2. กัณฑ์ที่ ๒ หิมพานต์ ๑๓๔ พระคาถา

1. หมวด: ต ้นแบบเทศน์มหาชาติ ๑๓ กัณฑ์ ๑,๐๐๐ พระคาถา
เผยแพร่เมื่อ วันศุกร์, 30 สิงหาคม 2556 16:54
เขียนโดย manop
ฮิต: 19511
กัณฑ์ที่ ๒ หิมพานต์ ๑๓๔ พระคาถา
พระมหาชุมพล โชติพโล
พระนิพนธ์ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
-------------------------------
อิติ สา วเร คเหตฺวา ตโต จุตา มทฺทรญฺโญ อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺติ ฯ ชายมานาย จนฺทนจุณฺเณน ปริปฺโผสิเตน วิ
ย สรีเรน ชาตตฺตา เตนสฺสา นามคฺคหณทิวเส ผุสฺตีเตฺวว นามํกรํสุ ฯ สา มหนฺเตน ปริวาเรน วฑฺฒิตฺวา โสฬสวสฺสิกกาเล อุตฺตมรูป
ธรา อโหสิ ฯ
(1) สา ผุสฺตี อันว่าสมเด็จพระผุสดี ผู้ทรงศรีสุนทรเลิศลักษณา วเร คเหตฺวา ครั้นได้รับพระราชทานซึ่งทศ
วรพรสิบประการ อันท้าวมัฆวานประสิทธิ์ให้ จวิตฺวา ก็จุติจากสุราลัย ลงปฏิสนธิในมาตุคัพโภทรบวรราชวงศ์ องค์อัครมเหสี
ขึ้น
กัณฑ์หิมพานต์ http://www.mahachat.com/index.php/kan-2?tmpl=component&...
1 of 6 26/5/2559 19:43

2. ตระกูลเกศกษัตริย์มัททราช ทสมาสจฺจเยน ถ้วนทศมาสประสูติพระราชกุมารี สรีเรน ชาตตฺตา ผิวพรรณฉวีวรรณพระองค์ ประดุจ
หนึ่งทรงเฉลิมลูบด้วยแก่นจันทน์ ญาติกุลา พระประยูรญาติทั้งหลายนั้นถวายพระนามชื่อว่าผุสดี ก็สมมูลปณิธีอันตั้งไว้ โสฬส
วสฺสิกกาเล ครั้นพระชนม์ได้สิบหกปี ก็ได้เป็นองค์เอกอัครมเหสีสมเด็จพระเจ้ากรุงสญชัย ผู้เสวยสิริมไหสุริยราชสมบัติ เป็นจอม
ขัตติยพงศ์ผ่านพิภพสีพี
สกฺโก เทวราชา ส่วนสมเด็จท้าวโกสีย์สหัสนัยน์เทวราช รําพึงถึงพระพรที่ประสาทแก่พระผุสดี พระพรทั้ง
เก้านี้ก็สําเร็จแล้ว ยังแต่พระลูกแก้วที่พระนางเธอปรารถนา ควรอาตมาจะประสิทธิ์ให้ สนฺติกํ คนฺตฺวา ก็เสด็จครรไลสู่ทิพยวิมาน
อันเป็นนิวาสนสถานหน่อพุทธางกูร ครั้นถึงจึงบังคมทูลอาราธนา พร้อมด้วยเทพยดาทั้งหกหมื่น ก็ชวนกันชมชื่นรับปฏิญาณ
ส่วนพระโพธิสัตว์ก็จุติจากทิพยสถานพิมานมาศ ทรงเสวยปฏิสนธิชาติในครรภ์พระผุสดี พระนางเธอก็เปรมปรีดิ์ทุกเวลา สพฺเพ
เทวคณา ฝ่ายฝูงเทพยดาทั้งนั้น ก็จุติจากสวรรค์พิมานมาศ ลงสู่ครรภ์ภริยาอํามาตย์ทั้งหกหมื่น ก็พร้อมวันทันคืนและเวลา ด้วย
หน่อพระศาสดาเจ้านั้นแล ฯ
(2) สา ผุสฺตี อันว่าสมเด็จพระผุสดี ผู้เป็นจอมนารีราชวงศ์ทสมาเส ธารยิตฺวา เมื่อพระนางเธอทรงพระครรภ์ถ้วน
ทศมาส ปรารถนาจะประพาสชมพระนคร จึงทูลวอนพระภรรดา ท้าวเธอก็ทรงพระกรุณาให้ตกแต่งนคเรศ เหมือนทิพยนิเวศน์
สุราลัยมโหฬาร ให้ทรงสีวิกากาญจนประดับ เป็นสีแสงสุวรรณวาบวับระยับตา พร้อมไปด้วยตระกูลราชกัญญาแห่แหนเป็นขนัด
ธงชัยมยุรฉัตรพัดโบกบังแสงพระสุริยามาศ เสียงดุริยางค์พิณพาทย์ฆ้องกลองนฤนาทประโคมแห่เป็นคู่ๆ ดูสะพรั่ง ปุรํ ปทกฺขิณํ
ประทักษิณเวียนรอบพระพารา เวสฺสานํ วีถิยา ตามมรรคาถนนหลวง ที่พ่อค้าทั้งปวงประชุมกันมิได้ขาด กมฺมชฺชวาตา ลม
กัมมัชวาตประพาสผัน ทรงประชวรพระครรภ์ดูอนาถ ฝ่ายพระประยูรญาติแวดล้อมเป็นขนัด นางกษัตริย์ก็ประสูติพระราชกุมาร
ในสถานที่นั้นแล
ตโต จุตา สา ผุสดี ฯลฯ สิเนรุวนวฏํสกาติ
(3) มหาสตฺโต อันว่าพระบรมพุทธพงศ์โพธิญาณ เสด็จจากอุทรสถานพระมารดา อกฺขีนิ อุมฺมิเลตฺวา ลืมพระเนตร
ทั้งซ้ายขวาเหยียดพระกร จึงทูลวอนพระมารดาว่า อมฺม ข้าแต่พระแม่เจ้า ยํ กิญฺจิ ธนํ ทรัพย์อันใดของเราที่บรรดามี พระลูกนี้
จะบําเพ็ญทาน ได้ทรงฟังก็บันดาลอนาถนัก จึงส่งทรัพย์ให้แก่พระลูกรักพันตําลึง จึงว่าพ่อ ถ้าพ่อพึงชอบฉันใด เจ้าจงให้ตาม
ปรารถนา พระโพธิสัตว์ตรัสด้วยพระมารดาก็ปรากฏ ชาติเป็นมโหสถเวสสันดร กิติศัพท์ก็ขจรกัมปนาท ครั้นเมื่อปัจฉิมชาติก็
เหมือนกัน เป็นมหัศจรรย์จุฬาโลกเลิศพสุธา สพฺเพ ขตฺติยา ฝ่ายพระประยูรวงศาสโมสร นามํ กรึสุ จึงถวายพระนามว่า
เวสสันดร เหตุพระสูติกลางพระนครตรอกพ่อค้า เอกา กเรณุกา ยังมีนางกุญชรคชาชาติฉัททันต์เถื่อนเที่ยวอยู่ในกลางอากาศ ก็
พาบุตรขาวบริสุทธิ์ดังไกรลาศเลิศล้น มาไว้ในโรงช้างต้นเป็นมงคลราชคชาธาร แล้วก็คืนยังสถานวนาเวศน์ สพฺเพ ชนา อันว่า
ประชาชนชาวพิไชยเชตอุดร จึงให้ชื่อกุญชรปัจจัยนาเคนทร์ ควรจะเป็นศรีสง่างามพระนคร เพราะเกิดเป็นปัจจัยแก่พระ
เวสสันดรมหาสมมติวงศ์ ฝ่ายบรมพงศ์วรราช ท้าวเธอก็ประสาทพระนม ทรงศรีสวัสดิอุดมเลิศลักษณนารี หกสิบสี่ถ้วนสมบูรณ์
ประทานให้ประโลมเลี้ยงพระลูกเจ้าทุกเวลา สหชาตทารกา ถึงทารกที่เกิดพร้อมด้วยพระลูกรัก สมเด็จพระจอมปิ่นปักก็ประทาน
นางนมทุกตัวคน แล้วประทานเครื่องต้นอลังการ สําหรับพระกุมารบรมราชวงศ์อันเลิศแล้ว แต่ล้วนแก้วกาญจนมณี หน่อพระ
ชินสีห์โมลีโลก พระทัยนั้นปรารถนาจะข้ามโอฆสงสาร มิได้ย่อหย่อนที่จะบริจาคมหาทาน เมื่อพระชนมานได้สีห้าพระวรรษา
โอมุญฺจิตฺวา จึงทรงเปลื้องเครื่องปิลันธนาจากพระองค์ทรงประสาทให้ แก่พระนมกํานัลในทุกถ้วนหน้าสิ้นวาระเก้าครั้ง ด้วย
พระทัยท้าวเธอหวังพระโพธิญาณ ในอนาคตกาลนั้นแล
(4) โส โพธิสตฺโต สมเด็จพระบรมหน่อพุทธางกูร เมื่อพระชนมานบริบูรณ์แปดพระวรรษา เสด็จสถิตแท่นบวร
มหาไสยาสน์ ปาสาทวรคโต ในปราสาทรัตนพิมานทอง จินฺเตสิ จึงทรงพระดําริโดยคลองพุทธภูมิภาคพระโพธิญาณ ว่าอาตมา
บริจาคทานอลังการรัตนวิภูษิตประเสริฐ ก็เป็นพาหิรกทานอันลํ้าเลิศควรจะเลื่อมใส โกจิ ยาจโก ถ้าแลว่ายาจกผู้ใด จะปรารถนา
ดวงหทัยเนื้อเลือด ก็จะฉะเชือดบริจาคให้เป็นทาน จะแลกเอาพระโพธิญาณอันยอดยิ่ง ครั้นพระองค์จํานงนิ่งนึกจะให้อัชฌัตติก
ทาน ก็บังเกิดมหัศจรรย์บันดาลในบัดดล มหาปฐวี อันว่าพื้นพระธรณีก็เกิดจลาจลกัมปนาท สิเนรุปพฺพตราชา ทั้งพระยาเขา
สิเนรุราชสัตตภัณฑ์คีรีเรียง ดุจเอนเอียงล้มลู่ทะลาย วิชฺชุลตา เสียงฟ้าประภาสสายสะเทื้อนสะท้าน สกลพิภพหิมพานต์ก็บันลือ
พิลึกลั่น สัตว์จตุบาททวิบาทก็ผาดผันแซ่ซ้องเสียงสะทึกสะท้าน อากาศก็บันดาลเป็นเมฆหมอกมืดมัวทั่วสกลมหามงคลจักรวาล
สาคโร ทั้งสาครก็บันดาลเป็นละลอกคระโครมครึกกึกก้องโกลาหล ปลาติมิงคลมัจฉาก็ดําด้นพ่นนํ้าเป็นฟองฝอย เหราลอยล่อง
ฉวัดเฉวียนเวียนว่ายคล้ายๆ ตามคลื่นฝืนฟัด มังกรสะบัดโบกหางวางวู่เข้าเพิงผา มจฺฉกจฺฉปา เต่าปลาก็ดําโดดดิ้นแล่นกระแสสิ
นธุ์สายสาคร ภุชงค์ชูเศียรสลอนตามกระแสชลพ่นนํ้าเป็นฝอยฟอง ช้างนํ้าก็คะนองลองงวงและเงยงา สพฺเพ เทวา ทั้งเทพยเจ้าใน
เดิน
เดิน
เดิน
ขึ้น
เดิน
เดิน
ขึ้น
กัณฑ์หิมพานต์ http://www.mahachat.com/index.php/kan-2?tmpl=component&...
2 of 6 26/5/2559 19:43

3. ชั้นฉกามาพจรโสฬสพิมานทุกอมรสถานเทเวศร์ ในขอบเขตขุนเขาทุกแหล่งหล้า ก็โปรยทิพยรัตนมาลาสุมณฑาร ร้องซร้อง
สาธุการอํานวยพรแก่พระเวสสันดรนั้นแล
(5) โพธิสตฺโต อันว่าพระบรมราชพุทธพงศ์ผู้ทรงญาณ ครั้นพระชนมานเจริญรุ่นสิบหกปี ทรงพระลักษณราศี
พร้อมมูล ทั้งพระบารมีก็เพิ่มพูนผุดพุ่ง ดุจจันทร์จํารัสรุ่งในนภา ทั้งพระปรีชาก็เชี่ยวชาญ สิปฺปานํ นิปฺผตฺติ รู้ศิลปะศาสตร์สิบ
แปดประการก็เสร็จสิ้น สญฺชโย ส่วนสมเด็จกรุงสญชัยนรินทร์ปิ่นพิภพพสุธา พระทัยท้าวเธอปรารถนาจะมอบเวน ซึ่งศิริรัตน
ราเชนทร์แก่พระลูกรัก จะให้เป็นจอมปิ่นปักพระพารา มทฺทํ อาเนตฺวา จึงนํามาซึ่งพระมัทรี ผู้ทรงศรีสวัสดิ์อุดมเลิศลักษณกัญญา
เป็นตระกูลธิดามาตุลราชวงศ์ ท้าวเธอก็ทรงราชาภิเศกเป็นเอกองค์อัครมเหสี ประทานราชกุมารีพระกํานัลหมื่นหกพันพระองค์
นาง พื้นสาวๆ สวยสําอางอันอย่างยิ่ง แล้วมอบมิ่งมไหศวรรย์ให้สืบศรีสุริยสันตติวงศ์ดํารงราชประเพณี ฝ่ายหน่อพระชินสีห์
เสวยสวัสดิ์โภไคยเป็นจอมฉัตรพิชัยสีพี ทานํ ปวตฺเตสิ ท้าวเธอก็เปรมปรีดิ์ที่จะบริจาคทานมิได้ขาด จึงให้อํามาตย์ทําฉทานศาลา
ทานํ ปวตฺเตตฺวา ให้จัดแจงทั้งเงินทองเสื้อผ้า ราชวัตถาภรณ์พรรณแพรม้วนมุ้งม่านกาญจนมณี สรรพภัณฑ์เครื่องดีอันมีค่า ตาม
แต่จะปรารถนาแล้วยกให้ แก่ยาจกเข็ญใจทุกถ้วนหน้า ท้าวเธอทรงพระราชศรัทธามิรู้สิ้น ดุจพื้นพระธรณินทร์อันหนาหนัก เป็น
ที่บํารุงรักแก่ไพร่ฟ้า มทฺที สพฺพงฺคโสภณา ส่วนนางพระยามัทรีเจ้าก็ทรงพระครรภ์ อุทรนั้นมิได้คลาดเคลื่อนถ้วนสิบเดือนจึง
ประสูติพระลูกยา พระญาติวงศารับด้วยข่ายทองอันบริสุทธิ์ จึงถวายพระนามราชบุตรชื่อว่าชาลี แล้วพระมัทรีเธอทรงพระครรภ์
คํารบสอง ประสูตินางน้องราชธิดา พระญาติวงศาก็รับรองด้วยหนังหมี ถวายพระนามราชบุตรีชื่อว่ากัณหาชินานาฏ เวสฺสนฺต
โร ราชา อันว่าพระเวสสันดรบวรราชวงศ์ผู้ดํารงพิภพพสุธา ครั้นเวลาพระสุริยาอรุณรุ่งจํารัส บรมกษัตริย์เสด็จทรงมหามงคล
รัตนวิภูษิตประเสริฐสถาวร ทรงพระยาเศวตกุญชรช้างพระที่นั่งอันเลิศแล้ว ประดับด้วยแก้วกาญจนมณีสีสลับ แสงวะวาบวับ
ระยับตา พร้อมด้วยสหชาตโยธาแห่ห้อมจอมกษัตริย์เสด็จยังโรงทาน พระทัยท้าวเธอเกษมศานต์โสมนัสเปรมปรีดิ์ ทรงกุญชร
หัตถีทอดพระเนตรทุกโรงทานศาลา ในกาลนั้นแล
(6) ตทา กาเล ในกาลเมื่อพระเวสสันดรอดุลดวงกษัตริย์ท้าวเธอเสวยสมบัติมโหฬาร กิตติศัพท์ก็สะท้านทั่วสกล
พิภพธานีกรุงกษัตริย์ พอเมืองกลิงคราษฐ์มาเกิดวิบัติข้าวแพง ทั้งฝนก็แล้งมิได้ตกทั่วประเทศ สสฺสานิ ข้าวกล้าทั้งหลายก็ตายทุก
นิคมเขตแว่นแคว้น ประชาชนก็ยากแค้นแสนกันดาร อดอาหารจนซูบผอม จึงชวนกันประชุมพร้อมหน้าพระลาน ร้องทูลสาส์น
อุปกาศ พระเจ้ากลิงคราชได้ทรงฟังคําประชาชน ว่าแค้นเคืองขัดสนด้วยความอด ท้าวเธอก็ทรงรักษาอุโบสถสิ้นกําหนดเจ็ดวัน
วสฺสํ นาสกฺขิ ฝนนั้นก็มิได้ตกต้อง สพฺเพ นาครา ประชาชนชวนกันร้องประกาศสาส์นว่า เทว ข้าแต่พระองค์ผู้ทรงผ่านพิภพ
พารา เวสฺสนฺตโร ราชา ยังมีมหาสมมติราชวงศ์ทรงพระนามพระเวสสันดรยอดกษัตริย์ เสวยสมบัติในกรุงไกรพิชัยเชตอุดร ท้าว
เธอมีคชกุญชรเลิศแล้วเป็นช้างแก้วมหามงคลอันลํ้าเลิศสพฺพเสโต ขาวประเสริฐดังไกรลาสคีรี อารุยฺห ครั้นคนขึ้นขับขี่ไปสู่คาม
นิคมใดๆ ทุกประเทศ วสฺสํ วสฺสิ ฝนนั้นก็ตกลงทุกขอบเขตแหล่งหล้า ขอพระองค์จงจัดหาพราหมณ์ผู้ฉลาด ให้ไปสู่พิชัย
ราชธานี ขอคชสารศรีสวัสดิ์มงคล แด่พระจอมพสุธาดลเวสสันดร ท้าวเธอก็จะพระราชทานคชกุญชรมากรุงศรี ฟ้าฝนก็จะตกดี
บริบูรณ์ ท้าวเธอได้ทรงฟังประชาชนทูลก็ใช้พราหมณ์ทั้งแปดคนผู้ฉลาด เต พฺราหฺมณา อันว่าพราหมณ์ทั้งแปดคนบังคมลา
แล้วก็ลีลาศไปสู่กรุงสีวิราชธานี รชสฺสิรา มีสรีรกายคลุกเคล้าด้วยเถ้าธุลีละอองผง ทานคฺคํ คจฺฉึสุ ก็ตรงไปสู่โรงทาน เพื่อจะทูล
ขอคชสารนั้นแล
(7) ตโต รตฺยา วิวสเน ในเมื่อพระสุริยรังสีอร่ามรุ่ง แสงสุวรรณผุดพุ่งผ่องพื้นทิฆัมพรวโรภาส เวสฺสนฺตโร ราชา
สมเด็จพระบรมราชรวีวงศ์พงศ์พุทธางกูรเกศกษัตริย์ปพุชฺฌิตฺวา เสด็จตื่นจากบรรจถรณ์รัตนไสยาสน์ สระสรงเสาวคนธชาติวารี
ขจรกลิ่นสุมาลีตลบองค์ อลงฺกริตฺวา ท้าวเธอก็ทรงเครื่องสรรพาภรณ์บวรวิภูษิตสังวาลวิจิตรจําหลักลาย ถมวิเชียรรายเรียงระดับ
แสงวะวาบวับวิเศษสี ทับทรวงมณีอร่ามแพร้ว สะอิ้งแก้วกาญจนประกิจกรอง สุวรรณวลัยทองธํามรงค์ มหามงกุฎอลงกฎประดับ
สําหรับกษัตริย์เสร็จแล้ว พระกรกุมพระขรรค์แก้วยุรยาตร ทรงเศวตกุญชรชาติคชาธาร พร้อมสหชาตทวยหาญแห่สะพรั่ง เสียง
ดุริยางค์ประดังประโคมขานอยู่เซ็งแซ่ เครื่องสูงแห่เป็นคู่ๆ ดูสลับสลอน พวกพลบทจรโกลาหล ฝ่ายยาจกคนจนกระเจิงจร เบียด
เสียดแทรกซ้อนกันสับสน สาละวนที่จะรับพระราชทาน ท้าวเธอก็เกษมศานต์โสมนัส ให้แจกจัดพรรณแพรม้วนมุ้งม่านกาญจน
มณี ให้แก่ยาจกตามมีมิได้เลือกหน้า เต พฺราหฺมณา อันว่าพราหมณ์มาแต่กลิงคราษฐ์ ล้วนคนฉลาดรู้อุบาย พาหา ปคฺคยฺห
ประณมนิ้วมือเหนือเศียรเกล้าแล้วร้องถวายชัย สมเด็จพระบรมโพธิสัตว์ก็ตรัสปราศรัยโดยสาระพระคาถา
ปรุฬฺหกจฺฉนขโลมาฯลฯ รฏฺฐา ปพฺพาชยนฺตุ ตนฺติ
(8) โภนฺโต พฺราหฺมณา ดูกรพราหมณ์ผู้ประพฤติพรหมเวชวิชา ท่านจักปรารถนาซึ่งสิ่งอันใด อย่าเกรงใจจงแจ้ง
อรรถ พราหมณ์ได้ฟังตรัสก็ปรีดา ด้วยสมทางท่าที่จะขอคชสาร จึงทูลว่า เทว ข้าแต่พระผู้ผ่านพิภพธรณี พระพุทธเจ้าข้า
เดิน
ขึ้น
เดิน
ขึ้น
เดิน
ขึ้น
เดิน
เดิน
ขึ้น
กัณฑ์หิมพานต์ http://www.mahachat.com/index.php/kan-2?tmpl=component&...
3 of 6 26/5/2559 19:43

4. กิตติศัพท์ข่าวเขาลือชาทุกไพร่ฟ้าประชาชน ทั่วสกลพิภพจักรวาล กระหม่อมฉานทั้งหลายมาทั้งนี้ หวังจะขอคชสารศรีสง่างาม
พระที่นั่งต้น เป็นมหามงคลอันเลิศแล้ว ทูลกระหม่อมแก้วจงให้สําเร็จมโนรถความปรารถนาแก่ข้าพฤฒาจารย์ ครั้นท้าวเธอ
ได้ทรงฟังก็ชื่นบานโสมนัส จึงตรัสว่า พราหมณ์เอ่ย เราจะให้สําเร็จความปรารถนา ตรัสแล้วก็เสด็จลงจากบรมคชาไอยเรศ ท้าว
เธอทอดพระเนตรเครื่องประดับสําหรับมหาคชสาร อลังการอันเลิศแล้ว พื้นเพ็ชรรัตนแพร้วอร่ามรุ่ง กาญจนผุดพุ่งอร่ามสี
ราชาวดีเป็นเครื่องกรอง ผ้าปกกระพองตาข่าย ทับทิมรายรัตนามาศ หลังปกลาดรัตตกัมพล ทั้งรัดประคนแก้วกรอง สุวรรณวลัย
ทองถมมุกดา ประดับสองงาอร่ามรัตน์ สายรัดพัสตร์พิจิตรถัก ผูกชนักแนบสองหู ห้อยพวงพู่ดูพิสุทธิสําอาง พร้อมด้วยบังสุริ
ยางค์เพริดพราย อภิรุมรายรัตนจามรี วาลวิชนีวิเชียรฉัตร สําหรับบรมจักรพรรดิคชาธารอันลํ้าเลิศ ช้างแก้วประเสริฐอันหาค่ามิ
ได้ ทั้งอาภรณ์วิไลหกสิ่งสรรพ ล้วนเครื่องประดับไม่นับค่า อีกทั้งนานาอลงกรณ์ สรรพคชาภรณ์ดังพรรณนา ยี่สิบสี่แสนราคา
คิดควร สิ่งของทั้งมวลและหมอควาญ สําหรับพระยาคชสารพร้อมมิได้ขาด เวสฺสนฺตโร ราชา อันว่าพระเวสสันดรราชสุริย
วงศ์ พระกรซ้ายทรงจับงวงคชไอยรา พระกรขวาทรงอุทกวารีกุณฑีทอง ท้าวเธอก็ร้องประกาศแก่อมรเทวราชทุกห้องฟ้า ให้ช่วย
อนุโมทนาคชทาน แล้วตรัสเรียกพฤฒาจารย์มิได้ช้า หลั่งอุทกธาราให้ตกลงเหนือมือพราหมณ์ ตั้งพระทัยไว้ให้งามดังดวงแก้ว
แล้วก็ออกอุทานวาจาว่า อิทํทานํอันว่าผลคชทานของข้า จงสําเร็จแก่พระสร้อยสรรเพ็ชญ์โพธิญาณในอนาคตกาลนั้นเถิด
(9) ภิกฺขเว ดูกรสงฆ์ผู้ทรงศีลสังวร ปางเมื่อพระเวสสันดรทรงประสาท พระยากุญชรราชพาหนะพระที่นั่งต้น ก็
เกิดมหาวิจลจลาจลทั่วพิภพพสุธา เต พฺราหฺมณา อันว่าพราหมณ์ทั้งหลายครั้นได้รับพระราชทาน ซึ่งพระยากุญชรคชสารศรี
พราหมณ์ทั้งปวงขึ้นขับขี่ แล้วก็ออกจากกรุงศรีพิไชยเชตอุดร สพฺเพ นาครา ฝ่ายพวกประชาชนชาวพระนครสีพี ก็กรูเกรียวเลี้ยว
ไล่ล้อมคลุกคลีสกัดหน้าแลหลังแล้วร้องว่า โภนฺโต พฺราหฺมณา ดูกรพราหมณ์กลีเหล่ากลิงคราษฐ์วิสัย เออเองไฉนจึงองอาจมา
ขับขี่คชสารศรีพระที่นั่งทรง สําหรับบรมวงศ์องค์กษัตริย์ เต พฺราหฺมณา อันว่าเหล่าพราหมณ์ที่ขับขี่คชสาร ได้ฟังอรรถก็เดือด
ดาลจึงตะคอกขู่ชาวพระนคร ว่า อยํ นาโค ช้างตัวนี้พระเวสสันดรประสาทให้ เออก็การอะไรจึงมาถาม เต ชนา ประชาชนครั้น
แจ้งความว่าท้าวเธอประสาทให้ เทวตาวิคฺคหิตา หุตฺวา เทพยเจ้าเข้าดลใจชาวพิไชยราชธานีที่รักให้พิโรธร้าวราน เหตุท้าวเธอจะ
ได้บําเพ็ญพระโพธิญาณอันยอดยาก บุตรทารบริจาคมหาทาน จึงมาบันดาลมหาชนทุกถ้วนหน้า เนคมา ทั้งชาวนิคมคามเขต
ชนบท รถิกา ทั้งนายรถราชหัตถาจารย์ ทั้งเสนาทหารอันชาญเชิงชาวพิไชยเชตอุดร สมาคตา ก็สโมสรพร้อมกันหน้าพระลาน
อุปกาสึสุ ก็ชวนกันร้องอุปกาศสาส์นแก่กรุงสญชัยบิตุราชว่า เทว ข้าแต่พระบาทบพิตรผู้ผ่านพิภพสีพี ราชปุตฺโต บัดนี้ พระ
เวสสันดรพระลูกเจ้ากระทําผิด ราชกิจประเพณีแต่โบราณ นาคํ ทชฺชา ให้พระยาคชสารคชาธารพระที่นั่งต้น เป็นมหามงคลอัน
ล้นเลิศ ขาวประเสริฐดังเงินยวง พฺราหฺมณานํ แก่พราหมณ์ทั้งปวงอันมาขอ ไม่ควรที่จะยกยอประสาทให้ คชสารนี้ไซร้ควรจะไว้
ประดับสําหรับเมือง เมื่อพระเวสสันดรท้าวเธอกระทําให้แค้นเคืองถึงเพียงนี้ ถ้าพระองค์เห็นดีจะเอาไว้ ก็เห็นว่าภัยจะพึงมีแก่
พระองค์ ครั้นท้าวเธอได้ทรงฟังก็เดือดดาล ประหนึ่งว่าเพลิงกาฬเข้าลามลน จึงตรัสแก่ประชาชนทุกถ้วนหน้า ว่า เวสฺสนฺตโร
ราชา อันว่าพระลูกรักเรากระทําผิดราชกิจประเพณี กุญฺชรํ ทชฺชา ให้คชสารศรีสง่างาม แก่พราหมณ์อันมาขอ ท่านจึงมายกยอ
หยิบเอาโทษ พากันพิโรธร้าวราน วิหญฺญเร เราจะประหารด้วยท่อนจันทน์และศาสตราหาควรไม่ ชนทั้งปวงจึงทูลว่าถ้าฉะนั้น
ไซร้ก็ควรจะเนียรเทศ ให้บําราศจากนิเวศน์กรุงแก้ว จึงตรัสว่าเวลาวันนี้ก็จวนแล้วทุเลาก่อน พรุ่งนี้จึงจะให้บทจรเสียจากบุรี มหา
นครสีพีนี้แล
ตมตฺถํฯ ปกาเสมฺโต สตฺต อาห
อุฏฺเฐสิ กตฺเต ตรมาโน ฯลฯ ยาว ทานํททามิหนฺติ
(10) ภิกฺขเว ดูกรสงฆ์ผู้ทรงศีลสังวรสิกขา สมเด็จพระบรมนราธิบดินทร์ปิ่นกษัตริย์ มีพระราชโองการตรัส
ประภาษสั่ง กตฺเต เหวยนายนักการใครนั่งอยู่นั่น ตรมาโน จงรีบด่วนไปพลันทูลสาส์นแก่พระลูกเรานั้นให้แจ้งเหตุ ปพฺพาเชสึ ว่า
จะเนียรเทศพระลูกเสียจากเมือง ประชาชนเขาแค้นเคืองด้วยให้ช้างเป็นทาน ฝ่ายนายนักการก็รีบมากราบทูลเหตุ แก่พระจอมปิ่น
ปกเกศนราธิราชว่า เทว ข้าแต่ละอองธุลีพระบาท ผู้ทรงพระคุณอันเลิศแล้ว ทูลกระหม่อมแก้วจะจากจร ด้วยชาวพระนครเขา
ขึ้งโกรธ ทั้งพระบิดาก็ทรงพระพิโรธ ด้วยช้างแก้วพระองค์ให้ไปเป็นทาน จึงตรัสใช้กระหม่อมฉานมากราบทูลเหตุ สั่งให้
เนียรเทศเสียพรุ่งนี้ ขอฝ่าธุลีจงทราบพระญาณ สมเด็จพระบรมโพธิสัตว์ขัตติยวงศ์ทรงสดับสาส์น อันนายนักการมากราบทูล
โดยมูลเหตุ ว่าไพร่ฟ้าเขาจะเนียรเทศไปสู่ป่า ท้าวเธอมิได้ท้อพระราชศรัทธาที่จะทําทาน จึงมีพระราชโองการตรัสว่า กึ เม พา
หิรกํ ธนํ อย่าว่าแต่เศวตคชาพาหิรกทานที่เราบริจาค ถึงอัชฌัตติกทานอันยอดยากที่จะยกให้ ถ้าแลมียาจกผู้ใดจะปรารถนา ซึ่ง
พาหาหทัยนัยเนตรทั้งคู่ เราก็อาจจะเชือดชูออกบริจาคให้เป็นทาน จะแลกพระโพธิญาณในเบื้องหน้า อย่าว่าแต่จะต้องปัพพา
ชนียกรรมทําโทษ ถึงไพร่ฟ้าเขาจะพิโรธรอนราญประหารชีวิต เราก็มิได้คิดย่อท้อที่จะบําเพ็ญทาน ครั้งนั้นเทพยเจ้าเข้าดลใจ
ให้นายนักการ ทูลแนะตําแหน่งวนสถานคิรียวงกต จึงตรัสสั่งนายนักการให้ช่วยทูลงดสักสองราตรี พอแต่เราได้บําเพ็ญทาน
เดิน
ย้าย
ขึ้น
เดิน
ขึ้น
เดิน
เดิน
ขึ้น
เดิน
ขึ้น
เดิน
กัณฑ์หิมพานต์ http://www.mahachat.com/index.php/kan-2?tmpl=component&...
4 of 6 26/5/2559 19:43

5. บารมีให้อิ่มศรัทธาแล้ว จะถวายบังคมลาทูลกระหม่อมแก้วจากพระนคร จะบุกป่าฝ่าดงดอนไปตามโทษ จงทรงพระกรุณาโปรด
ทุเลาก่อน ฝ่ายนายนักการชุลีกรแล้วกลับมากราบทูล แก่พระนเรศูรราชบิตุรงค์ ส่วนสมเด็จพระบรมพงศ์พุทธางกูรเกศกษัตริย์ ก็
มีพระราชดํารัสสั่งเสนาบดีให้ตระเตรียมโดยวิธีสัตตสดกมหาทาน พร้อมไปด้วยกุญชรคชสารสินธพยานราชรถ ปรากฏด้วยนาง
กษัตริย์ให้จัดทั้งทาสกรรมกรชายหญิง ทั้งโคนมประสมสิ่งละเจ็ดร้อยทุกประการ ไว้ยังโรงทานสถานนั้นแล
ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
อามนฺตยิตฺถ ราชานํ ฯลฯ น เต เหสฺสามิ ทุพฺภราติ
(11) ภิกฺขเว ดูกรสงฆ์ผู้ทรงศีลวิสุทธิญาณ เมื่อสมเด็จพระจอมมกุฎผู้ผ่านพิภพสีพี ตรัสสั่งให้แต่งทานพิธี
แล้วลีลาศ ยังปราสาทพระมัทรีศรีสุนทรลักษณะเลิศกัญญา สยนปิฏฺเฐ นิสีทิตฺวา เสด็จนั่งเหนือบวรรัตนมหาสยนอาสน์ จึงมีพระ
ราชโองการแก่พระยอดเยาวมาลย์มิ่งมหิษีว่า ยํ เต กิญฺจิ มยา ทินฺนํ อันว่าทรัพย์อันเป็นของของพี่พี่ประสาทให้แก่เจ้า อนึ่งเล่า
สรรพสมบัติอันพระน้องได้มาแต่สํานักมัททราชตระกูล นิทเหยฺยาสิ เจ้าจงมั่วมูลฝังไว้ จะได้เป็นมหานิธีขุมทองอันใหญ่ติดตาม
ตน พระมัทรีได้ทรงฟังก็ฉงนในพระบัญชา จึงทูลถามสมเด็จพระภัสดาอดุลดวงกษัตริย์ว่า ทรงพระกรุณาจะให้ฝังซึ่งสรรพ
สมบัติไว้ในที่แห่งใด จึงตรัสว่าเจ้าจงให้ซึ่งสรรพข้าวนํ้าโภชนาหารวัตถาลังการอันอุดม แก่ท่านผู้ทรงศีลสมาธิพรหมจรรยา ก็จะ
เป็นมหาสุวรรณนฤธีอันประเสริฐ สิ่งอื่นอันจะลํ้าเลิศกว่าทานนั้นหามิได้ อนึ่งพระลูกรักสองสายใจสุดสวาท เจ้าจงอย่าประมาท
ช่วยอภิบาลบํารุงรักษา ทั้งองค์สมเด็จพระราชบิดามารดาของพี่ เจ้าจงภักดีปฏิบัติอย่าให้เคืองขัดพระอัธยาศัย อนึ่งถ้าแลว่ากรุง
กษัตริย์พระองค์ใดปรารถนา จะรับเจ้าไปเป็นอัครราชกัญญายอดนาง จงประกอบกิจสัจจางคปฏิบัติ อย่าให้เคืองขัดพระราช
หฤทัย อย่าอาลัยถึงพี่ อันจะบําราศรัตนบุรีไปสู่ป่า เห็นชีวิตจะมรณาเสียเป็นมั่นคง ในพนัสแดนดงนั้นแล
(12) สมเด็จพระมัทรีศรีสุริยราชกัญญา ได้สดับสาส์นพระภัสดาวันนั้นพรั่นพระทัย ทรงพระวิมุติสงสัยเคลือบ
แคลงแหนงในพระราชโองการ จึงทูลสนองสาส์นบรมกษัตริย์ ว่า ไฉนท้าวเธอจึงตรัสฉะนี้ จะเสด็จจรลีจากพระนครด้วยกิจธุระ
ร้อนสิ่งอันใด ท้าวเธอจึงตรัสบอกโดยนัยคดีการณ์ พระมัทรีทรงทราบสาส์นจึงทูสนองพระโองการพระราชสามี ว่า นุ ไฉน
ฉะนี้พระลูกเจ้าจึงไม่โปรดเกล้าข้ามัทรี มาตรัสความไม่ดีปราศจากประโยชน์ อภูตปุพฺพํ แต่ก่อนก็มิได้เคยโปรดประภาษ
ราโชวาทเหมือนครั้งนี้ ประหนึ่งว่าข้ามัทรีนี้หินชาติใช่เชื้อราชสุริยวงศ์ จะละให้พระองค์เสด็จเดียวเปล่าเปลี่ยวในกลางไพร เนส
ธมฺโม อย่างธรรมเนียมที่ไหนพระพุทธเจ้าข้า กษัตริย์นี้ฤาจะเสด็จป่าพระองค์เดียวดังนี้เล่า ถึงพระร่มเกล้าปกเกศเสด็จทุเรศไร้ราช
สุริยวงศ์จะบุกป่าฝ่าพงไปแห่งใด ข้าพระบาทก็จะตามเสด็จไปไม่ขออยู่จะเอาชีวิตและกายนี้ไปสู้สนองพระคุณ กว่าจะสิ้นบุญข้า
มัทรี ที่จะละพระราชสามีนั้นหามิได้ แม้จะตกไร้แสนกันดาร กินมูลผลาหารต่างโภชนา ก็จะสู้ทรมานหามาปฏิบัติพระองค์ ถึง
แม้มาตรจะปลดปลงก็มิได้คิด จะเอาชีวิตนี้เป็นเกือกทองรองธุลีพระบาท แม้นมิทรงพระอนุญาตให้ตามเสด็จไป อคฺคึ อุชฺชาลยิ
ตฺวาน ข้ามัทรีก็จะก่อไฟให้รุ่งโรจน์โดดเข้าตาย เห็นว่าจะดีกว่าอยู่ให้คนทั้งหลายเขานินทา ว่ามีพระภัสดาแต่เมื่อยามสุข ถึงเมื่อ
ยามทุกข์สิไม่ทุกข์ด้วย ดีแต่จะรื่นรวยอยู่ในพระบุรี จะขอตามเสด็จจรลีไปสู้ยากเมื่อยามจน อเนฺวติ หตฺถินี ดุจนางช้างต้นอัน
ยุรยาตรติดตามพระยาราชกุญชร ทนฺตึ มีงาอันงอนงามสง่า เชสฺสนฺตํ อันสัญจรท่องเที่ยวไปในทุ่งท่าอันลุ่มลาด ก็ติดตามมิได้
คลาดพระยาคชสาร ยถา อันนี้แลมีอาการฉันใด ข้าพระบาทก็จะพาสองดรุณราชไปมิได้ห่าง ปจฺฉโต แต่เบื้องพระปฤษฎางค์พระ
ร่มเกล้า มาตรว่ามีทุกข์เท่าถึงอันตราย จะวิ่งไปก่อนให้ตายต่างพระองค์ผู้ทรงคุณ ประกอบไปด้วยพระการุญแก่ข้าบริจาริกา
เมื่อพระมัทรีจะทูลพรรณนาป่าพระหิมพานต์ก็กล่าวเป็นสาระพระคาถา
อิเม กุมาเร ปสฺสนฺโต ฯลฯ น รชฺชสฺส สริสฺสสีติ
(13) สมเด็จพระยอดเยาวมาลย์มาศมัทรีศรีสุริยราชธิดา จึงกราบทูลพรรณนาพนัสพนาเวศประเทศหิมพานต์ ดุจ
ได้ทัศนาการจําแน่ถนัด ถวายบรมกษัตริย์ผู้เป็นภัสดา ว่า เทว ข้าแต่บรมนราธิบดินทร์ปิ่นสกลอาณาจักรจอมพิภพสีพี ปางเมื่อ
พระองค์เสด็จจรลีประพาสในพนาวาสแดนดง ปสฺสนฺโต จะได้ทรงฟังสองดรุณราชกุมาร ร้องขับขานประสานเสียงเสนาะใน
วนาศรม เมื่อยามรุกขชาติรื่นรมเวลาเย็น จะแล่นเล่นในบริเวณพระอาศรมสถาน ข้ามัทรีนี้จะเก็บ สุมามาลย์มากรองร้อย เป็นสาย
สร้อยสะอิ้งรัดสะเอวองค์ สังวาลวงวิจิตรมาลัย ประดับสองดนัยน้อยนาถ สองดรุณราชก็จะแล่นเล่นบันเทิงทุกเช้าคํ่าเจ้าจะฟ้อน
รําสําราญจิต มิได้รู้ที่จะคิดถึงความทุกข์ จะมีแต่เสวยสนุกทุกเวลา ท้าวเธอได้เห็นจะเป็นที่ปรีดาดวงกมลปลื้ม น สริสฺสสิ พระทัย
ท้าวเธอก็หลงลืมรัตนราไชยมไหศุริยสมบัติ ทกฺขสิ มาตงฺค อนึ่งจะได้ทรงชมมหามหิทธิหัสดีเดียวเดินโทนเที่ยวในกลางป่า ลาง
สารที่เป็นคชคณาบดีดูพิลึก คํารณเสียงคระครึกมาภายหน้า เงยงวงงาร้องก้องโกญจนาท นําโขลงคลาดออกจากดง ได้ทอดพระ
เนตรเห็นก็จะเป็นที่พิศวงวางวิตกถึงพระนคร อุภโต วนวิกาเส สองตราบข้างบทจรลําเนาป่า เดียรดาษด้วยพาลมฤคคณานิกร หมู่
เดิน
ขึ้น
เดิน
ขึ้น
เดิน
เดิน
ขึ้น
กัณฑ์หิมพานต์ http://www.mahachat.com/index.php/kan-2?tmpl=component&...
5 of 6 26/5/2559 19:43

6. พยัคฆ์พระยาไกรสรสรรพจัตุบาท ละมั่งระมาดหมู่มฤคสุกรโคมหิงส์สิงโตตัวคะนอง ลองเชิงระเริงร้องคระครึกป่า ได้ทรงเห็นก็
จะเป็นมหามหรสพเนตร จะบรรเทาที่ทุกขเทวศถวิลวัง ยทา โสสฺสสิ นิคฺโฆสํ แล้วจะได้ทรงฟังเสียงกระแสสินธวนที อันตกลง
แต่ยอดรัตนคีรีไหลหลั่ง สายอุทกถั่งเป็นท่องแถว ทั้งเสียงกินรีร้องจะเจื้อยแจ้วจําเรียง ขับประสานเสียงสนานชล บ้างก็รํา
ฟ้อนอยู่บนชะง่อนผา โมรีหิ ปริกิณฺณํ จะได้ทรงชมพระยาโมรมาศ แวดล้อมด้วยหมู่นิกรคณานาฏนางยูง จับเหนือยอดบรรพต
อันสูงควรจะทัศนา พระองค์เห็นก็จะหรรษาโสมนัส น สริสฺสสิ จะมิได้ระลึกถึงสมบัติบุรีรมย์ เหมนฺเต ปางเมื่อฤดูนํ้าค้างตก
ประพรมพื้นพสุธา หริตํ ทกฺขสิ เมทนึ ควรที่จะทัศนาพื้นภูมิภาคปัถพี อันเดียรดาษด้วยหญ้าแพรกพรรณต่างสีซ้อนสลับ สี่องคุลี
สรรพเสมอกัน อินฺทโคปกสญฺฉนฺนํ ดาษดื่นด้วยพื้นพรรณแมลงค่อมทอง ดูนี้ก็เรืองรองอร่ามงามระยับ ประเสริฐสรรพ
สรรพางค์ เที่ยวเล็มนํ้าค้างบนปลายหญ้า วนํ ทกฺขสิ ปุปฺผิตํ แล้วก็จะได้ทอดพระเนตรซึ่งนานาพรรณหมู่ไม้ บ้างผลิดอกออกใบ
ระบัดอ่อน บ้างก็ดิบห่ามระคนปนผกามาศ ที่บานแบ่งบุปผชาติน่าใคร่ชม เสาวคนธภิรมย์ระรวยรื่น ที่โรยก็ร่วงลงยังพื้นพสุธา
หอมขจรตลบป่าปางเมื่อฤดูดอกเดียรดาษดาระดับดง ได้ทรงชมก็จะละเลิงหลงลืมระลึกถึงพระนคร อันเคยสุขสถาวรนั้นแล
(14) สมเด็จพระมัทรีศรีสุริยราชวงศ์ องค์เอกอัครประยูรยอดกษัตริย์มัทรีราชธิดา มีพระกมลเจตนาจํานงนึกตรึก
ถวิล จะตามเสด็จบรมนรินทรราชสามี จึงแนะแนววนาลีลําเนาเขต ดุจดังได้เคยทอดพระเนตรจําแน่ถนัด ในตําแหน่งพนัส
พนาเวศประเทศหิมพานต์โดยวิตถารทูลถวายพระราชสามีโดยนิยมดังนี้แล
หิมวนฺตวณฺณนา นิฏฐิตา
ประดับด้วยพระคาถา ๑๓๔พระคาถา
เอวํก็มีด้วยประการดังนี้แล ฯ
(ปี่พาทย์ทําเพลงตวงพระธาตุ)
ขึ้น
กัณฑ์หิมพานต์ http://www.mahachat.com/index.php/kan-2?tmpl=component&...
6 of 6 26/5/2559 19:43