ว่าด้วย นางจันทกินนรี พระศาสดา เมื่อทรงอาศัยกรุงกบิลพัสดุ์ ประทับอยู่ ณ นิโครธาราม ทรงพระปรารภพระมารดาของพระราหุล ตรัสเรื่องนี้ในพระราชนิเวศน์ ดังนี้. ที่จริงชาดกนี้ควรจะกล่าวตั้งแต่ทูเรนิทาน ก็แต่นิทานกถานี้นั้น จนถึงพระอุรุเวลกัสสปบันลือสีหนาทในลัฏฐิวัน กล่าวไว้ใน อปัณณกชาดก ต่อจากนั้นจนถึงเสด็จกรุงกบิลพัสดุ์ จักแจ้งใน เวสสันดรชาดก. ก็แล พระศาสดาประทับนั่งในพระนิเวศน์ของพุทธบิดา ในเวลากำลังเสวย ตรัสมหาธัมมปาลชาดก เสวยเสร็จทรงดำริว่า เราจักนั่งในนิเวศน์ของมารดาราหุล กล่าวถึงคุณของเธอ แสดงจันทกินนรชาดก ให้พระราชาทรงถือบาตรเสด็จไปที่ประทับแห่งพระมารดาของพระราหุล กับพระอัครสาวกทั้งสอง. ครั้งนั้น นางระบำ ๔๐,๐๐๐ ของพระนางพากันอยู่พร้อมหน้า. บรรดานางทั้งนั้นที่เป็นขัตติยกัญญาถึง ๑,๐๙๐ นาง. พระนางทรงทราบว่าพระตถาคตเสด็จมา ตรัสบอกแก่นางเหล่านั้นว่า จงพากันนุ่งผ้าย้อมน้ำฝาดทั่วกันทีเดียว. นางเหล่านั้นพากันกระทำอย่างนั้น พระศาสดาเสด็จมาประทับนั่งเหนือพระแท่นที่เตรียมไว้. ครั้งนั้น พวกนางเหล่านั้นทั้งหมดก็พากันร้องไห้ประดังขึ้นเป็นเสียงเดียวกันอื้ออึงไป เสียงร่ำให้ขนาดหนักได้มีแล้ว ฝ่ายพระมารดาของพระราหุลเล่าก็ทรงกันแสง ครั้นทรงบรรเทาความโศกได้ ก็ถวายบังคมพระศาสดา ประทับนั่งด้วยความนับถือมาก เป็นไปกับความเคารพอันมีในพระราชา. ครั้งนั้น พระราชาทรงพระปรารภคุณกถาของพระนาง ได้ตรัสเล่าพรรณนาคุณของพระนางด้วยประการต่างๆ เช่น ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ สะใภ้ของโยม ฟังว่าพระองค์ทรงนุ่งกาสาวพัสตร์ ก็นุ่งกาสาวพัสตร์เหมือนกัน ฟังว่า พระองค์เลิกทรงมาลาเป็นต้น ก็เลิกทรงมาลาเป็นต้น ฟังว่า ทรงเลิกบรรทมเหนือพระยี่ภูอันสูงอันใหญ่ ก็บรรทมเหนือพื้นเหมือนกัน ในระยะกาลที่พระองค์ทรงผนวชแล้ว นางยอมเป็นหญิงหม้าย มิได้รับบรรณาการที่พระราชาอื่นๆ ส่งมาให้เลย นางมีจิตมิได้เปลี่ยนแปลงในพระองค์ถึงเพียงนี้. พระศาสดาตรัสว่า มหาบพิตร ไม่น่าอัศจรรย์เลย ที่นางมีความรักไม่เปลี่ยนแปลงในอาตมภาพอย่างไม่ไยดีในผู้อื่นเลย ในอัตภาพสุดท้ายของอาตมภาพครั้งนี้ แม้บังเกิดในกำเนิดดิรัจฉาน ก็ยังได้มีจิตไม่เปลี่ยนแปลงในอาตมภาพอย่างไม่ไยดีในผู้อื่นเลย แล้วทรงรับอาราธนานำอดีตนิทานมาดังต่อไปนี้.

1. 1
จันทกินนรีชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๒. จันทกินนรีชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๔๘๕)
ว่าด้วยนางจันทกินนรี
(กินนรประสบเวทนาคร่าครวญอยู่ ได้กล่าวว่า)
[๑๘] น้องจันทา ชีวิตของพี่นี้เห็นจวนจะดับเสียแล้ว
เพราะเสียเลือดไปมาก วันนี้ พี่คงจะสละชีวิตเป็นแน่ น้องจันทา
ลมปราณของพี่กาลังจะดับ
[๑๙] ชีวิตของพี่มีแต่จะจมลง ทุกข์เผาผลาญดวงใจพี่ พี่แสนลาบาก
นี้เป็นทุกข์ของพี่ เพราะเศร้าโศกถึงเจ้าจันทาผู้กาลังเศร้าโศก
มิใช่เพราะความเศร้าโศกอย่างอื่น
[๒๐] พี่เหี่ยวแห้งเหมือนต้นหญ้าที่ถูกทิ้งไว้บนแผ่นหินที่ร้อนจัด
เหมือนป่าไม้ที่ถูกตัดราก ทั้งยังซูบซีดเหมือนแม่น้าที่เหือดแห้ง นี้เป็ นทุกข์ของเรา
เพราะเศร้าโศกถึงเจ้าจันทาผู้กาลังเศร้าโศก มิใช่เพราะความเศร้าโศกอย่างอื่น
[๒๑] น้าตาเหล่านี้ของพี่หลั่งไหลไปเหมือนฝนตกที่เชิงเขาหลั่งไหลไป
นี้เป็นทุกข์ของพี่ เพราะเศร้าโศกถึงเจ้าจันทาผู้กาลังเศร้าโศก
มิใช่เพราะความเศร้าโศกอย่างอื่น
(นางจันทกินนรีบริภาษพระราชาว่า)
[๒๒] ท่านราชบุตร พระองค์ชั่วจริงๆ
ที่ทรงยิงสามีที่รักของหม่อมฉันผู้น่าสงสารที่โคนไม้ในป่า
สามีของหม่อมฉันนั้นถูกยิงนอนอยู่บนแผ่นดิน
[๒๓] ท่านราชบุตร ขอพระมารดาของพระองค์
จงได้รับความเหือดแห้งพระหฤทัย เหมือนหม่อมฉันผู้รอคอยสามีกินนร
[๒๔] ท่านราชบุตร ขอพระชายาของพระองค์
จงได้รับความเหือดแห้งพระหฤทัย เหมือนหม่อมฉันผู้รอคอยสามีกินนร
[๒๕] ท่านราชบุตร ขอพระมารดาของพระองค์
ผู้ทรงสังหารกินนรผู้ไม่ประทุษร้าย เพราะต้องการหม่อมฉัน
จงอย่าทรงพบเห็นพระราชโอรสและพระราชสวามีเลย
[๒๖] ท่านราชบุตร ขอพระชายาของพระองค์
ผู้ทรงสังหารกินนรผู้ไม่ประทุษร้าย เพราะต้องการหม่อมฉัน
จงอย่าทรงพบเห็นพระราชโอรสและพระราชสวามีเลย
(พระราชาทรงปลอบโยนนางจันทกินนรีนั้นว่า)

2. 2
[๒๗] แม่จันทา ผู้มีนัยน์ตาเหมือนดอกราตรีในป่า
เจ้าอย่าร้องไห้เศร้าโศกไปเลย
เจ้าจักได้เป็ นพระมเหสีของเราที่เหล่านารีบูชาในราชสกุล
(นางจันทกินนรีกราบทูลว่า)
[๒๘] ท่านราชบุตร หม่อมฉันขอยอมตาย
ไม่ขอเป็นพระมเหสีของพระองค์ผู้ทรงสังหารกินนรผู้ไม่ประทุษร้าย
เพราะต้องการหม่อมฉันแน่นอน
(พระราชาหมดความรักใคร่ จึงตรัสว่า)
[๒๙] แม่กินนรีขี้ขลาด ผู้ปรารถนาจะมีชีวิตอยู่ เจ้าจงไปยังป่าหิมพานต์
หากฤษณาและกะลาพักบริโภคเถิด มฤคชาติเหล่าอื่นจะอภิรมย์กับเจ้า
(นางจันทกินนรีคร่าครวญอย่างหนักว่า)
[๓๐] ภูเขา ซอกเขา และถ้าแห่งภูเขาเหล่านั้นยังตั้งอยู่เหมือนเดิม
พ่อกินนร เราเมื่อไม่เห็นท่านที่ภูเขาเหล่านั้นจะทาอย่างไร
เราได้ร่วมอภิรมย์กันที่ภูเขาเหล่าใด พ่อกินนร
เราเมื่อไม่เห็นท่านที่ภูเขาเหล่านั้นจะทาอย่างไร
[๓๑] ภูเขาเหล่านั้นเกลื่อนกลาดไปด้วยใบไม้ น่ารื่นรมย์
มีเนื้อร้ายสัญจรไปมา พ่อกินนร เราเมื่อไม่เห็นท่านที่ภูเขาเหล่านั้นจะทาอย่างไร
[๓๒] ภูเขาเหล่านั้นดารดาษไปด้วยดอกไม้ น่ารื่นรมย์
มีเนื้อร้ายสัญจรไปมา พ่อกินนร เราเมื่อไม่เห็นท่านที่ภูเขาเหล่านั้นจะทาอย่างไร
[๓๓] แม่น้าแห่งป่าเขามีกระแสน้าเกลื่อนกล่นไปด้วยดอกไม้
มีสายธารอันใสไหลเอื่อยอยู่ พ่อกินนร
เราเมื่อไม่เห็นท่านที่แม่น้านั้นจะทาอย่างไร
[๓๔] ยอดภูเขาหิมพานต์ทั้งหลายมีสีเขียวชอุ่ม น่าทัศนา พ่อกินนร
เราเมื่อไม่เห็นท่านที่ยอดภูเขาเหล่านั้นจะทาอย่างไร
[๓๕] ยอดภูเขาหิมพานต์ทั้งหลายมีสีเหลืองอร่าม น่าทัศนา พ่อกินนร
เราเมื่อไม่เห็นท่านที่ยอดภูเขาเหล่านั้นจะทาอย่างไร
[๓๖] ยอดภูเขาหิมพานต์ทั้งหลายมีสีแดง น่าทัศนา พ่อกินนร
เราเมื่อไม่เห็นท่านที่ยอดภูเขาเหล่านั้นจะทาอย่างไร
[๓๗] ภูเขาหิมพานต์ สูงตระหง่าน น่าทัศนา พ่อกินนร
เราเมื่อไม่เห็นท่านที่ยอดภูเขาเหล่านั้นจะทาอย่างไร
[๓๘] ยอดภูเขาหิมพานต์ทั้งหลาย มีสีขาวโพลน น่าทัศนา พ่อกินนร
เราเมื่อไม่เห็นท่านที่ยอดภูเขาเหล่านั้นจะทาอย่างไร
[๓๙] ยอดภูเขาหิมพานต์ งามวิจิตร น่าทัศนา พ่อกินนร
เราเมื่อไม่เห็นท่านที่ยอดภูเขาเหล่านั้นจะทาอย่างไร

3. 3
[๔๐] ที่ภูเขาคันธมาทน์ เป็ นถิ่นที่อยู่อาศัยแห่งหมู่เทพเจ้า
ปกคลุมไปด้วยโอสถนานาชนิด พ่อกินนร
เราเมื่อไม่เห็นท่านที่ภูเขานั้นจะทาอย่างไร
[๔๑] ที่ภูเขาคันธมาทน์ เป็ นถิ่นที่อยู่อาศัยแห่งหมู่กินนรกินนรี
ปกคลุมไปด้วยโอสถนานาชนิด พ่อกินนร
เราเมื่อไม่เห็นท่านที่ภูเขานั้นจะทาอย่างไร
(นางจันทกินนรีเห็นสามีที่รักหายโรคก็ดีใจ ไหว้ท้าวสักกะแล้วกล่าวว่า)
[๔๒] ข้าแต่เจ้าปู่ผู้ประเสริฐ ดิฉันได้อยู่ร่วมกับสามีผู้เป็นที่รักยิ่ง
จึงขอกราบเท้าทั้ง ๒ ของท่าน
ผู้ซึ่งได้ใช้น้าอมฤตรดสามีดิฉันผู้น่ารักน่าปรารถนา
[๔๓] บัดนี้ ข้าพเจ้าทั้ง ๒ จะเที่ยวไปยังแม่น้าแห่งป่าเขา
อันมีกระแสน้าเกลื่อนกล่นไปด้วยดอกไม้ อาศัยอยู่ตามต้นไม้ต่างๆ
เจรจาแต่คาอันเป็ นที่รักต่อกันและกัน
จันทกินนรีชาดกที่ ๒ จบ
-----------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
จันทกินนรชาดก
ว่าด้วย นางจันทกินนรี
พระศาสดา เมื่อทรงอาศัยกรุงกบิลพัสดุ์ ประทับอยู่ ณ นิโครธาราม
ทรงพระปรารภพระมารดาของพระราหุล ตรัสเรื่องนี้ในพระราชนิเวศน์ ดังนี้.
ที่จริงชาดกนี้ควรจะกล่าวตั้งแต่ทูเรนิทาน
ก็แต่นิทานกถานี้นั้น จนถึงพระอุรุเวลกัสสปบันลือสีหนาทในลัฏฐิวัน
กล่าวไว้ใน อปัณณกชาดก
ต่อจากนั้นจนถึงเสด็จกรุงกบิลพัสดุ์ จักแจ้งใน เวสสันดรชาดก.
ก็แล
พระศาสดาประทับนั่งในพระนิเวศน์ของพุทธบิดา ในเวลากาลังเสวย
ตรัสมหาธัมมปาลชาดก เสวยเสร็จทรงดาริว่า เราจักนั่งในนิเวศน์ของมารดาราหุล
กล่าวถึงคุณของเธอ แสดงจันทกินนรชาดก
ให้พระราชาทรงถือบาตรเสด็จไปที่ประทับแห่งพระมารดาของพระราหุล
กับพระอัครสาวกทั้งสอง.
ครั้งนั้น นางระบา ๔๐,๐๐๐ ของพระนางพากันอยู่พร้อมหน้า.
บรรดานางทั้งนั้นที่เป็นขัตติยกัญญาถึง ๑,๐๙๐ นาง.
พระนางทรงทราบว่าพระตถาคตเสด็จมา ตรัสบอกแก่นางเหล่านั้นว่า
จงพากันนุ่งผ้าย้อมน้าฝาดทั่วกันทีเดียว. นางเหล่านั้นพากันกระทาอย่างนั้น
พระศาสดาเสด็จมาประทับนั่งเหนือพระแท่นที่เตรียมไว้.

4. 4
ครั้งนั้น
พวกนางเหล่านั้นทั้งหมดก็พากันร้องไห้ประดังขึ้นเป็ นเสียงเดียวกันอื้ออึงไป
เสียงร่าให้ขนาดหนักได้มีแล้ว ฝ่ายพระมารดาของพระราหุลเล่าก็ทรงกันแสง
ครั้นทรงบรรเทาความโศกได้ ก็ถวายบังคมพระศาสดา
ประทับนั่งด้วยความนับถือมาก เป็นไปกับความเคารพอันมีในพระราชา.
ครั้งนั้น พระราชาทรงพระปรารภคุณกถาของพระนาง
ได้ตรัสเล่าพรรณนาคุณของพระนางด้วยประการต่างๆ เช่น
ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ สะใภ้ของโยม ฟังว่าพระองค์ทรงนุ่งกาสาวพัสตร์
ก็นุ่งกาสาวพัสตร์เหมือนกัน
ฟังว่า พระองค์เลิกทรงมาลาเป็ นต้น ก็เลิกทรงมาลาเป็นต้น
ฟังว่า ทรงเลิกบรรทมเหนือพระยี่ภูอันสูงอันใหญ่
ก็บรรทมเหนือพื้นเหมือนกัน
ในระยะกาลที่พระองค์ทรงผนวชแล้ว นางยอมเป็นหญิงหม้าย
มิได้รับบรรณาการที่พระราชาอื่นๆ ส่งมาให้เลย
นางมีจิตมิได้เปลี่ยนแปลงในพระองค์ถึงเพียงนี้.
พระศาสดาตรัสว่า มหาบพิตร ไม่น่าอัศจรรย์เลย
ที่นางมีความรักไม่เปลี่ยนแปลงในอาตมภาพอย่างไม่ไยดีในผู้อื่นเลย
ในอัตภาพสุดท้ายของอาตมภาพครั้งนี้ แม้บังเกิดในกาเนิดดิรัจฉาน
ก็ยังได้มีจิตไม่เปลี่ยนแปลงในอาตมภาพอย่างไม่ไยดีในผู้อื่นเลย
แล้วทรงรับอาราธนานาอดีตนิทานมาดังต่อไปนี้.
ในอดีตกาล ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติในพระนครพาราณสี
พระโพธิสัตว์บังเกิดในกาเนิดกินนรในหิมวันตประเทศ
ภรรยาของเธอนามว่า จันทา ทั้งคู่เล่าก็อยู่ที่ภูเขาเงินชื่อว่า จันทบรรพต
ครั้งนั้น พระเจ้าพาราณสีมอบราชสมบัติแก่หมู่อามาตย์
ทรงผ้าย้อมฝาดสองผืน ทรงสอดพระเบญจาวุธ
เข้าสู่ป่าหิมพานต์ลาพังพระองค์เดียวเท่านั้น
ท้าวเธอเสวยเนื้อที่ทรงล่าได้เป็นกระยาหาร เสด็จท่องเที่ยวไปถึงลาน้าน้อยๆ
สายหนึ่งโดยลาดับ ก็เสด็จขึ้นไปถึงต้นสาย ฝูงกินนรที่อยู่ ณ จันทบรรพต
เวลาฤดูฝนก็ไม่ลงมา พากันอยู่ที่ภูเขานั่นแหละ ถึงฤดูแล้งจึงพากันลงมา.
ครั้งนั้น จันทกินนรลงมากับภรรยาของตน
เที่ยวเก็บเล็มของหอมในที่นั้นๆ กินเกษรดอกไม้ นุ่งห่มด้วยสาหร่ายดอกไม้
เหนี่ยวเถาชิงช้าเป็ นต้น เล่นพลางขับร้องไปพลาง
ด้วยเสียงจะแจ้วเจื้อยจนถึงลาน้าน้อยสายนั้น หยุดลงตรงที่เป็ นคุ้งแห่งหนึ่ง
โปรยปรายดอกไม้ลงในน้า ลงเล่นน้าแล้วนุ่งห่มสาหร่ายดอกไม้
จัดแจงแต่งที่นอนด้วยดอกไม้ เหนือหาดทรายซึ่งมีสีเพียงแผ่นเงิน

5. 5
ถือขลุ่ยเลาหนึ่ง นั่งเหนือที่นอน.
ต่อจากนั้น จันทกินนรก็เป่าขลุ่ยขับร้องด้วยเสียงอันหวานฉ่า
จันทกินรีก็ฟ้ อนหัตถ์อันอ่อนยืนอยู่ในที่ใกล้สามีฟ้ อนไปบ้าง ขับร้องไปบ้าง.
พระราชานั้นทรงสดับเสียงของกินนรกินรีนั้น ก็ทรงย่องเข้าไปค่อยๆ
ยืนแอบในที่กาบัง ทรงทอดพระเนตรกินนรเหล่านั้น ก็ทรงมีจิตปฏิพัทธ์ในกินรี
ทรงดาริว่า จักยิงกินนรนั้นเสียให้ถึงสิ้นชีวิต ถึงสาเร็จการอยู่ร่วมกินรีนี้
แล้วทรงยิงจันทกินนร.
เธอเจ็บปวดราพันกล่าวคาถา ๔ คาถาว่า
ดูก่อนนางจันทา ชีวิตของพี่ใกล้จะขาดอยู่แล้ว พี่กาลังเมาเลือด
จันทาเอ๋ย พี่เห็นจะละชีวิตไปแม้ในวันนี้ ลมปราณของพี่กาลังจะดับ
ชีวิตของพี่กาลังจะจม
ความทุกข์กาลังเผาผลาญหัวใจพี่ พี่ลาบากยิ่งนัก ความโศกของพี่ครั้งนี้
เป็นความโศกยิ่งใหญ่กว่าความโศกเหล่าอื่น
เพราะเหตุแห่งเจ้าจันทาผู้จะเศร้าโศกถึงพี่โดยแท้
พี่จะเหี่ยวแห้งเหมือนต้นหญ้าที่ถูกทิ้งไว้บนแผ่นหินร้อน
เหมือนต้นไม้มีรากอันขาด พี่จะเหือดหายเหมือนแม่น้าที่ขาดห้วง
ความโศกของพี่ครั้งนี้เป็นความโศกยิ่งใหญ่กว่าความโศกเหล่าอื่น
เพราะเหตุแห่งเจ้าจันทาผู้จะเศร้าโศกถึงพี่โดยแท้
น้าตาของพี่ไหลออกเรื่อยๆ
เหมือนน้าฝนที่ตกลงที่เชิงบรรพตไหลไปไม่ขาดสายฉะนั้น
ความโศกของพี่ครั้งนี้เป็นความโศกยิ่งใหญ่กว่าความโศกเหล่าอื่น
เพราะเหตุแห่งเจ้าจันทาผู้จะเศร้าโศกถึงพี่โดยแท้.
พระมหาสัตว์คร่าครวญด้วยคาถาสี่เหล่านี้
นอนเหนือที่นอนดอกไม้นั่นเอง ชักดิ้นสิ้นสติ.
ฝ่ายพระราชายังคงยืนอยู่.
จันทากินรี เมื่อพระมหาสัตว์ราพัน
กาลังเพลิดเพลินเสียด้วยความรื่นเริงของตน มิได้รู้ว่าเธอถูกยิง
แต่ครั้นเห็นเธอไร้สัญญานอนดิ้นไป ก็ใคร่ครวญว่า
ทุกข์ของสามีเราเป็นอย่างไรหนอ พอเห็นเลือดไหลออกจากปากแผล
ก็ไม่อาจสะกดกลั้นความโศกอันมีกาลังที่เกิดขึ้นในสามีที่รักไว้ได้
ร่าไห้ด้วยเสียงดัง.
พระราชาทรงดาริว่า กินนรคงตายแล้ว ปรากฏพระองค์ออกมา
จันทาเห็นท้าวเธอหวั่นใจว่าโจรผู้นี้คงยิงสามีที่รักของเราจึงหนีไปอยู่บนยอดเขา
พลางบริภาษพระราชา
ได้กล่าวคาถา ๕ คาถา ดังนี้

6. 6
พระราชบุตรใด ยิงสามีผู้เป็นที่ปรารถนาของเรา
เพื่อให้เป็นหม้ายที่ชายป่า พระราชบุตรนั้นเป็นคนเลวทรามแท้
สามีของเรานั้นถูกยิงแล้วนอนอยู่ที่พื้นดิน
พระราชบุตรเอ๋ย มารดาของท่านจงได้รับสนองความโศกในดวงหทัย
ของข้าผู้เพ่งมองดูกินนรผู้สามีนี้
ชายาของท่านจงได้รับสนองความโศกในดวงหทัยของข้าผู้เพ่งมองดูกิ
นนรผู้สามีนี้
พระราชบุตรเอ๋ย ท่านได้ฆ่ากินนรผู้ไม่ประทุษร้าย
เพราะความรักใคร่ในเรา ขอมารดาของท่านอย่าได้พบเห็นบุตรและสามีเลย
ท่านได้ฆ่ากินนรีผู้ไม่ประทุษร้าย เพราะความรักใคร่ในเรา
ขอชายาของท่านจงอย่าได้พบเห็นบุตรและสามีเลย.
พระราชา เมื่อจะตรัสปลอบนางผู้ยืนร่าไห้เหนือยอดภูเขาด้วย ๕ คาถา
จึงตรัสคาถาว่า
ดูก่อนนางจันทา ผู้มีนัยน์ตาเบิกบานดังดอกไม้ในป่า
เธออย่าร้องไห้ไปเลย เธอจักได้เป็ นอัครมเหสีของฉันมีเหล่านารีในราชสกุลบูชา.
นางจันทากินรีฟังคาของท้าวเธอแล้วกล่าวว่า ท่านพูดอะไร
เมื่อจะบันลือสีหนาท จึงกล่าวคาถาต่อไปว่า
ถึงแม้ว่าเราจักต้องตาย
แต่เราจักไม่ขอยอมเป็นของท่านผู้ฆ่ากินนรสามีของเรา ผู้มิได้ประทุษร้าย
เพราะความรักใคร่ในเรา.
ท้าวเธอฟังคาของนางแล้วหมดความรักใคร่ ตรัสคาถาต่อไปว่า
แน่ะนางกินรีผู้ขี้ขลาด มีความรักใคร่ต่อชีวิต
เจ้าจงไปสู่ป่าหิมพานต์เถิด มฤคอื่นๆ ที่บริโภคกฤษณาและกระลาพัก
จักยังรักใคร่ยินดีต่อเจ้า.
ท้าวเธอได้กล่าวกะนางว่า เธอจงอย่าไปจากความลับในราชตระกูล.
ก็แลครั้นตรัสอย่างนี้แล้ว ก็เสด็จหลีกไปอย่างหมดเยื่อใย.
นางทราบว่าท้าวเธอไปแล้ว ก็ลงมากอดพระมหาสัตว์ อุ้มขึ้นสู่ยอดภูเขา
ให้นอนเหนือยอดภูเขา ยกศีรษะวางไว้เหนือขาของตน พลางพร่าไห้เป็นกาลัง
จึงกล่าวคาถา ๑๒ คาถาว่า
ข้าแต่กินนร ภูเขาเหล่านั้น ซอกเขาเหล่านั้นและถ้าเหล่านั้นตั้งอยู่ ณ
ที่นั้น ฉันไม่เห็นท่านในที่นั้นๆ จะกระทาอย่างไร
ข้าแต่กินนร เมื่อฉันไม่เห็นท่านที่เทือกเขาซึ่งเราเคยร่วมอภิรมย์กัน
จะกระทาอย่างไร
ข้าแต่กินนร เมื่อฉันไม่เห็นท่านที่แผ่นผาอันลาดด้วยใบไม้เป็นที่น่ารื่น
รมย์ พวกมฤคร้ายกล้ากราย จะทาอย่างไร

7. 7
ข้าแต่กินนร เมื่อฉันไม่เห็นท่านที่แผ่นผาอันลาดด้วยดอกไม้
เป็นที่น่ารื่นรมย์ พวกมฤคร้ายกล้ากราย จะทาอย่างไร
ข้าแต่กินนร เมื่อฉันไม่เห็นท่านที่ลาธารอันมีน้าใสไหลอยู่เรื่อยๆ
มีกระแสเกลื่อนกล่นไปด้วยดอกโกสุม จะกระทาอย่างไร
ข้าแต่กินนร เมื่อฉันไม่เห็นท่านที่ยอดเขาหิมพานต์อันมีสีเขียว
น่าดูน่าชม จะกระทาอย่างไร
ข้าแต่กินนร เมื่อฉันไม่เห็นท่านที่ยอดเขาหิมพานต์มีสีเหลืองอร่าม
น่าดูน่าชม จะกระทาอย่างไร
ข้าแต่กินนร เมื่อฉันไม่เห็นท่านที่ยอดเขาหิมพานต์อันมีสีแดง
น่าดูน่าชม จะกระทาอย่างไร
ข้าแต่กินนร เมื่อฉันไม่เห็นท่านที่ยอดเขาหิมพานต์อันสูงตระหง่าน
น่าดูน่าชม จะกระทาอย่างไร
ข้าแต่กินนร เมื่อฉันไม่เห็นท่านที่ยอดเขาหิมพานต์อันมีสีขาว
น่าดูน่าชม จะกระทาอย่างไร
ข้าแต่กินนร เมื่อฉันไม่เห็นท่านที่ยอดเขาหิมพานต์อันงามวิจิตร
น่าดูน่าชม จะกระทาอย่างไร
ข้าแต่กินนร เมื่อฉันไม่เห็นท่านที่เขาคันธมาทน์
อันดารดาษไปด้วยยาต่างๆ เป็ นถิ่นที่อยู่ของหมู่เทพเจ้า จะกระทาอย่างไร
ข้าแต่กินนร เมื่อฉันไม่เห็นท่านที่ภูเขาคันธมาทน์
อันดารดาษไปด้วยโอสถทั้งหลาย จะกระทาอย่างไร.
นางร่าไห้ด้วยคาถาสิบสองบทด้วยประการฉะนี้แล้ว
วางมือลงตรงอุระพระมหาสัตว์ รู้ว่ายังอุ่นอยู่ ก็คิดว่า พี่จันท์ยังมีชีวิตเป็นแน่
เราต้องกระทาการเพ่งโทษเทวดา ให้ชีวิตของเธอคืนมาเถิด.
แล้วได้กระทาการเพ่งโทษเทวดาว่า
เทพเจ้าที่ได้นามว่าท้าวโลกบาลน่ะไม่มีเสียหรือไรเล่า หรือหลบไปเสียหมดแล้ว
หรือตายหมดแล้ว ช่างไม่ดูแลผัวรักของข้าเสียเลย.
ด้วยแรงโศกของนาง พิภพท้าวสักกะเกิดร้อน.
ท้าวสักกะทรงดาริทราบเหตุนั้น
แปลงเป็นพราหมณ์ถือกุณฑีน้ามาหลั่งรดพระมหาสัตว์. ทันใดนั้นเองพิษก็หายสิ้น
แผลก็เต็ม แม้แต่รอยที่ว่าถูกยิงตรงนี้ก็มิได้ปรากฏ. พระมหาสัตว์สบายลุกขึ้นได้
จันทาเห็นสามีที่รักหายโรค แสนจะดีใจ ไหว้แทบเท้าของท้าวสักกะ
กล่าวคาถาเป็นลาดับว่า
ข้าแต่ท่านพราหมณ์ผู้เป็ นเจ้า
ฉันขอไหว้เท้าทั้งสองของท่านผู้มีความเอ็นดู
มารดาสามีผู้ที่ดิฉันซึ่งเป็นกาพร้าปรารถนายิ่งนักด้วยน้าอมฤต

8. 8
ดิฉันได้ชื่อว่าเป็นผู้พร้อมเพรียงด้วยสามีผู้เป็นที่รักยิ่งแล้ว.
ท้าวสักกะได้ประทานโอวาทแก่กินนรทั้งคู่นั้นว่า ตั้งแต่บัดนี้
เธอทั้งสองอย่าลงจากจันทบรรพตไปสู่ถิ่นมนุษย์เลย จงพากันอยู่ที่นี้เท่านั้นนะ
ครั้นแล้วก็เสด็จไปสู่สถานที่ของท้าวเธอ.
ฝ่ายจันทากินรีก็กล่าวว่า พี่เจ้าเอ๋ย
เราจะต้องการอะไรด้วยสถานที่อันมีภัยรอบด้านนี้เล่า มาเถิดค่ะ
เราพากันไปสู่จันทบรรพตเลยเถิดคะ แล้วกล่าวคาถาสุดท้ายว่า
บัดนี้
เราทั้งสองจักเที่ยวไปสู่ลาธารอันมีกระแสสินธุ์อันเกลื่อนกล่นด้วยดอกโกสุม
ดารดาษไปด้วยบุบผชาติต่างๆ เราทั้งสองจะกล่าววาจาเป็ นที่รักแก่กันและกัน.
พระศาสดาทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ตรัสว่า
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย มิใช่แต่ในบัดนี้เท่านั้น
แม้ในครั้งก่อนนางก็ไม่ได้เอาใจออกห่างเรา
มิใช่หญิงที่ผู้อื่นจะนาไปได้เหมือนกัน
ทรงประชุมชาดกว่า
พระราชาในครั้งนั้น ได้มาเป็น เทวทัต
ท้าวสักกะได้มาเป็น อนุรุทธะ
จันทากินรีได้มาเป็น มารดาเจ้าราหุล
ส่วนจันทกินนรได้มาเป็ น เราตถาคต แล.
จบอรรถกถาจันทกินนรชาดกที่ ๒
-----------------------------------------------------