1. โรงเรียนนวมินทราชินทศ สตรีวทยา ๒
- 1 -ู ิ ิ
เอกสารประกอบการเรียนการสอนวิชาชีววิทยา 4 (ว 30244) เรื่อง เนื้อเยื่อสัตว
ผูสอน ครูน้ําทิพย เที่ยงตรง กลุมสาระการเรียนรูวิทยาศาสตร
เนื้อเยือสัตว
่
ลําดับโครงสรางของสิ่งมีชีวิตเริ่มจาก อะตอม (atom) โมเลกุล (molecule) เซลล (cell)
เนื้อเยื่อ (tissue) อวัยวะ (organ) ระบบอวัยวะ (organ system)
เนื้อเยื่อสัตวแบงออกเปน 4 ชนิด แตละชนิดประกอบดวยเซลลที่มีขนาด รูปราง และการจัดตัวเปนแบบเฉพาะ ไดแก
1. เนื้อเยื่อบุผิว (epithelial tissue หรือ epithelim)
2. เนื้อเยื่อเกี่ยวพัน (connective tissue)
3. เนื้อเยื่อกลามเนื้อ (muscle tissue)
4. เนื้อเยื่อประสาท (nervous tissue)
เนื้อเยื่อบุผิว
ประกอบดวยเซลลอยูกันแนน เรียงชั้นตอเนื่องกันไป หรือเปน
ชิ้น หรือเปนแผนเซลลปกคลุมผิวรางกาย หรือบุชองวางภายในลําตัว
หรือยอมใหสารผานไดหรือไมได โดยผิวดานหนึ่งของเซลลจะติดกับเยื่อ
รองรับฐาน (basement membrane) ประกอบดวย เสนใย (fiber)
บาง ๆ เล็ก ๆ และพอลิแซ็กคาไรด ที่สรางจากเซลลของเนื้อเยื่อบุผิว
เอง เนื้อเยื่อชนิดนี้ ทําหนาที่ปองกัน ดูดซึมหลั่งสาร และรับความรูสึก
เชน เนื้อเยื่อบุผิวที่พบชั้นนอกของผิวหนังจะทําหนาที่ปกคลุมรางกาย
ทั้งหมดและปองกันอวัยวะขางใตจากสิ่งแวดลอมภายนอก รวมทั้งการ
บาดเจ็บทางกล สารเคมี การสูญเสียของเหลวจากรางกาย และเชื้อโรค
ตาง ๆ เชน แบคทีเรีย เยื่อบุทางเดินอาหาร จะดูดซึมสารอาหาร และน้ําเขาสูรางกาย ทุกอยางที่เขาและออกจากรางกาย
จะตองผานเนื้อเยื่อบุผิว 1 ชั้นเปนอยางนอย และนอกจากนี้เนื้อเยื่อบุผิวยังอาจดัดแปลงไปทําหนาที่อื่นพิเศษไดอีก เชน

2. -2-
เปนตอมเพื่อสรางผลิตภัณฑจากเซลล เยื่อหุมเซลลบุผิวหลายชนิดจะมีการสูญเสีย และหมด
สภาพไปตลอดเวลา ดังนั้นเซลลเหลานี้จะมีอัตราเร็วของการแบงตัวสูงมาก เซลลใหมจะแทนที่
เซลลเกาที่สูญเสียไปทันอยูเสมอ
นักชีววิทยาไดแบงเนื้อเยื่อบุผิวออกเปนชนิดตาง ๆ แตกตางกันตามรูปรางของเซลล
และตามการจัดเรียงตัวของเซลล
พิจารณาจากรูปรางเซลล แบงเนื้อเยื่อบุผิวไดเปน 3 ชนิด คือ
1. squamous epithelium เซลลมีรูปรางแบนบาง
2. cubiodal epithelium เซลลมีรูปรางทรงกระบอก ไมสูงมาก หรือคลายลูกบาศก
มองทางดานขางคลายลูกเตา แตแทจริงแลวมีรูปรางเปนทรงแปดเหลี่ยม
3. columnar epithelium เซลลคลายทรงกระบอก หรือเสาเล็ก ๆ เมื่อมองทาง
ดานขาง นิวเคลียสมักใกลฐานของเซลล ถามีซีเลียที่ผิวหนาดานที่เปนอิสระ ทํา
หนาที่โบกพัดสาร ตางๆ ไปทิศทางเดียว ก็เรียกวาเปน ciliated columnar
epithelium เชนที่ทางเดินหายใจของคน
พิจารณาจากการจัดตัวของเซลล แบงเนื้อเยื่อบุผิวไดเปน 3 ชนิด คือ
ารณาจากการจั
1. simple epithelium ประกอบดวยเซลลเรียงกันเปนชั้นเดียว มักพบใน
บริเวณที่สารตองแพรผานเนื้อเยื่อ หรือบริเวณที่สารตองถูกหลั่งหรือถูกกําจัด หรือถูก
ดูดซึม
2. stratified epithelium ประกอบดวยเซลลเรียงซอนกัน 2 ชั้นขึ้นไป
พบที่ผิวหนัง และเยื่อบุหลอดอาหารของคนและสัตวมีกระดูกสันหลังอื่น ๆ
3. Pseudostratified epithelium มีการเรียงตัวกันของเซลลที่มองดูเหมือนกับมีเซลลอยูซอนกันหลายชั้น แตความ
จริง ทุกเซลลยังติดอยูบนเยื่อรองรับฐานทั้งสิ้น เพียงแตบางเซลลไมสูงพอที่จะยื่นไปถึงผิวหนาอิสระของเนื้อเยื่อ และถูกเบียด
อยูดานลาง ทําใหเห็นเหมือนมี 2 ชั้นหรือมากกวานั้น พบที่ทางเดินหายใจบางสวน ซึ่งเซลลชั้นบนสุดมีซีเลีย และพบที่ทอ
ของตอมหลายชนิด
ในการพิจารณาชนิดของเนื้อเยื่อบุผิว มักพิจารณาจากรูปราง และการจัดเรียงของเซลลควบคูกันไป และเรียกชื่อระบุ
ลักษณะทั้ง 2 ประการนี้ เชน
- simple cubiodal epithelium หมายถึงเนื้อเยื่อบุผิวที่มีเซลลลูกบาศกเรียงตัวเปนชั้นเดียว
- stratified squamous epithelium หมายถึง เนื้อเยื่อบุผิวชนิดที่มีเซลลแบบแบนบางเรียงตัวกันอยูหลาย ๆ ชั้น
สําหรับเนื้อเยื่อบุผิวชนิด stratified ยัง พบชนิ ด พิ เ ศษชนิ ด หนึ่ง ซึ่ ง เซลล อาจเปลี่ ย นรู ปร า งได ชั่ว คราว หรื อเปลี่ ย น
รูปรางกลับไปกลับมาได เชน ที่ผนังกระเพาะปสสาวะ ซึ่งมีการยืดขยายตัวในบางครั้งเพื่อรองรับปริมาณปสสาวะที่เพิ่มขึ้น
เซลลที่บุผิวจะเปลี่ยนแปลงจากรูปลูกบาศก ที่แบนราบลงกวาเดิม เมื่อผนังกระเพาะปสสาวะขยายออก เรียกเนื้อเยื่อบุผิวชนิด
วา เปนแบบ stratified transitional epithelium
epithelium

3. -3-
เนื้อเยือเกียวพัน
่ ่
ทําหนาที่สําคัญ คือ เปนตัวเชื่อมหรือประสานระหวางเนื้อเยื่ออื่น ๆ ในรางกาย ชวยค้ําจุนรางกายหรือโครงสรางตาง
ๆ และปองกันอวัยวะที่อยูขางใต โดยเกือบทุกอวัยวะในรางกายจะตองมีเนื้อเยื่อเกี่ยวพันเปนรางแหค้ําจุน ชวยทําหนาที่
คลายกันชน หรือหมอนกันกระเทือน เนื้อเยื่อเกี่ยวพันมีหลายชนิดหลัก ๆ 8 ชนิด ไดแก
1. เนื้อเยื่อเกี่ยวพันชนิดโปรงบาง (loose หรือ areolar connective tissue)
2. เนื้อเยื่อเกี่ยวพันชนิดแนนทึบ (dense connective tissue)
3. เนื้อเยื่อเกี่ยวพันชนิดอิลาสติก (elastic connective tissue)
4. เนื้อเยื่อเกี่ยวพันชนิดตาขาย (reticular connective tissue)
5. เนื้อเยื่อไขมัน (adipose tissue)
6. กระดูกออน (cartilage)
7. กระดูก (bone)
8. เลือด (blood)
เนื้อเยื่อเกี่ยวพัน ประกอบดวยเซลล จํานวนไมมากนัก และมีสารภายนอกเซลลลอมรอบอยูเปนจํานวนมาก สาร
ภายนอกเซลลเหลานี้ประกอบดวยเสนใย (fiber) เล็กบางคลายเสนดายกระจายอยูทั่วไปในสารประกอบพวกพอลิแซ็กคาไรด
ซึ่งมีลักษณะเปนเจล (gel) บาง ๆ หลั่งจากเซลล ซึ่งเรียกวา เมทริกซ (metrix) เซลลของเนื้อเยื่อเกี่ยวพันตางชนิดกัน จะ
ตางกันที่รูปรางและโครงสรางของเซลลและชนิดของเมทริกซที่เซลลสรางสมบัติและการทํางานของเนื้อเยื่อเกี่ยวพันของชนิด
สวนหนึ่งขึ้นกับโครงสรางและสมบัติสารระหวางเซลลหรือเมทริกซนี้ ดังนั้นเซลลของเนื้อเยื่อเกี่ยวพันจึงทําหนาที่ค้ําจุนทางออม
โดยทําหนาที่เปนผูสรางเมทริกซที่แทจริง
ชนิดของเสนใยของเนื้อเยือเกียวพัน
ของเส ่ ่
1. collagen fiber พบมีจํานวนมากที่สุด กระจายอยูทั่วไปทุกทิศทาง ประกอบดวยมัดของ fibril เล็ก ๆ เรียง
ขนานกันอยู มีสมบัติโคงงอได แตก็สามารถตานทานแรงตึงได เมื่อถูกดึงจะยืดไดนอยมาก และถาใชแรงดึงมาก ๆ ก็ขาดได
2. elastic fiber มีลักษณะแตกแขนงเปนกิ่งกานสาขามากและเชื่อมกันเปนตาขาย เมื่อดูดวยกลองจุลทรรศน
fiber
อิเล็กตรอนจะเห็นประกอบดวย microfibril มากมาย แตไมเปนมัดอยาง collagen fiber สามารถดึงใหยืดได และเมื่อ
ปลอยจะกลับสูขนาดเดิมและรูปรางเดิมได
3. reticular fiber มีขนาดเล็กมากและแตกแขนงเปนตาขายละเอียดมากมองไมเห็นดวยกลองจุลทรรศนแบบใช
แสงธรรมดาตองยอมดวยเงินจึงจะมองเห็นได
collagen และ reticular fiber ประกอบดวยโปรตีนที่เรียกวา collagen ซึ่งประกอบดวยกรดอะมิโนหลายชนิด
เชน glycine, proline และ hydroxyproline ซึ่ง collagen นี้เปนโปรตีนที่แข็งและเหนียวมาก ดังนั้น ถาอยูในโครงสราง
ใด โครงสรางนั้นจะแข็งแรงมาก เชน เนื้อสัตว แตถาใสน้ํารอน collagen จะเปลี่ยนเปน gelatin ซึ่งเปนโปรตีนที่ละลายน้ํา
ได เราพบวา โปรตีนในสัตวเลี้ยงลูกดวยนมทุกชนิดเปน collagen เสียประมาณ 1/3 ของโปรตีนทั้งหมด
ชนิดของเซลลของเนื้อเยือเกียวพัน
่ ่
1. fibroblast ทําหนาที่สรางโปรตีนและคารโบไฮเดรตของเมทริกซและเสนใย และหลั่งสารประกอบโปรตีนเฉพาะ
ชนิด ซึ่งจะจัดตัวเปนเสนใย จะมีกิจกรรมมากเปนพิเศษในเนื้อเยื่อที่
2. กําลังเจริญ และบาดแผลที่กําลังสมาน ขณะที่เนื้อเยื่อมีอายุมากขึ้น จํานวน fibroblast จะลดลง และทําหนาที่
นอยลง เรียกชื่อใหมวา fibrocyte

4. -4-
3. pericyte เปนเซลลที่ไมมีการเปลี่ยนแปลงไปทําหนาที่เฉพาะ (differentiate) พบอยูตามผนังดานนอกของ
เสนเลือดฝอยที่กระจายไปทั่วเนื้อเยื่อเกี่ยวพัน เขาใจวาเปนผูสรางหรือใหกําเนิดเซลลอื่น เชน เมื่อมีบาดแผล pericyte จะ
แบงตัวไดเปน fibroblast
4. macrophage พบไดทั่วไปในเนื้อเยื่อเกี่ยวพัน เคลื่อนที่ทั่วไปในเนื้อเยื่อเพื่อเก็บเศษเซลลและจับกินสาร
แปลกปลอม เชน เชื้อโรค แบคทีเรีย
5. mast cell ปลอยสาร เชน histamine ออกมาระหวางเกิดปฎิกิริยาการแพ
นอกจากเซลลทั้ง 4 ชนิดนี้แลวก็จะเปนเซลลเฉพาะที่พบในเนื้อเยื่อเกี่ยวพัน
1. เนื้อเยือเกียวพันชนิดโปรงบาง
่ ่
เปนเนื้อเยื่อเกี่ยวพันที่กระจายอยูมากที่สุดในรางกาย พบเปน
แถบบาง ๆ อยูระหวางสวน ตาง ๆ ของรางกาย ยึดอวัยวะไวดวยกัน
และทําหนาที่เปนแหลงเก็บสะสมหรือสํารองของเหลว และเกลือ เนื้อเยื่อ
ชนิดนี้หุมรอบเสนประสาท เสนเลือด และกลามเนื้อ สวนที่ผิวหนัง ชั้น
ของเนื้อเยื่อเกี่ยวพันนี้รวมกับเนื้อเยื่อไขมัน ก็คือชั้น subcutaneous
หรือชั้นใตผิวหนัง และกลามเนื้อ รวมทั้งโครงสรางอื่นขางใต ในเมทริกซ
ซึ่งมีสารประกอบไกลโคโปรตีน จะมีเสนใย collagen และ elastic
กระจายทั่วไปทุกทิศทาง มีสมบัติโคงงอได ฉะนั้นจึงทําใหสวนที่ติดตอ
อยูเคลื่อนไหวไดดี
2. เนื้อเยือเกียวพันชนิดทึบ
่ ่
เปนเนื้อเยื่อที่มีความแข็งแรงมาก และโคงงอได แตนอยกวาชนิดโปรงบาง ประกอบดวยcollagen fiber เปนสวน
ใหญ อาจแบงไดเปน 2 ชนิด คือ
- แบบ irregular มีcollagen fiber จัดตัวเปนมัดกระจายทุกทิศทางทั่วไปในเนื้อเยื่อ พบที่ชั้น dermis ของ
ผิวหนัง
- แบบ regular มีcollagen fiber ที่เปนระเบียบแนนอน ทําใหเนื้อเยื่อแข็งแรงและตานทานแรงตาง ๆ ไดดี
มาก ตัวอยาง คือ เอ็นทียดระหวางกลามเนื้อและกระดูก (tendon)
่ึ

5. -5-
3. เนื้อเยือเกียวพันแบบอิลาสติก
่ ่
ประกอบดวยมัดของ elastic fiber เรียงขนานกัน เปนสวนใหญ
พบที่เอ็นทียดระหวางกระดูกกับกระดูก (ligament) และพบที่โครงสรางที่
เอ็ ่ ึ
ตองขยายและกลับสูสภาพเดิม เชน ผนังของเสนเลือดอารเทอรีขนาดใหญ
และเนื้อเยื่อปอด
4. เนื้อเยือเกียวพันชนิดตาขาย
่ ่
ประกอบดวย reticular fiber สานกันไปมา ทําหนาที่ค้ําจุนอวัยวะหลายอยาง เชน ตับ มาม ตอมน้ําเหลือง
5. เนื้อเยือไขมัน
่
แตละเซลลของเนื้อเยื่อชนิดนี้ มีไขมันพวก triglyceride สะสมอยูจํานวน
มาก และจะปลอยออกมาเมื่อรางกายตองการใชในการหายใจระดับเซลล พบในชั้น
ใตผิวหนัง และเนื้อเยื่อที่ปองกันอวัยวะภายใน เมื่อยังเจริญไมเต็มที่ เซลลมีรูปราง
คลายรูปดาว เมื่อมีไขมันมาสะสมในไซโทพลาซึม เซลลจึงมีรูปรางกลมขึ้น ๆ
เนื่องจากหยดไขมันมารวมกันใหญขึ้น จนเห็นเปนหยดเดียว มักจะกินเนื้อที่ หรือ
ปริมาตรเกือบทั้งหมดของเซลล (อาจถึง 90%) ทําใหดันไซโทพลาซึม และออร
แกเนลลไปที่ขอบเซลล และเห็นนิวเคลียสโปงออกมา เมื่อดูภาพตัดขวางดวยกลอง
จุลทรรศนแบบใชแสงธรรมดา จึงเห็นเหมือนเปนวงแหวนมีพลอย 1 เม็ด (โดยเรือนแหวนคือไซโทพลาซึมและเม็ดพลอย
คือนิวเคลียส) บางครั้งจึงเรียกวา signet ring cell สวนที่มไขมันอยูจนเกือบเต็มเซลลจะเห็นเปนเพียงชองวางขนาดใหญ
ring ี
ภายในเซลล เนื่องจากสีที่ยอมในการทําสไลดละลายไขมันออกไป
6. กระดูกออน Matrix
เปนแกนทําหนาที่ค้ําจุนในสัตวมีกระดูกสันหลังทุกชนิด ขณะที่ Lacuna
เปนเอมบริโอ แตสวนใหญเมื่อเปนตัวเต็มวัยจะถูกแทนที่ดวยกระดูก
ยกเวนในปลากระดูกออน เชน ฉลาม กระเบน ซึ่งมีกระดูกออนตลอดชีวิต
Chondocyte
Chondrocytes
มีลักษณะเหนียว แข็งแรงแตยืดหยุนได เซลลกระดูกออน เรียกวา
chondrocyte สรางเมทริกซ ซึ่งแข็งและเหนียวรอบ ๆ เซลล อยูใน
ชองวางเล็ก ๆ จะพบ chondocyte อยูเดี่ยวๆ หรืออาจเปนกลุม 2
หรือ 4 เซลล อยูในชองวางเล็กๆ เรียก lacuna ซึ่งอยูในเมทริกซและ
เซลลเหลานี้เปนเซลลที่มีชีวิต

6. -6-
อาจแบงกระดูกออนไดเปน 3 ชนิดของเสนใยสวนใหญที่พบในเมทริกซ คือ
- Hyaline cartilage Matrix ไมมีเสนใยอยู พบอยูตามขอตอของกระดูกตางๆ เยื่อกันจมูก (Nassal
้
septum) หลอดลม และกระดูกออนของซี่โครง
-
- Elstic carilage Matrix เต็มไปดวย collagen
fiber + elastic fiber พบตามใบหู กลองเสียง
และฝาปดกลองเสียง
- Fibrocartilage Matrix เต็มไปดวย collagen fiber พบ
ตามขอตอของกระดูกสันหลัง (intervertebral disk) และ
ขอตอของกระดูกอื่นๆ
7. กระดูก
คลายกระดูกออนตรงที่ประกอบดวยเมทริกซเปนสวนใหญซึ่งมี lacuna และมีเซลลที่สราง เมทริกซ แตตางกันที่
เมทริกซ มิไดมีแต collagen, mucopolysaccharide และสารอินทรียอื่นเทานั้น ยังมีแรธาตุ apatite ซึ่งเปนสารประกอบ
ของแคลเซียมฟอสเฟตอยูดวย ดังนั้น การแพรจะเกิดไดชามาก การสารอาหาร และออกซิเจนโดยอาศัยการแพรอยางเดียวไม
เพียงพอที่จะเลี้ยงเซลลกระดูกได เซลลกระดูกหรือ Osteocyte จึงมีการติดตอกันเอง และการติดตอกับเสนเลือดฝอย โดย
ทางชองเล็ก ๆ บางๆ ของเซลลเอง ทําใหเห็นเปนเซลลรูปดาว อาจเรียกวา Osteoblast ดังนั้น เซลลกระดูกจะตองอยูใกล
เสนเลือดใหมากที่สุดเพื่อชวยการแพรของสาร จึงพบวาในกระดูกสวนใหญ เซลลกระดูกจัดตัวรอบเสนเลือดฝอยเสนหนึ่ง และ
อยูเปนชั้น ๆ รอบวงกลมที่มีเสนเลือดฝอยอยูตรงกลาง ชั้นเหลานี้ เรียกวา lamella ซึ่งจัดตัวเปนหนวยรูปกระสวยเรียกวา
osteon สวนชองกลางที่เปนที่อยูหรือทางผานของเสนเลือดฝอยและเสนประสาท เรียกวา Haversian canal กระดูกยัง
ประกอบดวยเซลลขนาดใหญซึ่งมีหลายนิวเคลียสเรียก osteoclast ซึ่งสามารถละลายและดึงสารประกอบของกระดูกออกได
รูปรางและโครงสรางภายในของกระดูกอาจคอยๆ เปลี่ยนตามกระบวนการ
เติบโตปกติ และตอแรงกดดันทางกายภาพ โดยเกลือแคลเซียมทําให
เมทริกซของกระดูกแข็งมาก สวน Collagen ชวยไมใหเปราะเกินไป
ดังนั้นกระดูกจึงเบา และแข็งแรงอยางไมนาเชื่อ โครงสรางทั้งหมดเหลานี้
เปนลักษณะเฉพาะของกระดูกแข็งที่เรียก compact bone ซึ่งเปนกระดูก
ที่พบทั่วไปในรางกาย เชน กระดูกทอนยาวที่ขา แขน เปนตน ภายใน
กระดูกแข็งแบบนี้มีไขกระดูก (bone marrow) ขนาดใหญ 1 อันอยูตรง
กลาง ซึ่งอาจเปน yellow marrow ซึ่งสวนใหญเปนไขมัน หรือ red
marrow ซึ่งเปนแหลงสรางเม็ดเลือดแดงหรือเม็ดเลือดขาวบางชนิด
นอกจากนี้ ยังมีกระดูกอีกชนิดหนึ่ง คือ spongy bone ซึ่งแนนและแข็งนอยกวา compact bone แตจัดตัวเปนรางแหของ
ชั้นกระดูกตอกัน ปกติพบที่สวนปลายของกระดูกแข็งที่เรียก epiphysis

7. -7-
8. เลือด
ประกอบดวยเม็ดเลือดแดง (erythrocyth) ,เม็ดเลือดขาว (leucocyte) และเกล็ดเลือด (platelet) แขวนลอย
อยูในพลาสมาซึ่งเปนของเหลว นักชีววิทยาสวนใหญถือวาเลือดเปนเนื้อเยื่อเกี่ยวพัน เพราะการทํางานของเลือดใกลเคียงกับ
เนื้อเยื่อเกี่ยวพันโดยทั่วไปแตบางคนแยกเปนกลุมตางหาก เพราะตามคําจํากัดความ เซลลเนื้อเยื่อเกี่ยวพันจะตองสรางเมท
ริกซออกมารอบ ๆ แตเซลลเม็ดเลือดไมไดสรางพลาสมา สามารถแยกความแตกตางของเม็ดเลือดทั้ง 2 ชนิด และเกล็ดเลือด
ได ภายใตกลองจุลทรรศนแบบใชแสงธรรมดา
- เม็ดเลือดแดง ในสัตวเลี้ยงลูกดวยน้ํานมสวนใหญ เมื่อเจริญ
เต็มที่จะไมมีนิวเคลียส จึงเห็นเปนลักษณะเวา 2 ดาน สวนของสัตวมีกระดูกสัน
หลังอื่นจะเปนเซลลรูปไขและมีนิวเคลียส ในสัตวที่ไมมีกระดูกสันหลังสวนใหญ
รงควัตถุที่จับออกซิเจนได จะไมอยูที่เม็ดเลือด แตอยูในพลาสมามีสีแดง หรือสี
ฟาขึ้นกับชนิดของรงควัตถุ สวนในสัตวมีกระดูกสันหลังสวนใหญรงควัตถุจับ
ออกซิเจน คือ ฮีโมโกลบิน ซึ่งเกาะอยูที่เม็ดเลือดแดง
- เม็ดเลือดขาว ในคนมีหลายชนิด ตางกันที่รูปราง โครงสราง
นิวเคลียส การติดสีและหนาที่
- เกล็ดเลือด ไมใชเซลลทั้งเซลล แตเปนชิ้นสวนเล็ก ๆ ที่แตกจากเซลลในไขกระดูก
เนื้อเยือกลามเนื้อ
่
การเคลื่อนไหวของสัตวสวนใหญเกิดจากการหดตัวของ
เซลลรูปยาว หรือทรงกระบอกหรือรูปกระสวยของเนื้อเยื่อ
กลามเนื้อ เซลลกลามเนื้อแตละเซลลซึ่งมักเรียกวา muscle
fiber ประกอบดวยเสนใยขนาดเล็กยาว เรียงขนานกัน และ
สามารถหดตัวได เรียก myofibril ซึ่งมีโปรตีน actin และ
myosin เปนสารประกอบสําคัญ ในสัตวมีกระดูกสันหลัง พบ
เนื้อเยื่อกลามเนื้อ มี 3 ชนิด ไดแก กลามเนื้อเรียบ
(smooth muscle) กลามเนื้อสเกเลตัล (skeleton muscle)
และกลามเนื้อหัวใจ (cardiac muscle)
1. กลามเนือเรียบ(Smooth muscle) พบที่อวัยวะ
้ บ(Smooth
ภายใน เชนที่ผนังของทางเดินอาหาร มดลูก เสนเลือด และ
อวัยวะภายในอื่น ๆ รูปรางของเซลลมีลักษณะยาว ปลายแหลม
คลายกระสวย มีนิวเคลียสอันเดียวอยูตรงกลางเซลล เมื่อมอง
ดวยกลองจุลทรรศนแบบใชแสงธรรมดา จะไมเห็นมีลาย แต
เห็นเปนเนื้อเยื่อเดียวกันหมด เพราะ actin และmyosin มี
การจัดตัวตางจากกลามเนื้อสเกเลตัล กลามเนื้อเรียบหดตัวไดชา แตหดตัวไดนานมาก และการทํางานอยูนอกอํานาจจิตใจ
2. กลามเนือสเกเลตัล (Skeletal muscle) เปนกลามเนื้อขนาดใหญอยูติดกับกระดูก เชน กลามเนื้อที่แขนขา มี
้
ลักษณะสําคัญ คือ แตละ muscle fiber มีหลายนิวเคลียสซึ่งเรียงกันอยูทางดานขาง ใตเยื่อหุมเซลล สวนที่เหลือตรงกลาง
เซลลทั้งหมดเปนที่อยูของ myofibril ซึ่งทําหนาที่หดตัว แตละเซลลอาจมีขนาดยาวไดถึง 2-3 เซนติเมตร เมื่อดูภายใต
กลองจุลทรรศนชนิดใชแสงธรรมดา จะเห็นแถบสีเขมและจางพาดขวางสลับกันไป เรียกวา ลาย (striation) ซึ่งขณะที่หดตัว
striation)

8. -8-
จะมีการเปลี่ยนแปลงไป โดยสีเขมจะคงมี่ แตสีจางแคบลงกลามเนื้อชนิดนี้หดตัวไดรวดเร็ว แตจะตองคลายตัวและพักระยะ
หนึ่งกอนที่จะสามารถหดตัวไดอีก การทํางานของกลามเนื้อ สเกเลตัลยูภายใตอํานาจจิตใจ
3. กลามเนือหัวใจ (Cardiac muscle) พบที่ผนังหัวใจ เซลลมีรูปรางยาวทรงกระบอก มีนิวเคลียสอันเดียวอยูตรง
้
กลางเซลลมีการแตกแขนงและแขนงกลับมาเชื่อมกันอีกเปนชวง ๆ เมื่อมองดวยกลองจุลทรรศนแบบใชแสงธรรมดาจะเห็น
เปนลาย แตการทํางานไมเหมือนของเซลลกลามเนื้อสเกเลตัลเพราะอยูนอกอํานาจจิตใจ เซลลติดตอกันดวย gap junction
ซึ่งยอมใหสัญญาณกระแสไฟฟากระจายทั่วผนังหัวใจอยางรวดเร็ว
เนื้อเยือประสาท
่
มีรูปรางและขนาดตาง ๆ มากมาย แตโดยทั่วไปจะมีตัวเซลลขนาดใหญประกอบดวยนิวเคลียสอยูตรงกลาง มี
Nissl’s granule อยูในไซโทพลาสซึม และสวนยื่นเล็ก ๆ บางๆ 2 ชนิดยื่นออกมาจากตัวเซลลเปนแขนงประสาท คือเดน
ไดรต (dendrite) เปนเสนใยทําหนาที่เฉพาะในการรับกระแสความรูสึกจากสิ่งเราจากสิ่งแวดลอม หรือจากเซลลอื่น ตัวเซลล
ประสาทอาจมีสาขาบาง อาจยาวตั้งแต 1 หรือ 2 มิลลิเมตร Nissl’s granules ( cytoplasm)
จนถึงมากกวา 1 เมตรก็มี เชนเสนที่ยื่นยาวจากไขสันหลังลงไปที่ Neuron
แขน หรือขาของคน เปนตน ที่ปลายจะมีสาขาเปนกิ่งกานเล็ก ๆ
เปนกระจุก แอกซอนที่มีเยื่อหุมเรียกวา ใยประสาท (nerve
Glial cell
fiber) แบงออกเปน 2 ชนิด คือ 1) ชนิดที่ไมมีเยื่อไมอีลิน
(myelin sheath) หุม มีเพียงเยื่อหุม Schwann cell หุมรอบ
เพียงชั้นเดียวเรียก นิวริเลมมา (neurilemma) 2) ชนิดที่มีเยื่อ
ไมอีลินหุมยื่นแผออกมาจาก Schwann cell หุมรอบแอกซอนที่
รอยตอระหวาง Schwann cell จะเห็นเปนรอยคอดซึ่งมีแตนิวริเลมมา เรียกวา node of Ranvier เซลลประสาทจะตอกันที่
บริเวณรอยตอที่เรียกวา ไซแนปส (synapse) เพื่อสงตอกระแสความรูสึกไปทั่วตัว สวนปลายประสาท (motor nerve
ending) จะไปสิ้นสุดที่กลามเนื้อสเกเลตัล กลามเนื้อเรียบ และตอมตาง ๆ โดยแอกซอนแตกแขนงแผออกเปนแผนบาง ๆ
(motor end plate)
เซลลเกียวพันประสาท
่
อยูลอมรอบและค้ําจุนเซลลประสาทยึดไวกับเสนเลือด และอาจชวยปองกันเซลลประสาทไดดวย เซลลนี้มีความสําคัญ
ในทางการแพทย เนื่องจากเนื้องอกสวนใหญของระบบประสาทมักเกิดขึ้นที่นี่ เซลลเกี่ยวพันประสาท แบงออกเปน 3 ชนิด
ใหญ ๆ ตามรูปรางและการทํางาน ไดแก
1. astrocyte เปนเซลลรูปดาว มีแขนงยื่นมากมาย อาจพบอยูระหวางใยประสาทในสมองและไขสันหลัง หรือ
ระหวางเซลลประสาทและเสนเลือด
2. oligodendroglia เปนเซลลที่มีขนาดเล็กกวา และมีแขนงนอยกวา astrocyte ทําหนาที่ยึดเสนประสาทไวดวยกัน
และที่สําคัญเชื่อวา เปนผูสรางเยื่อหุมไมอีลินที่หุมเสนใยประสาทในสมองและไขสันหลัง
3. microglia เปนเซลลขนาดเล็กและมักอยูกับที่ แตในเนื้อเยื่อสมองที่บวมหรือกําลังเสื่อม เซลลนี้จะขยายใหญและ
เคลื่อนที่และมี phagocytosis เพื่อกินและทําลายจุลินทรียและเศษเซลล
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@