a

1. 1
41211 กฎหมายแพง 1 (Civil Law1)
หนวยที่ 1 การใชการตีความกฎหมายและบททั่วไป
1. วิชานิติศาสตรเปนวิชาที่มีหลักเกณฑพื้นฐานหลายประการ ที่ผูศึกษากฎหมายจําเปนตองศึกษา
หลักเกณฑพื้นฐานทางความคิดเหลานี้ ซึ่งจะชวยทําใหการศึกษากฎหมายเปนไปอยางมีหลักเกณฑ และ
มีความคิดที่เปนระบบ
2. การศึกษากฎหมายก็เพื่อใชกฎหมาย และในการใชกฎหมายนั้นก็จําเปนจะตองมีการตีความ
กฎหมายโดยผูที่ใชกฎหมายดวย
3. หลักเกณฑที่สําคัญประการหนึ่งของกฎหมายก็คือกฎหมายจะกําหนดสิทธิและหนาที่ของบุคคล
และบุคคลผูมีสิทธินั้นก็ตองใชสิทธิใหถูกตอง
4. ในประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย บรรพ 1 หลักทั่วไป ไดบัญญัติบทเบ็ดเสร็จทั่วไป ซึ่งเปน
หลักเกณฑทั่วไปที่อาจนําไปใชกับกรณีตางๆ ไวในลักษณะ 1
1.1 การใชและการตีความกฎหมาย
1. การใชกฎหมายมีความหมาย 2 ประการ คือ การบัญญัติกฎหมายตามที่กฎหมายแมบทให
อํานาจไวประการหนึ่ง และการใชกฎหมายกับขอเท็จจริงอีกประการหนึ่ง
2. การใชกฎหมายกับขอเท็จจริงนั้นผูเกี่ยวของ และไดรับผลจากกฎหมายก็อยูในฐานะที่เปนผูใช
กฎหมายทั้งสิ้น
3. การใชกฎหมายกับขอเท็จจริงยังอาจแบงเปนการใชโดยตรงและโดยเทียบเคียง
4. การตีความกฎหมายของกฎหมายแตละระบบ หรือแตละประเทศก็มีการตีความที่แตกตางกัน
และกฎหมายแตละประเภทกันก็ยังมีหลักเกณฑในการตีความที่แตกตางกัน
5. กฎหมายที่ใชอยูอาจมีชองวางในการใชกฎหมายเกิดขึ้น จึงตองมีการอุดชองวางของกฎหมาย
ซึ่งกฎหมายนั้นอาจกําหนดวิธีการไวหรือบทกฎหมายมิไดกําหนดวิธีการไว ก็ตองเปนไปตามหลักทั่วไป
1.1.1 การใชกฎหมาย
การใชกฎหมายมี 2 ประเภท คือ การใชกฎหมายโดยตรงและ การใชกฎหมายโดย
เทียบเคียง
การใชกฎหมายกับขอเท็จจริงโดยตรงกับการใชโดยเทียบเคียงเกิดขึ้นพรอมกันได การใช
กฎหมายโดยตรงตองเริ่มจากตัวบทกฎหมายกอน โดยการศึกษากฎหมายในเรื่องนั้นๆ เพื่อใหรูถึง
ความหมายหรือเจตนารมยของกฎหมายกอน แลวจึงมาพิจารณาวาตัวบทกฎหมายนั้นสามารถปรับใชกับ
ขอเท็จจริงไดหรือไม การใชกฎหมายโดยการเทียบเคียง กฎหมายที่บัญญัติไวเปนลายลักษณอักษรแม
พยายามใหรอบคอบเพียงใดบอยครั้งพบวาขอเท็จจริงที่เกิดขึ้นไมมีกฎหมายลายลักษณอักษรที่บัญญัติไว
โดยตรงที่สามารถยกมาปรับแกคดีได จําเปนตองหากฎหมายมาใชปรับแกคดีใหได โดยพยายามหา
กฎหมายที่ใกลเคียงอยางยิ่งที่พอจะใชปรับแกขอเท็จจริงนั้นๆ
1.1.2 การตีความกฎหมาย
การตีความตามเจตนารมณกับการตีความตามตัวอักษร การตีความในกรณีนี้จะเกิดขึ้นเมื่อ
กฎหมายมีความกํากวมไมชัดเจน หรืออาจแปลความหมายไปไดหลายทางการตีความตามกฎหมายจะแยก
พิจารณาจะตองแยกพิจารณาออกเปน หลักการตีความกฎหมายทั่วไป กับหลักการตีความกฎหมายพิเศษ
หลักเกณฑการตีความกฎหมายทั่วไป เปนการหาความหมายที่แทจริงของกฎหมาย
จําเปนตองพิเคราะหตัวกฎหมายและเหตุผลที่อยูเบื้องหลังของกฎหมาย หรือเจตนารมยของกฎหมาย การ
พิเคราะหกฎหมายมี 2 ดาน คือ
(1) พิเคราะหตัวอักษร
(2) พิเคราะหเจตนารมย หรือเหตุผลหรือความมุงหมายของกฎหมาย
การตีความตามกฎหมายพิเศษ มีหลักการตีความของตนเองโดยเฉพาะ
หลักเกณฑในการหาเจตนารมณของกฎหมาย มีหลักเกณฑบางประการที่จะชวยหา
เจตนารมณบางประการของกฎหมายหลักคือ
1) หลักที่ถือวากฎหมายมีความมุงหมายที่จะใชบังคับไดในบางกรณี กฎหมายอาจแปล
ความไดหลายนัย ทําใหกฎหมายไรผลบังคับ ปญหาวาเจตนารมณของกฎหมายจะใชความหมายใดตอง
ถือวากฎหมายมีเจตนาจะใหมีผลบังคับไดจึงตองถือเอานัยที่มีผลบังคับได
2) กฎหมายที่เปนขอยกเวนไมมีความมุงหมายที่จะใหขยายความออกไป กลาวคือ
กฎหมายที่เปนบทยกเวนจากบททั่วไปหรือกฎหมายที่เปนบทบัญญัติตัดสิทธินั้นหากมีกรณีที่แปลความได

2. 2
อยางกวางหรืออยางขยาย กับแปลความอยางแคบ ตองถือหลักแปลความอยางแคบเพราะกฎหมาย
ประเภทนี้ไมมีความมุงหมายใหแปลความอยางขยายความ
การตีความกฎหมายทั่วไปกับการตีความตามกฎหมายเฉพาะ มีหลักเกณฑตางกัน คือการตีความ
กฎหมายโดยทั่วไป คือการหาความหมายที่แทจริงของกฎหมาย ซึ่งจําเปนตองพิเคราะหตัวกฎหมาย และ
เหตุผลที่อยูเบื้องหลังของกฎหมาย หรือเจตนารมณของกฎหมาย การตีความกฎหมายตองพิเคราะห 2
ดานคือ (1) พิเคราะหตัวอักษร และ (2) พิเคราะหเจตนารมย หรือเหตุผลหรือความมุงหมายของกฎหมาย
การแสวงหาเจตนารมณของกฎหมายมีทฤษฎี 2 ทฤษฎี คือ (ก) ทฤษฎีอัตตวิสัย หรือทฤษฎีอําเภอจิต (ข)
ทฤษฎีภววิสัย หรือทฤษฎีอําเภอการณ
การตีความกฎหมายพิเศษ มีหลักเกณฑการตีความของตนเองโดยเฉพาะ จะนําหลักทั่วไปในการ
ตีความมาใชโดยดวยมิได เชนกฎหมายพิเศษไดแก กฎหมายอาญา ซึ่งมีหลักเกณฑพิเศษคือ
(1) กฎหมายอาญาเปนกฎหมายที่กําหนดความผิดและโทษจึงตองตีความเครงคัด
(2) จะตีความโดยขยายความใหเปนการลงโทษหรือเพิ่มโทษผูกระทําผิดใหหนักขึ้นไมได
หลักการตีความตองตีความตามตัวอักษรกอนหากตัวอักษรมีถอยคําชัดเจนก็ใชกฎหมายไปตามนั้น
แตหากตัวอักษรไมชัดเจนหรือมีปญหา จึงมาพิจารณาความมุงหมายหรือเจตนารมยของกฎหมายนั้น ไป
พรอมๆ กัน เปนหลักการตีความ ไมใชถือหลักวาหากตัวอักษรไมมีปญหาแลวก็ตองพิจารณาถึงเจตนารมย
เลยซึ่งเปนเรื่องไมถูกตอง
1.1.3 การอุดชองวางของกฎหมาย
ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย ไดกําหนดวิธีอุดชองวางของกฎหมายไวในมาตรา 4
1.2 สิทธิและการใชสิทธิ
1. สิทธิเปนสถาบันหลักในกฎหมาย เมื่อกฎหมายกําหนดสิทธิแลวจะตองมีบุคคลผูมีหนาที่ที่
จะตองปฏิบัติหรือตองไมปฏิบัติเพื่อใหเปนไปตามสิทธิของผูทรงสิทธินั้น
2. สิทธิอาจแบงออกไดเปนสิทธิตามกําหมายมหาชน และสิทธิตามกฎหมายเอกชน ซึ่งแตละ
ประเภทยังอาจแบงออกยอยๆ ไดอีก
3. การมีสิทธิกับการใชสิทธิมีความแตกตางกัน การใชสิทธิก็ตองเปนไปตามหลักเกณฑของ
กฎหมาย เชน ตองใชสิทธิโดยสุจริต
1.2.1 สิทธิและแนวคิดเรื่องสิทธิ
สิทธิ ตามความเห็นของ ศ.ดร.หยุด แสงอุทัย คือ ประโยชนที่กฎหมายรับรองและ
คุมครองให สิทธิเปนทั้งอํานาจ และเปนทั้งประโยชน จึงถือไดวา สิทธิ คือ อํานาจที่กฎหมายใหเพื่อให
สําเร็จประโยชนที่กฎหมายคุมครอง
สิทธิคือ อํานาจที่กฎหมายรับรองใหแกบุคคลในอันที่จะกระทําการเกี่ยวของกับทรัพยสิน
หรือบุคคลอื่น เชน อํานาจที่กฎหมายรับรองใหแกบุคคลในอันที่จะเรียกรองใหบุคคลอีกบุคคลหนึ่งกระทํา
การหรืองดการกระทําบางอยางเพื่อประโยชนแกตน เชนเรียกใหชําระหนี้ เรียกใหงดเวนการประกอบ
กิจการแขงขันกับตนหรือการมีกรรมสิทธิ์ ซึ่งกรรมสิทธิ์ที่แทจริงแลวก็คืออํานาจของผูที่จะเปนเจาของใน
อันที่จะใชสอยแสวงหาประโยชนจากทรัพยสิน ตลอดจนจําหนาย จาย โอน หามผูอื่นเขามาใชสอย
เกี่ยวของสัมพันธกับหนาที่คือ สิทธิและหนาที่เปนของคูกัน เมื่อกฎหมายกําหนดรับรองสิทธิของผูใดแลวก็
เกิดมีหนาที่แกบุคคลซึ่งตองกระทําหรืองดเวนการกระทําบางอยางตามสิทธิที่กฎหมายรับรอง คุมครอง
ใหแกบุคคลนั้น เชน กฎหมายรับรองสิทธิในชีวิต ก็กอใหเกิดหนาที่แกบุคคลอื่นที่จะตองไมไปฆาเขา
กฎหมายรับรองสิทธิในรางกาย ก็กอหนาที่แกบุคคลอื่นที่จะไมไปทํารายเขา กฎหมายรับรองสิทธิในหนี้
ของเจาหนี้ ก็กอใหเกิดสิทธิแกลูกหนี้ที่จะตองชําระหนี้
เสรีภาพ ไดแกภาวะของมนุษยที่ไมอยูภายใตการครอบงําของผูอื่น หรือภาวะที่ปราศจาก
การหนวงเหนี่ยวขัดขวาง เสรีภาพจึงเปนเรื่องของบุคคลที่จะกําหนดตนเองจะกระทําการใดๆ โดยตนเอง
โดยอิสระปราศจากการแทรกแซงขัดขวางจากภายนอก เสรีภาพมีลักษณะตางจากสิทธิหลายประการ
ไดแก
(1) ทั้งสิทธิและเสรีภาพกอใหเกิดหนาที่แกผูอื่นที่จะตองเคารพแตสิทธิ อาจกอใหเกิดหนาที่
แกบุคคลทั่วไปก็ได เชน มีสิทธิในทรัพยสิน กอใหเกิดหนาที่แกบุคคลที่จะตองเคารพในสิทธินี้ไมเขาไป
ขัดขวางการใชสอย ไมถือเอามาเปนของตน แตเสรีภาพกอใหเกิดหนาที่แกบุคคลทั่วไปจะตองเคารพ เชน
เสรีภาพในการนับถือศาสนา เสรีภาพในรางกายก็กอใหเกิดหนาที่แกบุคคลทั่วไปที่จะตองเคารพ
(2) หนาที่ซึ่งเกิดจากสิทธินั้นอาจเปนหนาที่ ที่ตองกระทําหรืองดเวนการกระทํา เชนสิทธิใน
ทรัพยสิน กอใหเกิดหนาที่งดเวนไมเขาแทรกแซงการใชสอย ไมยุงกับทรัพยสินของเขา ผูเอาทรัพยสิน
ของเขาไปก็มีหนาที่ตองกระทําคือตองสงคืนเขา หนาที่ที่เกิดจากเสรีภาพ กอใหผูอื่นมีหนาที่ตองงดเวน

3. 3
กระทําคือไมเขาขัดขวางหรือไมเขาแทรกแซงเสรีภาพของเขา เชน เสรีภาพในการนับถือศาสนา ผูอื่นก็มี
หนาที่ที่จะไมขัดขวางตอการนับถือศาสนาของเขา
(3) เสรีภาพนั้นกลาวกันมากในกฎหมายมหาชน เชนในรัฐธรรมนูญแหงราชอนาจักรไทย
พ.ศ. 2534 มาตรา 24 บัญญัติวา บุคคลยอมมีสิทธิและเสรีภาพภายใตบังคับบทบัญญัติแหงรํฐธรรมนูญ
ชายและหญิงมีสิทธิเทาเทียมกัน การกําจัดสิทธิและเสรีภาพอันเปนการฝาฝนเจตนารมณตามบทบัญญัติ
แหงรัฐธรรมนูญจะกระทํามิได
องคประกอบแหงสิทธิมีสาระสําคัญ 4 ประการคือ
(ก) ผูทรงสิทธิ
(ข) การกระทําหรือละเวนการกระทํา
(ค) วัตถุแหงสิทธิ
(ง) บุคคลซึ่งมีหนาที่
การแบงสิทธิตามกฎหมายเอกชนนั้นเปนสิทธิที่รัฐยอมรับรองและบังคับการให เพราะเปน
สิทธิของเอกชนที่จะใชยันกับเอกชน ไมกอผลมายันตอรัฐไมกระทบถึงอํานาจรัฐมากนัก แบงตาม
หลักเกณฑตางๆ ดังนี้
(ก) การแบงแยกตามสภาพของสิทธิ
- สิทธิสมบูรณ
- สิทธิสัมพัทธ
(ข) การแบงแยกตามวัตถุแหงสิทธิ
- สิทธิเกี่ยวกับบุคคล
- สิทธิเกี่ยวกับครอบครัว
- สิทธิเกี่ยวกับทรัพยสิน
(ค) การแบงแยกตามเนื้อหา
- สิทธิในทางลับ
- สิทธิในทางปฏิเสธ
(ง) การแบงแยกตามขอบเขตที่ถูกกระทบกระทั่งโดยสิทธิอื่นๆ
- สิทธิที่เปนประธาน หมายถึงสิทธิที่เกิดขึ้นและดํารงอยูโดยตัวเองมิไดขึ้นอยูกับสิทธิ
อื่น สิทธิที่เกิดขึ้นและเปนอิสสระไมขึ้นกับสิทธิอื่น
- สิทธิอุปกรณ หมายถึงสิทธิที่เกิดขึ้นเนื่องมาแตสิทธิอื่น การดํารงอยูก็ขึ้นอยูกับสิทธิ
อื่น สิทธิอุปกรณมิไดเปนอิสระของตนเองแตขึ้นอยูกับสิทธิอื่น
1.2.2 การใชสิทธิ
การมีสิทธิกับการใชสิทธิ เหมือนกันและแตกตางกันอยางไร
การมีสิทธิกับการใชสิทธินั้นแตกตางกัน การมีสิทธินั้นเมื่อกฎหมายรับรองก็มีสิทธิ แตอาจ
ถูกจํากัดการใชสิทธิได เชน ผูเยาวแมจะมีสิทธิในทรัพยสินแตอาจถูกจํากัดสิทธิทํานิติกรรมเกี่ยวกับ
ทรัพยสินได
กฎหมายกําหนดแนวทางการใชสิทธิไวอยางไร
กฎหมายกําหนดแนวทางการใชสิทธิเอาไว โดยทั่วไปก็คือตองไมใชสิทธิใหเปนการฝาฝน
กฎหมาย และตองใชสิทธิโดยสุจริต
1.3 บทเบ็ดเสร็จทั่วไป
1. บทบัญญัติที่เปนบทเบ็ดเสร็จทั่วไปนี้เปนหลักเกณฑที่อาจนําไปใชกับกรณีตางๆ ในประมวล
กฎหมายแพงพาณิชยที่ไมมีบทบัญญัติเรื่องนี้โดยเฉพาะ
2. การทําเอกสารที่กฎหมายกําหนดวาตองทําเปนหนังสือนั้น กฎหมายวางหลักเกณฑวาตองลง
ลายมือชื่อ
3. เหตุสุดวิสัยเปนเหตุใดๆ ที่จะเกิดขึ้นก็ดีจะใหผลพิบัติก็ดีเปนเหตุที่ไมอาจปองกันได แมทั้ง
บุคคลผูใกลจะประสบเหตุนั้น จะไดจัดการระมัดระวังตามสมควร อันจะพึงคาดหมายไดจากบุคคลในฐานะ
และภาวะเชนนั้น
4. ดอกเบี้ยเปนดอกผลนิตินัยอยางหนึ่ง กฎหมายกําหนดเปนหลักเกณฑทั่วไปวา ถาจะตองเสีย
ดอกเบี้ย แตมิไดกําหนดอัตราไวใหใชอัตรารอยละเจ็ดครึ่งตอป
1.3.1 การทําและการตีความเอกสาร
การที่กฎหมายกําหนดวา สัญญาเชาซื้อตองทําเปนหนังสือนั้น คูสัญญาเชาซื้อไมตองเขียน
สัญญานั้นเอง แตตองลงลายมือชื่อหรือลงเครื่องหมายแทนการลงมือชื่อโดยชอบตามมาตรา 9

4. 4
สัญญากูมีขอความซึ่งอาจแปลความไดสองนัย ถาแปลความนัยแรกจะเปนคุณแกผูใหกู ถา
แปลตามความนัยที่สองจะเปนคุณแกผูกู เมื่อเปนดังนี้จะตองตีความตามนัยสอง คือ ตองตีความใหเปนคุณ
แกคูกรณี ฝายที่ตองเปนผูเสียในมูลหนี้คือลูกหนี้นั่นเอง ตามมาตรา 11
1.3.2 เหตุสุดวิสัย
เหตุสุดวิสัยกับภัยธรรมชาติ ไมเหมือนกันเพราะเหตุสุดวิสัยอาจเกิดจากภัยธรรมชาติ หรือ
อาจเกิดจากการกระทําของคนก็ได และภัยธรรมชาติก็อาจไมเปนเหตุสุดวิสัยก็ได
การวินิจฉัยวา กรณีใดเปนเหตุสุดวิสัยหรือไม มีจุดสําคัญในประเดนสําคัญที่วาบุคคลผู
ประสบหรือใกลจะตองประสบไมอาจปองกันไดดี แมจะไดใชความระมัดระวังตามสมควรแลว
1.3.3 ขอกําหนดเรื่องดอกเบี้ย
กฎหมายในบทเบ็ดเสร็จทั่วไปกําหนดเกี่ยวกับดอกเบี้ยไวอยางไร
กฎหมายในบทเบ็ดเสร็จทั่วไป กําหนดเกี่ยวกับดอกเบี้ยไว โดยกําหนดตามมาตรา 7
ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชย
แบบประเมินผล หนวยที่ 1 การใชการตีความหมาย และบททั่วไป
1. การตีความกฎหมายพิเศษจะตอง ตีความโดยเครงครัด
2. การอุดชองวางของกฎหมาย ประมวลกฎหมายแพงและพาณิชยมาตรา 4 ไดกําหนดลําดับไวหากไมมี
กฎหมายลายลักษณอักษรใชบังคับแลวจะตองนําหลักเกณฑ จารีตประเพณีแหงทองถิ่น มาใชบังคับ
(มาตรา 4 กฎหมายนั้น ตองใชในบรรดากรณีซึ่งตองดวยบทบัญญัติใดๆ แหงกฎหมายตามตัวอักษร หรือตามความมุงหมายของ
บทบัญญัตินั้นๆ เมื่อไมมีกฎหมายที่จะยกมาปรับคดีได ใหวินิจฉัยคดีนั้นตามจารีตประเพณีแหงทองถิ่น ถาไมมีจารีตประเพณีเชนวานั้น ใหวินิจฉัย
คดีเทียบบทกฎหมายที่ใกลเคียงอยางยิ่ง และถาบทกฎหมายเชนนั้นก็ไมมีดวย ใหวินิจฉัยตามหลักกฎหมายทั่วไป)
3. คําวา เสรีภาพ ไมใชองคประกอบของสิทธิ
คําวา “สิทธิ” เปนถอยคําที่มีบัญญัติในกฎหมายเปนขอความที่เปนรากฐานของกฎหมาย สิทธิ คือความชอบธรรมที่บุคคลอาจใชยันตอ
ผูอื่น เพื่อคุมครองหรือรักษาผลประโยชน อันเปนสวนอันพึงมีพึงไดของบุคคล สิทธิตามกฎหมายประกอบดวย
(ก) ความชอบธรรม คือความถูกตอง ความรับผิดชอบ โดยความชอบธรรมนั้นจะตองอยูภายใตขอบเขตของกฎหมาย เพราะมีบางกรณี
ที่อาจมิใชความชอบธรรม แตกฎหมายก็ยอมรับวาการกระทําเชนนั้นเปนความชอบธรรม เชน กรณีขาดอายุความ ลูกหนี้ปฏิเสธไมชําระหนี้ได จะ
เรียกวาความชอบธรรมนั้นนั้นไมถูกตอง เพราะลูกหนี้มีหนี้ แตไมยอมชําระหนี้โดยอางสิทธิตามกฎหมาย หรือกรณีครอบครองปรปกษตามมาตรา
1382 กฎหมายยอมใหไดกรรมสิทธิ์ทั้งๆ ที่ผูครอบครองปรปกษไมใชเจาของกรรมสิทธิ์ เชนนี้เปนความชอบธรรมตามกฎหมายแตไมใชเรื่องของ
ความถูกตอง
(ข) ผูทรงสิทธิ สิทธิจะตองมีบุคคลเปนผูถือสิทธิ หรือที่เรียกวา “ผูทรงสิทธิ” ซึ่งมีไดทั้งบุคคลธรรมดาและ นิติบุคคล
(ค) การกระทําหรือละเวนการกระทํา สิทธิเปนสิ่งที่ใชยืนยันกับบุคคลอื่นได การจะเกิดรูวาสิทธิถูกรบกวนเมื่อใดนั้นก็ตองรอใหเกิดการ
กระทําหรือละเวนการกระทําเสียกอน ผูทรงสิทธิจึงอางถึงสิทธิความชอบธรรมที่มีอยูตามกฎหมายได เชน การที่ลูกหนี้ปฏิเสธไมยอมชําระหนี้ การ
กระทําที่เกิดขึ้นจากลูกหนี้คือ การปฏิเสธ ทําใหเจาหนี้มีสิทธิเรียกรองบังคับใหลูกหนี้ชําระหนี้ได ดวยการใชสิทธิฟองคดีตอศาลขอใหบังคับ
(ง) วัตถุแหงหนี้ วัตถุคือสิ่งของวัตถุแหงหนี้จึงหมายถึงสิ่งของที่เปนหนี้ เชน กรรมสิทธิ์ในทรัพยสิน สิ่งของที่เปนวัตถุแหงหนี้ก็คือ
ทรัพยสิน สิทธิในชีวิตรางกาย สิ่งที่เปนวัตถุแหงหนี้ก็คือตัวบุคคล
(จ) บุคคลซึ่งมีหนาที่ กฎหมายคุมครองรับรองใหสิทธิแกบุคคล เมื่อใดเกิดการฝาฝนสิทธิจึงเกิดสภาพบังคับแหงสิทธิเกิดขึ้นตามมา
บุคคลผูถูกฝาฝนความชอบธรรมคือ ผูทรงสิทธิ สวนบุคคลที่ทําการฝาฝน คือบุคคลซึ่งมีหนาที่ และมีหนาที่จะตองปฏิบัติการชําระหนี้ตอผูทรงสิทธิ
เชน สิทธิของเจาหนี้ เจาหนี้คือ ผูทรงสิทธิ ลูกหนี้คือบุคคลซึ่งมีหนาที่ชําระหนี้
4. หลักเกณฑของการใชสิทธิคือ ตองใชโดยสุจริต
(มาตรา 5 ในการใชสิทธิแหงตนก็ดี ในการชําระหนี้ก็ดี บุคคลทุกคนตองกระทําโดยสุจริต)
(มาตรา 6 ใหสันนิษฐานไวกอนวา บุคคลทุกคนกระทําการโดยสุจริต)
5. นาย ก ทําสัญญากูเงินนาย ข 10,000 บาท แตเนื่องจากนาย ก ไมรูหนังสือจึงไดลงลายพิมพนิ้วมือแทน
การลงลายมือมือชื่อ โดยมีนายนิดอายุ 16 ป และ นางสาวนอย อายุ 16 ป ลงลายมือชื่อเปนพยานรับรองการพิมพ
ลายนิ้วมือของนาย ก สัญญากูฉบับนี้ จะมีผลสมบูรณตามกฎหมาย
(มาตรา 9 เมื่อมีกิจการอันใดซึ่งกฎหมายบังคับใหทําเปนหนังสือ บุคคลผูจะตองทําหนังสือ ไมจําเปนตองเขียนเองแตหนังสือนั้นตอง
ลงลายมือชื่อของบุคคลนั้น
ลายพิมพนิ้วมือ แกงได ตราประทับ หรือเครื่องหมายอื่นทํานองเชนวานั้นที่ทําลงในเอกสารแทนการลงลายมือชื่อ หากมีพยานลง
ลายมือชื่อรับรองไวดวยสองคนแลวใหถือเสมอกับลงลายมือชื่อ
ความในวรรคสอง ไมใชบังคับแกการลงลายพิมพนิ้วมือ แกงได ตราประทับ หรือเครื่องหมายอื่นทํานองเชนวานั้น ซึ่งทําลงในเอกสารที่
ทําตอหนาพนักงานเจาหนาที่)
6. หลักในการตีความเอกสารคือ ตีความใหเปนคุณแกคูกรณีที่ซึ่งจะเปนผูตองเสียในมูลหนี้
(มาตรา 10 เมื่อขอความขอใดขอหนึ่งในเอกสารอาจตีความไดสองนัย นัยไหนจะทําใหเปนผลบังคับไดใหถือเอาตามนัยนั้นดีกวาที่จะ
ถือเอานัยที่ไรผล)
(มาตรา 11 ในกรณีที่มีขอสงสัยใหตีความไปในทางที่เปนคุณแกคูกรณีฝายหนึ่งซึ่งจะตองเปนผูเสียหายในมูลหนี้นั้น)
7. เหตุสุดวิสัยกอใหเกิดผลในทางกฎหมายคือ เปนเหตุยกเวนความผิดของลูกหนี้
(มาตรา 8 คําวา “เหตุสุดวิสัย” หมายความวาเหตุใดๆอันจะเกิดขึ้นก็ดี จะใหผลพิบัติก็ดี เปนเหตุที่ไมอาจปองกันไดแมทั้งบุคคลผู
ประสบหรือใกลจะตองประสบเหตุนั้น จะไดจัดการระมัดระวังตามสมควรอันพึงคาดหมายไดจากบุคคลในฐานะและภาวะเชนนั้น)
8. ในสัญญากูยืมฉบับหนึ่ง กําหนดวาจะตองเสียดอกเบี้ยในเงินกูยืมนั้น แตคูสัญญามิไดกําหนดอัตราดอกเบี้ย
ไว ในกรณีเชนนี้ลูกหนี้จะตองเสียดอกเบี้ยในอัตรา รอยละเจ็ดครึ่งตอป
(มาตรา 7 ถาจะตองเสียดอกเบี้ยแกกันและมิไดกําหนดอัตราดอกเบี้ยไวโดยนิติกรรมหรือโดยบทกฎหมายอันชัดแจง ใหใชอัตรารอย
ละเจ็ดครึ่งตอป)
9. สิทธิที่เกี่ยวกับสถานะของบุคคล เปนสิทธิตามกฎหมายมหาชน

5. 5
10. บทกฎหมายที่ใชโดยวิธีเทียบเคียงไมไดคือ บทยกเวน
หนวยที่ 2 บุคคลธรรมดา
1. บุคคลธรรมดาคือมนุษย ซึ่งสามารถมีสิทธิและใชสิทธิได
2. สภาพบุคคลเมื่อเริ่มคลอด แลวอยูรอดเปนทารก และสิ้นสุดลงเมื่อตายตามธรรมดา หรือตายโดย
ผลของกฎหมายคือสาบสูญ
3. สาบสูญ เปนการสิ้นสภาพบุคคล โดยขอสันนิษฐานของกฎหมาย หากบุคคลไปเสียจากภูมิลําเนา
หรือถิ่นที่อยูโดยไมมีใครทราบแนนอนวายังมีชีวิตอยูหรือตายไปแลว เมื่อครบกําหนดระยะเวลา 5 ป หรือ
2 ป ตามกรณีที่กฎหมายกําหนดและมีผูรองขอ เมื่อศาลมีคําสั่งแสดงความสาบสูญแลวใหถือวาบุคคลนั้น
ตายเมื่อครบกําหนดระยะเวลาดังกลาวแลว
4. กฎหมายบัญญัติใหบุคคลตองมีชื่อตัว และชื่อสกุล เพื่อเปนสิ่งที่เรียกขานบุคคลและกําหนดใหแน
ชัดลงไปอีกวาบุคคลนั้นเปนใคร
5. สถานะของบุคคลเปนสิ่งประกอบสภาพบุคคลที่แสดงฐานะหรือตําแหนงของบุคคล ซึ่งดํารงอยูใน
ประเทศชาติและครอบครัวทําใหทราบสิทธิและหนาที่ของบุคคลที่พึงมีตอประเทศชาติและครอบครัว
6. ภูมิลําเนาเปนสิ่งบงชี้วาบุคคลมีที่อยูประจําที่ไหน ทําใหการกําหนดตัวบุคคลสมบูรณยิ่งขึ้น
ภูมิลําเนาที่บุคคลอาจเลือกถือไดตามใจสมัครและอาจมีหลายแหง
2.1 สภาพบุคคล
1. หลักเกณฑการเริ่มสภาพบุคคลมี 2 ประการประกอบกันคือ การคลอด และการมีชีวิตรอดเปน
ทารก ดังนั้น ทารกในครรภมารดาจึงยังไมมีสภาพบุคคล
2. การคลอดหมายความถึง คลอดเสร็จเรียบรอยบริบูรณ โดยทารกคลอดหมดตัวพนชองคลอด
ไมมีสวนหนึ่งสวนใดของรางการเหลือติดอยู
3. การมีชีวิตรอดอยูเปนทารก หมายถึงการที่ทารกมีชีวิตอยูโดยลําพังตนเองแยกตางหากจาก
มารดา โดยถือการหายใจเปนสาระสําคัญในการวินิจฉัยการเริ่มมีชีวิต
4. ทารกในครรภมารดาหมายถึง ทารกที่อยูในครรภนับแตวันที่ปฏิสนธิเปนทารกจนถึงวันคลอด
การหาวันปฏิสนธินั้นใหคํานวณนับแตวันคลอดยอนหลังขึ้นไป 30 วัน
5. ทารกในครรภมารดาสามารถมีสิทธิตางๆ ไดตอเมื่อมีชีวิตอยูอยูภายหลังคลอด คือ มีสภาพ
บุคคลแลว และมีสิทธิยอนหลังขึ้นไปถึงระยะเวลาที่กฎหมายสันนิษฐานวาเริ่มปฏิสนธิ
6. การนับอายุของบุคคลใหเริ่มนับแตวันเกิด ในกรณีที่บุคคลรูเฉพาะเดือนเกิดแตไมรูวันเกิดให
นับวันที่หนึ่งแหงเดือนนั้นเปนวันเกิด หากไมรูเดือนและวันเกิด ใหนับวันตนปที่บุคคลนั้นเกิดเปนวันเกิด
7. การตายธรรมดาเปนเหตุแหงการสิ้นสภาพบุคคลโดยถือตามคําวินิจฉัยของแพทยวาระบบ
สําคัญของรางกายเพื่อการดํารงชีวิตหยุดทํางานหมด
8. กรณีมี่บุคคลหลายคนประสบเหตุราย รวมกันและตายโดยไมรูลําดับแนนอนแหงการตาย จะ
กําหนดวาใครตายกอนตายหลังตองนําสืบถึงขอเท็จจริงเปนรายๆไป หากพิสูจนไมไดตองถือตามขอ
สันนิษฐานของกฎหมายวาบุคคลหลายคนนั้นตายพรอมกัน
2.1.1 การเริ่มสภาพบุคคล
(1) ประโยชนและความจําเปนที่จะตองรูวามนุษยมีสภาพบุคคลเกิดขึ้นเมื่อใด สิ้นสุดเมื่อใด
ก็เพื่อวินิจฉัยปญหาในทางกฎหมายบางประการ เชน
(ก) ในทางแพง การรูวาสภาพบุคคลเกิดขึ้นเมื่อใดก็เพื่อวินิจฉัยถึงสิทธิหนาที่ของบุคคล
นั้นเอง รวมทั้งสิทธิหนาที่และความชอบที่เกี่ยวโยงและผูกพันถึงบุคคลอื่นดวย เพราะสิทธิของบุคคลจะมี
ขึ้นตั้งแตเกิดมารอดมีชีวิตอยู คือ เริ่มมีสภาพบุคคล หรืออาจมียอนขึ้นไปจนถึงวันที่ปฏิสนธิในครรภมารดา
เชนสิทธิในการเปนทายาทรับมรดก ตาม ปพพ. มาตรา 1604 สวนการตายทําใหสิทธิและหนาที่ของ
บุคคลสิ้นสุดลง และทรัพยมรดกของบุคคลนั้นตกทอดแกทายาท การพิจารณากองมรดก ผูตายมีทรัพยสิน
อะไรบาง ผูตายมีสิทธิหนาที่และความรับผิดอยางไร กับพิจารณาหาทายาทรับมรดก กฎหมายใหพิจารณา
ในเวลาที่เจามรดกถึงแกความตาย การรูวันเกิดวันตายของบุคคลจึงมีความสําคัญ
(ข) ในทางอาญา การวินิจฉัยถึงความรับผิดในทางอาญาของผูกระทําผิดฐานฆาคนตาย
ตาม ปอ. มาตรา 288 หรือฐานทําใหแทงลูก ตาม ปอ. มาตรา 301 ถึงมาตรา 305 จําเปนตองวินิจฉัย
เสียกอนวาทารกมีสภาพบุคคลหรือไม ทารกตายกอนคลอดหรือตายระหวางคลอด เปนการคลอดออกมา
โดยไมมีชีวิตไมมีสภาพบุคคล จึงไมเปนบุคคลที่จะถูกฆาได ความผิดฐานทําใหแทงลูก ตาม ปอ. มาตรา

6. 6
301 ถึง ปอ. มาตรา 305 มีโทษนอยกวาความผิดฐานฆาคนตายโดยเจตนา เมื่อบุคคลตายแลว สิ้นสภาพ
บุคคล ก็ไมเปนบุคคลที่จะถูกฆาไดอีก
(2) การคลอดเสร็จบริบูรณตามวิชาแพทย แผนปจจุบัน ถือการคลอดเริ่มตนตั้งแตมีการเจ็บ
ทองคลอดและสิ้นสุดของการคลอดถือเอาเมื่อเด็กและทารกคลอดแลว รวมทั้งการหดตัวของมดลูกเปนไป
โดยเรียบรอย ซึ่งเปนเวลา 15 นาที ถึง 2 ชั่วโมง หลังเด็กคลอด ซึ่งไมเหมือนกันกับ การคลอดแลว
ตาม ปพพ. มาตรา 15 นั้น ทารกตองหลุดพนจากชองคลอดของมารดาออกมาหมดตัวกอน โดยไมมีสวน
หนึ่งสวนใดของรางกายติดอยูที่ชองคลอด สวนการคลอดของรกหรือการหดตัวของมดลูก ไมมีความหมาย
ในการพิจารณาการเริ่มสภาพบุคคลตามกฎหมาย เพราะการพนชองคลอดของทารกหมายถึงการแยกตัว
ออกเพื่อมีชีวิตเปนอิสระจากมารดา
นักกฎหมายพิจารณาเฉพาะการคลอดที่เกี่ยวกับตัวทารกเทานั้น ไมรวมถึงอาการของการ
คลอดในสวนตัวมารดา เพราะกฎหมายมุงที่จะคนหาเวลาเริ่มสภาพบุคคลของทารกเพียงประการเดียว
(3) หลักวินิจฉัยการเริ่มมีชีวิตของแพทยและนักกฎหมาย แตกตางกัน และมีผลให
หลักเกณฑการเริ่มสภาพบุคคลเปลี่ยนแปลงไป ดังนี้
นักกฎหมายถือการหายใจเปนหลักฐานแสดงการเริ่มมีชีวิต สวนแพทยถือวานอกจากการ
หายใจแลวการเตนของหัวใจ การเตนของสายสะดือ การเคลื่อนไหวรางกาย และหลักฐานอื่นๆก็แสดงวา
ทารกมีชีวิตดวย
ผลของความเห็นที่แตกตางนี้ ทําใหการวินิจฉัยจุดเริ่มตนของการเริ่มสภาพบุคคลของนัก
กฎหมายแตกตางกันเปนสองความเห็น คือ
ความเห็นแรก หากยึคดหลักวา การหายใจเปนขอสาระสําคัญของการเริ่มมีชีวิตเพียง
ประการเดียว จะถือวาสภาพบุคคลเริ่มเมื่อทารกเริ่มหายใจ โดยเห็นวาการคลอดและการมีชีวิตรอดอยูเปน
ทารกเปนหลักเกณฑพิจารณาการเริ่มสภาพบุคคลประกอบกัน
ความเห็นที่สอง หากถือตามความเห็นของแพทย เมื่อทารกคลอดหมดตัวพนชองคลอด
โดยมีหลักฐานแสดงการมีชีวิตอยางอื่นแลว ถือวาเริ่มสภาพบุคคล จะหารใจหรือไมไมเปนขอสําคัญ และ
ยึดหลักวาการคลอดแลวเปนหลักของการเริ่มสภาพบุคคล การอยูรอดเปนพฤติการณประกอบการคลอดวา
เปนบุคคลตลอดไป มิใชจุดเริ่มตนของสภาพบุคคล
2.1.2 สิทธิของทารกในครรภมารดา
บทบัญญัติมาตรา 15 วรรคสองที่วา ทารกในครรภมารดาก็สามารถมีสิทธิตางๆได หากวา
ภายหลังเกิดมารอดอยู หมายความวา
โดยหลักแลว บุคคลเทานั้นที่สามารถมีสิทธิหนาที่ตามกฎหมายได แตบทบัญญัติมาตรา 15
วรรคสองนี้เปนขอยกเวน ใหทารกในครรภมารดาแมยังไมมีสภาพบุคคล ก็สามารถมีสิทธิได แตมีเงื่อนไข
วา ภายหลังทารกนั้นตองเกิดมารอดอยู ทารกในครรภมารดา ที่เปนบุตรนอกกฎหมายของบิดา ก็สามารถมี
สิทธิได หากภายหลังเกิดมารอดอยู และโดยมีพฤติการณที่บิดารับรองทารกในครรภวาเปนบุตรของตน
เจตนารมณของกฎหมายมี 2 ประการ คือ (1) เพื่อคุมครองประโยชนของทารกในครรภ
มารดา (2) เพื่อขจัดความไมเสมอภาคในเรื่องสิทธิ
2.1.3 การนับอายุบุคคลกรณีไมแนนอนของการเริ่มสภาพบุคคล
การกําหนดวันเกิดของบุคคลตอไปนี้
(1) รูแตเพียงวา ก เกิด ป พ.ศ. 2480 >Æ เกิดวันที่ 1 เมษายน 2480
(2) รูแตเพียงวา ข เกิด ป พ.ศ. 2493 >Æ เกิดวันที่ 1 มกราคม 2493
(3) รูเพียงวา ค เกิดเดือนมีนาคม 2500 >Æ เกิดวันที่ 1 มีนาคม 2500
(4) ไมรูวา ง เกิดเมื่อใด >Æ เมื่อเปนเชนนี้ใหสอบสวนปเกิดของ ง กอนวาเกิดในปใด ได
ปเกิดแลว นํา ปพพ. มาตรา 16 มาใชหาวันเกิด
2.1.4 การสิ้นสภาพบุคคล (ตาย)
1. หากไมรูลําดับการตายของบุคคลจะเกิดปญหาประการใด
เกิดปญหาเมื่อบุคคลสองคนหรือมากกวา ตางเปนทายาทซึ่งกันและกัน ไปเกิดอุบัตุเหตุ
หรือเหตุรายรวมกันเปนเหตุใหบุคคลเหลานั้นตาย ไมรูใครตายกอนตายหลัง ทําใหเกิดปญหาเรื่องการรับ
มรดก ซึ่งมีหลักเกณฑวา ทรัพยสินของผูตายจะเปนมรดกตกทอดไดก็แตผูที่มีชีวิตอยู ขณะตายมรดกของ
ผูตายกอนจึงตกทอดมายังผูตายทีหลัง แลวผานไปยังทายาทของผูตายทีหลังนั้น เมื่อไมรูแนชัดวาใคร
ตายกอนตายหลังกฎหมายจึงกําหนดสันนิษฐานไววา ตายพรอมกัน ใครจะเปนทายาทไมได และตางไมมี
สิทธิรับมรดกซึ่งกันและกัน
2. คําวา “เหตุอันตรายรวมกัน” นั้นหมายความวา

7. 7
เหตุภยันตรายรวมกัน หมายความวาเหตุภยันตรายเดียวกันที่บุคคลประสบดวยกันในคราว
เดียวกัน เชนบุคคลหลายคนโดยสารไปในเครื่องบินลําเดียวกัน แลวเครื่องบินตก หรือโดยสารเครื่องบินไป
คนละลําแลวเครื่องบินสองลําเกิดชนกันก็ได แตถาโดยสารเครื่องบินไปคนละลํา แลวเครื่องบินทั้งสองลํา
ตางก็เกิดอุบัติเหตุตกเหมือนกัน เชนนี้ ไมถือเปนเหตุภยันตรายรวมกัน
3. ก ปวยเปนอัมพาตเดินไมได สวน ข เปนนักกีฬาวายน้ําทีมชาติ โดยสารเรือออกจาก
กรุงเทพฯ ไปสิงคโปรดวยกัน เรือโดนมรสุมจม ตอมามีผูพบศพ ก และ ข ที่ชายฝง เชนนี้ ก และ ข บุคคล
ใดจะตายกอนหลัง
กฎหมายถือวา ก และ ข ตายพรอมกัน แมขอเท็จจริง ก นาจะตายกอน หากเปนการพน
วิสัยที่จะพิสูจนไดวา ใครตายกอนตายหลัง
2.2 สาบสูญ
1. ถาบุคคลใดไปเสียจากภูมิลําเนาและไมมีใครรูวาบุคคลนั้นมีชีวิตอยูหรือไม โดยที่บุคคลนั้น
ไมไดตั้งตัวแทนในการจัดการทรัพยสินไว ผูมีสวนไดเสียหรือพนักงานอัยการสามารถรองขอตอศาลจัดการ
ทรัพยสินของผูไมอยูไปพลางกอนตามที่จําเปนนั้นได
2. ถาผูไมอยูไปจากภูมิลําเนาเกินกวา 1 ปโดยไมมีผูรับขาวหรือพบเห็น เมื่อผูมีสวนไดเสียหรือ
พนักงานอัยการรองขอ ศาลจะตั้งผูจัดการทรัพยสินของผูไมอยูนั้นได
3. ผูไมอยูอาจตั้งตัวแทนรับมอบอํานาจทั่วไป หรือผูรับมอบอํานาจเฉพาะการไวก็ได
4. ผูจัดการทรัพยสินที่ศาลตั้งมีอํานาจหนาที่อยางเดียวกับตัวแทนผูรับมอบอํานาจทั่วไป
5. สาบสูญเปนเหตุแหงการสิ้นสภาพบุคคลโดยกฎหมายใหสันนิษฐานวาบุคคลสาบสูญนั้นถึงแก
ความตาย
6. สาบสูญ คือ สภาพการณที่บุคคลไปจากที่อยู โดยไมรูแนนอนวายังมีชีวิตอยูหรือตายแลว
หากหายไปนาน 5 ป ในกรณีธรรมดา หรือ 2 ป ในกรณีพิเศษ เมื่อผูมีสวนไดเสียหรือพนักงานอัยการรอง
ขอ ศาลจะสั่งใหบุคคลผูไมอยูนั้นเปนคนสาบสูญ
7. บุคคลที่ศาลสั่งใหเปนคนสาบสูญใหถือวาตายเมื่อครบกําหนดระยะเวลาดังที่กฎหมายกําหนด
นั้น
8. หากพิสูจนไดวาคนสาบสูญยังมีชีวิตอยู หรือตายในเวลาอื่นผิดจากเวลาที่กฎหมายกําหนด
ศาลสั่งถอนคําสั่งใหเปนคนสาบสูญนั้นได เมื่อคนสาบสูญนั้นเอง ผูมีสวนไดเสีย หรือพนักงานอัยการรอง
ขอตอศาล แตการถอนคําสั่งนั้นยอมไมกระทบกระเทือนถึงความสมบูรณแหงการทั้งหลายอันไดทําไปโดย
สุจริตในระหวางที่ศาลมีคําสั่งใหเปนคนสาบสูญ
2.2.1 ผูไมอยูและผูจัดการทรัพยสินของผูไมอยู
ก. หายไปจากที่อยูตั้งแตวันที่ 1 มกราคม 2500 เขียนจดหมายลงวันที่ 5 มีนาคม
2505 มาถึงญาตพี่นองสงขาวคราวใหทราบ จดหมายถึงวันที่ 10 มีนาคม 2505 ตอมา วันที่ 10
เมษายน 2510 มีผูพบเห็น ก. ที่จังหวัดภูเก็ต แลวไมมีใครทราบขาวคราวของ ก. อีกเลยวาเปน
ตายรายดีอยางไร จนกระทั่งถึงปจจุบันนี้ เชนนี้ สภาพการณการเปนผูไมอยูของ ก. เริ่มและ
สิ้นสุดเมื่อใด
เริ่มเมื่อวันที่ 10 เมษายน 2510 แตระยะเวลาการเปนผูไมอยู คงมีเรื่อยไปไมสิ้นสุด
เพราะไมมีเหตุสิ้นสุดคือ ก. ไมไดกลับมา ไมปรากฏแนชัดวา ก. ตายแลว และไมมีผูใดรองขอใหศาลสั่งวา
ก. เปนคนสาบสูญ
หลักเกณฑการรองขอเขาจัดการทรัพยสินของผูไมอยูมีประการใดบาง และผู
รองมีสิทธิขอจัดการไดเพียงใด
พิจารณาตาม ปพพ. มาตรา 48 คือ หลักเกณฑ
(1) ผูไมอยูตองมีสภาพการณเปนผูใหญ คือหายไปจากที่อยูไมรูวามีชีวิตอยูหรือตายแลว
(2) ไมไดตั้งตัวแทนมอบอํานาจทั่วไปแลว และไดบัญญัติไดบัญญัติใหผูมีสวนไดเสีย
และพนักงานอัยการเปนผูรองขอ
2.2.2 การจัดการทรัพยสินของผูไมอยูโดยที่ศาลสั่ง
อํานาจของผูจัดการทรัพยของผูไมอยูที่ศาลตั้งมีประการใดบาง
ผูจัดการทรัพยสินตาม ปพพ. มาตรา 54 ใหผูจัดการมีอํานาจจัดการมีอํานาจจัดการอยาง
ตัวแทนรับมอบอํานาจทั่วไปคือทํากิจการแทนผูไมอยูได ยกเวนตามขอหาม 6 ประการตามมาตรา 801 ซึ่ง
จะตองขออนุญาตศาลกอนจึงจะทําได

8. 8
2.2.3 การจัดการทรัพยสินของผูไมอยูโดยบุคคลผูไมอยูตั้ง
ตัวแทนมอบอํานาจทั่วไปที่ผูไมอยูแตงตั้งไวมีอํานาจจัดการทรัพยสิน
เชนเดียวกับตัวแทนมอบอํานาจทั่วไปตามกฎหมายลักษณะตัวแทนหรือไม
มีอํานาจเชนเดียวกัน เพราะ ปพพ. มาตรา 60 ใหนําบทบัญญัติกฎหมายลักษณะตัวแทน
มาใชบังคับในเรื่องการจัดการทรัพยสินของผูไมอยู เพียงที่ไมขัดแยงกับกฎหมายเรื่องบุคคล เวนแตขอ
หาม 6 ประการ ตาม ปพพ. มาตรตา 801 หากจําเปนตองกระทํา มีกฎหมาย มาตรา 51 บัญญัติใหขอ
อนุญาตศาล เพราะไมมีตัวการจะใหคําอนุญาตได
2.2.4 สาบสูญ
มีหลักสําคัญประการใดบางที่ศาลจะมีคําสั่งใหบุคคลเปนคนสาบสูญ
การที่ศาลจะสั่งใหบุคคลเปนคนสาบสูญไดตามที่มีผูรองขอ ตองพิจารณาไดความ 2
ประการ คือ (1) บุคคลไดหายไปจากที่อยู โดยไมมีใครรูแนชัดวา ยังมีชีวิตอยูหรือตายแลว (2) มีกําหนด
5 ป ในกรณีธรรมดา และ 2 ป ในกรณีพิเศษ
เมื่อวันที่ 10 พฤษภาคม 2515 ก. เดินทางทองเที่ยวทางทะเลกับเพื่อน แลวพัด
ตกเรือจมหายลงไปในน้ํา คนหาศพไมพบจะถือวา ก. จมน้ําตายในวันที่ 10 พฤษภาคม 25015
ไดหรือไมเพราะเหตุใด
จะถือวา ก. จมน้ําตายเมื่อวันที่ 10 พฤษภาคม 2515 ไมไดเพราะไมพบศพ จึงไมมี
หลักฐานแนชัดวา ก. ตายแลว ตองนําบทบัญญัติเรื่องสาบสูญมาใชบังคับ และเมื่อศาลมีคําสั่งแลวจึงถือวา
ก. ตายเมื่อวันที่ 10 พฤษภาคม 2518
ก. ไปรบในสมรภูมิสงครามเมื่อวันที่ 1 มกราคม 2500 และหายไประหวาง
สงคราม สงครามสงบลงเมื่อวันที่ 1 มกราคม 2502 ตอมา ก. เขียนจดหมายลงวันที่ 5 มีนาคม
2503 สงขาวใหญาติพี่นองทราบวาแตงงานแลวกับสาวชาวเวียดนาม จดหมายถึงวันที่ 10
มีนาคม 2503 หลังจากนั้นไมมีใครทราบขาวคราวของ ก. อีกเลย ดังนี้ภรรยาของ ก. จะรอง
ขอให ก. เปนคนสาบสูญไดเร็วที่สุดเมื่อวันที่เทาใด
10 มีนาคม 2508
เจาหนี้มีสิทธิรองขอใหลูกหนี้ของตนเปนคนสาบสูญไดหรือไม เพราะเหตุใด
เจาหนี้ไมมีสิทธิรองขอใหลูกหนี้ของตนเปนคนสาบสูญ เพราะไมใชผูมีสวนไดเสีย
การรองขอใหบุคคลเปนคนสาบสูญ จะรองขอ ณ ศาลใด
ศาลจังหวัดซึ่งบุคคลนั้นเคยมีภูมิลําเนาอยูในเขตศาลกอนที่จะจากไป
2.2.5 ผลของการสาบสูญ
คําสั่งศาลใหบุคคลเปนคนสาบสูญ มีผลกระทบถึงการสมรสหรือไม เพียงใด
สาบสูญไมเปนเหตุใหขาดการสมรส แตเปนเหตุใหฟองหยาไดเทานั้น
2.2.6 การถอนคําสั่งแสดงความสาบสูญ
กรณีใดบางที่จะรองขอใหศาลถอนคําสั่งสาบสูญได และผลของกฎหมายของ
การถอนคําสั่งแสดงสาบสูญนั้นมีประการใดบาง
กรณีที่รองขอใหศาลถอนคําสั่งแสดงสาบสูญ มี 2 ประการคือ (1) ผูสาบสูญยังมีชีวิตอยู
(2) ผูสาบสูญตายในเวลาอื่นผิดไปจากเวลา 5 ป หรือ 2 ป ตามที่กฎหมายสันนิษฐานไว
2.3 ชื่อและสถานะของบุคคล
1. ชื่อคือสิ่งที่ใชเรียกขานเพื่อจําแนกตัวบุคคลทั้งนี้เพื่อประโยชนแกการใชสิทธิและปฏิบัติหนาที่
2. กฎหมายบัญญัติใหบุคคลทุกคนตองมีชื่อตัวและชื่อสกุล แตบุคคลอาจมีชื่ออื่นๆ ไดอีก เชน
ชื่อรอง ชื่อฉายา ชื่อแฝงและชื่อบรรดาศักดิ์
3. ชื่ออื่นๆนั้น บุคคลอาจตั้งขึ้นเองหรือผูอื่นตั้งให แตชื่อสกุลเปนชื่อที่บุตรไดรับสืบเนื่องมาจาก
บิดา หรือภริยาไดรับสืบเนื่องมาจากสามี ถาเด็กไมปรากฏบิดามารดา ไมอาจไดชื่อสกุลจากบิดามารดาได
ก็ตองตั้งชื่อสกุลใหใหม
4. บุคคลอาจเปลี่ยนชื่อตัวและชื่อรองไดตามใจสมัคร แตชื่อสกุลนั้น บุคคลหนึ่งบุคคลใดในวงศ
สกุลหามีสิทธิจะเปลี่ยนแปลงตามใจชอบไดไม จะเปลี่ยนไดก็แตโดยตั้งชื่อสกุลขึ้นใหม หรือเปลี่ยนแปลง

9. 9
โดยผลของกฎหมายประการอื่น เปนตนวา หญิงเปลี่ยนไปใชนามสกุลของสามี ฯลฯ กรณีเหลานี้เปนเรื่อง
เฉพาะตัวของบุคคลนั้น การเปลี่ยนชื่อสกุลใหมไมมีผลใชชื่อสกุลเดิมตองเปลี่ยนแปลงไปดวย
5. กฎหมายใหความคุมครองทั้งชื่อบุคคลธรรมดาและนิติบุคคล ในกรณีที่มีผูโตแยงการใชชื่อ
และกรณีผูอื่นใชชื่อโดยไมมีอํานาจ โดยเจาของชื่อมีสิทธิใหระงับความเสียหาย หากไมเปนผล มีสิทธิรอง
ขอใหศาลสั่งหาม และยังมีสิทธิเรียกคาเสียหายไดดวย
6. สถานะของบุคคลเปนสิ่งประกอบสภาพบุคคลที่ชี้บงฐานะหรือตําแหนงของบุคคล ในการใช
สิทธิและปฏิบัติหนาที่ เชน เปนชายหญิง ผูเยาว ผูบรรลุนิติภาวะ บิดามารดา บุตร หรือสามี ภรรยาเปนตน
7. บุคคลไดสถานะตั้งแตเกิด เพราะมีสิทธิหนาที่ตั้งแตเริ่มสภาพบุคคลหรืออาจกอใหเกิดขึ้น
ภายหลัง เนื่องจากเปลี่ยนแปลงสถานะใหม เชน การสมรส การหยา เปนตน
8. สถานะของบุคคลบางประการตองจดทะเบียนการกอหรือเปลี่ยนแปลงเพื่อใหมีผลสมบูรณ
ตามกฎหมาย
9. สถานะของบุคคลที่กฎหมายบังคับใหจดทะเบียนตาม พ.ร.บ. การทะเบียนราษฎร พ.ศ. 2499
ไดแก การเกิด การตาย และตาม ปพพ. คือ การจดทะเบียนครอบครัว ไดแก การสมรส การหยา การ
รับรองบุตร การรับบุตรบุญธรรม และการเลิกรับบุตลบุญธรรม
2.3.1 ประเภทของชื่อบุคคล
ชื่อบุคคลมีกี่ประเภท แตละประเภทไดแกชื่ออะไรบาง
มี 3 ประเภท คือ (1) ชื่อที่กฎหมายบังคับใหมีประจําตัวบุคคล ไดแก ชื่อตัวและชื่อสกุล
(2) ชื่อที่บุคคลอาจตั้งขึ้นไดอีก ไดแกชื่อรอง ชื่อฉายา และชื่อแฝง (3) ชื่อบรรดาศักดิ์ ไดแกชื่อตามราช
ทินนามที่พระมหากษัตริยตั้งให
การไดมาซึ่งชื่อตัวและชื่อสกุลแตกตางกันหรือไม
แตกตางกัน คือ ชื่อตัว ไดมาตั้งแตเกิดโดยตั้งขึ้นใหม ชื่อสกุล ไดสืบสกุลตอเนื่องมาจาก
บิดา หรือตั้งใหม หรือกรณีไดชื่อสกุลจากสามี
จําเปนหรือไมที่เด็กไมปรากฏบิดามารดาจะตองมีชื่อสกุลหากจําเปน วิธีการใดจะ
หาชื่อสกุลใหเด็ก
มีความจําเปน เพราะกฎหมายบังคับ เมื่อไมมีชื่อสกุลของบิดามารดา ก็ตองตั้งชื่อสกุลขึ้น
ใหมใหเด็กนั้น
ชื่อบุคคลมีลักษณะสําคัญประการใด
ชื่อสกุลมีลักษณะสําคัญคือ (1) จําเปนตองมีประจําตัวบุคคล (2) ตองแนนอนคงที่ (3)
ไมอาจไดมาหรือสูญเสียไปโดยอายุความ (4) ไมอาจจําหนายใหกันได
2.3.2 การเปลี่ยนชื่อบุคคลและการคุมครองชื่อบุคคล
กรณีที่เปนเหตุแหงการโตแยงชื่อมีประการใดบาง และกฎหมายใหความคุมครอง
อยางไร
การโตแยงเรื่องชื่อมี 2 กรณี คือ (1) มีผูโตแยงการใชชื่อของเรา (2) ผูอื่นเอาชื่อเราไป
ใชโดยไมมีอํานาจ และกฎหมายใหความคุมครอง 3 ประการ คือ (ก) ใหระงับความเสียหาย (ข) ขอใหศาล
สั่งหาม (ค) เรียกคาเสียหายได
2.3.3 สถานะและการจดทะเบียนสถานะบุคคล
สถานะของบุคคลคืออะไร ไดมาจากไหน และเหตุใดบุคคลตองมีสถานะ
สถานะของบุคคลคือ ฐานะหรือตําแหนงซึ่งบุคคลดํารงอยูในประเทศชาติและครอบครัว
บุคคลไดสถานะตั้งแตเกิดมีสภาพบุคคล และอาจไดมาโดยการกอขึ้นเองอีก เพราะเปลี่ยนสถานะใหม เหตุ
ที่ตองมีสถานะเปนสิ่งที่บอกใหทราบถึงความแตกตางและความสามารถของบุคคล ในการใชสิทธิและ
ปฏิบัติหนาที่
2.4 ภูมิลําเนา
1. ภูมิลําเนาเปนที่กฎหมายกําหนดใหมีประกอบตัวบุคคล เพื่อชี้บงใหเปนที่รูกันทั่วไปวาเขามีที่
อยูเปนประจําที่ไหน ดังนั้นจึงอาจใหความหมายไดอีกนัยหนึ่งวา ภูมิลําเนาคือที่อยูตามกฎหมายของบุคคล

10. 10
2. การรูภูมิลําเนามีประโยชนเมื่อบุคคลตองการติดตอสัมพันธกัน โดยเฉพาะในทางกฎหมายที่
เกี่ยวกับการฟองคดี การสงคําคูความหรือเอกสาร การชําระหนี้หรือสาบสูญ ทั้งยังเปนประโยชนตอรัฐใน
การจัดระเบียบการปกครอง และบังคับใหเปนไปตามกฎหมายอีกดวย
3. กฎหมายบัญญัติเปนหลักทั่วไปกําหนดใหที่อยูซึ่งเปนแหลงสําคัญเปนภูมิลําเนาของบุคคล
แตหลักทั่วไปนี้ไมอาจครอบคลุมไป กําหนดภูมิลําเนาของบุคคลไดทุกประเภท จึงมีบทบัญญัติขยายความ
หลักเกณฑทั่วไป หรือลดหยอนหลักเกณฑทั่วไปลงมา เพื่อคนหาภูมิลําเนาของบุคคลทุกคนใหจนได
กลาวคือ บุคคลมีที่อยูหลายแหง ใหถือแหงสําคัญเปนภูมิลําเนา ถาสําคัญเทากัน แตละแหงเปนภูมิลําเนา
ถาไมมีที่อยูแหลงสําคัญเลย ใหถือที่อยูเปนภูมิลําเนา และทายที่สุดถาไมมีที่อยูแนนอนเลย ใหถือวาที่นั้น
เปนภูมิลําเนา
4. จากหลักเกณฑที่วาบุคคลมีที่อยูหลายแหง ใหถือแหงสําคัญเปนภูมิลําเนานั้น หมายความวา
บุคคลอาจเลือกถือภูมิลําเนาไดโดยใจสมัคร เพราะเขาจะเลือกเอาที่อยูใดเปนแหลงสําคัญก็ได สวน
หลักเกณฑขอที่วา บุคคลมีที่อยูแหลงสําคัญหลายแหง ใหถือวาแตละแหงเปนภูมิลําเนานั้น มีความหมาย
อยูในตัววา บุคคลอาจมีภูมิลําเนาไดหลายแหง
5. แมหลักเกณฑมีวา บุคคลอาจเลือกถือภูมิลําเนาไดตามใจสมัคร แตมีขอยกเวนสําหรับบุคคล
บางประเภทที่กฎหมายกําหนดภูมิลําเนาใหเลย ไดแก ผูเยาวและคนไรความสามารถ กฎหมายใหถือ
ภูมิลําเนาของผูแทนโดยชอบธรรมหรือผูอนุบาล ขาราชการใหมีภูมิลําเนาอยู ณ ที่ทํางานประจํา แต
ขาราชการอาจถือภูมิลําเนาเดิมอีกแหงก็ได คนที่ถูกจําคุก กฎหมายใหถือเอาเรือนจํา หรือทัณฑสถานที่
ถูกจําคุกอยูเปนภูมิลําเนาจนกวาจะไดรับการปลอยตัว สวนสามีและภรรยา กฎหมายใหถือถิ่นที่อยูของสามี
และภรรยาอยูกินดวยกันฉันสามีภริยาเปนภูมิลําเนา
6. นอกจากภูมิลําเนาธรรมดาแลว บุคคลอาจเลือกเอาถิ่นที่ใดที่หนึ่งเปนภูมิลําเนาเฉพาะการเพื่อ
ทํากิจการอยางใดอยางหนึ่งอีกก็ได
7. ภูมิลําเนานั้น อาจเปลี่ยนแปลงไปโดย (1) ยายที่อยู และ (2) มีเจตนาจงใจจะเปลี่ยน
ภูมิลําเนาเปนหลักเกณฑ 2 ประการประกอบกัน หากพฤติการณเขาหลักเกณฑเพียงขอเดียวไมถือวา
ภูมิลําเนาไดเปลี่ยนแปลงไป
2.4.1 ประโยชนของภูมิลําเนา
ภูมิลําเนาของบุคคลมีประโยชนในทางกฎหมายเอกชนอยางไร
มีประโยชนคือ (1) การฟองคดี ทําใหทราบเขตอํานาจศาล (2) การสงคําคูความหรือ
เอกสาร สง ณ ภูมิลําเนา (3) การชําระหนี้ ชําระ ณ ภูมิลําเนาของเจาหนี้ (4) การสาบสูญ ถือหลักการไป
จากภูมิลําเนา
2.4.2 การกําหนดภูมิลําเนา
คําวาบุคคลอาจมีภูมิลําเนาไดหลายแหง นั้น หมายความวาอยางไร
ตาม ปพพ. มาตรา 44 คือผูเยาวใชภูมิลําเนาของผูแทนโดยชอบธรรม กรณีบิดามารดา
ของผูเยาวแยกกันอยูใหถือภูมิลําเนาของบิดาหรือมารดาตนอยูดวย ปพพ. มาตรา 45 ภูมิลําเนาของคนไร
ความสามารถไดแก ภูมิลําเนาของผูอนุบาล
ก. มีบุตรภรรยาและบานพักอยูที่กรุงเทพฯ แตมีอาชีพเปนเซลแมน เดินเรขาย
สินคาไปในที่ตางๆ ไมมีสํานักทําการงานแนนอน เดือนหนึ่งหรือสองเดือนจึงกลับบานและพักอยู
2-3 วัน ก็ออกเดินทางคาขายตอ ดังนี้ ภูมิลําเนาของ ก. จะอยูที่ใด
กรุงเทพฯ
2.4.3 บุคคลที่กฎหมายกําหนดภูมิลําเนาให
ผูเยาวเปนคนไรความสามารถเลือกถือภูมิลําเนาของตนไดตามใจสมัครหรือไม
เพราะเหตุใด
เลือกภูมิลําเนาเองไมได เพราะผูเยาวและคนไรความสามารถเปนผูหยอนความสามารถ
ถูกตัดทอนสิทธิในการทํานิติกรรม หากผูเยาวจะทํานิติกรรม ตองไดรับความยินยอมหรือใหผูแทนโดยชอบ
ธรรมทําแทน สวนคนไรความสามารถทํานิติกรรมไมไดเลย หากทําจะเปนโมฆียะ ตองใหผูอนุบาลทําแทน
ดวยเหตุนี้ กฎหมายจึงกําหนดใหถือภูมิลําเนาของผูแทนโดยชอบธรรมหรือผูอนุบาล ทั้งนี้ เพื่อความ
สะดวกและเหมาะสมในการควบคุมดูแลและใชอํานาจปกครอง
ก. รับราชการประจําอยูในกรุงเทพฯ แตทางราชการสงไปชวยราชการที่จังหวัด
เชียงใหมเปนเวลา 1 ป ดังนี้ ถือวา ก. มีภูมิลําเนาที่ไหนเพราสะเหตุใด