4. กัณฑ์ที่ ๔ วนปเวสน์ ๕๗ พระคาถา

1. หมวด: ต ้นแบบเทศน์มหาชาติ ๑๓ กัณฑ์ ๑,๐๐๐ พระคาถา
เผยแพร่เมื่อ วันศุกร์, 30 สิงหาคม 2556 16:54
เขียนโดย manop
ฮิต: 17998
กัณฑ์ที่ ๔ วนปเวสน์ ๕๗ พระคาถา
พระอาจารย์บํารุง จันทร์เชื้อ
พระนิพนธ์ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
----------------------------------
เต ปฏิปเถ อาคจฺฉนฺเต มนุสฺเส ทิสฺวา กุหึ วงฺกตปพฺพโตติ ปุจฺฉนฺติ ฯ มนุสฺสา ทูเรติ วทนฺติ ฯ
เตน วุตฺตํ
ยทิ เกจิ มนุชา เอนฺติ อนุมคฺเค ปฏีปเถ
กัณฑ์วนปเวสน์ http://www.mahachat.com/index.php/kan-4?tmpl=component&...
1 of 5 26/5/2559 19:38

2. มคฺคนฺเต ปฏิปุจฺฉาม กุหึ วงฺกตปพฺพโตติ
เต ตตฺถ อเมฺห ปสฺสิตฺวา กลูนํ ปริเทวยุํ
ทุกฺขนฺเต ปฏิเวเทนฺติ ทูเร วงฺกตปพฺพโตติ ฯ
(1) เต ขตฺติยา อันว่ากษัตริย์ทั้งสี่พระองค์ คือสมเด็จพระบรมขัตติยพงศ์พิชิตโมลีศรีสุริยวเรศเวสสันดร ปางเมื่อ
เสด็จนิราศพระนครดูอนาถ ทรงอุ้มพระชาลีแล้วลีลาศไปโดยมรรคมรรคา ส่วนสมเด็จพระยอดกัญญาเยาวมาลย์มาศมัทรี พระกร
ก็โอบอุ้มนางแก้วกนิษฐนารีราชธิดา สี่กษัตริย์เสด็จลีลาล่วงลําเนาพนัสพนาเวศ มิเคยเสวยทุเรศแรมร้างพระพารา มนุสฺเส ทิสฺวา
ท้าวเธอก็ทอดทฤษฎี โดยลําดับสถลวิถีแถวเถื่อนทุเรศประเทศทางหลวง เห็นนรานิกรทั้งปวงเดินดั้นดัดพนัสแดนดงมาตรงพระ
พักตร์ จึงมีสุนทรราโชวาทประภาษทักถามตามยุบลเหตุ วงฺกตปพฺพโต อันว่าขุนเขาศิขเรศคิริยวงกต ท่านยังรู้แน่กําหนดอยู่ทาง
ใด มรรคานั้นยังใกล้ไกลจงแจ้งอรรถ ฝูงชนจึ่งทูลแด่บรมกษัตริย์สีวิราชวงศ์ว่าหนทางที่จะดั้นดงไปวงกต ทูเร ถ้าจะกําหนดระยะ
ไพรยังไกลกันดารนัก ขอพระจอมจักรจงทราบพระญาณ ในกาลบัดนี้เถิด
ยทิ ปสฺสนฺติ ปวเน พหุมํสํ สุโรทกนฺติ
(2) ภิกฺขเว ดูกรสงฆ์ผู้ทรงศีลสังวร สมเด็จพระเวสสันดรอดุลดวงกษัตริย์ขัตติยราชวงศ์ ทั้งเอกองค์อัครนารีมัทรี
ศรีสุนทรเทพกัญญา กับสองดรุณราชกุมาราร่วมชีวาตม์ สี่กษัตริย์เสด็จยุรยาตรเมื่อยามไร้ มิควรที่ท้าวเธอจะตกเข็ญใจจําจาก
พรากพลัดพระขัตติยราชวงศ์ มาเสด็จในพนัสแดนดงดูอนาถนักน่าเวทนา เต ทารกา ควรที่จะสงสารด้วยสองเยาวยุพาพาลผู้
เพื่อนยาก เจ้าไม่เคยเสวยทุกข์ลําบากมาบุกไพร นํ้าพระอัสสุชลนัยน์ไหลนองพระเนตร ทรงพระโศกาดูรเทวศบ่วายครวญ
สมเด็จพระบิดาก็ชี้ชวนให้เชยชมพนมพนัสแนวไม้ หวังจะให้ค่อยบรรเทาพระทัยที่ทุกข์ถึงพระนคร เต ทุเม ทิสฺวา สองเยาวราช
ได้เห็นก็หายอาวรณ์วายเทวศ พระพี่น้องก็ชวนกันทอดพระเนตรนานาพรรณหมู่ไม้ บ้างผลิดอกออกใบแบ่งบังผกามาศ บางทรง
ผลดกดาษดูตระการตา ที่สุกห่ามงามย้อยระย้าเห็นน่าชม ควรจะสารภิรมย์ระเริงราชหฤทัย อุปโรเทนฺติ สองดรุณดนัยก็ทรงพระ
กรรแสงสะอื้นอ้อนวอนทูลพระบิตุเรศ ว่าข้าแต่พระจอมปิ่นปกเกศของลูกเอ๋ย ลูกนี้จะใคร่ชมเชยผลรุกขชาติ ที่งามๆ ประหลาด
ต่างๆ กัน พระคุณของลูกเอ่ย จงทรงปลิดป้อนปันให้แก้วกัณหา จงเด็ดพวงผลพฤกษาให้ชาลี ด้วยเดชะพระสมติงสบารมี
ปรมรรถมิ่งโมลีโลกอุดร แห่งสมเด็จบรมหน่อเนื้อเชื้อชินวรวิสุทธิวงศ์ ก็บันดาลรุกขชาติให้น้อมกิ่งลงพอถึงพระหัตถ์ สมเด็จ
บรมกษัตริย์ก็ทรงเลือกผลพฤกษาที่สุกงอมหอมตระการ เก็บพระราชทานให้สองดรุณหน่อนเรศ ส่วนสมเด็จพระมัทรีได้ทอด
พระเนตรเห็นมหัศจรรย์โลมชาติก็มาชูชันหวั่นๆ พระเกศ ทูลสรรเสริญพระกฤษฎาภินิหารมหิศวเรศราชสามี แล้วสี่กษัตริย์เสด็จ
จรลีล่วงมรรคาลัยลีลาศ แต่จากพระนครสีวิราฐเวลาเช้า พอบรรลุถึงเขาสุวรรณคีรี สิ้นสถลวิถีห้าโยชน์โดยคณนา ก็ลุถึงโกนติ
มารานทีธาร กําหนดมรรคากันดารได้ห้าโยชน์ ถึงอัญชนาคีรีรัตน์เรืองโรจน์ระยะไพร ประมาณมรรคาลัยก็ห้าโยชน์เท่ากัน จึง
ถึงบ้านนาลิทัณฑ์ชนบท ก็ห้าโยชน์กําหนดไม่ย่อหย่อน ตั้งแต่นั้นจึงถึงพระนครเจตราฐ กําหนดวิถีสถลมาศได้สิบโยชน์ระยะ
ไพร สงฺขิปึสุ ปถํ ยกฺขา ฝ่ายฝูงเทพไทผู้ทรงมหิทธิศักดา อันสิงสู่อยู่ภูผาพุ่มไม้ทุกตําแหน่งในวนาเวศ ช่วยย่นมรรควิถีทุเรศ
ระหว่างดง ให้ท้าวเธอเสด็จทั้งสี่พระองค์ในวันเดียวมิทันพลบ พอพระสุริยะจะเลี้ยวลบลับเหลี่ยมพระเมรุมาศ ตั้งแต่ยามเสด็จ
ยุรยาตรจากนิเวศน์วัง ตึสโยชนมคฺคํสิ้นสามสิบโยชน์มรรคากันดาร ก็ลุถึงศาลานอกพระทวารเมืองเจตราฐ ท้าวเธอก็พาพระเยาว
มาลย์มาศมัทรี พระกุมารกุมารีเข้าอาศัย ค่อยบรรเทาพระทัยที่ทุกขทรมานมา มทฺที สพฺพงฺคโสภณา ส่วนสมเด็จพระมัทรีผู้ทรง
ศรีสุนทรลักษณวิลาส สมฺพาหิตฺวา พระนางก็นวดฟั้นพระบาทพระภัสดา แล้วก็เสด็จสถิตอยู่ภายนอกศาลาให้ปรากฏ หวังจะให้
ชาวเจตราฐรู้กําหนดว่าบรมหน่อนเรศเวสสันดร เสด็จมาสู่พระนครนี้แล้วแล
ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
เจตโย ปริกรึสุ ฯลฯ วเน ยตฺถ วเสมฺหเสติ
(3) ภิกฺขเว ดูกรสงฆ์ผู้ทรงศีลสมาธิพรหมจรรยา เจติโย อันว่าชนชาวพระพาราเจตราฐ ที่เที่ยวสัญจรลีลาศตาม
วิถี ครั้นเห็นพระมัทรีก็อัศจรรย์ อยํ อยฺยา พระแม่เจ้านี้สิทรงศรีสุพรรณวิลาสเลิศลักษณนารี เออก็เหตุไฉนจึงมาเสด็จจรลีด้วย
พระบาทดูมิบังควร ฝูงประชาชนจึงชวนกันแวดล้อมแล้วทูลถาม สมเด็จพระมัทรีก็ตรัสบอกเนื้อความให้ทราบสาส์น ฝูงชนได้
ทราบในอาการพระเกศกษัตริย์ ต่างก็ชวนกันโทมนัสพิไรรํ่า ว่าโอ้ชะรอยว่ากรรมมาตามทันพระแม่เจ้า ปุพฺเพ แต่ปาง
ก่อนพระแม่เคยเสด็จเนานิเวศน์วัง จะเสด็จไปแห่งใดก็ดูสะพรั่งสะพรึบพร้อม หมู่พระสนมนี้ก็ห้อมล้อมแลเป็นขนัด ย่อมทรง
สุวรรณรัตน์สีวิกามาศราชรถทอง ม่านปิดป้องกําบังองค์ บัดนี้พระแม่มาเดินดงด้วยเบื้องบาทมิควรเป็น ควรแลฤาพระแม่จึงมา
ขึ้น
เดิน
ขึ้น
เดิน
ขึ้น
เดิน
ขึ้น
กัณฑ์วนปเวสน์ http://www.mahachat.com/index.php/kan-4?tmpl=component&...
2 of 5 26/5/2559 19:38

3. ขุกแค้นเคืองเข็ญถึงเพียงนี้ ฝูงชนจึงนําเอาคดีไปทูลเหตุ แก่พระจอมปิ่นปกเกศเจตราช สฏฺฐีสหสฺสา อันว่าบรมบาททั้งหก
หมื่นครั้นได้สดับสาส์น ว่าพระจอมภพพสุธาธารเวสสันดร เสด็จนิราศพระนครอนาถา โรทมานา ต่างองค์ทรงพระโศกาแล้วก็
ลีลาศ มาสู่สํานักแล้วอภิวาทรําพันทูล ว่า เทว ข้าแต่นเรนทร์สูรสมมติเทเวศร์เกศกษัตริย์ กุสลํ อันว่าสิ่งสรรพพิบัติบ่บีฑา
อนามยํพระร่มเกล้ายังค่อยครองพระพาราเป็นบรมสุข สิ่งสรรพทุกข์บ่ยายี อนึ่งทั้งองค์สมเด็จพระชนนีชนกนาถ ยังค่อยเสวยสุข
นิราศโรคันตราย ทั้งประชาชนชาวสีวราฐทั้งหลาย ไม่เดือดร้อน ยังค่อยเป็นสุขสถาวรอยู่หรือพระพุทธเจ้าข้า นุ ดังข้าพระองค์มา
สงกากินแหนงในยุบลเหตุ ดังฤาพระจอมปิ่นปกเกศมาเดินไพร นิราศร้างไร้พระพารา ปราศจากจตุรงค์คณานิกรราชรถ ม้ามิ่ง
มงคลคชที่เคยทรง มาเสด็จดําเนินแต่สี่พระองค์ดูอนาถ กจฺจามิตฺเตหิ ปกโต หรือว่ามีหมู่อรินทรราชมาราวี เสียพระนครสีพีพินาศ
แล้ว ทูลกระหม่อมแก้วจึงจําจากพรากพลัดพระขัตติยราชวงศ์ มาบุกป่าฝ่าพงพูนเทวศ จนมาถึงนคเรศข้าพระบาทในครั้งนี้ ขอ
พระองค์จงทรงพระปรานีตรัสประภาษที่ท้าวเธอเสด็จบําราศมาแรมดง ให้ข้าพระองค์ทั้งปวงฟัง ในกาลครั้งนี้เถิด
(4) เวสฺสนฺตโร ราชา ส่วนสมเด็จพระเวสสันดรได้ทรงสดับสาส์น จึงมีพระราชบรรหารเฉลยเหตุ ว่าดูกรพระ
สหายผู้ผ่านนคเรศเจตราฐ เราขอบใจที่ท่านไต่ถามถึงประยูรญาติราชบิตุรงค์ ก็ยังค่อยทรงสุขสถาวร ทั้งประชาชนชาวสีวิราฐไม่
เดือดร้อนระงับภัย ซึ่งตัวเรานิราศเวียงไชยมาสู่ป่า กุญฺชรํ ทชฺชํ เพราะว่าเรากอปรด้วยศรัทธามาเสียสละ มาเสียสละพญาเศวต
กุญชรพาหนะพระที่นั่งต้น อันเป็นศรีสวัสดิ์มงคลคู่พระนคร แก่พราหมณ์ทิชากรชาวกลิงคราฐ ชาวพระนครเขามิยอมอนุญาต
ชวนกันโกรธ ยกอธิกรณ์โทษทูลสมเด็จพระบิตุเรศ ท้าวเธอจึงสั่งให้เนรเทศเราเสียจากพระพารา ด้วยว่าเรากระทําผิดจากขัตติย
ราชจรรยาอย่างบุราณ พระพุทธเจ้าข้า พระองค์เสด็จดําเนินในพนัสกันดารดูลําบาก เป็นกษัตริย์มาตกยากมิควรเคย ขอเชิญ
เสด็จหยุดพักพอเสวยสุทธาโภชน์ ทุกสิ่งสรรพรสเอมโอชกระยาหาร ให้บรรเทาที่ท้าวเธอทรมานลําบากองค์ จึงตรัสว่าสิ่งซึ่ง
ท่านจํานงนํามาพระราชทานให้ แก่เราผู้เข็ญใจอันมาถึง เราขอขอบใจที่ท่านยังคํานึงนับว่าญาติ พระคุณนั้นยิ่งกว่าพื้นพสุธา
อากาศไม่เทียมเท่า แต่สมเด็จพระบิตุเรศเจ้าทรงพระโกรธ ขับเราผู้ต้องโทษเสียจากพระนคร แล้วตัวเราก็จะรีบบทจรไปวงกต
เชิญท่านช่วยแนะแนวตําแหน่งพนัสบรรพตให้เราจร พระพุทธเจ้าข้า พระองค์อย่าได้ทรงอาวรณ์วิตกด้วยความเข็ญ โทษเท่า
นั้นพิเคราะห์เห็นไม่เป็นไร ข้าพระบาททั้งปวงจะชวนกันไปทูลขอโทษ เห็นว่าท้าวเธอก็จะทรงพระกรุณาโปรดให้คืนครอง จึง
จะเชิญเสด็จละอองธุลีพระบาท คืนพระนครสีวิราฐด้วยดิเรกยศ มิให้ท้าวเธออัปยศแก่ชาวเมือง จึงตรัสว่าประชาชนเขาแค้น
เคืองทูลให้เนรเทศ เราจึงนิราศนคเรศมาแรมไพร พระบิดาก็มิได้เป็นใหญ่แต่พระองค์ ย่อมประพฤติโดยจํานงชาวสีวิราฐ ถึงว่า
ท่านจะไปทูลให้ท้าวเธอทรงอนุญาตให้คืนกรุง ชาวเมืองเขาก็จะหมายมุ่งประทุษฐจิต ในสมเด็จบรมบพิตรผู้ร่มเกล้า เพราะเหตุที่
รับเราคืนพระนคร พระพุทธเจ้าข้า เมื่อมิพอพระทัยที่จะเสด็จคืนพระพิชัยเชตุดรก็ตามแต่พระอัธยา จะขอเชิญเสด็จขึ้น
ผ่านพระพาราเจตราฐ เป็นจอมมิ่งมงกุฎมาตุลนคร เป็นปิ่นปกประชากรเกษมสุข มิให้ท้าวเธอเสด็จไปทนทุกข์ที่กลางดง อันข้า
พระบาทจะขอรองบาทบงสุ์บรมกษัตริย์ ครั้นพระองค์ได้ทรงฟังจึงตรัสประภาษตอบ ว่าซึ่งท่านจะมาหมายมอบเมืองเจตรา
ฐให้แก่เราในครั้งนี้ เราก็มิได้ยินดีที่จะเสวยศิริสมบัติในนคร ด้วยว่าชาว
เชตุดรเขาแค้นเคืองทูลให้เนรเทศ ท่านจะมามอบนคเรศให้ครอบครอง พระนครทั้งสองสิเป็นราชสัมพันธมิตร ก็จะเกิดวิกล
วิปริตร้าวฉาน จากจารีตบุราณแต่ปางก่อน จะไม่สมัครสโมสรเสียประเพณี จะเกิดมหากาหลโกลีเดือดร้อน ทุกไพร่ฟ้าประชากร
ทั้งสองฝ่าย ต่างๆ ก็จะมุ่งหมายประทุษกัน ก็จะเกิดมหาพิบัติไภยันต์ไม่มีสุข เหตุด้วยเราผู้เดียวจะมาทําทุกข์ให้ท่านทั้งปวง ปฏิ
คฺคหิตํยํทินฺนํ อนึ่งสมบัติอันใดในเมืองหลวงเจตราฐ ซึ่งท่านทั้งหลายมายอมอนุญาตยกให้ เราขอคืนถวายไว้เสวยสุข ท่านจงอยู่
นฤทุกข์อย่ามีภัย อันตัวเรานี้ก็จะลาไปยังวงกต จะประพฤติพรหมพรตอิสีเวศ เชิญท่านช่วยแนะแนววิถีทุเรศให้เราจร ไปยังวงกต
สิงขรโน้นเถิด
(5) เจตราชาโน อันว่าพระยาเจตราชทั้งหลาย ทูลเบี่ยงบ่ายจะเชิญเสด็จไว้ครั้นท้าวเธอมิยอมตามพระทัยก็สุดคิด
จึงทูลเชิญเสด็จบรมบพิตรให้ประเวศพระนคร หวังจะให้เสวยสุขไสยากรเกษมอาสน์ ต่อเวลาพระสุริยวโรภาสจึงค่อยครรไล
ท้าวเธอก็ถ่อมพระองค์ว่าเข็ญใจไร้ยศลดศักดิ์ มิได้เสด็จเข้าไปในสํานักพระพารา สาลํ อลงฺกริตฺวา พระยาเจตราชจึงจัดแจง
ตกแต่งศาลาที่สถิต ผูกม่านมิดเวียนวง แล้วแต่งที่ศิริสยนะผจงพิจิตรอาสน์ ให้ท้าวเธอไสยาสน์ในราตรี พร้อมด้วยดุริยางคเภรี
มโหระทึก แตรสังข์ประโคมคึกประจํายาม อัจกลับประทีปตามแสงสว่าง บรรดากษัตริย์และแสนเสนางคนิกรจตุรงค์ ก็ห้อมล้อม
พระองค์อยู่แออัด ตราบเท่าพระสุริยะจํารัสรุ่งวโรภาส จึงทูลเชิญเสด็จบรมบาทให้สรงสุคนธ์ธาร แล้วถวายพระกระยาหารรส
โอชา ให้ท้าวเธอเสวยโภชนาสําราญพระทัย แล้วเชิญเสด็จครรไลล่วงลีลาศ จากพระนครเจตราฐด้วยดิเรกยศ โดยลําดับสถลวิถี
กําหนดสิบห้าโยชน์ระยะดง พอบรรลุถึงประเทศทางตรงประตูป่า เมื่อจะทูลแนะแนววนาสิงขรเขตประเทศหิมพานต์ ก็กล่าวเป็น
สาระพระคาถาว่า
ตคฺฆ เต มยมกฺขาม ฯลฯ อุญฺฉาจริยาย อีหถาติ
เดิน
ขึ้น
เดิน
ขึ้น
เดิน
ขึ้น
เดิน
ขึ้น
เดิน
เดิน
กัณฑ์วนปเวสน์ http://www.mahachat.com/index.php/kan-4?tmpl=component&...
3 of 5 26/5/2559 19:38

4. (6) ราชาสิ ข้าแต่พระยอดฟ้าสากลเกศกษัตริย์ อันจะทรงปริวัติอิสีเวส ข้าพระบาทจะแนะแนววนาดรทุเรศระยะ
ไพร เอส เมาะ เอโส ปพฺพโต นั่นคือขุนเขาใหญ่สูงเสมอเมฆ แลวิเวกเป็นหว่างเวิ้งเชิงชั้นช่องเป็นปล่องเปลว ละหานเหวและหุบ
ห้วยตรวยโตรก ชะโงกงํ้าถํ้าชะวากวุ้งหว่างภูผา เสโล ล้วนศิลาเลื่อมลายเป็นหลายสี บ้างก็ขาวเขียวขจีดําแดงแสงมอหมึกหม่น
หมอกเมฆสลับกัน บ้างก็เป็นแสงสีสุวรรณเลื่อมเหลืองเรืองโรจน์ บางแห่งก็เป็นแสงวิเชียรชวงโชติชัชวาล บ้างก็เป็นสีรัตน์
ประพาฬไพฑูรย์ปัทมราช เป็นสายรุ้งพุ่งฟาดผสานแสงสุกส่องสว่างฟ้า บ้างก็เป็นสีโมรารายระดับ ดูวะวาบวับจับแสงสุริยวโร
ภาส เล่ห์บุคคลเอาแก้วมาดาษประดับไว้ พระพุทธเจ้าข้า โน่นก็พฤกษาสูงไสวแลเป็นพุ่มๆ เขียวชอุ่มขจิตขจี ดูดังเอาฉัตรนิลมณี
มากางกั้น แลเป็นจังหวะระยะชั้นอยู่เรียงราย รุกขชาติทั้งหลายล้วนทรงผกามาศ ผลดกดาษดูตระการ กอปรด้วยสุคนธชาติอัน
หอมหวานฟุ้งขจรตระหลบกลบจังหวัดวนาเวศ ทรงสุคนธรสวิเศษสิบประการ คนฺธมาทโน จึงเรียกนามตามโลกโวหารให้เห็น
เหตุ ชื่อว่าขุนศิขเรศคันธมาทน์คิรีรมย์ ย่อมเป็นที่ทิพยอุดมพิมานมาศ หมู่อมรเทวราชสุราฤทธิ์พิทยาธรกินนรคนธรรพ์ ถ้าจะนับ
ก็มากกว่าหมื่นพันที่จะคณนา อุชุ ํ เยนุตฺตรา มุโข พระพุทธเจ้าข้า เชิญพระบาทเสด็จลีลาศโดยทิศอุดร ก็จะถึงเขาวิบุลสิงขรคีรี
มาศ แล้วจะได้ทรงชมอรัญรุกขชาติที่เชิงผา บ้างก็ทรงสาขาเกี่ยวกระหวัด ยามเมื่อพระพายรําเพยพัดก็ประสานกันเสียดสีเสียง
เสนาะก้องทั้งกลางป่า นที ทิสฺวา แล้วจะได้ทอดพระเนตรเห็นแม่นํ้าเกตุมดี อันไหลมาแต่ท่อธารคิรีห้วยละหานผา มจฺฉอากิณฺณํ
อันอาเกียรณ์ไปด้วยเต่าปลานี่หลากหลายว่ายเวียนวนในวารี สุปติตฺถํ มีท่าก็ดีที่ก็ราบถึงจะกินอาบก็เกษมสําราญจิตระรื่นรมย์ นิ
โครธํ แล้วจะได้ทรงชมมหานิโครธไทรใหญ่ใบชิดชัด รากเกี่ยวกระหวัดกับแผ่นศิลา ล้วนแต่ทรงสาขาเขียวขจี แล้วจะได้ทอด
พระเนตรชมซึ่งนาลีกบรรพต ทิชคณากิณฺณํ อันปรากฏไปด้วยปักษาร้องส่งเสียง ทั้งหมู่กินนรกินรีเรียงก็ร่ายร้อง ส่งสุรเสียง
เสนาะก้องในกลางไพร ล้วนแต่ทรงลักษณะวิไลลอออ่อน บ้างก็รําฟ้อนกระหยับหางย่างเหยียบบนเนินผา ทั้งหมู่สกุณานิกรก็รํ่า
ร้อง บ้างก็จับจ้องร้องอยู่แจ้วๆ จํานรรจา ตามภาษาประสานเสียง บ้างก็มองเมียงหมายคู่ ทั้งดุเหว่าเคล้าคู่ก็คูขัน บ้างก็หกหันโหน
ห้อยเห็นแต่ตัว บ้างก็เป็นสีหมึกมัวหมอกหม่น บ้างก็แดงดําดูขําขนสลับสี ทั้งสัตวาโนรีร้องระงมดง เหล่าสกุณาราชหงส์เห็น
วิเศษ หมู่สกุณมยุเรศรําแพนหาง เหล่าคณายางย่างเยื้องย่อง กะเรียนร้องก้องกังวานไพร สาลิกาจับไม้แล้วมองเมียง ร้องประกาศ
เสียงดังเสียงคน การเวกบินบนอัมพระประเทศ ส่งสุรเสียงวิเศษเสนาะในโพยมมาศ ดังว่าเสียงพิณพาทย์ชาวสุราลัย พระองค์ได้
ทรงฟังก็จะเพลินพระทัยละเลิงหลง แล้วจะได้ทรงชมซึ่งสระโบกขรณี นํ้านั้นใสสีบริสุทธิสะอาด ปทมุปฺปลสญฺฉนฺนํ อัน
เดียรดาษไปด้วยปัญจปทุมชาติบานสลอน ฟุ้งขจรไปด้วยเกสรรสเรณู เหล่าแมลงภู่บินมาเชยซาบอาบเอาสาโรชร่อนไปทํารัง
พระองค์ก็จะได้ทรงฟังในราวไพร แล้วเสด็จครรไลโดยทิศอุดร ก็จะบทจรเข้าสู่ป่าระหงดงใหญ่ไพรพนม ควรที่จะสร้างพระ
อาศรมในสถานที่นั้น ก็จะเกษมสันติ์เป็นบรมสุขสําราญ อยู่ในป่าหิมพานต์นั้นแล ฯ
(7) เจตราชาโน อันว่าพระยาเจตราชทั้งหลายทูลถวายมรรคา แล้วจึงเรียกพรานป่าเจตบุตรผรุสทารุณอันหยาบช้า
สั่งให้เป็นพนักงานรักษาทวารหิมพานต์ แล้วมีพระราชโองการมอบเวรบังคับขาด ถ้าเห็นผู้ใดแปลกประหลาดจงฆ่าเสียให้สิ้น
ชีพ สั่งแล้วก็รีบไปตามส่งสิ้นหนทางสิบห้าโยชน์ ต่างพระองค์ก็น้อมเศียรศิโรตม์ลงอภิวาท ทูลลาบรมบาทคืนเข้าพระนคร
เวสฺสนฺโต ราชา ส่วนสมเด็จพระเวสสันดรบวรราชชินวงศ์ ทรงพาขัตติยะทั้งสามพระองค์ล่วงลีลาศ ก็ลุถึงขุนเขา
คันธมาทน์คิรีรมย์จึงเสด็จเข้าหยุดพักบรรทมระงับร้อน แล้วท้าวเธอก็เสด็จบทจรตามเชิงเขาวิบุลบรรพต โดยลําเนาพนัสกําหนด
ระยะดง แล้วท้าวเธอก็เสด็จลงสรงกระแสสินธวนที ในแม่นํ้าเกตุมดีสําราญพระทัย จึงนายพเนจรพรานไพรที่เที่ยวอยู่ในป่า
ถวายมังสะกับนํ้าผึ้งสดรสโอชาเป็นบรรณการ ท้าวเธอก็พระราชทานปิ่นทองปักพระโมลี แล้วทรงพาพระมเหสีกับสองดรุณราช
เสด็จโดยตําแหน่งวนาวาสวิถีเถื่อน มีแต่สามกษัตริย์เป็นเพื่อนพเนจร ในพนัสสิงขรนั้นแล
(8) ภิกฺขเว ดูกรสงฆ์ผู้ทรงศีลสังวรอินทรีย์ สมเด็จท้าวสุชัมบดีเทวราชสุราฤทธิ์ จึงตรัสสั่งให้พระเวสสุกรรมมา
นฤมิตพระอาศรมสถาน พร้อมด้วยเครื่องดาบสบริขารบรรพชิตพิธี ถวายพระจอมโมลีวรราช ฝ่ายพระเวสสุกรรมก็อภิวาทรับเท
วบัญชา มานฤมิตพระอาศรมบทในเวิ้งหว่างวงกตศิขเรศ แล้วบันดาลพาลมฤคในหิมเวศให้หลบลี้ปลาตไปไกลได้สามโยชน์
แล้วบันดาลสัตว์ที่ส่งเสียงเสนาะโสตให้ร้องประสานเสียงถวายใกล้พระอาศรม แล้วบันดาลให้รื่นรมย์ไปด้วยดงดอกไม้ ฟุ้งขจร
ไปด้วยเกสรรสสุคนธา อกฺขรานิ ลิขิตฺวา แล้วจารึกอักขระไว้กับใบทวาร อนฺตรธายิตฺวา ก็อันตรธานสู่เทวสถานสุราลัย เวสฺสนฺต
โร ราชา ฝ่ายสมเด็จบรมไทพุทธชินวงศ์ ทรงดําเนินข้ามคิริยขุนเขาเขินเขื่อนขัณฑ์ ล้วนแต่รุกขอรัญเรียงสล้างแลละลานตา พอ
พระสุริยาเธอเยี่ยมยอดยุคันธเรศ ก็เสด็จถึงทิพยอาศรมนิเวศน์วนาลัย ทอดพระเนตรเห็นอักขระ ก็ทราบพระทัยว่าท้าวสหัสนัยน์
สร้างถวาย โอมุญฺจิตฺวา จึงทรงเปลื้องเครื่องสุภาภรณ์จากพระกาย ค่อยสบายพระทัยด้วยสมพระราชประสงค์ ปพฺพชิตฺวา ท้าวเธอ
ก็ทรงอุดมบรรพชาเพศ งามดุจท้าวกมเลศผู้ทรงฌาน มทฺที เทวี ส่วนสมเด็จพระเยาวมาลย์มเหสี ก็ทรงผนวชเป็นดาบสินีเจริญวัตร
แล้วให้สองดรุณหน่อกษัตริย์ทรงบรรพชา มทฺที สพฺพงฺคโสภณา สมเด็จพระมัทรีผู้ทรงศรีสุนทรลักษณวิลาส จึงกราบทูลละออง
บาทพระภัสดา ว่าจะทรงพระกรุณาข้าพระบาท จะขอรับพระราชทานเก็บผลรุกขชาติมาปฏิบัติ พระองค์อย่าได้เคืองขัดพระ
อัธยาศัย จงพระราชทานให้สําเร็จความปรารถนาในครั้งนี้ เวสฺสนฺตโร ราชา อันว่าสมเด็จพระเวสสันดรราชฤษี ทรงประสาท
พระพรให้แก่พระมัทรีแล้วจึงตรัสประภาษเล่า ว่า ภทฺเท ดูกรพระเยาวยอดขัตติยกัญญา เรานี้สิทรงบรรพชาเพศอันอุดม ผิดเวลา
ขึน
เดิน
ขึ้น
เดิน
ขึ้น
เดิน
ขึ้น
กัณฑ์วนปเวสน์ http://www.mahachat.com/index.php/kan-4?tmpl=component&...
4 of 5 26/5/2559 19:38

5. แล้วอย่าได้มาสู่พระอาศรม พระมัทรีก็น้อมสิโรตม์ลงบังคมรับสั่งสาส์น แล้วก็อุ้มสองดรุณราชกุมารเข้าสู่พระอาศรม ทรงเจริญ
จตุพรหมเมตตาฌาน เสวยสุขสําราญในพระอาศรมนิราศภัย อรุณุคฺคมเน ครั้นพระสุริโยทัยเธอส่องแสงจํารัสรุ่งวโรภาส ส่วนสม
เด็จพระมัทรีศรีรัตนราชกัญญา พระนางก็ทรงจัดหานํ้าใช้และนํ้าฉัน ไม้สีพระทันต์ถวายบรมบาท แล้วก็แผ้วกวาดพระอาศรม
บังคมลามาประโลมพระลูกเล่า จูบกระหม่อมจอมเกล้าแล้วรับขวัญ ว่าเจ้าแม่เอ่ย แม่ลูกได้เห็นหน้ากันเมื่อยามยาก พระชนนีนี้จะ
จากเจ้าเข้าไปป่า แก้วกัณหาอย่าเล่นให้ไกลพี่ พ่อชาลีจงระวังน้อง อย่าละให้คะนองเล่นแต่ลําพัง ครั้นตรัสสั่งพระลูกทั้งสองแล้ว
นางแก้วก็จัดหาสาแหรกและขอคาน กระเช้าสานทรงหาบ เสวยพระอัสสุชลพิลาปเข้าสู่ป่าพระหิมพานต์ เที่ยวเสาะแสวงหามูล
ผลาหารในหิมวันต์ ครั้งเวลาสายัณห์ก็กลับมายังพระอาศรม ปลอบประโลมให้พระลูกเสวยนมแล้วก็ลีลาศ พาสองดรุณราชลง
สรงพระคงคา ประดับประดาพระลูกทั้งสองแล้ว ก็พาพระลูกแก้วเข้าสู่พระอาศรมสถาน สี่กษัตริย์เสวยมูลผลาหารเลี้ยงพระชนม
ชีพค่อยวัฒนา ในบรรณศาลานั้นแล
(9) ภิกฺขเว ดูกรสงฆ์ผู้ทรงศีลสมาธิปัญญา เวสฺสนฺตโร ราชา อันว่าพระจอมจักรพาฬพิภพสีพี ปญฺจ สีลานิ ทรง
รักษาเบญจางคิกพิธีศีลาจาร ทรงพระเจริญจตุพรหมวิหารแสนสุขวิเศษ บรรดาสรรพสัตว์ทั่วทั้งขอบเขตก็สิ้นพยาบาท ชวนกัน
อภิวาทถวายพร ทั้งปักษาทิชากรก็ส่งเสียงสรรเสริญพระบารมี เต จตฺตาโร ขตฺติยาอันว่าบรมกษัตรากษัตรีทั้งสี่พระองค์ ทรง
บรรพชาเพศในหิมเวศวงกต สตฺต มาเส ก็กําหนดได้เจ็ดเดือนไม่เคลื่อนคลา อิติ เมาะอิมินา ปกาเรน ด้วยประการดังนี้แล ฯ
วนปฺปเวสนกณฺฑํนิฏฺฐิตํ
ประดับด้วยพระคาถา ๕๗ พระคาถา
เอวํก็มีด้วยประการดังนี้แล ฯ
(พิณพาทย์ทําเพลงพระยาเดิน)
เดิน
ขึ้น
กัณฑ์วนปเวสน์ http://www.mahachat.com/index.php/kan-4?tmpl=component&...
5 of 5 26/5/2559 19:38