigados polo lume, desde os que se poden contemplar vistas panorámicas da comarca. A
vexetación está moi degradada e na súa maior parte, é de piñeiros e eucaliptos.
Accedese desde Campo Lameiro, pola estrada que vai a Codeseda ou desde O Couso.
68. Vista dos cumes que separan Cerdedo da Estrada.
Nas súas aban aséntase a parroquia de Quireza.
69. MONTE COIREGO
Cume illado que destaca na paisaxe pola súa forma cónica que se aprecia a moita distancia.
Está situado no concello de Cerdedo-Cotobade, formando parte dun macizo que separa o val
do Lérez do seu afluente o Almofrei. Desde o seu cume (772 m) divísase gran parte do
territorio da comarca de Pontevedra, desde a ría ata as serras do Cando e o Suído.
Accedese desde Cotobade (A Chan), pola estrada que vai a Caroi, ou desde a N-541
(Pontevedra-Ourense) pola estrada que indica O Cádavo.
70. Foxo do lobo no Chan das Latas, nas abas do Coirego.
Accedese pola estrada de Caroi, desde unha área
acondicionada á dereita da estrada. Hai indicada unha
ruta circular “Ruta Foxo do Lobo” de 10,6 km para facer
a pé que pasa por Loureiro e A Chan e percorre parte do
curso do río Almofrei.
Os foxos eran estruturas formadas por dous muros de
pedra que confluían nun pozo, tamén rodeado de
paredes de pedra. Os lobos íanse conducindo monte
abaixo ata facelos entrar no recinto e obrigalos a caer no
foxo, onde eran cazados.
71. Cabalos criados en libertade. Por todas estas serras son comúns as greas de cabalos que se manteñen no monte todo o
ano e no verán se baixan aos curros para marcar as crías e rapalos.
SERRA CASTELADA
Coñecida tamén como Castrelada (algúns mapas poñen Castrada). É un macizo formado por
pequenas elevacións graníticas que fan de divisoria de augas entre as cuncas da Ría de
Pontevedra (Almofrei, afluente do Lérez) e a de Vigo (Calvelle-Barbeira, que van ao Verdugo).
Están situados entre os concellos de Pontecaldelas e Cotobade.
Os cumes máis altos son Coto Grande (650 m), Coto dos Infernos (625 m) e Coto dos Lobos
(525 m). Accedese pola estrada de Pontecaldelas a Cotobade.
73. O Acibal desde o miradoiro de Pontillón de Castro.
Este miradoiro está situado na parroquia de Verducido, nun pequeno cume coroado por un monumento ao canteiro. Ten
unhas excelentes vistas sobre o concello de Pontevedra e parte de Barro.
O ACIBAL
Pequeno macizo granítico de cumes de 300 a 600 m situado entre os concellos de Barro,
Moraña e Campo Lameiro. O punto máis alto nesta comarca é o Acibal con 541 m, no linde
entre Barro e Moraña. Accedese desde Barro ou Verducido.
74. Cumes da Fracha con Pontevedra ao fondo
A FRACHA
Sistema montañoso granítico situado entre Pontecaldelas e Pontevedra. O cume máis alto é A
Fracha ou Facha, con 546 m. Nas abas do oeste nacen os ríos Tomeza (Ría de Pontevedra) e
Ulló (Ría de Vigo), e nas do leste afluentes do Verdugo. Ten unhas vistas espectaculares sobre
as rías de Vigo e Pontevedra e a zona interior da comarca.
Accedese desde as estrada de Pontevedra a Pontecaldelas (á altura do polígono Industrial de
As Lagoas), desde Marcón, A Canicouva (Pontevedra) ou Xustáns (Ponteareas). Na subida de
Xustáns hai unha área de lecer e un miradoiro.
75. Montes do Morrazo, co Coto Redondo no centro, desde a ría de Vigo
SERRA DO MORRAZO
Esténdese con direción NE-SO ao longo da península que separa as rías de Vigo e Pontevedra.
Son bloques graníticos de mediana altitude levantados a finais do Perído Terciario. O punto
máis alto nesta comarca é o Coto Redondo con 530 m, un expléndido miradoiro sobre as rías
de Vigo e Pontevedra. Na zona hai numerosas mámoas, varias excavadas.
O acceso pódese facer desde Pontevedra ou Vilaboa
76. Lago Castiñeiras, en Cotorredondo.
O Parque da Natureza de Cotorredondo e Lago Castiñeiras é un espazo que forma parte dos concellos de Vilaboa e
Marín.
Está situado na zona central da Península do Morrazo, cunha altitude media de 400 m sobre o nivel do mar. Ocupa unha
superficie de 70 hectáreas, propiedade das comunidades de montes.
Estruturase arredor do Lago e os regatos que o alimentan... Un aspecto importante é a presenza de elementos
megalíticos, entre con algúns petróglifos e varias mámoas, entre as que destaca a “Mamoa do Rei”.
O parque conta cunha Aula de Natureza (creada no ano 1988), un Centro de Recuperación de Fauna Silvestre, áreas de
77. Vista do Castrove desde o miradoiro de Pontillón de Castro
MONTE CASTROVE
É unha pequena serra con orientación NE-SO, situada entre as rías de Arousa e Pontevedra.
Está formada maioritariamente por granito de dúas micas con algunhas bandas de xistos. O
cume máis elevado é o Castrove, con 613 m, no linde entre Poio e Meis. Desde o alto hai
unhas boas vistas sobre o Salnés e A Ría de Arousa cara ao oeste e da ría de Pontevedra polo
sur. Accédese desde Poio.
78. No cume do do Castrove conflúen os concellos de Pontevedra, Poio e Barro (comarca de Pontevedra) e Meis (O Salnés).
80. OS RÍOS
O Lérez en Lérez (Pontevedra)
Os ríos teñen un gran protagonismo no
releve desta comarca na que escavan
profundos vales no seu discorrer de leste a
oeste para desaugar nas rías de Pontevedra
e Vigo. Toda a rede hidrográfica está
estruturada arredor do Lérez e do Verdugo-
Oitavén, agás pequenos tramos de
afluentes do Umia nos concellos de Campo
Lameiro (Sequeiros) e Barro (Chaín co Agra
e o Lourido), o Ulló, que desemboca no
fondo da Enseada de San Simón, o Grandal,
que desemboca na xunqueira de Alba, a
carón do Lérez, o Tomeza ou dos Gafos, que
desemboca en Pontevedra e algúns regos
de curto percorrido que baixan
directamente desde O Castrove (Regos dos
Mouros, Cancela, Covelo e Muíños) ou
desde a serra de Domaio (Maior, Sidra...).
O forte desnivel dalgunhas zonas fai que
abonden as zonas de rápidos e os saltos.
81. Salgueiros, amieiras e robinias
á beira do río Barosa.
Arredor de todo este sistema fluvial consérvanse excelentes bosques de ribeira e, nos vales
máis altos carballeiras estensas.
Nos bosque de ribeira atópanse amieiras, salgueiros, freixos, sabugueiros, sanguiños,
carballos e na parte do curso baixo eucaliptos. Nas augas remansadas hai espadainas,
lirios,oucas, lentellas de auga, bricios, espigas de auga, Myriophylum, pe de boi... e nas beiras
fentos (dentabrú, fento macho, fento femia, Blechnum...), herba salgueira, lúpulo, hedras,
valdeba, silva, salgueiriño, amarelle, menta de auga, violeta, reina, adelfiña, molinia...
Fentos (dentabrús) e molinias
82. Ra patilonga (Rana iberica). Vive nos
cursos de auga limpa e rápida.
Nas augas dos ríos hai troitas, salmóns, escalos, anguías, reos e na zona de influencia das
mareas, muxes. Nas beiras hai unha boa representación de réptiless, anfibios, aves,
mamíferos e insectos.
Cabaliños do demo, libeliñas, gaiteiros...
están sempre presentes na beira da auga,
dentro da que se desenvolven antes de
acadaren a fase adulta.
83. O Lérez en Pontevedra
RÍO LÉREZ
Nace na Serra do Candán, nas abas do San Bento, na parroquia de Acibeiro, e descende con
fortes pendentes encaixándose e abríndose repetidas veces ao longo dos seus cursos alto e
medio, para discorrer lentamente no seu curso baixo. Na comarca drena os concellos de
Campo Lameiro, Cerdedo-Cotobade, Barro e Pontevedra e verte na ría de Pontevedra despois
de 57 km de percorrido.
Os seus afluentes pola dereita son Quireza, Grande, Calvos, Maneses, Gargalláns e Fontáns
(Verducido), e pola esquerda Castro, Porto das Cubas, Cabaleiro, Tenorio e Almofrei.
A cidade de Pontevedra e varias vilas das dúas marxes da ría abastécense de auga do Lérez e
do encoro do Pontilllón de Castro, no seu afluente o Rons.
O Lérez está protexido nos LICs, “Serra do Cando”, “Río Lérez”.
84. Ponte de Parada (Cerdedo), de orixe romana e reconstruída no século XIII.
Formaba parte da antiga ruta do Ribeiro a Santiago.
85. Ponte de San Antón en Cerdedo, sobre o río Castro.
A ponte é do século XII e a capela que hai ao seu carón do XVI. Nas proximidades hai varios muíños e un antigo
serradoiro hidráulico. Accédese por un camiño empedrado desde o centro de Cerdedo.
RÍO CASTRO
Nace na Portela de Lamas e xúntase co Lérez na Ponte Nova de Cerdedo. Os principais
afluentes son o Ventoxo, pola dereita e o Carballas e o Seixo pola esquerda.
86. FERVENZA DA CAVADOSA
Na parroquia de Cerdedo, no río do Seixo. O río forma varios saltos e
rápidos en rochas graníticas.
COMO CHEGAR: cóllese desde Cededo en dirección a Cavadosa e desde a ponte
que cruza o río vense varios saltos de diferentes alturas. As máis interesantes
están río arriba. Abaixo da ponte hai varias pozas como a poza Fumegas.
88. POZO SANGOENTO
O río do Seixo forma unha ampla poza na que cae nunha fervenza de 5 m de altura. Varias lendas falan da Serpe bichoca
que garda un tesouro. Os que tentan collelo morren.
COMO CHEGAR: Desde A Cavadose séguese rio abaixo ata chegar ao pozo que se pode rodear con certa dificultade pola marxe esquerda.
89. POZO FUMEGAS:
O río Seixo ou Sillar en Meilide (Cerdedo) forma un canón con
abundantes rápidos e pequenos saltos.
COMO CHEGAR:
En Meilide, en fronte da capela, un camiño empredrado que segue a ruta
do Pai Sarmiento baixa ata o río. Crúzase a ponte e remóntase o río uns
600 m.
90. REGO DE MANESES
Un afluente do Lérez que se forma con varios regos que nacen no monte dos Cregos.
91. O Lérez en Pedre
O Lérez e Vichocuntín (Cerdedo)
92. O Lérez en Pedre, ao pé da ponte medieval. Nas proximidades desemboca o río Quireza, un afluente que ven do Outeiro
da Cruz. A ponte de Lérez é de orixe moi antiga (reconstruída no século XII) e estivo moi relacionada coas antigas vías
romanas e o Camiño de Santiago.
93. RÍO QUIREZA
Nace no Outeiro Grande e xúntase ao Lérez
pasado Pedre.
Fervenzas no rego das Valgadas un afluente do
Quireza, na parroquia de Castro, na estrada de Quireza
a Cerdedo. Un pequeno rego que baixa da serra cun
gran desnivel aproveitado para instalar varios muíños.
98. RÍO ALMOFREI
Éo afluente máis importante do Lérez. Nace na Serra do Cando, e despois de percorre 26 km por un
trazado encaixado e accidentado xúntase co Lérez en Ponte Bora. O seu principal afluente é o Pereira.
Ponte do Almofrei en Bora, unha ponte antiga e con historia, porque nela foi onde os veciños da contorna
102. FERVENZAS DO ALMOFREI
Na parroquia de Almofrei (Cotobade).
Tres fervenzas principais nun tramo moi curto, con
caídas de 6-7 m., 7 m. e 10 m. as primeiras, de abaixo
arriba, case verticais. Pequena gorxa granítica de
menos dun quilómetro con boas carballeiras. O río
ve diminuido o seu caudal pola minicentral, o que
permite tamén subir polo seu cauce entre os
enormes bloques de pedra, pois non hai ribeira como
tal. No inverno con moita auga non se pode ir, e no
verán a vexetación faino case imposible.
Entre Fontenova e Arrotea hai dúas fervenzas de 5
ou 6 metros. A zona está moi degradada: non hai
bosque de ribeira, e ou ben hai penedos de granito
ou ben acacias e eucaliptos. É moi difícil de chegar.
COMO CHEGAR: Na estrada de Pontevedra á Lama,
entre os lugares de Fontenova e Arrotea, a carón
dunha casa, baixa unha pista de cemento moi
estreita e empinada cara a central hidroeléctrica. Un
pouco antes cóllese un camiño á esquerda e
atravesando un campo chegase con moitas
dificultades ao bosque de ribeira para remontar o río
200 metros
Entre Cachopeiras e Xesteira, 1 quilómetro máis
arriba das fervenzas anteriores, por riba da ponte
medieval e da levada da minicentral. Pódese coller
dende a ponte de Almofrei e remontar o río ou en
Xesteiras baixar dende a pontella que cruza o río, á
dereita da estrada que leva de Pontevedra a
Carballedo.
103. A Fontenova
Almofrei (Cerdedo-Cotobade)
Bora (Pontevedra), entre os lugares de Portamuíño e O Salgueiral.
A fervenza principal ten unha fronte ampla e caídas de ata 7 m de altura.
COMO CHEGAR:
Na estrada de Pontevedra a Cotobade, xusto no punto quilométrico 1
cóllese o desvío a Portamuíño e apárcase o coche. Para ir ás fervenzas
cóllese unha pista de terra que sae á esquerda e, seguindo sempre pola
da esquerda chégase a unha levada antiga pola que se remonta o río ata
atopar as fervenzas (2,5 km ida e volta).
Pódese chegar a esta fervenza facendo a ruta do Almofrei sinalada polo
concello de Pontevedra (7 km desde Ponte Bora).
106. Fervenza de Lérez, no rego Fillagosa que cae
directamente ao río. Pódese ver desde o paseo
que segue o río desde Monteporreiro.
107. Fonte do antigo balneario do Lérez, fundado por Casimiro Gómez en 1904.
Foi a cerna de Augas Lérez que se comercializaron en Arxentina e Gran Bretaña que segundo di a propaganda da época
eran as máis radiactivas das analizadas ata o momento.
108. O mosteiro de San Bieito espéllase nun salón do Lérez. Os salóns son puntos do curso baixo do río nos que a canle se
ensancha e, grazas á influencia da marea, as augas se remansan.
109. O río Lérez entrando na cidade de Pontevedra. Praia fluvial e pontes do tren
111. A Ponte do Burgo, a máis antiga das numerosas
pontes que cruzan o Lérez en Pontevedra.
112. RÍO VERDUGO-OITAVÉN
Ámbolos dous ríos, debido ás múltiples fracturas da súa cunca e ao desnivel do seu curso (en
30 km salvan 800 m de desnivel), discorren encaixados e con cambios constantes de dirección.
O VERDUGO nace no Outeiro Grande, na Serra de Cando, percorre terras de A Lama,
Pontecaldelas e Pontevedra (fai límite con Soutomaior) e, despois de 40 km de percorrido,
desemboca en Pontesampaio, na ría de Vigo, onde marca o linde das comarcas de Pontevedra
e Vigo. Os afluentes pola dereita son o Granizo, Cambeses, Xaque, Barbeira, Calvelle e San
Vicenzo (Nabal), e pola esquerda Picos, Carrascal, Xesta, Formosa e Oitavén.
O OITAVÉN nace na Serra do Suído (A Xesta-A Lama) e despois de 33 km de percorrido
xúntase co Verdugo sete quilómetros antes da desembocadura. Na comarca percorre terras
de A Lama e Pontecaldelas. Os principais afluentes son, pola dereita Os Muíños, Regueiros,
Portalago e Piñeiral; e pola esquerda o Parada ou Valdeome.
Desembocadura do Verdugo entre Pontevedra e Soutomaior
113. O Verdugo en Pontecaldelas. Pasal no couto de Pesca.
Nesta zona hai unha ruta de sendeirismo indicada.
114. FERVENZA DE FÍRVEDA. Parroquia de Seixido (A Lama).
O río Verdugo forma unha caída de auga de case 15 metros de altura.
COMO CHEGAR: na estrada de Doade (Beariz) a Antas pola marxe dereita do Verdugo, cóllese cara ao
lugar de Fírveda. Nunha eira e a carón dunha fonte baixa un carreiro cara uns muíños e a fervenza.
115. FERVENZA DE ABELAÍDO. Abelaído (Seixido-A Lama). O río
Verdugo forma sucesivos saltos que salvan un desnivel no
río de 60 m.
COMO CHEGAR: na estrada de Antas a Seixido (A Lama),
baíxase ao lugar de Abelaído onde remata a estreita pista.
Un carreiro pola dereita baixa ao río.
116. POZOS DA FREIXA. No lugar de Roca (Ínsua-Pontecaldelas).
Tres saltos sucesivos salvan 40 metros, formando grandes
pozas no leito granítico do río. A situada máis abaixo é a de
maior caída, de máis de 10 m.
COMO CHEGAR: o acceso non é por Roca, senón pola outra
beira do río Verdugo. Mesmo á saída de Pontecaldelas en
dirección Pontevedra unha estreita estrada pola esquerda
leva por Cuñas e Espiñeira en 2 Km ata a Central
hidroeléctrica: remontando o río entre grandes bloques de
pedra chégase con dificultade ás fervenzas. O mellor acceso
é, 300 metros antes da central, coller a canle de auga a media
ladeira ata a captación no río. Se o río leva pouca auga
pódese cruzar por riba dos saltos e baixar ata o seu pé.
117. O Río Parada en Verducido. Un afluente do Oitavén que se xunta a el nas proximidades de Verducido.
118. SALTO DO XESTA OU A FREIXA
Na parroquia de Xesta (A Lama).
O río Oitavén, chamado Xesta na súa cabeceira
percorre, a partir de Liñares, un terreo abrupto con
rápidos e fervenzas. A máis espectacular é A Freixa
entre rochas graníticas e rodeada de espesos bosques
de ribeira e carballeiras.
Está afectada pola construcción dunha central
hidroeléctrica.
COMO CHEGAR: desde A Lama pola estrada de
Gaxate e de alí a Paradela e Liñares.
Desde Pontecaldelas vaise a Xende e de alí a Liñares.
Desde alí por un sendeiro a pé até a fervenza nuns 30
minutos. Tamén se pode ir desde Paradela seguindo
as levadas da auga dos muíños.
119. Muíños no río Ulló, en Pontesampaio
RÍO ULLÓ
Fórmase con varios regos que baixan dos montes de Pontecaldelas (A Fracha) e despois dun
curto percorrido polo concello de Pontevedra, desemboca na ría de Vigo en Pontesampaio.
Unha ruta de sendeirismo, que coincide en parte co Camiño Xacobeo Portugués, percorre un
tramo do río con pequenas fervenzas e muíños. A ponte medieval que cruzaba o río foi
arrasada polas enchentes de 2006.
120. Ponte da Condesa no río Tomeza
RÍO DOS GAFOS OU TOMEZA
Nace en Vilaboa, na parroquia de Figueirido
e percorre terreos de Bértola (Vilaboa),
Tomeza, Salcedo e Pontevedra (concello de
Pontevedra). Despois de 7 km desauga no
fondo da ría de Pontevedra, a carón do
Lérez.
Unha ruta de sendeirismo preparada polos
veciños percorre as beiras do río.
121. Encoro de Pontillón de Castro en Verducido (Pontevedra). Está acondicionado para celebrar probas de piragüismo.
RÍO GRANDAL-RONS
Nace nos montes de norte de Pontevedra, nos lindes con Barro e Campo Lameiro e discorre
de N a S pola Depresión Meridiana ata desembocar na xunqueira de Alba, en Pontevedra.
Nun dos seus afluentes, o Rons, está o encoro de Pontillón de Castro, que abastece de auga a
Pontevedra.
As Xunqueiras de Alba forman unha estensa zona húmida que acolle numerosas aves
acuáticas. Un paseo permite percorrer parte do curso do río desde a desembocadura en
Pontevedra na marxe dereita da ría.
123. FERVENZA DO PEREIRO
COMO CHEGAR: na estrada de Pontevedra a Sanxenxo,
un pouco antes de chegar a Combarro, cóllese á dereita
un indicador a Pereiro e Casalvito. Séguese cara a
Pereiro de Abaixo e baixase pola segunda estrada
indicada á dereita, crúzase unha ponte sobre o río e ao
chegar á última casa cóllese á esquerda un camiño de
terra que sube ao monte. Despois de camiñar uns 500
m e pasar un pozo que queda á dereita, báixase ao río
por un sendeiro oculto entre a vexetacióin que chega a
unhas casas abandoadas. Desde alí báixase ao río e
atópase a fervenza máis arriba.
REGO DO PEREIRO
Nace no monte Castrove e desemboca na
enseada de Campelo. O río e os seus
afluentes baixan por un terreo encosta
onde abondan os rápidos e saltos entre
granitos e neis.
124. REGO DOS MUÍÑOS
Baixa do Castrove e desemboca en Samieira. Unha ruta desde Tarrío (Samieira) permite
percorer o río e visitar 23 muíños, dos que dous aínda funcionan.
126. Fervenzas no rego dos Mouros.
COMO CHEGAR: pola estrada de Poio á Escusa
crúzase o río e cara abaixo están os saltos e uns
muíños abandoados.
REGO DOS MOUROS
Un río de percorrido curto e con gran
desnivel que baixa do Castrove.
127. FERVENZA NO REGO DOS FORNOS
(Sequeiros-Umia) en Couso (Campo
Lameiro). Accedese pola estrada de Campo
Lameiro a Cuntis e está preto da ponte.
RÍO UMIA
Nace Reigosa-Acibeiro (Forcarei), nas abas do Candán, e despois de 70 km de percorrido
desemboca na ría de Pontevedra. Na comarca ten varios afluentes nos concellos de Campo
Lameiro (Sequeiros) e Barro (Chaín)
128. FERVENZAS DE BAROSA OU
MAQUIEIRA
Na parroquia e concello de Barro.
O río Agra ou Barosa, o principal
afluente do Chaín que conflúe con
el no linde co concello de Caldas,
salva un desnivel en grandes laxes
graníticas con varios saltos e
tobogáns. Os saltos están
aproveitados para un conxunto de
14 muíños. A zona está
acondicionada como área de lecer.
COMO CHEGAR: na estrada de
Pontevedra a Caldas, despois de
pasar San Antoniño cóllese un
cruce que indica Parque Natural do
Río Barosa. Pódese seguir unha
ruta río arriba polo bosque de
ribeira.
RÍO CHAÍN
É un afluente do Umia que nace en Barro e xúntase a el pola marxe esquerda nas proximidades de Caldas
de Reis. Discorre pola Depresión Meridiana de sur a norte e recolle as augas dos Acibal. Ten a maior parte
do seu percorrido por terras do concello de Barro. Os principais afluentes son o Lourido e o Agra.
130. Unha ruta indicada percorre o río
nunha zona con 35 muíños.
RÍO MAIOR
Un río de percorrido curto (polo concello de Vilaboa) e con gran desnivel que baixa de
Cotorredondo á Ría de Vigo.
131. A COSTA
Ría de Pontevedra: enseada de Campelo (Poio). Ao fondo Combarro e o Castrove.
A área costeira da comarca de Pontevedra sitúase no fondo das rías de Pontevedra e Vigo, en
zonas onde alternan os esteiros e marismas formados polos numerosos ríos que achegan os
seus sedimentos, algunhas praias e pequenas zonas rochosas de pouca altura.
132. Lameiras que quedan ao descuberto ao debalar o mar en Vilaboa.
As marismas son hábitats de augas mornas e mansas onde bule a vida vexetal (algas verdes, sebas) e animal (miñocas
que remexen o substrato e se alimenta de resíduos, como os cagóns ou arenícolas).
Nos areais das dúas rías hai importantes zonas de marisqueo a pé e parques de cultivo
(bateas de mexillón e ostra).
Son áreas de grande importancia biolóxica que acollen un bo número de aves acuáticas, sobre
todo no inverno.
133. Nas áreas de costa fangosa atopamos sebas, salicornia, herba coral, estrela das xunqueiras,
sosa, portulaca, xuncos, espartina...
134. As enseadas son lugares idóneos para o descanso das anátidas: pato asubión, lavanco, parrulo
chupón, pato rabilongo, cerceta real, pato cullerete, parrulo cristado común, parrulo
pentumeiro común... Ademais podemos atopar garza real, garza pequena, garzota, píllara
cincenta, pilro curlibico, mazarico (curlí e galego), bilurico (común, pativerde, bailón), corvo
mariño real, gaivotón, carrán cristado, rascón de auga, gabián, lagarteiro peneireiro, falcón
pequeno, martiño peixeiro...
Cabaliño de mar (Hippocampus ramulosus),
un peixe que vive entre as pradeiras de
sebas das enseadas. Garzota (Egretta garceta)
135. Ría de Vigo entre Pontevedra e Vilaboa. Ao fondo Cotorredondo
RÍA DE VIGO
Ábrese entre o Cabo Home, ao norte e Cabo Silleiro, ao sur. É a ría máis longa de Galiza, con
33 km, unha superficie de 176 km e unha profundidade máxima de 44 km. O río principal que
a alimenta é o Verdugo. O estreito de Rande separa a parte interior chamada Enseada de San
Simón, unha zona abrigada con augas pouco profundas, da exterior, máis aberta e de augas
máis fondas. Na ría altérnanse os tramos rochosos, de pouca altura, os areais e as marismas.
A comarca de Pontevedra inclúe a banda sur da enseada de San Simón, desde o estreito de
Rande ata a desembocadura do Verdugo. No seu interior atópanse as illas Alvedosas.
139. Vista aérea da ría de Pontevedra
RÍA DE PONTEVEDRA
É a máis pequena das rías baixas e ábrese, seguindo unha fractura con dirección SO-NE, entre
as puntas de Cabicastro, ao norte e o o cabo Udra, ao Sur. Está separa da da ría de Vigo pola
península do Morrazo na que se eleva a Serra de Domaio. O río máis importante que desauga
nela é o Lérez, e do Castrove e Domaio baixan pequenos regatos. Na boca da ría atópase o
arquipélago de Ons e no seu interior a pequena illa de Tambo.
140. Raxó, unha pequena vila mariñeira da ría de Pontevedra cun porto adicado á pesca de baixura e o marisqueo. No
primeiro plano a praia de Xiorto e ao fondo a illa de Tambo.
142. Praia de Lourido, nas proximidades da cidade de Pontevedra.
Na desembocadura do Lérez, no fondo da ría, aséntase Pontevedra, unha cidade que foi un dos portos máis importantes
de Galiza e que, a partir da colmatación do esteiro polos sdimentos do Lérez deixou de ter boas condicións para a
navegación. Na actualidade so ten porto deportivo.
144. AS ÁRBORES
(P): Incluídas no catálogo de Árbores Senlleiras da Xunta de galia
Carballeira de San Xusto. San Xurxo de Sacos (Cerdedo-Cotobade).
Formada por carballos centenarios e algúns carballos americanos e castiñeiros.
Como na maioría das comarcas das zonas baixas, a formacións arbóreas máis comúns son
plantacións de piñeiros e eucaliptos, que cobren os montes de pouca altura. Nos vales dos
ríos que baixan das serras do Suído e Cando consérvanse algunhas masas importantes de
carballeiras entre as que destacan a do Xesta e Oitavén na Lama.
Pontevedra conta con varios parques e xardíns de gran interese pola variedade e
monumentalidade das especies que acollen. Tamén se conservan algúns exemplares
importantes nos xardíns dos pazos e nos adros das igrexas.
146. Carballeira do Xesta ou Oitavén. Situada nas abas pontevedresas da serra do Suído. A mellor fraga autóctona da
provincia de Pontevedra.
147. PAZO LOURIZÁN (Pontevedra):
No xardín botánico do Centro de Investigacións
Forestais e Ambientais de Lourizán (Pontevedra)
atópase unha grande variedade de árbores entre
os que hai numerosos exemplares monumentais.
-Araucaria excelsa
-Araucaria angustifolia
-Cedro do Líbano (P)
-Secuoia vermella
-Metasecuoia (P)
-Criptomeria japónica (P)
-Abeleira (P)
-Buxo
-Sófora péndula (P)
-Castiñeiros xaponeses e chineses (P)
-Eucaliptos: grandis, obliqua, globulus, fastigiata,
amigdalina, ficifolia, longifolia, microcorys,
robusta, sieberi...
-Magnolia grandiflora
-Plátanos
-Washingtonia filamentosa
-Carballos
-Carballos americanos
-Glicinia
-Buganvilla
-Arce americano
-Alcipreste de Lawson
-Casuarina Casuarina cunninghamiana
-Fentos
-Alerces Cedro do Líbano (Cedrus libani).
-30,5 m de altura e 5,20 m de perímetro
148. Abeleira (Corylus avellana) do Pazo de Lourizán, un
dos exemplares máis vellos de Galiza, con máis de
200 anos.
Buxo (Buxus sempervirens) do Pazo de Lourizán,
ten máis de 200 anos.
150. PAZO GANDARÓN (Pontevedra):
-Araucaria de Bidwillii (P)
-Cedro do Líbano
-Cedros azuis
-Magnolia soulanxeana
-Abies Pinsapo
Cedros azuis (Cedrus atlantica, variedade Glauca).
-26 a 30 m de altura. Araucaria Bidwillii
151. Carballo no paseo do río dos Gafos
-4 m de perímetro
PASEO DOS GAFOS (Pontevedra):
-carballo
-alcipreste de California
Alcipreste de California (Cupressus macrocarpa)
-4,30 m de perímetro
152. Salgueiro (Salix cinerea)
2,38 m de perímetro
LAGO CASTIÑEIRAS (Vilaboa):
-acacias
-salgueiro
-piñeiro patula
-carballo americano
Acacia melanoxylon
-3-82 m de perímetro
153. XARDÍNS DE VINCENTI (Pontevedra):
-Cedros do Himalaia (P)
-Washingtonia filamentosa
-Palmeiras
-Magnolia grandiflora
-Araucarias excelsas
-Chorisia
-Cordiline
Cedros do Himalaia (Cedrus deodara). Xardíns de
Vincenti (Pontevedra). Teñen arredor de cen anos e
miden 23 a 27 m de altura.Washingtonia filifera
154. Carballo na Alameda
-3,29 m de perímetro.
ALAMEDA (Pontevedra):
-Washingtonias
-Carballo
-Araucaria excelsa
Araucaria excelsa (Araucaria heterophylla)
155. Metrosideiro
(Metrosidero robusta)
-2,02 m de perímetro
PAZO DE BESADA (Poio):
-Carballo
-Alcipreste de California
-Secuioia vermella
-Cedro do Líbano
-Metrosideiro (P)
Alcipreste de California
(Cupressus macrocarpa)
156. Carballo (Quercus robur)
de Santa Margarida.
Mourente-Pontevedra (P).
-18,40 m de altura e 8,30 m
de perímetro. Ten máis de
500 anos.
Segundo a tradición as
promesas que se fan debaixo
del non poden romperse
nunca.
Santa Margarida
do Monteporreiro
que ten o carballo
maiore do Reino.
Frei Martín Sarmiento (1695-
1772) “Coloquio en mil
duascentas coplas galegas”, 1746.
157. Carballo en Cabenca (Cerdedo)
Á beira do río Seixo.
-6,59 m de perímetro
Carballo en Meilide (Cerdedo).
Á beira do río Seixo.
-3,8 m de perímetro
158. Carballo do Viño. (O Pelete. San Sebastián de
Covelo-A Lama). (P) É costume regalo con viño o día
da festa da Virxe dos Remedios.
-7, 25 m de perímetro e máis de 400 anos.
Carballo en San Xurxo de Sacos, na Carballeira de San
Xusto. É o de maior perímetro e altura da carballeira.
159. Carballo de Santa Isabel Loureiro (Cotobade)
-3,87 m de perímetro
Carballo á beira di Rio Maior (Vilaboa)
-3,70 m de perímetro
160. Sobreira, San Brais (Pontevedra)
-4,75 m de perímetro
Sobreira (Quecus suber) de Outeda
(Curro-Barro).
-4,10 m de perímetro
161. Piñeiro manso (Pinus pinea) do pazo de Gondar
(Santa María de Xeve, Pontevedra)
162. Piñeiro manso (Pinus pinea) do Casal (Poio)
Secuoia xigante do Pazo
de Mon (Poio)
-5,10 m de perímetro
163. Tulipeiro de Virxinia Xardíns do edificio de
Sanidade (Pontevedra)
-4,22 m de perímetro
Plátanos (Platanus x hispanica) da praza de
Barcelos (Pontevedra)
-O máis groso mide 4,45 m de perímetro
164. Piñeiro parasol xaponés (Sciadopitis verticilata)
do Colexio Sagrado Corazón (Pontevedra)
-2,39 m de perímetro
Alcipreste de California (Cupressus macrocarpa) da UNED
(Monteporreiro, Pontevedra)
165. ESPAZOS PROTEXIDOS
Vista da aba leste da serra do Cando. Nas partes medias
e baixas dos vales consérvanse as mellores carballeiras.
As carballeiras do Verdugo son uns dos bosques
autóctonos mellor conservados da provincia de
Pontevedra. Están situadas nos profundos vales dos ríos
o que fai que mesturados cos carballos e as súas
especies acompañantes (acivros, bidueiros, estripos,
sanguiños, xilbarbeiras) aparezan especies de ribeira
(amieiras, freixos, salgueiros, bieiteiros...)
LIC SERRA DO CANDO
Espazo protexido de 5.402 ha, que nesta
comarca afecta aos concellos de Cerdedo-
Cotobade e A Lama. Comprende a Serra do
Cando, o curso alto do río Lérez entre esta
serra e a do Candán e parte do río Verdugo.
Os ecosistemas de maior valor da Serra do
Cando son as turbeiras dos cumes e as
carballeiras do río Verdugo e os seus
afluentes.
166. O Lérez en Calvelo (Cotobade)
LIC RÍO LÉREZ
O espazo protexido abrangue unha extensión de 19 ha, nos concellos de Pontevedra, Campo
Lameiro e Cerdedo-Cotobade, os últimos 20 km de percorrido do río desde Santa María de
Sacos a Pontevedra.
As augas do Lérez teñen unha grande riqueza biolóxica e as súas ribeiras conservan unha
vexetación de moito interese.
167. LIC ENSEADA DE SAN SIMÓN
Ocupa o fondo da Ría de Vigo, a partir do estreito de Rande (nesta comarca os concellos de
Pontevedra e Vilaboa). É unha cubeta tectónica moi colmatada de sedimentos procedentes
das achegas dos ríos Verdugo-Oitavén, Rego de Tuimil e Pontenova pola parte norte e
Alvedosa e Macerras na parte sur. No interior atópanse as illas de San Simón e Alvedosas
A enseada é un ecosistema cunha alta productividade biolóxica e de gran riqueza marisqueira
no que hai importantes bancos de bivalvos e poboacións de aves acuáticas.
168. MONTAXE E FOTOS: Adela Leiro, Mon Daporta
DEBUXOS: Mon Daporta
agosto 2017