9789740336907

1. ตำ�ร� “ก�รจัดบริก�รท�งอ�ชีวอน�มัยและสวัสดิก�รในสถ�นประกอบก�ร” เป็น
ตำ�ร�ที่ใช้สำ�หรับประกอบก�รค้นคว้� เพื่อประกอบก�รเรียนก�รสอนสำ�หรับนิสิตส�ข�สุขศ�สตร์
อุตส�หกรรมและคว�มปลอดภัย คณะส�ธ�รณสุขศ�สตร์ มห�วิทย�ลัยบูรพ� และเป็นแนวปฏิบัติ
ง�นท�งด้�นอ�ชีวอน�มัย สำ�หรับเจ้�หน้�ที่คว�มปลอดภัยในก�รทำ�ง�น พย�บ�ลอ�ชีวอน�มัย และ
ผู้ปฏิบัติง�นที่เกี่ยวข้องในสถ�นประกอบก�ร ตำ�ร�เล่มนี้ประกอบด้วย 3 ส่วน จำ�นวน 14 บท คือ
1. แนวคิดและหลักในการจัดบริการทางอาชีวอนามัย : แนวคิดก�รจัดบริก�รท�งอ�ชีวอน�มัย
และสวัสดิก�ร ก�รจัดตั้งโครงก�รบริก�รท�งอ�ชีวอน�มัย บทบ�ทหน้�ที่ในก�รจัดบริก�รท�ง
อ�ชีวอน�มัย 2. การปองกันโรคและสร้างเสริมสุขภาพในสถานประกอบการ : ก�รเฝ้�ระวัง
ท�งอ�ชีวอน�มัย ก�รเฝ้�ระวังท�งก�รแพทย์ ก�รป้องกันและควบคุมโรคมะเร็ง ก�รป้องกันโรค
ติดเชื้อในสถ�นประกอบก�ร ก�รป้องกันโรคเอดส์ในสถ�นประกอบก�ร ก�รสร้�งเสริมสุขภ�พใน
สถ�นประกอบก�ร โภชน�ก�รในสถ�นประกอบก�ร ก�รติดเครื่องดื่มแอลกอฮอล์และส�รเสพติด
ก�รปฐมพย�บ�ล 3. การฟนฟูสมรรถภาพผู้ประกอบอาชีพในสถานประกอบการ : ก�รฟนฟู
สมรรถภ�พ ก�รตรวจประเมินคว�มพร้อมในก�รทำ�ง�น ต�มลำ�ดับ
ในแต่ละบท ผู้เขียนได้รวบรวมเนื้อห�โดยก�รผสมผส�นองค์คว�มรู้จ�กหนังสือ ตำ�ร�
บทคว�มวิจัยจ�กต่�งประเทศและในประเทศไทย กฎหม�ยท�งอ�ชีวอน�มัยที่เกี่ยวข้อง รวมทั้ง
ผลก�รศึกษ�วิจัยของผู้เขียนเอง ตำ�ร�เล่มนี้จะสำ�เร็จลุล่วงมิได้เลย ห�กข�ดคว�มร่วมมือในก�ร
อนุเคร�ะห์ภ�พถ่�ยสำ�หรับประกอบเนื้อห�ในเล่มเพื่อเพิ่มคว�มเข้�ใจของตำ�ร�เล่มนี้ ผู้เขียนจึงขอ
กร�บขอบพระคุณผู้อนุเคร�ะห์ภ�พถ่�ยในตำ�ร�เล่มนี้ ได้แก่ โรงพย�บ�ลเฉลิมพระเกียรติสมเด็จ
พระเทพรัตนร�ชสุด�ฯ สย�มบรมร�ชกุม�รี (ม�บต�พุด) จังหวัดระยอง โรงพย�บ�ลสมิติเวชศรีร�ช�
จังหวัดชลบุรี คณ�จ�รย์ คณะส�ธ�รณสุขศ�สตร์ มห�วิทย�ลัยบูรพ� ศิษย์เก่�คณะส�ธ�รณสุขศ�สตร์
เจ้�หน้�ที่คว�มปลอดภัยจ�กสถ�นประกอบก�รต่�ง ๆ ม� ณ ที่นี้ด้วย
เนื้อห�ในตำ�ร�เล่มนี้มีคว�มสอดคล้องกับหลักสูตรก�รเรียนก�รสอน จะเกิดประโยชน์
สูงสุดห�กผู้อ่�นส�ม�รถค้นคว้�เพิ่มเติมได้จ�กเอกส�รอ้�งอิงท้�ยเรื่องผู้เขียนหวังเป็นอย่�งยิ่งว่�ตำ�ร�
เล่มนี้จะเป็นประโยชน์แก่ผู้สนใจศึกษ� ผู้เขียนยินดีน้อมรับคำ�แนะนำ�เพื่อใช้ในก�รปรับปรุงแก้ไขตำ�ร�
ในครั้งต่อไป
รองศ�สตร�จ�รย์ ดร.อน�มัย ธีรวิโรจน์ เทศกะทึก
ธันว�คม 2560
คำานำา

2. หน้า
คำานำา
สารบัญ
สารบัญภาพ
สารบัญตาราง
แนวคิดและหลักในการจัดบริการทางอาชีวอนามัย
บทที่ 1 แนวคิดก�รจัดบริก�รท�งอ�ชีวอน�มัยและสวัสดิก�ร 3
บทที่ 2 ก�รจัดตั้งโครงก�รจัดบริก�รท�งอ�ชีวอน�มัย 27
บทที่ 3 บทบ�ทหน้�ที่ในก�รจัดบริก�รท�งอ�ชีวอน�มัย 59
การปองกันโรคและสร้างเสริมสุขภาพในสถานประกอบการ
บทที่ 4 ก�รเฝ้�ระวังท�งอ�ชีวอน�มัย 91
บทที่ 5 ก�รเฝ้�ระวังท�งก�รแพทย์ 135
บทที่ 6 ก�รป้องกันและควบคุมโรคมะเร็ง 179
บทที่ 7 ก�รป้องกันโรคติดเชื้อในสถ�นประกอบก�ร 207
บทที่ 8 ก�รป้องกันโรคเอดส์ในสถ�นประกอบก�ร 223
บทที่ 9 ก�รสร้�งเสริมสุขภ�พในสถ�นประกอบก�ร 247
บทที่ 10 โภชน�ก�รในสถ�นประกอบก�ร 273
บทที่ 11 ก�รติดเครื่องดื่มแอลกอฮอล์และส�รเสพติด 301
บทที่ 12 ก�รปฐมพย�บ�ล 325
การฟนฟูสมรรถภาพผู้ประกอบอาชีพในสถานประกอบการ
บทที่ 13 ก�รฟนฟูสมรรถภ�พ 357
บทที่ 14 ก�รตรวจประเมินคว�มพร้อมในก�รทำ�ง�น 387
ดัชนี 421
ประวัติผู้เขียน 429
สารบัญ

3. หน้า
ภ�พที่ 1-1 ท่�ท�งปฏิบัติง�นที่ไม่เหม�ะสม 3
ภ�พที่ 1-2 โรคผิวหนังจ�กก�รทำ�ง�น 4
ภ�พที่ 1-3 ก�รให้คำ�แนะนำ�ผู้ประกอบอ�ชีพในก�รดูแลสุขภ�พตนเอง 7
ภ�พที่ 1-4 ก�รติด Passive badge เพื่อเก็บตัวอย่�งส�รตัวทำ�ละล�ย 9
ภ�พที่ 1-5 ก�รประชุมของคณะกรรมก�รคว�มปลอดภัย อ�ชีวอน�มัย และสภ�พแวดล้อม
ในก�รทำ�ง�น 9
ภ�พที่ 1-6 แพทย์อ�ชีวเวชศ�สตร์ตรวจร่�งก�ยผู้ประกอบอ�ชีพ 10
ภ�พที่ 1-7 ก�รจัดสวัสดิก�รเกี่ยวกับห้องส้วม 16
ภ�พที่ 1-8 ก�รจัดสวัสดิก�รเกี่ยวกับห้องนำ้� 16
ภ�พที่ 2-1 ผู้ประกอบอ�ชีพคือกำ�ลังสำ�คัญของสถ�นประกอบก�ร 28
ภ�พที่ 2-2 แบบร�ยง�นผลก�รดำ�เนินง�นของเจ้�หน้�ที่คว�มปลอดภัยในก�รทำ�ง�น
ระดับวิช�ชีพ 29
ภ�พที่ 2-3 ก�รทำ�วิจัยเกี่ยวกับอ�ชีวอน�มัยและคว�มปลอดภัย 34
ภ�พที่ 2-4 ก�รประเมินก�รรับสัมผัสส�รโทลูอีน 37
ภ�พที่ 2-5 ก�รจัดบริก�รสุขภ�พแบบเดลิเวอรี 39
ภ�พที่ 2-6 ก�รจัดบริก�รท�งอ�ชีวอน�มัยภ�ยในโรงง�นร่วมกับก�รทำ�วิจัย 41
ภ�พที่ 2-7 ก�รให้บริก�รสุขภ�พของโรงพย�บ�ลเอกชน 43
ภ�พที่ 2-8 ก�รให้บริก�รท�งอ�ชีวอน�มัยในแผนกผู้ป่วยนอกเวล� 43
ภ�พที่ 2-9 ตัวอย่�งแบบ รง. 506/2 47
ภ�พที่ 3-1 พีระมิดก�รบริก�รท�งอ�ชีวอน�มัย 3 ระดับ 60
ภ�พที่ 3-2 ก�รสำ�รวจกระบวนก�รผลิต 64
ภ�พที่ 3-3 วิเคร�ะห์สิ่งคุกค�มในกระบวนก�รผลิต 66
ภ�พที่ 3-4 ก�รเดินสำ�รวจกระบวนก�รผลิต 66
ภ�พที่ 3-5 ก�รประเมินคว�มเข้มแสงสว่�งในสถ�นประกอบก�ร 67
ภ�พที่ 3-6 ก�รประเมินสมรรถภ�พก�รมองเห็น 69
ภ�พที่ 3-7 ก�รตรวจสุขภ�พผู้ประกอบอ�ชีพก่อนเข้�ทำ�ง�น 70
สารบัญภาพ

4. หน้า
ภาพที่ 3-8 การปฐมพยาบาล 73
ภาพที่ 3-9 การจัดอบรมแก่ผู้ประกอบอาชีพ 77
ภาพที่ 3-10 อุปกรณ์ล้างตาฉุกเฉิน 80
ภาพที่ 3-11 คณะกรรมการความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการท�ำงาน 81
ภาพที่ 4-1 การปฏิบัติงานกับไม้เอ็มดีเอฟ 91
ภาพที่ 4-2 ผิวหนังอักเสบ 91
ภาพที่ 4-3 สารเคมีในสถานประกอบการ 92
ภาพที่ 4-4 การเก็บตัวอย่างฝุ่นในสถานประกอบการ 95
ภาพที่ 4-5 การเดินส�ำรวจในสถานประกอบการ 96
ภาพที่ 4-6 ความเสี่ยงจากการท�ำงาน 96
ภาพที่ 4-7 ท่าทางการท�ำงานที่ไม่เหมาะสม 97
ภาพที่ 4-8 การอบรมท่าทางในการท�ำงานที่เหมาะสม 97
ภาพที่ 4-9 เสียงดังจากการท�ำงาน 99
ภาพที่ 4-10 การไม่ติดฉลากบนภาชนะบรรจุ 99
ภาพที่ 4-11 การส�ำรวจอุปกรณ์ในการดับเพลิง 100
ภาพที่ 4-12 การส�ำรวจสัญญาณแจ้งเหตุเพลิงไหม้และเตือนภัย 100
ภาพที่ 4-13 การส�ำรวจเครื่องจักร 101
ภาพที่ 4-14 การสวมอุปกรณ์ป้องกันอันตรายส่วนบุคคล 101
ภาพที่ 4-15 การจัดการสารเคมีที่หกรั่วไหล 102
ภาพที่ 4-16 การเดินส�ำรวจกระบวนการผลิตอาหาร 102
ภาพที่ 4-17 Passive badge 105
ภาพที่ 4-18 การติด Passive badge ที่ปกเสื้อ 105
ภาพที่ 4-19 การเฝ้าระวังสุขภาพของผู้ประกอบอาชีพ 110
ภาพที่ 4-20 การตรวจสมรรถภาพการได้ยินก่อนเข้าท�ำงาน 112
ภาพที่ 4-21 การตรวจสมรรถภาพการได้ยินก่อนเข้าท�ำงาน 114
ภาพที่ 4-22 การตรวจร่างกายทั่วไป 115
ภาพที่ 4-23 ตัวอย่างสมุดสุขภาพ 119
ภาพที่ 4-24 แบบแจ้งผลการตรวจสุขภาพที่พบความผิดปกติหรือการเจ็บป่วย
การให้การรักษาพยาบาล และการป้องกันแก้ไข 120

5. หน้า
ภาพที่ 4-25 เจาะเลือดเพื่อประเมินการรับสัมผัสสารเคมี 121
ภาพที่ 4-26 การสวมอุปกรณ์ป้องกันอันตรายส่วนบุคคล 123
ภาพที่ 4-27 การสวมอุปกรณ์ป้องกันอันตรายจากความเย็น 123
ภาพที่ 5-1 การปฏิบัติงานของผู้ประกอบอาชีพ 135
ภาพที่ 5-2 สิ่งคุกคามจากการท�ำงานจากสารเคมี 137
ภาพที่ 5-3 การตรวจวัดระดับเสียง 139
ภาพที่ 5-4 ทบทวนความเป็นพิษของสารเคมีที่รับสัมผัส 141
ภาพที่ 5-5 การเลือกประชากรเป้าหมาย 143
ภาพที่ 5-6 การคัดกรองโรคทั่วไป 145
ภาพที่ 5-7 การตรวจร่างกายผู้ประกอบอาชีพโดยแพทย์อาชีวเวชศาสตร์ 150
ภาพที่ 5-8 การตรวจติดตามทางชีวภาพ 151
ภาพที่ 5-9 การตรวจสมรรถภาพการได้ยิน 152
ภาพที่ 5-10 การตรวจสมรรถภาพการมองเห็น 152
ภาพที่ 5-11 การเฝ้าระวังสุขภาพโดยการสอบถาม 153
ภาพที่ 5-12 ผลการถ่ายภาพรังสีทรวงอก 156
ภาพที่ 5-13 การตรวจสมรรถภาพปอด 156
ภาพที่ 5-14 การเฝ้าระวังทางการยศาสตร์ 161
ภาพที่ 5-15 การเจาะเลือดเพื่อประเมินการท�ำหน้าที่ของตับ 164
ภาพที่ 6-1 สารก่อมะเร็งจากฝุ่นไม้ 179
ภาพที่ 6-2 สารเคมี 181
ภาพที่ 6-3 สารเคมีหกรั่วไหล 182
ภาพที่ 6-4 การแยกสถานที่เก็บสารเคมี 191
ภาพที่ 6-5 การปฏิบัติงานกับสารเคมี 198
ภาพที่ 6-6 การถ่ายภาพรังสีทรวงอก 199
ภาพที่ 7-1 การปฏิบัติงานร่วมกันอาจมีการแพร่เชื้อโรคได้ 208
ภาพที่ 7-2 การให้ความรู้แก่ผู้ประกอบอาชีพในการส่งเสริมและป้องกันโรคติดเชื้อ 211
ภาพที่ 8-1 โครงการรณรงค์ป้องกันโรคเอดส์ในสถานประกอบการ 224
ภาพที่ 8-2 การเผยแพร่ความรู้การป้องกันโรคเอดส์ 230
ภาพที่ 8-3 โครงการโบว์แดงป้องกันโรคเอดส์ 231

6. หน้า
ภาพที่ 8-4 โครงการอบรมการป้องกันการแพร่เชื้อเอดส์ 233
ภาพที่ 8-5 โครงการอบรมเพื่อป้องกันโรคเอดส์ 235
ภาพที่ 8-6 การให้ความรู้เกี่ยวกับการแพร่กระจายของเชื้อเอดส์ 235
ภาพที่ 8-7 กิจกรรมการให้ความรู้ในการป้องกันโรคเอดส์จากแม่สู่ลูก 239
ภาพที่ 9-1 การให้ความรู้ในการส่งเสริมสุขภาพผู้ประกอบอาชีพ 248
ภาพที่ 9-2 การวัดความสูง 253
ภาพที่ 9-3 การเจาะเลือดเพื่อประเมินระดับคอเลสเตอรอลผู้ประกอบอาชีพ 254
ภาพที่ 9-4 การให้ความรู้ในการดูแลสุขภาพ 254
ภาพที่ 9-5 แผนกส่งเสริมสุขภาพ 256
ภาพที่ 9-6 การเจาะเลือดเพื่อประเมินระดับไขมันและน�้ำตาล 258
ภาพที่ 9-7 ป้ายห้ามสูบบุหรี่ 258
ภาพที่ 9-8 การออกก�ำลังกาย 259
ภาพที่ 9-9 โครงการแข่งขันกีฬาในสถานประกอบการ 259
ภาพที่ 9-10 การจัดการน�้ำหนัก 260
ภาพที่ 9-11 การวัดความดันโลหิต 261
ภาพที่ 9-12 การให้ความรู้เกี่ยวกับการป้องกันอันตรายจากสารเคมี 263
ภาพที่ 9-13 การให้ความรู้เกี่ยวกับแม่และเด็กในหญิงตั้งครรภ์ 264
ภาพที่ 9-14 การให้ความรู้เกี่ยวกับการออกก�ำลังกายในหญิงตั้งครรภ์ 264
ภาพที่ 9-15 การประเมินผลลัพธ์ในการออกก�ำลังกาย 265
ภาพที่ 9-16 โครงการออกก�ำลังกายเพื่อลดการเป็นโรคหัวใจและหลอดเลือด 266
ภาพที่ 9-17 โครงการออกก�ำลังกายเพื่อลดความเครียด 267
ภาพที่ 9-18 โครงการนันทนาการเพื่อการผ่อนคลายจิตใจ 268
ภาพที่ 10-1 โรงอาหารภายในโรงงาน 273
ภาพที่ 10-2 การบริการอาหารที่ถูกหลักโภชนาการแก่ผู้ประกอบอาชีพ 275
ภาพที่ 10-3 การจัดสุขาภิบาลอาหารแก่ผู้ประกอบอาชีพ 293
ภาพที่ 10-4 สุขาภิบาลอาหารส�ำหรับโรงอาหาร 294
ภาพที่ 10-5 ปัจจัยเสี่ยงในการเกิดโรคหัวใจ 295
ภาพที่ 11-1 การประเมินสารเสพติดในปัสสาวะ 308
ภาพที่ 11-2 การประเมินสารเสพติดในปัสสาวะ 309

7. หน้า
ภาพที่ 11-3 การประเมินการติดสุราโดยแบบสอบถาม 310
ภาพที่ 11-4 การประเมินการติดสารเสพติดในปัสสาวะ 313
ภาพที่ 12-1 ห้องปฐมพยาบาลในโรงงาน 325
ภาพที่ 12-2 การบาดเจ็บจากการท�ำงาน 326
ภาพที่ 12-3 การปฐมพยาบาลการบาดเจ็บจากการท�ำงาน 326
ภาพที่ 12-4 การปฐมพยาบาลผู้ป่วยขาหัก 327
ภาพที่ 12-5 การสัมผัสเครื่องที่มีความร้อน 329
ภาพที่ 12-6 การปฏิบัติงานกับสารเคมี 331
ภาพที่ 12-7 อุปกรณ์ในการปฐมพยาบาล 335
ภาพที่ 12-8 ตัวอย่างรายงานการปฐมพยาบาล 337
ภาพที่ 12-9 ผู้รับผิดชอบในการปฐมพยาบาล 338
ภาพที่ 12-10 การประเมินความรุนแรงของการบาดเจ็บ 340
ภาพที่ 12-11 การประเมินสัญญาณชีพ 341
ภาพที่ 12-12 การจัดอบรม 341
ภาพที่ 12-13 การจัดอบรมการปฐมพยาบาลขั้นสูง 343
ภาพที่ 12-14 การเตรียมอุปกรณ์ในการปฐมพยาบาล 344
ภาพที่ 12-15 การเตรียมอุปกรณ์ในการปฐมพยาบาล 344
ภาพที่ 12-16 ห้องปฐมพยาบาล 346
ภาพที่ 12-17 เวชภัณฑ์และยาเพื่อใช้ในการปฐมพยาบาล 351
ภาพที่ 13-1 การประเมินสมรรถภาพผู้ประกอบอาชีพก่อนเข้าท�ำงาน 358
ภาพที่ 13-2 การสวม Back support พยุงหลัง 361
ภาพที่ 13-3 การเตรียมห้องน�้ำส�ำหรับผู้พิการ 367
ภาพที่ 13-4 การเตรียมที่ยึดเกาะในห้องน�้ำ 367
ภาพที่ 13-5 ลิฟต์ส�ำหรับผู้พิการ 369
ภาพที่ 13-6 ทางลาดส�ำหรับผู้พิการ 369
ภาพที่ 13-7 ที่จอดรถส�ำหรับผู้พิการ 369
ภาพที่ 14-1 สมรรถภาพร่างกาย 387
ภาพที่ 14-2 สมรรถภาพร่างกาย 390
ภาพที่ 14-3 ใบรับรองแพทย์ส�ำหรับการท�ำงานในที่อับอากาศ 398

8. หน้า
ต�ร�งที่ 2-1 บุคล�กรที่เกี่ยวข้องกับก�รจัดบริก�รท�งอ�ชีวอน�มัย 31
ต�ร�งที่ 2-2 จำ�นวนก�รแต่งตั้งเจ้�หน้�ที่คว�มปลอดภัยในก�รทำ�ง�นระดับต่�ง ๆ 33
โดยจำ�แนกต�มประเภทกิจก�ร
ต�ร�งที่ 3-1 ก�รจำ�แนกก�รจัดบริก�รท�งอ�ชีวอน�มัยในก�รดูแลสุขภ�พระดับพื้นฐ�น 61
ต�ร�งที่ 4-1 ตัวอย่�งแบบก�รเดินสำ�รวจในบริเวณสถ�นที่ทำ�ง�น 103
ต�ร�งที่ 4-2 ก�รวิเคร�ะห์สิ่งคุกค�ม 106
ต�ร�งที่ 4-3 ค่� OSHA Permissible Exposure Limits ค่� ACGIH และค่� NIOSH
Recommended Exposure Levels (ค่�เฉลี่ย 8 ชั่วโมง) และค่�ขีดจำ�กัด
คว�มเข้มข้นส�รเคมีอันตร�ย กรมสวัสดิก�รและคุ้มครองแรงง�น 108
ต�ร�งที่ 4-4 ก�รตรวจสุขภ�พต�มคว�มเสี่ยง 111
ต�ร�งที่ 4-5 ต�ร�งบันทึกเกี่ยวกับก�รบ�ดเจ็บหรือเจ็บป่วยเนื่องจ�กก�รทำ�ง�น 117
ต�ร�งที่ 4-6 ประวัติในก�รทำ�ง�น 118
ต�ร�งที่ 4-7 แบบตรวจก�รเดินสำ�รวจสถ�นประกอบก�ร 124
ต�ร�งที่ 5-1 ขั้นตอนของก�รเฝ้�ระวังท�งก�รแพทย์ 138
ต�ร�งที่ 5-2 ก�รประเมินคว�มต้องก�ร 139
ต�ร�งที่ 5-3 ผลกระทบต่อสุขภ�พของฟอร์ม�ลดีไฮด์ในมนุษย์และสัตว์ทดลอง 142
ต�ร�งที่ 5-4 จุดประสงค์ของโครงก�รก�รเฝ้�ระวังท�งก�รแพทย์ 144
ต�ร�งที่ 5-5 ร�ยก�รของชนิดก�รตรวจคัดกรอง 150
ต�ร�งที่ 5-6 คำ�ถ�มก�รประเมินผลโครงก�ร 170
ต�ร�งที่ 6-1 ก�รจำ�แนกส�รก่อมะเร็งของ IARC 182
ต�ร�งที่ 6-2 ตัวอย่�งส�รก่อมะเร็งในมนุษย์ กลุ่มที่ 1 (IARC group 1) 184
ต�ร�งที่ 6-3 ก�รตรวจคัดกรองสำ�หรับโรคมะเร็ง 195
ต�ร�งที่ 10-1 ก�รประเมินค่�ดัชนีมวลก�ย 288
ต�ร�งที่ 10-2 ก�รจัดสวัสดิก�รนำ้�ดื่มในสถ�นประกอบก�รต�มประก�ศกระทรวงแรงง�น
และประก�ศกระทรวงอุตส�หกรรม 291
ต�ร�งที่ 11-1 ส�รเสพติดและผลกระทบต่อสุขภ�พ 306
ต�ร�งที่ 11-2 ส�รเสพติดที่นิยมทดสอบในสถ�นประกอบก�ร 312
สารบัญตาราง

9. หน้า
ต�ร�งที่ 12-1 ประเภทสิ่งคุกค�มและชนิดของก�รบ�ดเจ็บและก�รเจ็บป่วย 330
ต�ร�งที่ 12-2 สวัสดิก�รเกี่ยวกับห้องรักษ�พย�บ�ล พย�บ�ล แพทย์ และรถส่งผู้ป่วย 352
ต�ร�งที่ 14-1 ร�ยก�รตรวจและเกณฑ์ก�รพิจ�รณ� 394
ต�ร�งที่ 14-2 ใบรับรองแพทย์สำ�หรับก�รทำ�ง�นในที่อับอ�ก�ศ 396
ต�ร�งที่ 14-3 โรคที่ทำ�ก�รตรวจและเกณฑ์ม�ตรฐ�น 403
ต�ร�งที่ 14-4 ร�ยก�รที่ 18 ก�รตรวจส�ยต� กำ�หนดให้ระดับส�ยต�ของก�รมองเห็น 404
ต�ร�งที่ 14-5 ร�ยก�รที่ 20 ก�รได้ยินของหูทั้ง 2 ข้�ง 405
ต�ร�งที่ 14-6 ก�รทดสอบคว�มพร้อมสำ�หรับผู้ขับขี่รถยนต์ 408

10. 1
แนวคิดและหลักในการ
จัดบริการทางอาชีวอนามัย

11. 3
1. แนวคิด
ประเทศไทยมีการพัฒนาประเทศจากเกษตรกรรมเขาสูภาคอุตสาหกรรมมานานกวา
3 ศตวรรษ สํานักงานสถิติแหงชาติระบุวา แนวโนมของการประกอบอาชีพดานเกษตรกรรมลดลง
อยางเห็นไดชัด แตการประกอบอาชีพดานการผลิตและการบริการสูงขึ้น (สํานักงานสถิติแหงชาติ,
2560) ผูประกอบอาชีพดังกลาวเปนกําลังสําคัญของผูใชแรงงานทุกภาคสวน ทั้งภาคการผลิตและ
ภาคบริการ สงผลใหวิถีชีวิตและการเจ็บปวยของผูประกอบอาชีพเปลี่ยนแปลงไป ในอดีต ปญหา
สุขภาพของประชาชนสวนใหญมักปวยดวยโรคติดเชื้อ แตในปจจุบันพบวา ปญหาการเจ็บปวยอาจมา
จากสิ่งแวดลอมในการทํางานไมเหมาะสม ตัวอยางเชน ความเย็นจากกระบวนการผลิตอาหารแชแข็ง
(Thetkathuek, et al., 2015) ฝุนไมยางธรรมชาติ ฝุนไมเอ็มดีเอฟจากกระบวนการผลิตเฟอรนิเจอร
(Thetkathuek, et al., 2010; Thetkathuek, et al., 2016) สารตัวทําละลายจากกระบวนการผลิตสี
แนวคิดการจัดบริการทางอาชีวอนามัยและสวัสดิการ
1
ภาพที่ 1-1 ทาทางปฏิบัติงานที่ไมเหมาะสม
บทที่

12. 4
(Thetkathuek, et al., 2015) ทาทางในการปฏิบัติงานไมเหมาะสมจากกระบวนการผลิตอาหาร
แชแข็งและเฟอรนิเจอร (Thetkathuek, et al., 2016; Thetkathuek and Meepradit, 2016)
การเจ็บปวยในผูประกอบอาชีพมาจากหลายสาเหตุ เชน พฤติกรรมการดูแลตนเอง สภาพ
แวดลอมในการทํางานไมเหมาะสม หากผูประกอบอาชีพมีพฤติกรรมการดูแลตนเองไมดีพอ อาจทํา
ใหเกิดโรคตาง ๆ ได เชน เบาหวาน ความดันโลหิตสูง หัวใจและหลอดเลือด โรคจากการสูบบุหรี่
จากรายงานภาวะโรคและการบาดเจ็บของประชากรไทย พ.ศ. 2554 ระบุวา ประชากรไทยอายุ
15-59 ป เสียชีวิตจากโรคไมติดตอเรื้อรังสูงที่สุด 3 ลําดับแรก คือ โรคหัวใจและหลอดเลือด
รองลงมาคือ โรคเบาหวานและตอมไรทอ และโรคระบบทางเดินหายใจเรื้อรัง ตามลําดับ (สํานักงาน
พัฒนานโยบายสุขภาพระหวางประเทศ, 2557)
สภาพแวดลอมในการทํางานไมเหมาะสม อาจเปนปจจัยเสี่ยงทําใหผูประกอบอาชีพ
เจ็บปวยและบาดเจ็บภายหลังการรับสัมผัสสิ่งคุกคามเปนเวลานานได การเจ็บปวยของผูประกอบ
อาชีพกลุมตาง ๆ ในแตละปมีจํานวนไมนอย เห็นไดจากสถิติการประสบภัยอันตรายหรือเจ็บปวยจาก
การทํางานใน พ.ศ. 2558 พบผูที่เจ็บปวยจากการทํางานจํานวนสูงถึง 95,674 คน (สํานักงานกองทุน
เงินทดแทน สํานักงานประกันสังคม, กระทรวงแรงงาน, 2558)
ปญหาในการจัดบริการทางอาชีวอนามัยในปจจุบันคือ ผูประกอบอาชีพจากประเทศตาง ๆ
ทั่วโลกยังไมไดรับการจัดบริการทางอาชีวอนามัยอยางทั่วถึง พบผูประกอบอาชีพมากกวารอยละ
80 ที่ยังไมเคยไดรับการจัดบริการทางอาชีวอนามัยมากอน (Rantanen, 2007) สอดคลองกับการศึกษา
ขององคการแรงงานระหวางประเทศ (International Labour Organization, ILO) ระบุวา ผูประกอบ
อาชีพทั่วโลกมีเพียงรอยละ 10-15 ที่ไดรับบริการทางอาชีวอนามัย (Shyam, 2009) ทั้ง ๆ ที่มี
องคการตาง ๆ เชน องคการแรงงานระหวางประเทศ องคการอนามัยโลก (World Health
ภาพที่ 1-2 โรคผิวหนังจากการทํางาน

13. 5
Organization, WHO) ที่พยายามกระตุนและผลักดันใหมีการจัดบริการทางอาชีวอนามัยใน
สถานประกอบการอยางทั่วถึงมาหลายศตวรรษแลว (Rantanen, 2007)
อยางไรก็ตาม การจัดบริการทางอาชีวอนามัยในประเทศที่พัฒนาแลวและกําลังพัฒนายังมี
ปญหาเปนเงาตามสภาพเศรษฐกิจที่เติบโตขึ้น สงผลใหผูประกอบอาชีพเจ็บปวยและบาดเจ็บจากการ
ทํางานมากขึ้น ทั้งแรงงานภาคการเกษตร การกอสราง และอุตสาหกรรม (Lucchini and London,
2014) ดังนั้น ผูประกอบอาชีพดังกลาวควรไดรับการจัดบริการทางอาชีวอนามัยอยางเหมาะสม
ในบทนี้จะอธิบายถึงความเปนมาของการจัดบริการทางอาชีวอนามัยคําจํากัดความขอบเขต
ของการจัดบริการทางชีวอนามัยและการจัดสวัสดิการ วัตถุประสงคของการจัดบริการทางอาชีวอนามัย
และการจัดสวัสดิการ องคการแรงงานระหวางประเทศ และกฎหมายที่เกี่ยวของกับการจัดบริการทาง
อาชีวอนามัยและสวัสดิการ ตามลําดับ
2. ความเปนมาของการจัดบริการทางอาชีวอนามัย
ความเปนมาของการจัดบริการทางอาชีวอนามัย เริ่มพัฒนาโดยองคการอนามัยโลก ระบุวา
“การดูแลสุขภาพมีความจําเปนตองใชเทคโนโลยีที่เหมาะสม ถูกตองตามหลักทางวิทยาศาสตร และ
ไดรับการยอมรับทางสังคม เพื่อดูแลสุขภาพผูประกอบอาชีพระดับบุคคล ครอบครัว และชุมชน
ตามระบบการดูแลสุขภาพของแตละประเทศ” (WHO, 1978) ควรสอดคลองกับกลยุทธเกี่ยวกับการ
จัดบริการทางอาชีวอนามัยตอกลุมผูประกอบอาชีพทั่วโลก (Rantanen, 2007) และควรสอดคลอง
กับอนุสัญญาฉบับที่ 161 ขององคการแรงงานระหวางประเทศเกี่ยวกับการจัดบริการทางอาชีวอนามัย
(Occupational Health Service, OHS) อีกดวย ตอมาคณะกรรมาธิการงานอาชีวอนามัยระหวาง
ประเทศ (The International Commission on Occupational Health, ICOH) ไดพยายาม
พัฒนาการจัดบริการทางอาชีวอนามัยขั้นพื้นฐานขึ้น แตยังมีขอจํากัดเรื่องคุณภาพในการจัดบริการ
อาจจะไมดีเทาที่ควร และไมสามารถใหบริการไดอยางครอบคลุม เนื่องจากสภาวะทางเศรษฐกิจ
ไมเอื้ออํานวย (Shyam, 2009)
การจัดบริการทางอาชีวอนามัยและสวัสดิการ เปนบทบาทหนึ่งที่สําคัญของเจาหนาที่
ความปลอดภัยในการทํางาน (จป.) และบุคลากรที่เกี่ยวของ เพื่อการดูแลสุขภาพผูประกอบอาชีพ
ใหมีความสมบูรณทั้งรางกายและจิตใจ เนื่องจากผูประกอบอาชีพเปนทรัพยากรที่สําคัญที่สุดตอ
ความสําเร็จของสถานประกอบการ ดังนั้น สุขภาพของผูประกอบอาชีพจะสงผลกระทบตอองคกร
ไดมาก ซึ่งการดําเนินงานมีพื้นฐานมาจากหลักการของงานสาธารณสุขมูลฐานเพื่อการดูแลสุขภาพ
ผูประกอบอาชีพ (Rantanen, 2007) สวนการจัดสวัสดิการแกผูประกอบอาชีพนั้นเปนสิ่งที่สําคัญมาก
มีทั้งที่เกี่ยวของกับการจัดสวัสดิการแรงงานตามที่กฎหมายกําหนดและนอกเหนือจากที่กฎหมายกําหนด
(กระทรวงแรงงาน, 2548) ตามลําดับ

14. 6
หากผูประกอบอาชีพเจ็บปวยและบาดเจ็บจากการทํางาน จะเกิดผลกระทบตอตัวผูประกอบ
อาชีพเอง เชน ขาดงาน ลางาน ออกจากงาน ผลกระทบตอครอบครัว เชน ขาดรายไดมาดูแลครอบครัว
และผลกระทบตอสถานประกอบการ เชน ทําใหขาดแรงงาน ผลผลิตลดลง (Benjamin, 2008) จึงมี
ความจําเปนอยางยิ่งที่นายจางจะตองจัดบริการทางอาชีวอนามัยและสวัสดิการในสถานประกอบการ
อยางเหมาะสม เพื่อใหเกิดผลดีทั้งตอตัวผูประกอบอาชีพและตอโรงงานอุตสาหกรรม และเพิ่ม
ความมั่นคงตอประเทศชาติตอไป
3. คําจํากัดความ
การจัดบริการทางอาชีวอนามัย สวัสดิการแรงงาน และสุขภาพ มีความสําคัญตอผูประกอบ
อาชีพมาก มีผูอธิบายคําจํากัดความของคําที่สําคัญดังนี้
การจัดบริการทางอาชีวอนามัย (Occupational health service) หมายถึง การ
บริการดูแลสุขภาพผูประกอบอาชีพในสถานประกอบการ เพื่อใหผูประกอบอาชีพมีสุขภาพสมบูรณ
โดยปองกันอันตรายจากสิ่งคุกคามจากสิ่งแวดลอมในการทํางาน เชน แสงสวาง รังสี เสียงดัง ความ
สั่นสะเทือน สารเคมี ความเครียด การยศาสตร รวมทั้งจากการบาดเจ็บและอุบัติเหตุจากการ
ทํางาน กลาวโดยสรุป การจัดบริการทางอาชีวอนามัย นายจางควรใหการดูแลผูประกอบอาชีพ
และสิ่งแวดลอมในการทํางานใหมีความเหมาะสม รูปแบบการจัดบริการดังกลาวอาจแตกตางกัน
ไปในแตละประเทศโดยขึ้นอยูกับปจจัยหลาย ๆ ดาน เชน ความเครงครัดของกฎหมาย ฐานะทาง
สังคมและเศรษฐกิจของประเทศ (Benjamin, 2008)
สวัสดิการแรงงาน (Welfare) หมายถึง การดําเนินการใด ๆ ไมวาโดยนายจาง
สหภาพแรงงาน ตัวแทนลูกจาง หรือรัฐบาล ที่มีความมุงหมายเพื่อใหลูกจางมีระดับความเปนอยู
ที่ดี มีความผาสุกทั้งกายและใจ มีสุขภาพอนามัยที่ดี มีความปลอดภัยในการทํางาน มีความเจริญ
กาวหนา มีความมั่นคงในการดําเนินชีวิต ไมเฉพาะแตตัวลูกจางเทานั้น แตรวมถึงครอบครัวของ
ลูกจางดวย (กระทรวงแรงงาน, 2548)
สุขภาพ (Health) องคการอนามัยโลก (World Health Organization, WHO)
กําหนดนิยามของคําวา “สุขภาพ” หมายถึง สภาวะความสมบูรณทางรางกาย จิตใจ และสังคม มี
ความเปนอยูในสังคมที่ดี ไมเจ็บปวยเปนโรค ในมุมมองขององคการอนามัยโลกระบุวา สุขภาพดี
ไมใชการไมเปนโรคเทานั้น แตมองวา สิ่งแวดลอม สังคม เศรษฐกิจ วัฒนธรรม มีความสัมพันธกับ

15. 7
สุขภาพ สงผลใหมนุษยมีคุณภาพชีวิตที่ดี หากสามารถปรับตัวกับปจจัยตาง ๆ รอบตัวได (อนามัย
ธีรวิโรจน เทศกะทึก, 2553)
4. ขอบเขตของการจัดบริการทางอาชีวอนามัยและสวัสดิการ
ขอบเขตของการจัดบริการทางอาชีวอนามัยและสวัสดิการในสถานประกอบการ มี
รายละเอียดดังนี้
4.1 ขอบเขตของการจัดบริการทางอาชีวอนามัย
การจัดบริการทางอาชีวอนามัยในภาคเอกชนและภาครัฐบาลควรมีการกําหนดขอบเขต
ที่ชัดเจน ที่ผานมา องคการแรงงานระหวางประเทศและองคการอนามัยโลกเคยประชุมเพื่อกําหนด
ขอบเขตของการจัดบริการทางอาชีวอนามัยรวมกัน ประกอบดวย 4 ประเด็น มีรายละเอียดดังนี้
1. การปกปองและปองกันสุขภาพตามการดําเนินอาชีวอนามัยพื้นฐาน ประกอบดวย
1) การบงชี้ การรับสัมผัสสิ่งคุกคามและปจจัยเสี่ยง เชน สภาพแวดลอมในการทํางานไมเหมาะสม
และการทํางานหนักเกินไป 2) การประเมินระดับการรับสัมผัส บงชี้กลุมรับสัมผัสทั้งรายบุคคลและ
รายกลุม รวมทั้งแหลงกําเนิดสิ่งคุกคาม 3) ประเมินความเสี่ยงตอสุขภาพและความปลอดภัยจากการ
รับสัมผัสสิ่งคุกคามหรือสภาวะไมพึงประสงค และ 4) ใหคําแนะนําในการปองกันและควบคุม
สิ่งคุกคาม เพื่อทําใหผูประกอบอาชีพมีสุขภาพที่ดี ตามลําดับ
ภาพที่ 1-3 การใหคําแนะนําผูประกอบอาชีพในการดูแลสุขภาพตนเอง

16. 8
2. การปรับตัว ผูประกอบอาชีพทุกคนมีสภาวะสุขภาพและการปรับตัวเขากับสภาพ
แวดลอมในการทํางานไดไมเทากัน โดยเฉพาะกลุมเสี่ยง เชน ผูสูงวัย หญิงตั้งครรภ แรงงานขามชาติ
ผูพิการ ผูประกอบอาชีพที่เจ็บปวย ดังนั้น เจาหนาที่ความปลอดภัยในการทํางานควรมีการประเมิน
การปรับตัวของผูประกอบอาชีพตามระดับความสามารถและความชํานาญการในการทํางาน
3. การสงเสริมและพัฒนาสุขภาพกายและจิตใจผูประกอบอาชีพ กิจกรรมในการ
สงเสริมสุขภาพที่จัดใหผูประกอบอาชีพ จะชวยใหผูประกอบอาชีพมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นได
4. การรักษาและการฟนฟูสภาพ ผูประกอบอาชีพอาจไดรับอุบัติเหตุหรือเปนโรค
เฉียบพลันและเรื้อรังจากการทํางาน โดยเฉพาะผูประกอบอาชีพสูงอายุมีโอกาสเปนโรคเรื้อรังไดมาก
ดังนั้น การรักษาและฟนฟูสมรรถภาพจะชวยลดอาการไมพึงประสงค ทําใหผูประกอบอาชีพมีสุขภาพ
ที่ดีขึ้น สามารถกลับไปทํางานเดิมหรืองานใหมไดมากที่สุดเทาที่จะเปนไปได
4.2 ขอบเขตของการจัดสวัสดิการ
การจัดสวัสดิการใหแกผูประกอบอาชีพ เปนสิ่งที่นายจางจําเปนตองจัดใหแกลูกจาง เพื่อ
ใหมีความเปนอยูที่ดี มีสุขภาพกายและจิตใจที่สมบูรณ มีความปลอดภัยในการทํางาน มีความ
เจริญกาวหนา มีความมั่นคงในการดําเนินชีวิต การจัดสวัสดิการเปนการจัดใหกับผูประกอบอาชีพ
รวมถึงครอบครัวดวย ขอบเขตของการจัดสวัสดิการดังกลาวจําแนกออกเปน 2 ประเภท
คือ 1) การจัดสวัสดิการแรงงานตามที่กฎหมายกําหนด เชน การจัดหองนํ้า หองสวม และ 2) การ
จัดสวัสดิการแรงงานนอกเหนือจากที่กฎหมายกําหนด เชน การจัดตั้งโรงเรียนในโรงงาน การจัดใหมี
หองสมุด (กระทรวงแรงงาน, 2548) ดังรายละเอียดในหนา 10
5. วัตถุประสงคของการจัดบริการทางอาชีวอนามัยและสวัสดิการ
5.1 การจัดบริการทางอาชีวอนามัย
การจัดบริการทางอาชีวอนามัย มีวัตถุประสงคของการดําเนินงานหลายประการดวยกัน
ซึ่งองคการแรงงานระหวางประเทศและองคการอนามัยโลกไดระบุวัตถุประสงคไวดังนี้
องคการแรงงานระหวางประเทศ กําหนดวัตถุประสงคตาม “อนุสัญญาและขอแนะ
ขององคการแรงงานระหวางประเทศฉบับที่ 155 และ 161 (Occupational Safety and
Health Convention; No. 155, 161)” กลาวถึงวัตถุประสงคในการจัดบริการทางอาชีวอนามัยของ

17. 9
นายจางที่มีตอผูประกอบอาชีพ ประกอบดวย 1) เพื่อปองกันและสงเสริมสุขภาพของผูประกอบอาชีพ
2) เพื่อปรับปรุงสภาวะในการทํางานและสิ่งแวดลอมในการทํางาน และ 3) เพื่อบํารุงรักษาสุขภาพ
ตามลําดับ
องคการอนามัยโลก ระบุวัตถุประสงคไวจํานวน 10 ขอ สอดคลองตามกลยุทธในการดูแล
สุขภาพดีถวนหนา (Guidotti, 2011) คือ 1) เพิ่มความเขมแข็งในนโยบายของประเทศและนานาชาติ
เกี่ยวกับสุขภาพในการทํางาน รวมทั้งการพัฒนาเครื่องมือและนโยบายที่จําเปน 2) พัฒนาสิ่งแวดลอม
ในการทํางาน 3) พัฒนาการปฏิบัติงานที่เหมาะสมและสงเสริมสุขภาพในการทํางาน 4) เพิ่มความ
เขมแข็งของการจัดบริการทางอาชีวอนามัย 5) จัดตั้งการบริการอื่น ๆ เพื่อสนับสนุนการจัดบริการ
ทางอาชีวอนามัย 6) พัฒนามาตรฐานอาชีวอนามัยตามผลจากการประเมินความเสี่ยง 7) พัฒนา
ทรัพยากรมนุษยเพื่อการดําเนินงานอาชีวอนามัย 8) จัดตั้งระบบขอมูล พัฒนา การบริการขอมูล
การกระจายขอมูลอยางมีประสิทธิภาพ 9) เพิ่มความเขมแข็งในการทําวิจัย และ 10) พัฒนาการ
ประสานงานระหวางงานอาชีวอนามัยและกิจกรรมอื่น ๆ ตามลําดับ
อยางไรก็ตาม การจัดบริการทางอาชีวอนามัยแนวใหม คณะกรรมาธิการงานอาชีวอนามัย
ระหวางประเทศไดประชุมและแสดงความคิดเห็นรวมกับองคการแรงงานระหวางประเทศและองคการ
อนามัยโลก โดยกําหนดแนวทางในการดําเนินงานทางอาชีวอนามัย เพื่อใหครอบคลุมการดูแลสุขภาพ
ผูประกอบอาชีพ 3 ประการ ไดแก 1) การสงเสริมและรักษาสุขภาพ 2) การสงเสริมความสามารถใน
การทํางานของผูประกอบอาชีพ การปรับปรุงสภาพแวดลอมและการทํางานใหดีขึ้น และ 3) การพัฒนา
องคกรและวัฒนธรรมขององคกร ตามลําดับ
ภาพที่ 1-4 การติด Passive badge เพื่อเก็บ
ตัวอยางสารตัวทําละลาย
ภาพที่ 1-5 การประชุมของคณะกรรมการความปลอดภัย
อาชีวอนามัย และสภาพแวดลอมในการทํางาน

18. 10
5.2 การจัดสวัสดิการ
การจัดสวัสดิการแกลูกจางในสถานประกอบการ มีการกําหนดขอบเขตเพื่อความคลองตัว
ในการดําเนินงาน ซึ่งกรมสวัสดิการและคุมครองแรงงาน กระทรวงแรงงาน ไดกําหนดขอบเขตของ
การดําเนินภารกิจ 3 ประการ คือ 1) กําหนดและพัฒนารูปแบบการจัดสวัสดิการ 2) สงเสริม สนับสนุน
และดําเนินการใหมีการจัดสวัสดิการ และ 3) ปฏิบัติงานรวมกับหรือสนับสนุนการปฏิบัติงานของ
หนวยงานอื่นที่เกี่ยวของหรือที่ไดรับมอบหมายการกําหนดและพัฒนารูปแบบการจัดสวัสดิการ
ตามลําดับ ซึ่งการกําหนดและพัฒนารูปแบบการจัดสวัสดิการภายใตภารกิจและพัฒนารูปแบบการ
จัดสวัสดิการนี้ไดมีการจัดสวัสดิการแรงงานออกเปน 2 ประเภท คือ สวัสดิการแรงงานตามที่
กฎหมายกําหนด และสวัสดิการแรงงานนอกเหนือจากที่กฎหมายกําหนด รายละเอียดดังตอไปนี้
ประการแรก สวัสดิการแรงงานตามที่กฎหมายกําหนด เปนสวัสดิการที่ไดมีการพิจารณา
แลววาเปนสิ่งจําเปนพื้นฐานสําหรับลูกจางในสถานประกอบกิจการ กฎหมายที่ใชบังคับเพื่อให
สถานประกอบกิจการที่มีลูกจางตั้งแต 1 คนขึ้นไปตองมีการจัดสวัสดิการประเภทนี้ คือ ประกาศ
กระทรวงมหาดไทย เรื่อง “กําหนดสวัสดิการเกี่ยวกับสุขภาพอนามัยสําหรับลูกจาง” ในประกาศ
ฉบับนี้ไดกําหนดรายละเอียดและรูปแบบของสวัสดิการแรงงานที่สถานประกอบกิจการตองจัดให
และนายจางตองจัดใหมีบริการเพื่อชวยเหลือลูกจางเมื่อประสบอันตรายหรือเจ็บปวยในการ
ปฐมพยาบาลหรือในการรักษาพยาบาล ดังรายละเอียดในบทที่ 12 การปฐมพยาบาล ใหนายจาง
ภาพที่ 1-6 แพทยอาชีวเวชศาสตรตรวจรางกายผูประกอบอาชีพ

19. 11
จัดใหมีนํ้าสะอาดสําหรับดื่ม ใหมีปริมาณเพียงพอแกลูกจาง ดังรายละเอียดในบทที่ 10 โภชนาการ
ในสถานประกอบการ (กระทรวงแรงงาน, 2548)
ประการที่สอง สวัสดิการแรงงานนอกเหนือจากที่กฎหมายกําหนด นายจางควรจัด
สวัสดิการใหลูกจาง รวมถึง 1) สวัสดิการที่มุงพัฒนาลูกจาง ประกอบดวย การสงเสริม เชน การ
ศึกษา การจัดตั้งโรงเรียนในโรงงาน การอบรมความรูเกี่ยวกับการทํางาน การจัดใหมีหองสมุดหรือ
มุมอานหนังสือ 2) สวัสดิการที่ชวยเหลือในเรื่องคาครองชีพ ประกอบดวย การจัดตั้งรานคา
สวัสดิการหรือสหกรณรานคา การใหเงินชวยเหลือตาง ๆ เชน งานแตงงาน งานอุปสมบท งานศพ
การจัดชุดทํางาน การจัดหอพัก การจัดใหมีรถรับ-สง เงินโบนัส 3) สวัสดิการที่ชวยเหลือการออม
ของลูกจาง ประกอบดวย สหกรณออมทรัพย กองทุนสํารองเลี้ยงชีพ 4) สวัสดิการที่พัฒนาสถาบัน
ครอบครัวของลูกจาง การจัดสถานเลี้ยงดูบุตรของลูกจาง การชวยคารักษาพยาบาลบุคคลในครอบครัว
การชวยเหลือคาเลาเรียนบุตรของลูกจาง 5) สวัสดิการที่สงเสริมความมั่นคงในอนาคต ประกอบดวย
เงินบําเหน็จ เงินรางวัลทํางานนาน ใหลูกจางซื้อหุนของบริษัท กองทุนฌาปนกิจ เงินกูเพื่อสวัสดิการ
ที่พักอาศัย และ 6) สวัสดิการนันทนาการและสุขภาพอนามัย ประกอบดวย การจัดทัศนศึกษา
การแขงขันกีฬา การจัดงานเลี้ยงสังสรรคพนักงาน การใหความรูเรื่องสุขภาพอนามัย ตามลําดับ
(กระทรวงแรงงาน, 2548)
6. องคการแรงงานระหวางประเทศ
องคการแรงงานระหวางประเทศ (International Labour Organization, ILO) เปนองคกร
ที่มีหนาที่ชวยเหลือแรงงานทั่วโลก โดยการสงเสริมและสนับสนุนกิจกรรมใด ๆ เพื่อกอใหเกิด
ความเปนธรรมในการใชแรงงาน และสงเสริมในแงของความเปนธรรมของคาจาง องคกรนี้ยังมีการ
สงเสริมและคุมครองสิทธิเพื่อใหแรงงานทุกคนมีความเทาเทียมกันในประเด็นอื่น ๆ เชน มีรายไดจาก
การทํางาน สวนหนาที่ในการคุมครองสิทธิ จะเปนการคุมครองและสนับสนุนใหเกิดความเปนธรรมมาก
ที่สุด นอกจากนั้นยังมุงเนนความสันติสุขในโลกใบนี้และความสงบสุขในสังคม
องคการแรงงานระหวางประเทศกอตั้งขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2462 ภายใตอนุสัญญาแวรซาย (Part
XIII of the Versailles Peace Treaty) ในชวงเริ่มแรกมีสมาชิกจํานวน 45 ประเทศ ปจจุบันมีสมาชิก
187 ประเทศ (ขอมูล ณ พ.ศ. 2558) แตละประเทศมีผูแทน 4 คน เปนตัวแทนจากรัฐบาล 2 คน
และตัวแทนนายจางและลูกจางฝายละ1คน มีสํานักงานในระดับภูมิภาคและสํานักงานประจําประเทศ
หลายแหงในภาคพื้นเอเชียและแปซิฟก เพื่อใหความชวยเหลือในดานตาง ๆ เชน ดานวิชาการ
การฝกอบรม การศึกษาวิจัย สํานักงานภาคพื้นเอเชียและแปซิฟกตั้งอยูในกรุงเทพมหานคร

20. 12
6.1 หนาที่หลักขององคการแรงงานระหวางประเทศ
หนาที่หลักขององคการแรงงานระหวางประเทศมี3ประการดวยกันคือ1)กําหนดมาตรฐาน
แรงงาน หรืออนุสัญญา (Conventions) และขอแนะ (Recommendations) 2) ใหความชวยเหลือ
ดานเทคนิคแกประเทศกําลังพัฒนา (Technical cooperation to assist developing nations) และ
3) การกําหนดมาตรฐานอื่น ๆ (Standard-setting) ตามลําดับ
องคการแรงงานระหวางประเทศกําหนดหัวขอมาตรฐานแรงงานระหวางประเทศขึ้นมา เพื่อ
ใหประเทศสมาชิกสามารถนําไปปฏิบัติตาม โดยจําแนกมาตรฐานแรงงานระหวางประเทศเปน 22
หัวขอ ประกอบดวย 1) เสรีภาพในการสมาคม การรวมเจรจาตอรอง และแรงงานสัมพันธ 2) แรงงาน
บังคับ 3) การขจัดการใชแรงงานเด็ก และการคุมครองเด็กและผูเยาว 4) โอกาสและการปฏิบัติที่เทา
เทียมกัน 5) การรวมปรึกษาหารือไตรภาคี 6) การตรวจแรงงานและการบริหารแรงงาน 7) การสงเสริม
และนโยบายการจางงาน 8) การฝกอบรมและการแนะแนวอาชีพ 9) ความมั่นคงในการจางงาน
10) คาจาง 11) เวลาการทํางาน 12) ความปลอดภัยและสุขอนามัยในการทํางาน 13) ความมั่นคงทาง
สังคม 14) การคุมครองความเปนมารดา 15) นโยบายทางสังคม 16) คนงานอพยพ 17) คนประจํา
เรือ 18) คนงานประมง 19) คนงานทาเรือ 20) ชนเผาและคนพื้นเมือง 21) ประเภทเฉพาะของคนงาน
และ 22) บทบัญญัติทายบทของอนุสัญญา (กระทรวงแรงงาน, 2560)
6.2 ประวัติการเขาเปนสมาชิกขององคการแรงงานระหวางประเทศ
การเปนสมาชิกขององคการแรงงานระหวางประเทศ ประเทศไทยเริ่มเขารวมเปนสมาชิก
ขององคการแรงงานระหวางประเทศตั้งแตเริ่มแรกใน พ.ศ. 2462 โดยไดใหสัตยาบันของอนุสัญญา
จํานวน17ฉบับจาก188ฉบับโดยรัฐบาลไทยลงนามใหสัตยาบันILOฉบับลาสุด(13มิถุนายน2560)
โดยจะมีผลบังคับใชใน พ.ศ. 2561 คือ “ฉบับที่ 111 วาดวยการเลือกปฏิบัติในการจางงานและอาชีพ”
6.3 อนุสัญญาและขอแนะที่เกี่ยวของ
อนุสัญญา (Convention) อนุสัญญาเปนตราสารที่มีสภาพบังคับ โดยไดบัญญัติขอกําหนด
มาตรฐานแรงงานในแตละประเด็นไว ภายหลังแตละประเทศใหสัตยาบันแลวจะตองออกกฎหมาย
ขอบังคับ หรือแนวปฏิบัติภายในประเทศใหสอดคลองกับบทบัญญัติของอนุสัญญา สวนที่ยังไมให
สัตยาบันในอนุสัญญาที่เกี่ยวกับสิทธิมนุษยชนขั้นพื้นฐานบางฉบับ แตมีความสําคัญมาก เชน อิสรภาพ

21. 13
ในการรวมกลุมและการเจรจาตอรอง ตามอนุสัญญาฉบับที่ 87 และ 98 (Freedom of Association
and Collective Bargaining) การเลือกปฏิบัติเกี่ยวกับการจางงานและอาชีพ ตามอนุสัญญาฉบับที่
111 (Elimination of Discrimination in Respect of Employment and Occupation) อนุสัญญา
ที่ใหสัตยาบันแลว ไดแก แรงงานบังคับ ตามอนุสัญญาฉบับที่ 29 และอนุสัญญาฉบับที่ 105 และ
แรงงานเด็ก ตามอนุสัญญาฉบับที่ 138 และอนุสัญญาฉบับที่ 182 (กระทรวงแรงงาน, 2560)
อนุสัญญาอื่น ๆ ที่เกี่ยวของกับการจัดบริการทางอาชีวอนามัย เชน 1) อนุสัญญาโรค
มะเร็งจากการประกอบอาชีพฉบับที่ 139 (C139-Occupational Cancer Convention, 1974) 2)
อนุสัญญาสภาพแวดลอมในการทํางาน มลพิษทางอากาศ เสียง ความสั่นสะเทือน ฉบับที่ 148 (C148-
Working Environment (Air Pollution, Noise and Vibration) Convention) 3) อนุสัญญาอาชีว
อนามัยและความปลอดภัยฉบับที่ 155 (C155-Occupational Safety and Health Convention,
1981) 4) อนุสัญญาการจัดบริการทางอาชีวอนามัยฉบับที่ 161 (C161-Occupational Health
Services Convention, 1985) 5) อนุสัญญาสิทธิประโยชนการบาดเจ็บจากการจางงานฉบับที่ 121
(C121-Employment Injury Benefits Convention, 1964) และ 6) อนุสัญญาตัวแทนลูกจาง
ฉบับที่ 135 (C135-Workers’ Representatives Convention, 1971)
องคการแรงงานระหวางประเทศไดพยายามผลักดันการใหสัตยาบันตออนุสัญญาฉบับที่ 187
หลังจากที่ประเทศสิงคโปร มาเลเซีย เวียดนาม และอินโดนีเซีย ไดใหสัตยาบันแลว ประเทศไทย
ขณะนี้เขายื่นสัตยาบันสารอนุสัญญาตอองคการแรงงานระหวางประเทศ (ILO) ฉบับที่ 187 วาดวย
กรอบเชิงสงเสริมการดําเนินงานความปลอดภัยและอาชีวอนามัย ค.ศ. 2006 และลาสุดใหสัตยาบัน
อนุสัญญาฉบับที่ 111 วาดวยการเลือกปฏิบัติในการจางงานและอาชีพ ดังที่กลาวมาแลว (สมาคม
สงเสริมความปลอดภัยและอนามัยในการทํางาน, 2559)
ขอแนะ (Recommendation) ขอแนะเปนตราสารที่ไมมีสภาพบังคับ และไมเปดให
สัตยาบัน หากแตระบุถึงวิธีการปฏิบัติดานแรงงานเพื่อใหประเทศสมาชิกไดพิจารณานําไปเปนแนวทาง
ปรับใชภายในประเทศ ขอแนะมี 2 ประเภทดวยกัน ไดแก 1) ขอแนะเสริมอนุสัญญา ขอแนะประเภทนี้
มีเนื้อหาที่เปนการอธิบายหรือเพิ่มเติมรายละเอียดในทางปฏิบัติใหแกอนุสัญญาฉบับนั้น เชน ขอแนะ
ฉบับที่ 199 วาดวยงานในภาคการประมง และ 2) ขอแนะที่ไมประกอบอนุสัญญาใด ๆ ขอแนะประเภท
นี้ เปนเพียงตราสารที่ใหแนวทางและวิธีปฏิบัติดานแรงงานในเรื่องใดเรื่องหนึ่ง เชน ขอแนะฉบับที่ 198
วาดวยความสัมพันธในการจางงาน (กระทรวงแรงงาน, 2560)
ขอแนะที่มีความสําคัญและเกี่ยวของกับการจัดบริการทางอาชีวอนามัยคือการจัดบริการทาง
อาชีวอนามัยตามขอแนะฉบับที่ 112 ขององคการแรงงานระหวางประเทศ (R112-Occupational
Health Services Recommendation) ขอแนะนี้มีวัตถุประสงคเพื่อ 1) ปกปองผูประกอบอาชีพ

22. 14
จากสิ่งคุกคามจากการทํางานที่เกิดขึ้นเนื่องจากงานหรือสภาพการทํางาน 2) การปรับตัวทางรางกาย
และจิตใจของผูประกอบอาชีพ โดยเฉพาะอยางยิ่งการปรับตัวของผูประกอบอาชีพและการมอบหมาย
งานใหเหมาะสม และ 3) การสรางและบํารุงรักษาไวซึ่งสุขภาวะทางกายและใจที่ดีของผูประกอบอาชีพ
ตามลําดับ
ขอกลาวถึงขอแนะอื่น ๆ ที่เกี่ยวของกับการจัดบริการทางอาชีวอนามัย ประกอบดวย 1)
ขอแนะโรคมะเร็งจากการประกอบอาชีพฉบับที่ 147 (Occupational Cancer Recommendation,
1974; No. 147) 2) ขอแนะอนุสัญญาสภาพแวดลอมในการทํางาน มลพิษทางอากาศ เสียง
ความสั่นสะเทือน ฉบับที่ 156 (R156-Working Environment (Air Pollution, Noise and
Vibration) Recommendation, 1977; No. 156) 3) ขอแนะอาชีวอนามัยและความปลอดภัย
ฉบับที่ 164 (R164-Occupational Safety and Health Recommendation, 1981; No. 164)
และ 4) ขอแนะการจัดบริการทางอาชีวอนามัยฉบับที่ 171 (R171-Occupational Health Services
Recommendation, 1985; No. 171)
6.4 บทบาทและหนาที่ของการจัดบริการทางอาชีวอนามัยตามหลักอนุสัญญา ILO
ฉบับที่ 161 และขอแนะฉบับที่ 171
การจัดบริการทางอาชีวอนามัยในแตละประเทศมีความแตกตางกัน ขึ้นอยูกับปจจัย
หลายอยาง ซึ่งผูที่รับผิดชอบในการจัดบริการทางอาชีวอนามัยควรดําเนินการเปนขอ ๆ โดยเริ่มจาก
1) กําหนดนโยบาย นายจางควรกําหนดนโยบายในการบริการดานอาชีวอนามัยและความปลอดภัย
ไวเปนอันดับแรก 2) กําหนดวัตถุประสงคและเปาหมายของการจัดบริการทางอาชีวอนามัยใหชัดเจน
3)จัดองคกรการจัดบริการทางอาชีวอนามัยและกําหนดหนาที่ของการจัดบริการทางอาชีวอนามัยรวมถึง
การเฝาระวังสิ่งแวดลอมในการทํางาน เฝาระวังสุขภาพผูประกอบอาชีพ การใหขอมูล ความรู อบรม
แกผูประกอบอาชีพและนายจาง และการจัดโครงการปฐมพยาบาล รักษา และดูแลสุขภาพ 4) กําหนด
ขั้นตอนทางอาชีวอนามัย ซึ่งนายจางควรกําหนดวิธีการใหบริการทางอาชีวอนามัยใหมีความเหมาะ
สมกับสถานประกอบการและสภาพแวดลอมในการทํางาน นายจางจะตองเปนผูรับผิดชอบคาใชจาย
ที่ใชในการตรวจสภาพแวดลอมในการทํางานและตรวจสุขภาพผูประกอบอาชีพ และ 5) การประเมิน
สิ่งแวดลอมในการทํางานและตรวจสุขภาพผูประกอบอาชีพ (Guidotti, 2011)
การจัดบริการทางอาชีวอนามัยในประเทศไทย มีบุคลากรที่เกี่ยวของหลายอาชีพที่จะ
ทําใหการดําเนินงานบรรลุตามเปาหมายได ดังนั้น จึงจําเปนอยางยิ่งที่จะตองอาศัยผูมีประสบการณ
มาทํางานรวมกัน ซึ่งผูที่มีหนาที่ที่เกี่ยวของกับการจัดบริการทางอาชีวอนามัยประกอบดวยบุคลากร

23. 15
หลายฝาย แสดงรายละเอียดในบทที่ 2 การจัดตั้งโครงการจัดบริการทางอาชีวอนามัย ดังตารางที่ 2-1
บุคลากรที่เกี่ยวของกับการจัดบริการทางอาชีวอนามัย
7. กฎหมายที่เกี่ยวของกับการจัดบริการทางอาชีวอนามัยและสวัสดิการ
กฎหมายที่เกี่ยวของกับการจัดบริการทางอาชีวอนามัยและสวัสดิการ มีทั้งพระราชบัญญัติ
และกฎกระทรวง ในบทนี้ผูเขียนขอยกตัวอยางถึงพระราชบัญญัติและกฎกระทรวง ประกอบดวย
1) พระราชบัญญัติคุมครองแรงงานพ.ศ.2541หมวด7สวัสดิการ2)กฎกระทรวงวาดวยการจัดสวัสดิการ
ในสถานประกอบกิจการ พ.ศ. 2548 3) ประกาศคณะกรรมการสวัสดิการแรงงาน เรื่อง มาตรฐาน
ดานสวัสดิการแรงงานที่พักอาศัยสําหรับลูกจางประเภทกิจการกอสราง 4) กฎกระทรวงกําหนด
หลักเกณฑและวิธีการตรวจสุขภาพของลูกจาง และสงผลการตรวจแกพนักงานตรวจแรงงาน พ.ศ.
2547 มีรายละเอียดดังนี้
7.1 พระราชบัญญัติคุมครองแรงงาน พ.ศ. 2541 หมวด 7 สวัสดิการ
พระราชบัญญัติคุมครองแรงงาน พ.ศ. 2541 หมวด 7 สวัสดิการ ตามมาตรา 96 ระบุวา
สถานประกอบกิจการที่มีลูกจางตั้งแต 50 คนขึ้นไป ใหนายจางจัดใหมีคณะกรรมการสวัสดิการใน
สถานประกอบกิจการ ประกอบดวยผูแทนฝายลูกจางอยางนอย 5 คน นายจางตองจัดใหมีการประชุม
หารือกับคณะกรรมการสวัสดิการในสถานประกอบกิจการอยางนอย 3 เดือนตอครั้ง ใหรัฐมนตรี
ออกกฎกระทรวงในการจัดสวัสดิการ
ตามมาตรา 97 หนาที่ของคณะกรรมการสวัสดิการในสถานประกอบกิจการ
(1) รวมหารือกับนายจางเพื่อจัดสวัสดิการแกลูกจาง
(2) ใหคําปรึกษาหารือและเสนอแนะความเห็นแกนายจางในการจัดสวัสดิการสําหรับลูกจาง
(3) ตรวจตรา ควบคุม ดูแล การจัดสวัสดิการที่นายจางจัดใหแกลูกจาง
(4) เสนอขอคิดเห็นและแนวทางในการจัดสวัสดิการที่เปนประโยชนสําหรับลูกจางตอ
คณะกรรมการสวัสดิการ
ตามมาตราที่ 98 นายจางตองจัดใหมีการประชุมหารือกับคณะกรรมการในสถาน
ประกอบกิจการอยางนอย 3 เดือนตอครั้ง หรือเมื่อมีการจัดสวัสดิการในสถานประกอบกิจการเกิน
กึ่งหนึ่งของคณะกรรมการทั้งหมด หรือสหภาพแรงงานรองขอโดยมีเหตุผลอันควร

24. 16
7.2 กฎกระทรวงวาดวยการจัดสวัสดิการในสถานประกอบกิจการ พ.ศ. 2548 นํ้าดื่ม/
หองนํ้า/หองสวม เวชภัณฑและยา เพื่อใชในการปฐมพยาบาล/พยาบาล/แพทย/รถสง
ผูปวย
กระทรวงแรงงานไดออกกฎกระทรวงวาดวย “การจัดสวัสดิการในสถานประกอบกิจการ
พ.ศ. 2548” โดยกรมสวัสดิการและคุมครองแรงงานดําเนินภารกิจคือ ในสถานที่ทํางานของลูกจาง
ใหนายจางจัดใหมี 1) นํ้าสะอาดสําหรับดื่มไมนอยกวา 1 ที่ สําหรับลูกจางไมเกิน 40 คน และเพิ่ม
ขึ้นในอัตราสวนหนึ่งสําหรับลูกจางทุก ๆ 40 คน เศษของ 40 คน ถาเกิน 20 คนใหถือเปน 40 คน
และ 2) หองนํ้าและหองสวมตามแบบและจํานวนที่กําหนดในกฎหมายวาดวยการควบคุมอาคารและ
กฎหมายอื่นที่เกี่ยวของ และมีการดูแลรักษาความสะอาดใหอยูในสภาพที่ถูกสุขลักษณะเปนประจํา
ทุกวัน ใหนายจางจัดใหมีหองนํ้าและหองสวมแยกสําหรับลูกจางชายและลูกจางหญิง และในกรณี
ภาพที่ 1-7 การจัดสวัสดิการเกี่ยวกับหองสวม
ภาพที่ 1-8 การจัดสวัสดิการเกี่ยวกับหองนํ้า