9789740332909

1. ในการศึกษากฎหมายเกี่ยวกับการเกษตร ควรจะต้องมีความรู้หลักการเบื้องต้นเกี่ยวกับ
กฎหมาย ให้มีความเข้าใจความหมายและลักษณะของกฎหมาย ที่มาของกฎหมาย ประเภทของ
กฎหมาย และศักดิ์ของกฎหมาย เป็นต้น เพื่อให้ง่ายต่อการท�ำความเข้าใจกฎหมายแต่ละฉบับที่
ออกบังคับใช้ รวมถึงสามารถแยกแยะเจตนารมณ์ของกฎหมายดังกล่าวที่บัญญัติขึ้นเพื่อส่งเสริม
สนับสนุน จูงใจ หรือสร้างกฎเกณฑ์ ข้อห้าม ข้อบังคับ หรือบทลงโทษ ให้ผู้ที่เกี่ยวข้องปฏิบัติ
หรืองดเว้นการปฏิบัติ เพื่อคนในสังคมอยู่ร่วมกันด้วยความสงบเรียบร้อยและมีความมั่นคง
ในการด�ำรงชีพสืบไป
ส�ำหรับกฎหมายเกี่ยวกับการเกษตร กล่าวได้ว่ามีกฎหมายที่เกี่ยวข้องเป็นจ�ำนวนมาก
เพราะการเกษตรกรรมเกี่ยวข้องกับปัจจัยการผลิตทางการเกษตรและปัจจัยอื่น อันได้แก่ ที่ดิน น�้ำ
พันธุ์พืช พันธุ์สัตว์ ปุ๋ย สารเคมีเกษตร เงินทุน แรงงาน และเครื่องจักรกล ตลอดจนการตลาด
และปัจจัยอื่นที่สนับสนุนการเกษตรกรรม รวมถึงองค์กรเกษตรกร การศึกษากฎหมายที่เกี่ยวกับ
การเกษตรจึงต้องเรียนรู้กฎหมายหลายฉบับ เพื่อเชื่อมโยงเจตนารมณ์ของกฎหมายและผลที่
เกิดต่อการเกษตรกรรม เนื้อหาของบทนี้จะกล่าวถึงความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับกฎหมาย และน�ำ
เสนอภาพรวมของกฎหมายที่เกี่ยวกับการเกษตรที่ส�ำคัญ จากนั้นในแต่ละบทจะมีการแบ่งกลุ่ม
กฎหมายออกตามประเภทของปัจจัยที่เกี่ยวข้องเพื่อให้เห็นภาพรวมและเนื้อหาที่ชัดเจน ง่ายต่อ
การท�ำความเข้าใจ
กฎหมายและกรอบของ
กฎหมายเกี่ยวกับการเกษตร
บทที่ 1

2. 2 กฎหมายเกี่ยวกับการเกษตร
1.1 กฎหมายคืออะไร
มนุษย์เป็นสัตว์สังคมที่ต้องอยู่รวมกันและพึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกัน การอยู่ร่วมกัน
ของคนในสังคมนั้น จ�ำเป็นต้องมีกฎเกณฑ์หรือระเบียบในการควบคุมและก�ำหนดขอบเขต
ความประพฤติหรือการปฏิบัติตน เพื่อให้คนในสังคมสามารถอยู่ร่วมกันได้อย่างสงบสุข อาจเรียก
ระเบียบกฎเกณฑ์ดังกล่าวนี้ว่า “ปทัสถานของสังคม” นักสังคมวิทยาส่วนมากจะแบ่งปทัสถาน
ของสังคมตามความหนักเบาของสภาพบังคับ ออกเป็น 3 ประเภทใหญ่ ๆ คือ1
(1) วิถีประชาหรือวิถีชาวบ้าน (Folkways)
เป็นสิ่งที่คนในสังคมยอมรับกันและน�ำมาปฏิบัติจนเกิดความเคยชิน เป็นความคาดหวัง
ของสังคมว่าคนในสังคมจะต้องปฏิบัติตาม เช่น การท�ำความเคารพผู้ที่อาวุโสกว่าตน การแต่งกาย
ให้เหมาะสม ไม่ใส่ชุดสีฉูดฉาดในงานศพ การไม่ปฏิบัติตามวิถีประชาหรือวิถีชาวบ้านนี้ไม่มีบท
ลงโทษที่เข้มงวด คงได้รับเพียงค�ำติฉินนินทาว่าประพฤติปฏิบัติในทางที่ไม่สมควรเท่านั้น
(2) จารีตหรือกฎศีลธรรม (Mores)
เป็นแนวปฏิบัติของคนในสังคมในสิ่งที่ถูกต้องดีงาม มีการควบคุมที่รุนแรงเพื่อมิให้
คนในสังคมฝ่าฝืน เช่น ไม่ลักทรัพย์ผู้อื่น พ่อแม่มีหน้าที่เลี้ยงดูลูก ลูกต้องไม่ประพฤติเนรคุณ
ผู้เป็นพ่อแม่ การฝ่าฝืนจารีตหรือกฎศีลธรรมจะถูกสังคมตราหน้าว่าเป็นคนผิดหรือคนชั่ว ผลร้าย
ของการฝ่าฝืนจึงมีลักษณะที่รุนแรงกว่าวิถีประชา
(3) กฎหมาย (Laws)
เป็นกฎเกณฑ์ความประพฤติที่ก�ำหนดให้คนในสังคมต้องปฏิบัติตาม โดยมีองค์กรหรือ
สถาบันที่ท�ำหน้าที่ควบคุมดูแลมิให้คนในสังคมฝ่าฝืน และมีการลงโทษผู้ที่ฝ่าฝืนกฎเกณฑ์นั้น
เมื่อกล่าวถึงความหมายของกฎหมาย มีการอธิบายไว้สรุปได้ว่า กฎหมาย คือ กฎเกณฑ์
ความประพฤติที่ก�ำหนดไว้ให้คนในสังคมปฏิบัติตาม โดยมีองค์กรหรือสถาบันที่ท�ำหน้าที่ควบคุม
ดูแลมิให้คนในสังคมฝ่าฝืน และมีการลงโทษผู้ที่ฝ่าฝืนกฎเกณฑ์นั้นด้วย ตามความหมายดังกล่าว
ท�ำให้เห็นได้ว่ากฎหมายมีลักษณะที่ส�ำคัญ 4 ประการ2
คือ
1
มานิตย์ จุมปา, ความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับกฎหมาย, พิมพ์ครั้งที่ 9 (กรุงเทพฯ : ส�ำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2552),
หน้า 3-6.
2
เรื่องเดียวกัน, หน้า 30-39.

3. กฎหมายและกรอบของกฎหมายเกี่ยวกับการเกษตร 3
(1) เป็นกฎเกณฑ์ ข้อบังคับที่เป็นมาตรฐานความประพฤติของคนในสังคมว่าท�ำได้
หรือท�ำไม่ได้ ถูกหรือผิด
(2) ก�ำหนดความประพฤติของบุคคล คือ ควบคุมการเคลื่อนไหวหรือการไม่เคลื่อนไหว
ร่างกายของบุคคลภายใต้การควบคุมของจิตใจ
(3) มีสภาพบังคับเพื่อให้คนในสังคมปฏิบัติตาม ซึ่งมีทั้งสภาพบังคับที่เป็นผลร้าย
และสภาพบังคับที่เป็นผลดี กล่าวคือ มีบทลงโทษหากฝ่าฝืนและมีสิ่งจูงใจให้ปฏิบัติตามกฎหมาย
(4) มีกระบวนการที่แน่นอนในการบังคับให้เป็นไปตามกฎหมาย มีองค์กรในการท�ำ
หน้าที่บังคับให้เป็นไปตามกฎหมาย เพื่อให้กฎหมายนั้นมีผลใช้บังคับได้จริง
1.2 ที่มาของกฎหมาย
ระบบกฎหมายของหลายประเทศในโลกอาจแบ่งได้เป็น 2 ระบบ คือ ระบบกฎหมาย
จารีตประเพณี (Common Law) และระบบประมวลกฎหมาย (Civil Law) ประเทศไทยเป็นประเทศ
ที่ใช้ระบบประมวลกฎหมาย (Civil Law) กฎหมายจึงมีที่มาได้ 3 ทาง ได้แก่ กฎหมายลายลักษณ์
อักษร จารีตประเพณี และหลักกฎหมายทั่วไป3
ดังนี้
1.2.1 กฎหมายลายลักษณ์อักษร การยกร่างกฎหมายตามความจ�ำเป็นและสมควร เป็น
ที่มาหลักของกฎหมายในปัจจุบัน กฎหมายลายลักษณ์อักษร ได้แก่ รัฐธรรมนูญ พระราชบัญญัติ
ประกอบรัฐธรรมนูญ พระราชบัญญัติ พระราชก�ำหนด พระราชกฤษฎีกา กฎกระทรวง และกฎหมาย
ที่ตราขึ้นโดยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น
1.2.2 จารีตประเพณี เป็นที่มาของกฎหมายที่เกิดจากคนในสังคมประพฤติปฏิบัติสืบต่อ
กันมาเป็นเวลานาน จนกลุ่มคนในสังคมนั้นมีความรู้สึกร่วมกันว่า จ�ำเป็นต้องปฏิบัติตามเพราะมี
ผลผูกพันในฐานะที่เป็นกฎหมาย เช่น ประเพณีทางการค้า หรือความเชื่อทางศาสนา ในปัจจุบัน
กฎหมายจารีตประเพณียังมีความส�ำคัญในการใช้ประกอบกับกฎหมายลายลักษณ์อักษรเพื่อให้มี
ความสมบูรณ์ด้วย
3
ภูมิชัย สุวรรณดี, มานิตย์ จุมปา และชิตาพร พิศลยบุตร โต๊ะวิเศษกุล, ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับกฎหมายทั่วไป,
พิมพ์ครั้งที่ 5 (กรุงเทพฯ : ส�ำนักพิมพ์นิติธรรม, 2547), หน้า 32.

4. 4 กฎหมายเกี่ยวกับการเกษตร
1.2.3 หลักกฎหมายทั่วไป เป็นหลักกฎหมายที่ศาลค้นหามาจากแหล่งต่าง ๆ เพื่อใช้บังคับ
ในระบบกฎหมาย เนื่องจากโดยหลักแล้ว ศาลจะปฏิเสธไม่พิจารณาคดีโดยอ้างว่าไม่มีกฎหมาย
ไม่ได้ ผู้พิพากษาจึงอยู่ในฐานะที่จะท�ำหน้าที่ในการค้นหาหลักกฎหมายทั่วไป ซึ่งการค้นหา
หลักกฎหมายทั่วไปนั้นอาจอาศัยสุภาษิตกฎหมาย เช่น กรรมเป็นเครื่องชี้เจตนา ผู้รับโอนไม่มีสิทธิ
ดีกว่าผู้โอน ฯลฯ นอกจากนั้น ศาลอาจใช้การพิเคราะห์โครงสร้างกฎหมาย การเปรียบเทียบหลัก
กฎหมายต่างประเทศ เป็นต้น
1.3 ล�ำดับศักดิ์ของกฎหมาย
ล�ำดับศักดิ์ของกฎหมาย หมายถึง ระดับชั้นของกฎหมายที่มีความสูงต�่ำแตกต่างกัน
กฎหมายที่มีล�ำดับศักดิ์สูงหรือต�่ำ พิจารณาจากอ�ำนาจในการออกกฎหมายมีที่มาต่างกัน ได้แก่
กฎหมายที่ออกโดยฝ่ายนิติบัญญัติ กฎหมายออกโดยฝ่ายบริหาร หรือกฎหมายออกโดยองค์กร
ปกครองส่วนท้องถิ่น กฎหมายที่ออกโดยฝ่ายนิติบัญญัติจะมีล�ำดับศักดิ์สูงและใช้บังคับได้
กว้างขวางกว่ากฎหมายที่ออกโดยฝ่ายบริหาร กฎหมายที่ออกโดยฝ่ายบริหารก็จะมีระดับความ
ส�ำคัญสูงและใช้บังคับได้กว้างขวางกว่ากฎหมายที่ออกโดยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น
การจัดล�ำดับศักดิ์ของกฎหมายดังกล่าวท�ำให้เกิดผลในทางกฎหมาย คือ กฎหมายที่อยู่
ในล�ำดับศักดิ์ต�่ำกว่าจะตราออกใช้ได้ก็แต่โดยอาศัยกฎหมายที่อยู่ในล�ำดับศักดิ์สูงกว่าให้อ�ำนาจ
ไว้ และกฎหมายลูกบทจะตราออกใช้เกินอ�ำนาจที่กฎหมายแม่บทให้ไว้ไม่ได้ และกฎหมายที่อยู่
ในล�ำดับศักดิ์ต�่ำกว่าจะขัดหรือแย้งกับกฎหมายที่อยู่ในล�ำดับศักดิ์สูงกว่าไม่ได้ เช่น รัฐธรรมนูญ
แห่งราชอาณาจักรไทย ถือว่าเป็นกฎหมายสูงสุดที่ใช้ในการปกครองประเทศ หากมีกฎหมายใน
ระดับพระราชบัญญัติมีข้อความขัดหรือแย้งกับรัฐธรรมนูญ กฎหมายนั้นก็จะไม่สามารถบังคับ
ใช้ได้ การจัดล�ำดับศักดิ์ของกฎหมายตามล�ำดับเป็นดังนี้
(1) รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย
(2) พระราชบัญญัติ และพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญ
(3) พระราชก�ำหนด
(4) พระราชกฤษฎีกา
(5) กฎกระทรวง
(6) กฎหมายท้องถิ่น

5. กฎหมายและกรอบของกฎหมายเกี่ยวกับการเกษตร 5
(1) รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย
รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย เป็นกฎหมายที่มีล�ำดับความส�ำคัญสูงสุดใช้ใน
การปกครองประเทศ มีบทบัญญัติเกี่ยวกับ พระมหากษัตริย์ สิทธิและเสรีภาพตลอดจนหน้าที่
ของพลเมืองไทย แนวนโยบายพื้นฐานแห่งรัฐ รัฐสภา การมีส่วนร่วมทางการเมืองโดยตรงของ
ประชาชน การเงิน การคลัง และงบประมาณ คณะรัฐมนตรี ศาล องค์กรตามรัฐธรรมนูญ การ
ตรวจสอบการใช้อ�ำนาจรัฐ จริยธรรมของผู้ด�ำรงต�ำแหน่งทางการเมืองและเจ้าหน้าที่ของรัฐ การ
ปกครองส่วนท้องถิ่น และการแก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญ กฎหมายอื่นที่บัญญัติขึ้นจะขัดหรือ
แย้งกับความในรัฐธรรมนูญไม่ได้
(2) พระราชบัญญัติ และพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญ
พระราชบัญญัติ เป็นกฎหมายที่พระมหากษัตริย์ทรงตราขึ้นโดยผ่านกระบวนการทาง
รัฐสภา มีความส�ำคัญรองลงมาจากรัฐธรรมนูญ ผู้มีสิทธิเสนอร่างพระราชบัญญัติ คือ (1) คณะ
รัฐมนตรี (2) สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจ�ำนวนไม่น้อยกว่ายี่สิบคน (3) ศาลหรือองค์กรอิสระตาม
รัฐธรรมนูญ เฉพาะกฎหมายที่เกี่ยวกับการจัดองค์กร และกฎหมายที่ประธานศาลและประธาน
องค์กรนั้นเป็นผู้รักษาการ หรือ (4) ผู้มีสิทธิเลือกตั้งจ�ำนวนไม่น้อยกว่าหนึ่งหมื่นคนเข้าชื่อเสนอ
กฎหมายตามมาตรา 163
รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 มาตรา 163 บัญญัติว่า “ประชาชน
ผู้มีสิทธิเลือกตั้งไม่น้อยกว่าหนึ่งหมื่นคน มีสิทธิเข้าชื่อร้องขอต่อประธานรัฐสภาเพื่อให้รัฐสภา
พิจารณาร่างพระราชบัญญัติตามที่ก�ำหนดในหมวด 3 และหมวด 5 แห่งรัฐธรรมนูญนี้
ค�ำร้องขอตามวรรคหนึ่งต้องจัดท�ำร่างพระราชบัญญัติเสนอมาด้วย
หลักเกณฑ์และวิธีการเข้าชื่อ รวมทั้งการตรวจสอบรายชื่อ ให้เป็นไปตามที่กฎหมาย
บัญญัติ
ในการพิจารณาร่างพระราชบัญญัติตามวรรคหนึ่ง สภาผู้แทนราษฎรและวุฒิสภาต้อง
ให้ผู้แทนของประชาชนผู้มีสิทธิเลือกตั้งที่เข้าชื่อเสนอร่างพระราชบัญญัตินั้นชี้แจงหลักการของ
ร่างพระราชบัญญัติ และคณะกรรมาธิการวิสามัญเพื่อพิจารณาร่างพระราชบัญญัติดังกล่าวจะต้อง
ประกอบด้วยผู้แทนของประชาชนผู้มีสิทธิเลือกตั้งที่เข้าชื่อเสนอร่างพระราชบัญญัตินั้นจ�ำนวน
ไม่น้อยกว่าหนึ่งในสามของจ�ำนวนกรรมาธิการทั้งหมดด้วย”
ในกรณีที่ร่างพระราชบัญญัติซึ่งมีผู้เสนอตาม (2) (3) หรือ (4) เป็นร่างพระราชบัญญัติ
เกี่ยวด้วยการเงินจะเสนอได้ก็ต่อเมื่อมีค�ำรับรองของนายกรัฐมนตรี เมื่อสภาผู้แทนราษฎรเห็นชอบ
กับร่างพระราชบัญญัติแล้วก็จะส่งให้วุฒิสภาพิจารณา หากเห็นชอบก็จะน�ำขึ้นทูลเกล้าทูลกระหม่อม
ถวายพระมหากษัตริย์ทรงลงพระปรมาภิไธย เมื่อได้ลงประกาศในราชกิจจานุเบกษาแล้วก็สามารถ
ใช้บังคับได้

6. 6 กฎหมายเกี่ยวกับการเกษตร
ส่วนพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญมีล�ำดับศักดิ์เท่ากับพระราชบัญญัติทั่วไป แต่มี
ความส�ำคัญเกี่ยวเนื่องใกล้ชิดกับรัฐธรรมนูญมากกว่า เป็นกฎหมายเกี่ยวกับกฎเกณฑ์การปกครอง
ประเทศ ซึ่งรัฐธรรมนูญก�ำหนดให้มีพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญรวม 9 ฉบับ ในมาตรา
138 ซึ่งท�ำให้สามารถบัญญัติรายละเอียดต่างหากจากรัฐธรรมนูญ เพื่อช่วยขยายบทบัญญัติแห่ง
รัฐธรรมนูญให้มีความสมบูรณ์ครบถ้วนยิ่งขึ้น มิให้รัฐธรรมนูญมีความยืดยาวเกินความจ�ำเป็น
รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 มาตรา 138 บัญญัติว่า “ให้มี
พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญ ดังต่อไปนี้
(1) พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร
และการได้มาซึ่งสมาชิกวุฒิสภา
(2) พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการการเลือกตั้ง
(3) พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยพรรคการเมือง
(4) พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการออกเสียงประชามติ
(5) พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยวิธีพิจารณาของศาลรัฐธรรมนูญ
(6) พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยวิธีพิจารณาคดีอาญาของผู้ด�ำรงต�ำแหน่ง
ทางการเมือง
(7) พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยผู้ตรวจการแผ่นดิน
(8) พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการป้องกันและปราบปรามการทุจริต
(9) พระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยการตรวจเงินแผ่นดิน”
ผลดีของการมีพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญ ท�ำให้สามารถร่างรัฐธรรมนูญได้
กระชับขึ้น เนื่องจากเนื้อความรายละเอียดในแต่ละเรื่องที่ส�ำคัญน�ำไปก�ำหนดเป็นพระราชบัญญัติ
ประกอบรัฐธรรมนูญ ไม่ต้องแก้ไขกฎหมายรัฐธรรมนูญบ่อย รวมทั้งสามารถออกกฎหมายเพิ่ม
เติมได้สะดวก การเสนอร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญและกระบวนการขั้นตอนการ
ร่างแตกต่างจากพระราชบัญญัติทั่วไป โดยร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญจะเสนอได้
ก็แต่โดย (1) คณะรัฐมนตรี (2) สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจ�ำนวนไม่น้อยกว่าหนึ่งในสิบของจ�ำนวน
สมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ของสภาผู้แทนราษฎร หรือสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรและสมาชิกวุฒิสภา
มีจ�ำนวนไม่น้อยกว่าหนึ่งในสิบของจ�ำนวนสมาชิกทั้งหมดเท่าที่มีอยู่ของทั้งสองสภา หรือ (3)
ศาลรัฐธรรมนูญ ศาลฎีกา หรือองค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ ซึ่งประธานศาลและประธานองค์กร
นั้นเป็นผู้รักษาการตามพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนั้น

7. กฎหมายและกรอบของกฎหมายเกี่ยวกับการเกษตร 7
เมื่อรัฐสภาให้ความเห็นชอบกับร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญแล้ว ก่อนน�ำขึ้น
ทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวายเพื่อทรงลงพระปรมาภิไธย ให้ส่งศาลรัฐธรรมนูญพิจารณาความชอบ
ด้วยรัฐธรรมนูญซึ่งต้องกระท�ำให้แล้วเสร็จภายในสามสิบวันนับแต่วันที่ได้รับเรื่อง ค�ำวินิจฉัยของ
ศาลรัฐธรรมนูญที่วินิจฉัยว่าร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญใดมีข้อความขัดหรือแย้งต่อ
รัฐธรรมนูญ ให้ข้อความที่ขัดหรือแย้งนั้นเป็นอันตกไป ในกรณีที่วินิจฉัยว่าข้อความดังกล่าวเป็น
สาระส�ำคัญหรือร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญตราขึ้นโดยไม่ถูกต้องตามบทบัญญัติแห่ง
รัฐธรรมนูญ ให้ร่างพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญนั้นเป็นอันตกไป
(3) พระราชก�ำหนด
เป็นกฎหมายที่พระมหากษัตริย์ทรงตราขึ้นตามค�ำแนะน�ำของคณะรัฐมนตรี มีล�ำดับ
ศักดิ์ในระดับเดียวกันกับพระราชบัญญัติ แต่พระราชก�ำหนดจะออกใช้ต่อเมื่อเป็นกรณีฉุกเฉินที่
มีความจ�ำเป็นเร่งด่วนในการรักษาความปลอดภัยของประเทศ หรือความปลอดภัยของสาธารณะ
หรือความมั่นคงทางเศรษฐกิจของประเทศ หรือการป้องปัดภัยพิบัติของสาธารณะ และไม่อาจจะ
เรียกประชุมรัฐสภาได้ทันท่วงที
พระราชก�ำหนดมี 2 ประเภท คือ พระราชก�ำหนดในเรื่องทั่วไป และพระราชก�ำหนด
เกี่ยวด้วยเรื่องภาษีอากรและเงินตรา ในกรณีที่เป็นพระราชก�ำหนดเกี่ยวด้วยเรื่องภาษีอากร
และเงินตรา มีเงื่อนไขว่าการเสนอร่างพระราชก�ำหนดต้องอยู่ในระหว่างสมัยประชุมสภาและมี
ความจ�ำเป็นเร่งด่วนเพื่อรักษาผลประโยชน์ของประเทศ รัฐมนตรีผู้รับผิดชอบจะเป็นผู้เสนอร่าง
พระราชก�ำหนดต่อคณะรัฐมนตรีให้พิจารณา หากเห็นชอบก็จะน�ำขึ้นทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวาย
พระมหากษัตริย์ทรงลงพระปรมาภิไธย เมื่อได้ลงประกาศในราชกิจจานุเบกษาแล้วก็สามารถใช้
บังคับเป็นกฎหมาย
รัฐธรรมนูญก�ำหนดให้น�ำพระราชก�ำหนดเสนอต่อรัฐสภาเพื่ออนุมัติในการประชุมคราวต่อ
ไป ในกรณีเป็นพระราชก�ำหนดเกี่ยวด้วยเรื่องภาษีอากรและเงินตราจะต้องเสนอพระราชก�ำหนด
ต่อสภาผู้แทนราษฎรภายในสามวัน นับตั้งแต่วันที่ได้ลงประกาศในราชกิจจานุเบกษา หากสภา
ไม่เห็นชอบ พระราชก�ำหนดนั้นก็จะตกไป แต่จะไม่กระทบกระเทือนกิจการที่ได้ท�ำไปในระหว่าง
ที่ใช้พระราชก�ำหนดนั้น
(4) พระราชกฤษฎีกา
เป็นกฎหมายที่พระมหากษัตริย์ทรงตราขึ้นตามค�ำแนะน�ำของคณะรัฐมนตรี ตามที่
ก�ำหนดในรัฐธรรมนูญ พระราชบัญญัติ หรือพระราชก�ำหนด ให้อ�ำนาจฝ่ายบริหารสามารถก�ำหนด
รายละเอียดเพิ่มเติมภายใต้กรอบของกฎหมายนั้น รัฐมนตรีผู้รับผิดชอบจะเป็นผู้เสนอร่างพระราช

8. 8 กฎหมายเกี่ยวกับการเกษตร
กฤษฎีกาต่อคณะรัฐมนตรีให้พิจารณา หากเห็นชอบก็จะน�ำขึ้นทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวาย
พระมหากษัตริย์ทรงลงพระปรมาภิไธย เมื่อได้ลงประกาศในราชกิจจานุเบกษาแล้วก็สามารถใช้
บังคับเป็นกฎหมายได้
(5) กฎกระทรวง
เป็นกฎหมายที่รัฐมนตรีผู้รักษาการตามพระราชบัญญัติก�ำหนดรายละเอียดเพิ่มเติม
เพื่อด�ำเนินการให้เป็นไปตามกฎหมาย โดยรัฐมนตรีผู้รับผิดชอบจะเป็นผู้เสนอร่างกฎกระทรวง
ต่อคณะรัฐมนตรีให้พิจารณา หากเห็นชอบก็จะน�ำลงประกาศในราชกิจจานุเบกษาใช้บังคับเป็น
กฎหมายต่อไป
(6) กฎหมายท้องถิ่น
เนื่องจากการปกครองของไทยให้อ�ำนาจราชการส่วนท้องถิ่น ได้แก่ องค์การบริหาร
ส่วนจังหวัด เทศบาล และองค์การบริหารส่วนต�ำบล รวมทั้งองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นใน
รูปแบบอื่น เช่น กรุงเทพมหานคร เมืองพัทยา ในการปกครองตนเองระดับหนึ่งเพื่อให้บริการ
สาธารณะที่ตรงกับความต้องการของแต่ละท้องถิ่นนั้น จึงให้อ�ำนาจในการออกกฎหมายของ
ท้องถิ่นเพื่อใช้บังคับกับประชาชนในท้องถิ่นนั้น ประกอบด้วย
(6.1) ข้อบัญญัติจังหวัด
เป็นกฎหมายท้องถิ่นที่องค์การบริหารส่วนจังหวัดได้รับอ�ำนาจตามพระราชบัญญัติ
องค์การบริหารส่วนจังหวัด พ.ศ. 2540 หรือกฎหมายอื่น ให้ออกข้อบัญญัติจังหวัดเพื่อใช้บังคับ
ในเขตจังหวัดที่รับผิดชอบ นอกเขตเทศบาล เขตสุขาภิบาล และเขตต�ำบลในกรณีที่ต�ำบลใด
มีการจัดตั้งองค์การบริหารส่วนต�ำบลแล้ว โดยผู้ว่าราชการจังหวัดหรือสมาชิกสภาจังหวัดเสนอ
ร่างข้อบัญญัติจังหวัดต่อสภาจังหวัดเพื่อพิจารณา เมื่อเห็นชอบแล้วก็จะประกาศที่ศาลากลาง
จังหวัดเป็นเวลาสิบห้าวัน ก็ใช้บังคับเป็นกฎหมาย เว้นแต่กรณีเร่งด่วนก็อาจให้มีผลใช้บังคับใน
วันถัดจากวันที่ประกาศนั้น ในข้อบัญญัติจะก�ำหนดโทษผู้ละเมิดข้อบัญญัติไว้ด้วยก็ได้ แต่ห้าม
มิให้ก�ำหนดโทษจ�ำคุกเกินหกเดือน และหรือปรับเกินหนึ่งหมื่นบาท เว้นแต่จะมีกฎหมายบัญญัติ
ไว้เป็นอย่างอื่น
(6.2) เทศบัญญัติ
เป็นกฎหมายท้องถิ่นที่เทศบาลได้รับอ�ำนาจตามพระราชบัญญัติเทศบาล พ.ศ. 2496
หรือกฎหมายอื่น ให้ออกเทศบัญญัติเพื่อใช้บังคับในเขตเทศบาลที่รับผิดชอบ คณะเทศมนตรีหรือ
สมาชิกสภาเทศบาลจะเป็นผู้เสนอร่างเทศบัญญัติต่อสภาเทศบาลเพื่อพิจารณา เมื่อเห็นชอบแล้ว
ก็จะประกาศที่ส�ำนักงานเทศบาลเป็นเวลาเจ็ดวัน ก็ใช้บังคับเป็นกฎหมาย เว้นแต่กรณีเร่งด่วน

9. กฎหมายและกรอบของกฎหมายเกี่ยวกับการเกษตร 9
ก็อาจให้มีผลใช้บังคับในวันที่ประกาศนั้น ในเทศบัญญัตินั้นจะก�ำหนดโทษปรับผู้ละเมิดเทศบัญญัติ
ไว้ด้วยก็ได้ แต่ห้ามมิให้ก�ำหนดเกินกว่าหนึ่งพันบาท
(6.3) ข้อบังคับต�ำบล
เป็นกฎหมายท้องถิ่นที่องค์การบริหารส่วนต�ำบลได้รับอ�ำนาจตามพระราชบัญญัติ
สภาต�ำบลและองค์การบริหารส่วนต�ำบล พ.ศ. 2537 หรือกฎหมายอื่น ให้ออกข้อบังคับต�ำบล
เพื่อใช้บังคับในเขตต�ำบลที่รับผิดชอบ คณะกรรมการบริหารหรือสมาชิกสภาองค์การบริหาร
ส่วนต�ำบลจะเป็นผู้เสนอร่างข้อบังคับต�ำบลต่อสภาองค์การบริหารส่วนต�ำบลและนายอ�ำเภอเพื่อ
พิจารณา เมื่อเห็นชอบแล้วก็จะประกาศใช้บังคับเป็นกฎหมาย ในการออกกฎหมายนั้น อาจก�ำหนด
ค่าธรรมเนียมที่จะเรียกเก็บและก�ำหนดโทษปรับผู้ฝ่าฝืนด้วยก็ได้ แต่โทษปรับก�ำหนดได้ไม่เกิน
ห้าร้อยบาท
1.4 กรอบของกฎหมายเกี่ยวกับการเกษตร
เมื่อกล่าวถึงกฎหมายเกี่ยวกับการเกษตร มีความหมายค่อนข้างกว้างขวาง เพราะ
หมายถึง การท�ำเกษตรกรรมและเกษตรกร หากดูจากความหมายของค�ำว่า “เกษตรกร” และ
“เกษตรกรรม” ในกฎหมายต่าง ๆ จะพบว่า
พระราชบัญญัติธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตร พ.ศ. 2509 บัญญัติว่า
“เกษตรกร” หมายความว่า ผู้ประกอบอาชีพในการท�ำนา การท�ำไร่ การท�ำสวน การ
เลี้ยงสัตว์ การประมง การเลี้ยงไหมและสาวไหม การท�ำนาเกลือ การปลูกกล้วยไม้หรือไม้ดอก
การปลูกไม้สน การปลูกสวนป่า การเลี้ยงผึ้ง การเลี้ยงครั่ง การเพาะเห็ด หรืออาชีพการเกษตร
อื่นตามที่คณะกรรมการก�ำหนดโดยให้ประกาศในราชกิจจานุเบกษา และให้หมายความรวมถึง
เกษตรกรตามกฎหมายว่าด้วยการปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม
พระราชบัญญัติจัดรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม พ.ศ. 2517 บัญญัติว่า
“เกษตรกรรม” หมายความว่า การท�ำนา ท�ำไร่ ท�ำสวน เลี้ยงสัตว์ เลี้ยงสัตว์น�้ำ
เลี้ยงผึ้ง เลี้ยงไหม เลี้ยงครั่ง เพาะเห็ด และการอื่นตามที่รัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและ
สหกรณ์ประกาศก�ำหนดในราชกิจจานุเบกษา
พระราชบัญญัติการปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม พ.ศ. 2518 บัญญัติว่า
“เกษตรกรรม” หมายความว่า การท�ำนา ท�ำไร่ ท�ำสวน เลี้ยงสัตว์ เลี้ยงสัตว์น�้ำ และ
กิจการอื่นตามที่รัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ก�ำหนด โดยประกาศในราชกิจจา-
นุเบกษา

10. 10 กฎหมายเกี่ยวกับการเกษตร
“เกษตรกร” หมายความว่า ผู้ประกอบอาชีพเกษตรกรรมเป็นหลักและให้หมายความ
รวมถึงบุคคลผู้ยากจนหรือผู้จบการศึกษาทางเกษตรกรรม หรือผู้เป็นบุตรของเกษตรกร บรรดา
ซึ่งไม่มีที่ดินเพื่อเกษตรกรรมเป็นของตนเองและประสงค์จะประกอบอาชีพเกษตรกรรมเป็นหลัก
ตามหลักเกณฑ์และเงื่อนไขที่ก�ำหนดในพระราชกฤษฎีกาด้วย
พระราชบัญญัติการเช่าที่ดินเพื่อเกษตรกรรม พ.ศ. 2524 บัญญัติว่า
“เกษตรกรรม” หมายความว่า การท�ำนา ท�ำสวน ท�ำไร่ ท�ำนาเกลือ เลี้ยงสัตว์ เลี้ยง
สัตว์น�้ำ และกิจการอื่นตามที่ก�ำหนดในกฎกระทรวง
พระราชบัญญัติกองทุนฟื้นฟูและพัฒนาเกษตรกร พ.ศ. 2542 บัญญัติว่า
“เกษตรกรรม” หมายความว่า การเพาะปลูก การเลี้ยงสัตว์ การจับสัตว์น�้ำ การใช้และ
บ�ำรุงรักษาทรัพยากรจากที่ดิน น�้ำ และป่าไม้อย่างยั่งยืน และให้หมายความรวมถึงการสร้างมูลค่า
เพิ่ม การแปรรูป การจ�ำหน่าย ซึ่งเป็นกิจกรรมที่เกี่ยวเนื่องกับการเพาะปลูก การเลี้ยงสัตว์ การ
จับสัตว์น�้ำ การใช้และบ�ำรุงรักษาทรัพยากรจากที่ดิน น�้ำ และป่าไม้อย่างยั่งยืน และการอื่น
ตามที่รัฐมนตรีประกาศก�ำหนดในราชกิจจานุเบกษา
“เกษตรกร” หมายความว่า บุคคลธรรมดาซึ่งประกอบอาชีพเกษตรกรรมเป็นหลัก
ตามระเบียบที่คณะกรรมการก�ำหนด
พระราชบัญญัติสภาเกษตรกรแห่งชาติ พ.ศ. 2553 บัญญัติว่า
“เกษตรกรรม” หมายความว่า การเพาะปลูก การเลี้ยงสัตว์ การประมง และกิจการ
อื่นที่เกี่ยวข้องตามที่รัฐมนตรีประกาศก�ำหนดในราชกิจจานุเบกษา โดยการเสนอแนะของสภา
เกษตรกรแห่งชาติ
“เกษตรกร” หมายความว่า ผู้ประกอบอาชีพเกษตรกรรม
พระราชบัญญัติกองทุนสงเคราะห์เกษตรกร พ.ศ. 2554 บัญญัติว่า
“เกษตรกร” หมายความว่า ผู้ประกอบอาชีพเกษตรกรรม และให้หมายความรวมถึง
องค์กรเกษตรกรซึ่งประกอบกิจการเกี่ยวกับเกษตรกรรม
“เกษตรกรรม” หมายความว่า การเพาะปลูก การเลี้ยงสัตว์ การประมง และเกษตรกรรม
อื่นตามที่รัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ประกาศก�ำหนด
จึงอาจสรุปได้ว่า เกษตรกร คือ ผู้ประกอบอาชีพเกษตรกรรมเป็นหลัก ซึ่งลงทุนและใช้
เวลาส่วนใหญ่ในการประกอบเกษตรกรรม และมีรายได้หลักจากการเกษตรกรรม
ส่วนการเกษตรกรรม คือ การท�ำนา ท�ำไร่ ท�ำสวน การปลูกกล้วยไม้หรือไม้ดอก การ
ปลูกไม้สน การปลูกสวนป่า การเพาะเห็ด การเลี้ยงสัตว์ เลี้ยงผึ้ง เลี้ยงไหมและสาวไหม เลี้ยง

11. กฎหมายและกรอบของกฎหมายเกี่ยวกับการเกษตร 11
ครั่ง การท�ำนาเกลือ การจับสัตว์น�้ำ การประมง การใช้และบ�ำรุงรักษาทรัพยากรจากที่ดิน น�้ำ และ
ป่าไม้ และให้หมายความรวมถึงการสร้างมูลค่าเพิ่ม การแปรรูป การจ�ำหน่าย ซึ่งเป็นกิจกรรมที่
เกี่ยวเนื่องกับการเพาะปลูก การเลี้ยงสัตว์ การจับสัตว์น�้ำ การใช้และบ�ำรุงรักษาทรัพยากรจาก
ที่ดิน น�้ำ และป่าไม้ และหลายกฎหมายให้อ�ำนาจรัฐมนตรีในการประกาศก�ำหนดกิจการที่ให้
เป็นการเกษตรกรรมได้ด้วย
กรอบหรือขอบเขตของกฎหมายที่เกี่ยวกับการเกษตร จึงเกี่ยวข้องกับปัจจัยการผลิต
ทางการเกษตรกรรม อันเป็นความจ�ำเป็นพื้นฐานของเกษตรกรรม ปัจจัยอื่นที่สนับสนุนการท�ำ
เกษตรกรรมและตัวเกษตรกร ซึ่งกรอบของกฎหมายเกี่ยวกับการเกษตร อาจจัดกลุ่มกฎหมาย
เป็น 8 กลุ่ม แต่ละกลุ่มมีกฎหมายที่เกี่ยวข้อง ดังนี้
(1) กฎหมายเกี่ยวกับการจัดการดินและที่ดิน ประกอบด้วย ประมวลกฎหมายที่ดิน
พุทธศักราช 2497 พระราชบัญญัติจัดที่ดินเพื่อการครองชีพ พ.ศ. 2511 พระราชบัญญัติการปฏิรูป
ที่ดินเพื่อเกษตรกรรม พ.ศ. 2518 พระราชบัญญัติการผังเมือง พ.ศ. 2518 พระราชบัญญัติจัด
รูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม พ.ศ. 2517 พระราชบัญญัติพัฒนาที่ดิน พ.ศ. 2551 พระราชบัญญัติ
ที่ราชพัสดุ พ.ศ. 2518 และพระราชบัญญัติการเช่าที่ดินเพื่อเกษตรกรรม พ.ศ. 2524
(2) กฎหมายเกี่ยวกับการจัดการน�้ำ ประกอบด้วย พระราชบัญญัติการชลประทาน
ราษฎร์ พุทธศักราช 2482 พระราชบัญญัติการชลประทานหลวง พุทธศักราช 2485 พระราช
บัญญัติคันและคูน�้ำ พ.ศ. 2505 พระราชบัญญัติการประมง พุทธศักราช 2490 และระเบียบส�ำนัก
นายกรัฐมนตรี ว่าด้วยการบริหารทรัพยากรน�้ำแห่งชาติ พ.ศ. 2550
(3) กฎหมายเกี่ยวกับพืช ประกอบด้วย พระราชบัญญัติกักพืช พ.ศ. 2507 พระราช
บัญญัติพันธุ์พืช พ.ศ. 2518 พระราชบัญญัติคุ้มครองพันธุ์พืช พ.ศ. 2542 พระราชบัญญัติควบคุม
ยาง พ.ศ. 2542 พระราชบัญญัติปุ๋ย พ.ศ. 2518 และพระราชบัญญัติวัตถุอันตราย พ.ศ. 2535
(4) กฎหมายเกี่ยวกับการปศุสัตว์ ประกอบด้วย พระราชบัญญัติโรคระบาดสัตว์
พุทธศักราช 2499 พระราชบัญญัติบ�ำรุงพันธุ์สัตว์ พ.ศ. 2509 พระราชบัญญัติควบคุมคุณภาพ
อาหารสัตว์ พ.ศ. 2525 พระราชบัญญัติสถานพยาบาลสัตว์ พ.ศ. 2533 พระราชบัญญัติวิชาชีพ
การสัตวแพทย์ พ.ศ. 2545 พระราชบัญญัติควบคุมการฆ่าสัตว์และจ�ำหน่ายเนื้อสัตว์ พ.ศ. 2535
และพระราชบัญญัติโคนมและผลิตภัณฑ์นม พ.ศ. 2551
(5) กฎหมายเกี่ยวกับปัจจัยสนับสนุนการผลิตทางเกษตรกรรม ประกอบด้วย พระราช
บัญญัติเศรษฐกิจการเกษตร พ.ศ. 2522 พระราชบัญญัติกองทุนสงเคราะห์เกษตรกร พ.ศ. 2554

12. 12 กฎหมายเกี่ยวกับการเกษตร
พระราชบัญญัติกองทุนสงเคราะห์การท�ำสวนยาง พ.ศ. 2503 พระราชบัญญัติกองทุนฟื้นฟูและ
พัฒนาเกษตรกร พ.ศ. 2542 และพระราชบัญญัติอ้อยและน�้ำตาลทราย พ.ศ. 2527
(6) กฎหมายเกี่ยวกับสินเชื่อและเอกเทศสัญญาที่ส�ำคัญ ประกอบด้วย พระราชบัญญัติ
ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตร พ.ศ. 2509 และประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์
(7) กฎหมายเกี่ยวกับตลาดสินค้าเกษตร ประกอบด้วย พระราชกฤษฎีกาจัดตั้ง
องค์การคลังสินค้า พุทธศักราช 2498 พระราชกฤษฎีกาจัดตั้งองค์การตลาดเพื่อเกษตรกร พ.ศ.
2517 พระราชบัญญัติการซื้อขายสินค้าเกษตรล่วงหน้า พ.ศ. 2542 พระราชบัญญัติมาตรฐาน
สินค้าเกษตร พ.ศ. 2551 พระราชบัญญัติอาหาร พ.ศ. 2522 และพระราชบัญญัติคณะกรรมการ
อาหารแห่งชาติ พ.ศ. 2551
(8) กฎหมายเกี่ยวกับสถาบันเกษตรกร ประกอบด้วย พระราชบัญญัติสหกรณ์ พ.ศ.
2542 พระราชบัญญัติส่งเสริมวิสาหกิจชุมชน พ.ศ. 2548 และพระราชบัญญัติสภาเกษตรกร
แห่งชาติ พ.ศ. 2553
กฎหมายทั้ง 8 กลุ่มข้างต้น เป็นเครื่องมือที่ส�ำคัญในการบริหารจัดการที่ดินและน�้ำ
รวมถึงปัจจัยการผลิตทางการเกษตรอันเป็นพื้นฐานของการเกษตร รวมถึงปัจจัยสนับสนุนการ
ประกอบเกษตรกรรม ส่งเสริม สนับสนุน และคุ้มครองเกษตรกรให้ได้รับความเป็นธรรมในการ
เข้าถึงทรัพยากรการเกษตร ปัจจัยการผลิต การตลาดผลผลิตเกษตรกรรม และการรวมกลุ่ม
ในรูปสถาบันเกษตรกร ซึ่งจะได้น�ำเสนอในบทต่อ ๆ ไป