ว่าด้วย ไฟราคะร้อนกว่าไฟอย่างอื่น พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภการเล้าโลมของภรรยาเก่า (ของภิกษุรูปหนึ่ง) ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. เรื่องย่อมีว่า พระศาสดาตรัสถามภิกษุนั้นว่า ดูก่อนภิกษุ ได้ยินว่า เธอกระสันจริงหรือ ภิกษุนั้นกราบทูลว่า จริงพระเจ้าข้า ตรัสถามว่า ใครทำให้เธอกระสัน กราบทูลว่า ภรรยาเก่าพระเจ้าข้า. ลำดับนั้น พระศาสดาตรัสกะภิกษุนั้นว่า ดูก่อนภิกษุ หญิงนี้ทำความเสื่อมเสียให้แก่เธอ แม้เมื่อก่อน เธออาศัยหญิงนี้ ถึงกับถูกเสียบด้วยหลาว ย่างในถ่านเพลิงถูกกินเนื้อ ได้อาศัยบัณฑิตจึงรอดชีวิตมาได้ แล้วทรงนำเรื่องอดีตมาตรัสเล่า.

1. 1
มัจฉชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๖. มัจฉชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๒๑๖)
ว่าด้วยปลา
(ปลาตัวผู้ร้องราพันถึงปลาตัวเมียว่า)
[๑๓๑] ไฟนี้ก็เผาเราให้เร่าร้อนไม่ได้
หลาวที่เสี้ยมดีแล้วก็ทาความทุกข์ทรมานให้เกิดแก่เราไม่ได้
เหมือนเรื่องที่นางปลาเข้าใจเราว่าไปยินดีนางปลาตัวอื่นเลย
[๑๓๒] ไฟคือราคะนั้นเผาเราให้เร่าร้อน
จิตของเราเองเบียดเบียนเราให้ลาบาก พรานแหทั้งหลาย
ขอพวกท่านจงปล่อยเราไปเถิด สัตว์ผู้ตกอยู่ในอานาจแห่งกามคุณ
พวกท่านไม่ควรฆ่าไม่ว่าในกาลไหนๆ
มัจฉชาดกที่ ๖ จบ
-----------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
มัจฉชาดก
ว่าด้วย ไฟราคะร้อนกว่าไฟอย่างอื่น
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร
ทรงปรารภการเล้าโลมของภรรยาเก่า (ของภิกษุรูปหนึ่ง) ตรัสพระธรรมเทศนานี้
ดังนี้.
เรื่องย่อมีว่า พระศาสดาตรัสถามภิกษุนั้นว่า ดูก่อนภิกษุ ได้ยินว่า
เธอกระสันจริงหรือ ภิกษุนั้นกราบทูลว่า จริงพระเจ้าข้า ตรัสถามว่า
ใครทาให้เธอกระสัน กราบทูลว่า ภรรยาเก่าพระเจ้าข้า. ลาดับนั้น
พระศาสดาตรัสกะภิกษุนั้นว่า ดูก่อนภิกษุ หญิงนี้ทาความเสื่อมเสียให้แก่เธอ
แม้เมื่อก่อน เธออาศัยหญิงนี้ ถึงกับถูกเสียบด้วยหลาว ย่างในถ่านเพลิงถูกกินเนื้อ
ได้อาศัยบัณฑิตจึงรอดชีวิตมาได้ แล้วทรงนาเรื่องอดีตมาตรัสเล่า.
ในอดีตกาล ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในกรุงพาราณสี
พระโพธิสัตว์ได้เป็ นปุโรหิตของพระราชา. อยู่มาวันหนึ่ง
ชาวประมงยกปลาที่ติดตาข่ายตัวหนึ่ง วางไว้หลังหาดทรายอันร้อน
เสี้ยมหลาวด้วยคิดว่าจะปิ้งปลานั้นที่ถ่านเพลิงแล้วเคี้ยวกิน.
ปลาร้องราพันถึงนางปลา ได้กล่าวคาถาเหล่านี้ว่า :-
ไฟนี้ก็ไม่เผาเราให้เร่าร้อน แม้หลาวที่พรานแหเสี้ยมเป็นอย่างดีแล้ว
ก็ไม่ยังความทุกข์ให้เกิดขึ้นแก่เรา แต่การที่นางปลาเข้าใจว่า
เราไปหานางปลาตัวอื่นด้วยความยินดี อันนี้จะเผาเราให้เร่าร้อน.

2. 2
ไฟคือราคะนั้นแล ย่อมเผาเราให้เร่าร้อน
พรานแหทั้งหลายขอได้ปล่อยเราเถิด สัตว์ผู้ตกยากอยู่ในกาม ท่านไม่ควรฆ่า.
ในขณะนั้น พระโพธิสัตว์ไปถึงฝั่ง ได้ยินปลานี้ราพัน
จึงเข้าไปหาชาวประมงให้ปล่อยปลานั้นไป.
พระศาสดาทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ทรงประกาศสัจธรรม ทร
งประชุมชาดก. เมื่อจบสัจธรรม ภิกษุกระสันตั้งอยู่ในโสดาปัตติผล
นางปลาในครั้งนั้น ได้เป็ น ภรรยาเก่าในครั้งนี้
ภิกษุกระสันได้เป็ น ปลา
ส่วนปุโรหิต คือ เราตถาคต นี้แล.
จบ อรรถกถามัจฉชาดกที่ ๖
-----------------------------