1. ๑
จะขอกลาวขานตํานานชาดก ๆ ผมขอหยิบยกขึ้นมาบรรยาย กลาวถอยถึงกอนเปนกลอนไทยๆ ขอยก
ขยายเรื่องเวสสันดร เปนแหลพิเศษเครื่องเทศนมหาชาติ จะขอรวบรัดกลาวเปนตอนๆ ถึงนางผุสดีแมมิ่งสมร ที่
ไดรับพรทั้งสิบประการ ก็จุติมาเกิดเมืองมนุษย ไดเกิดเปนบุตรมัทราชยราชันย พออายุพรรษาใหญกลาตามกาล
ผุสดีจอมขวัญก็เขากาลวิวาหไดทรงภิเษกเปนเอกองค อยูในเวียงวงศกษัตริยตรา เปนมเหสีของกรุงสญชัย พรที่
นางไดสมปรารถนา มีบุตรหนึ่งองคทรงพระนามวา เวสสันตราชาบุตรกรุงสญชัยครั้นอยูตอมาชันษาพรอมองค
เวสสันดรผูทรงคุณวิสัย ก็โตใหญกลาเมื่อเวลาตอไป พระองคก็ไดเขากาลวิวาห ไดรวมภิรมยสมฤดี อยูกับมัทรี
ยอดเสนหหา มีบุตรตรีและบุตรตรา สองกุมาราก็คือกัญหาชาลี เมื่อคราวครั้งนั้นเกิดโศกนาฏ เมืองกลิงครา
ชนครศรี ฝนฟาแหงแลงมานานหลายป คนในเมืองนี้อดยากซมซาน เจาเมืองนครคราชบุรี ตรองเห็นเหตุนี้ชาง
นาสงสาร จึงสั่งประชุมเหลาบริพาร วาจะคิดอานประการใด ในขณะนั้นเทวัญชั้นฟา เสด็จลงมาดลใจให
อํามาตยอีกองคทรงคิดได วาที่กรุงไกลนครสีพี วามีชางตนมงคลชัย ผานไปทางไหนฝนตกทุกที่ ฝายเจาเมือง
คราชบุรี ตรัสสั่งทันทีไปขอชางมา ไปขอชางตนมงคลชัย เอามาไวที่เมืองเราหนา ฝนจะไดตกตรงตามเวลา
ปวงประชาจะไดรมเย็น
อํามาตยทั้งแปดมิไดรอชา ปลอมเปนพราหมณมาตามความคิดเห็น พอถึงสิพีเปนเวลาเย็นพราหมณ
จําเปนตองนอนคางคืน แตพอถึงตอนเวสสันดรใหทาน พราหมณทั้งแปดนั้นพากันลุกขึ้น วานี้หรือหนอโอพอ
ขวัญยืน เวสสันดรผูชื่นในทางทาน จึงทูลขอชางที่ตั้งใจมายกมือวันทาสรรเสริญประสาน เวสสันดรใหชางไป
เปนทาน จึงไดเกิดการโกลาหลวุนวาย ใหทําเปนทานนี้เหนือการให แตนี้ไมใชเปนทานอยางนั้น ใหชางเปนทาน
เกิดมีโทษทันชาวเมืองเหลานั้นไมสบอารมณ จึงเดินขบวน ชักชวนกันไป ฟองกรุงสญชัยวาไมเหมาะสม เวสสันดร
ใหทานเกินการนิยม พวกกระผมไมพึ่งพอใจ เพราะวาชางตนมงคลตัวนี้ เปนชางที่ดีนําสุขมาให เวสสันดรทําผิดจะ
คิดอยางไร จะฆาใหตาย จะขับไลก็เชิญ ในเมื่อชาวเมืองนําเรื่องมาทูล องคเนรศูทร ใจหายเสถิน เกิดเรื่องวุนวาย
ไมไดเหมอเมินเสด็จดําเนินออกจากปรางปรา บอกกับชาวเมืองวาเรื่องที่เกิด หยุดยั้งกันเถิด ฟงเรากลาววา จะให
ประหารผลาญชีวา เราเปนบิดาจะทําไดอยางไร เพราะเราเปนพอตองขอผอนผัน จะใหฆานั้นเราทําไมได แตจะ
เนรเทศออกจากเขตกรุงไกลจะขับออกไปเสียจากพาราฯ
จึงไดตรัสสั่งไปยังวังใน ใหอํามาตยนั้นไปทูลความวา กรุงสญชัยองคราชา ใหถือสารมาขับไลพระองค
ใหออกจากแดนแควนสีพี ไปตามคดีพุทธประสงค เวสสันดรทราบเรื่องมิไดเคืองพระองค เปนเหตุเจาะจงเรา
ตองจากจร เมื่อชาวเมืองไลตองไปจากที่ จึงบอกมัทรีแมศรีสมร พี่ถูกเนรเทศออกจากเขตนคร ขอลานองกอน
ตองไกลจากกัน พี่ถูกขับไลตองไปจากเมือง นองอยาไดเคืองหรือคิดโศกสันต ถาเราไมตายคงจะไดเจอะกัน ลา
กอนจอมขวัญอยาหวั่นอาวรณ นองจงเลี้ยงลูกรักษาตัว ลากอนทูนหัวแมมิ่งสมร เมื่อพี่จากไกลอยาไดอาวรณ พี่
ขอแรมรอนบวชในอารัญ โถมัทรีแมศรีสมร ไดฟงสุนทรของผัวขวัญ วาเวสสันดรจะจรจากกัน นางตื้นตัน
ตองนองน้ําตา จะอยูอยางไรเมื่อผัวไปจากวัง มัทรีคงนั่งเหมือนคนสิ้นทา ขาดผัวเปนหมายตายเสียดีกวา ผัว
ถูกปรับพาเมียจะอยูอยางไร ผัวไปอยูไหนเมียขอไปดวย ถึงยามเจ็บโอยจะชวยรับใช หาหยวกหายารักษายามไข
มัทรีจะไดปรนนิบัติพระองค ใหนองอยูจะดูหนาใคร นองตองเปนหมายไมหมายประสงค กัญหาชาลีลูกรัก
สององค ถึงไปอยูแดนดงก็พากันไป ฝายผุสดีศรีสุวรรณ ไดทราบขาวสารถึงการขับไล จึงไปทูลขอกับหนอ

2. ๒
ทาวไท เจากรุงสญชัยผูเปนราชา นางวอนขอโทษไดโปรดอภัย วาอยาขับไลลูกเราเลยหนา ขอใหพระองค
ไดทรงเมตตา โปรดกรุณาจงยกโทษทัณฑ
พระนางผุสดีทรงกลาวเวาวอนโปรดจงผันผอนใหลูกเรานั้น แคชางตัวเดียว ถึงกับลงโทษทัณฑ ขับไลลูก
ฉันออกจากพารา เมื่อยามเราดีก็มีญาติมอง ยามเรามัวหมองมองไมเห็นหนา ญาติเลี่ยงหนาหลบไมยอมคบคา ยาม
เรามีคาก็กรุกันเกียว ถึงแมพระองค นี้ก็เหมือนกัน ถึงคราวคับขัน จะมีใครเหลี่ยว ชาวเมืองนั้นหรือ จะลืมเข็ญเคี่ยว
จะปลอยใหเปลี่ยวเอกาจาบรรณ อภัยใหลูกอยาผูกจองเวร นึกวาเห็นกับเกลาหมอมฉัน ผุสดีฟุมฟายรองไหรําพัน
จงยกโทษทัณฑใหลูกสักที เจากรุงสญชัยองคราชัญ ใหนึกสงสารพระมเหสี กษัตริยตรัสแลวคืนคําไมมี โถผุสดีพี่นี้
จนใจ เราเปนกษัตริยเมื่อตรัสไปแลว มันตองแนแนวจะทําไฉน นึกวาเปนกรรมเราเคยทําไว ปลอยใหลูกไปเถิดผุสดี
พอรุงอรุณอุนแสงแดด อาทิตยก็แผดสองแสงสี วสสันดรพระนางมัทธีกัณหาชาลีทั้งสี่พระองค ออกจากปรางปรา
เตรียมคลาไคลไปอยูพงไพรตามที่ประสงค เมื่อออกจากวังก็หวังอยูดง ออกจากเวียงวงคสูอรัญญวา ทั้งสี่พระองคได
ทรงดําเนิน พากันเดินตรงไปหา ลากรุงสญชัยองคราชา ทั้งสี่ยาตรามาถึงวังใน ครั้นถึงก็กมประนมหัตถ สี่กษัตริย
น้ําตารินไหล กลาวคําอําลา บิดาทาวไท เจากรุงสญชัย ก็นองน้ําตาวานี้อะไร ขับไลคนเดียว มัทธีไมเกี่ยว นะลูก
หนากัณหาชาลี ทั้งสองหลานยาจะตองมาลากับเขาทําไม
เจากรุงสญชัยนึกอาลัยหลาน โอพอจอมขวัญสองหลานของขา พรอมทั้งมัทรีแมศรีกัลยา แลวเจาจะพากัน
ไปทําไหม ปูมิไดเรื่องชาวเมืองเขาโกรธ หลานปูตองโทษกับเขาที่ไหน มัทรีเลาจะไปทําไหม พอเองไมไดขับ
ไลลูกยา เวสสันดรตองโทษจะโกรธใครเขา สําหรับตัวเจาไมผิดนี้หนา จงอยูกับลูกเสียยังพารา เวสสันดรนั้น
หนามีผิดคนเดียว เมื่อผัวเจาผิดก็ปลอยเขาไป สวนสะใภกับหลานไมเกี่ยว เวสสันดรตองโทษมีผิดคนเดียว เรื่อง
นี่ไมเกี่ยวกับเจามัทรี โฉมมัทรีศรีสมรจึงกลาวสุนทรโตวาที จะอยูใยเลาเมื่อผัวถูกไล หมอมฉันสะใภอยูไดหรือนี้
ลูกตัวแทๆไลจากบุรี สะใภหรือจะมีซึ่งความสําคัญ เมื่อผัวตกยากลําบากอยางนี้ จะใหมัทรีอยูในวังนั้น คงอยู
ไมไดตองขอไปดวยกัน ลูกสองคนนั้นก็ตองเอาไป พอกลาวจบเรื่องก็เยื้องยาตรา สี่กษัตริยไคลคาตามความมุง
หมาย ทรงราชรถบทจรไป ออกจากวังในไมมัวรอรา แตในระหวางหนทางที่จร มีพราหมณมาวอนขอรถและ
มา พระองคก็ใหดวยใจศรัทธา ทั้งรถและมาใหเปนทานไป ทั้งสี่พระองคทรงดําเนิน พากันเดินโถนาใจหาย
บุกแฝกบุกคาพากันไป สูยังปาใหญดงหิมพานต ถึงเขาวงกตทั้งหมด รมเย็น วิษณุคล้ําเห็นชางนาสงสาร
จึงเนรมิตกุฎีเครื่องบวชครบครัน สําหรับที่ทานจะบรรพชา
มาฟงกันตอผมขอหยิบยก กลาวถึงชูชกเฒาอนาถา ขอทานเขากินอยางนี้เรื่อยมา จนแกชราลูกเมีย
ไมมี อยูมาวันหนึ่งรําพึงในใจ ที่ขอทานไดแกกลัวโดนจี้ เอาติดตัวไป ปะโจรไพรี ถาโดนมันจี้จะหมดเนื้อหมด
ตัว พอเฒาคิดไดเอาไปฝากเพื่อน ฝากแลวลงเรือนขอทานไปทั่ว หายไปเปนปไมปรากฏตัว ทั้งสองเมียผัวนึกวา
แกตาย จึงไดเอาเงินที่ชูชกฝาก ดวยความจนยากเอาไปใชจาย พอใชเงินหมดไมนานเทาไหร ชูชกยอดชายก็
ปรากฏตัว ขึ้นไปบนบานไมทันนั่งฟาก ชูชกอาปากถามสองเมียผัว ขอเงินที่ฝากเอามาอยามัว ทั้งสองเมียผัวตั้ง
ตัวไมทัน แกนึกไมถึงวาเฒาจะมา ทางผัวมองหนาเมียนั่งตัวสั่น ชูชกก็โวยเอ็ดไปทั้งบาน นี่เงินของฉันเอาแกจะ
โกงหรือไร ฝายขางเมียวาชูชกจา เงินทองนั้นหนาฉันเอาไปใช หมดไปนานแลวทานจงอภัย นึกวาเห็นใจเพราะ
ความยากจน ตองขออภัยอยาไดเคืองแคน ฉันมีของแทนทานคงจะสน ยกลูกสาวใหทานเพื่อเปนการผอนปรน

3. ๓
ลูกสาวทั้งคนคงคุมคาเงิน ชูชกไดฟงลงนั่งนิ่งเงียบ ทําเปนระเบียบทาทางขวนเขิน ลูกสาวอยูไหนจะใหก็เชิญ
ถาไมมีเงินก็ไมเปนไร พอเขายกใหไมไดรอรี ชูชกถชีไมมัวเชไช แกพามาบานสําราญฤทัย ชูชกคลั่งไคเฝาคลอ
เฝาเคลีย ครั้นอยูตอมาไมชาไมนาน พวกเพื่อนบานมาทําใหเสีย รุมกันดาวาอมิตามายเดีย วามาปนเมียชูชก
ทําไม
อมิตดาถูกรุมกลัดกลุมในอก น้ําคลองไมตกจะทําไฉน พอดีเทวาไดมาดลใจ ใหนางคิดไดถึงเวสสันดร
วาทานใหทานเปนการกุศล มีลูกสองคนนางรูมากอน ถาหากไปขอคงไดแนนอน นางจึงออดออนกับเฒาชรา
ใหไปทูลขอสองหนอทาวไท มาเปนทาสใชที่บานเราหนา ถาไมมีทาสนองขอยาตรา เห็นที่ตองลากลับบานตน
ชูชกไดฟงนั่งอนาถจิต ในใจครุนคิดวุนวายสับสน ดวยความรักเมียระเหี่ยกมล เพราะเด็กสองคนเปนลูกราชา
ถาเราไปขอไหนหนอจะได ใครเขาจะใหลูกเขาเหลาหนา วาดีไมดีจะไปถูกฆา เขาจะหาวาเราหมิ่นพระองค ใน
เมื่อเมียรักเขาอยากจะได ตายเปนตายยอมเปนผุยผง จึงปลอมเปนพราหมฌติดตามพระองค จึงมุงสูดงปาหิมพานต
ดวยความรักเมียระเหี่ยรันทด มุงไปวงกตแดนไพรสันต แตที่ประตูปาหิมพานต เจตบุตรเฝาดานประตูดง ชูชก
เดินไปหัวใจหนวงหนัก เจอฝูงสุนัขรองเหาเสียงหลง นี่หมาของใครอยูที่ในแดนดง เดี๋ยวตีไลสงวาเอ็งออกไป
สุนัขนั้นเลาไลเหาจะกัด ชูชกตวาดยกมือแกวงไม วาถอยเอ็งถอยเดี๋ยวขาตีตาย เจาของอยูไหนไลออกไปที
ฝายพรานเจตบุตรวิ่งรุดเขามา จึงรองถามวาเปนใครกันนี้ แกมาทําไมที่ในปานี้ หรือจะราวีองคเวสสันดร
เดี๋ยวขายิงดับลงไปแดดิ้น ชูชกไดยินวาหลานฟงกอน ขาเปนทูตหลวงมาจากนคร ถาขามวยมรแกจะผิดมากมาย
เราผูอาสานําราชสานส ไปใหองคพระ หนอทาวไท พระเวสสันดรราชาผูมาอยูไพร ทางไปทางไหนชวยบอกขา
ที ชูชกจึงควักเอา กลักพริกออกมา รองบอกไปวาสานสอยูในนี้ จึงสั่งใหกราบกลักพริกสามที เจตบุตรยินดี
ชวนตาไป ตาจงพักนอนกับหลานสักคืน พอวันรุงขึ้นจึงเดินทางใหม ชูชกไดทาจึงวาขอบใจ วาไมเปนไรพอ
พรานคนดี พอถึงรุงเชาพอเฒาชรา ก็รีบยาตราออกจากที่ ลากอนแลวนาหลานตาคนดี เจตบุตรก็ชี้หนทางใหไป
ออเฒาใจเปลวแกยังแคลวคลอง รีบเดินยองลัดแนบปาไม แกเดินลัดดงชมพงษปาไพร มุงเขาปาใหญดงหิมพานต
เดินชมหมูไมที่ในพนา วิหคนกกาสงเสียงประสาน โนนนกนางนวลชวนนางนอน กาเหวาบินวอนสงเสียงหวาน
นกการเวกรองกองกังวาน สงเสียงหวานระงมไพร เฒาใจเตนเมื่อมองเห็นนก โถเอยชูชกชางนาสงสาร เฒา
คิดถึงเมียยอดเยาวมาลย แมยอดสงสารอามิตดา เดินทางคนเดียวใหแสนเปลี่ยวใจ เดินขามเขาใหญชะงอนผา
เดินเดี่ยวเปลี่ยวใจมาในพนา ขนลุกซานาสะพึงกลัว มาพบฝูงชางและเหลากวางทราย กระทิงตัวใหญสองเมีย
ผัว ฝูงแรดมาลายมีหลายตัว กินหญากันนัวอยูในแดนดง
เฒาเดินดุมๆกลุมในจิต กลัวชีวิตจะเปนผุยผง หวนคิดถึงเมียแมมิ่งอนงค เฒานั่งลงรองไหโห เฒาลุกขึ้นยืน
มองไป ใหนึกใจหายวาอภิโถ นี้มาถึงไหนเมื่อไหรจะโผล ชุนเซโซเดินซมซาน มาพบฤาษี นั่งที่อาศรมสงเสียง
สมทักทายทานวาพระมุนีคงอยูนี้มานานสวัสดีครับทานผูทรงธรรม ทานอยูที่นี้หลายปหรือยัง ชูชกนั่งฟงพูดไถ
ถาม วาเขาวงกตที่เขาลือนาม กระผมขอถามวาอยูทิศใด ฝายมุนีฤาษีชรา ตวาดไปวา เฒานี้ไฉน จะไปวงกต แก
จะไปทําไม หรือมีสิ่งไรที่แกตองการ ที่เขาวงกตทรงยศเขาอยู หรือวาแกรูแลวแกลงถามฉัน จะไปทําไมหรือจะ
ไปขอทาน ชากอนเถิดทานอยาไปรบกวน ทานมาอยูไพรอะไรจะติด เงินทองสักนิดไมมีสักพวน อยาไปเลย
ทานเปนการรบกวน สมบัติสักสวนไมมีติดมา ชูชกชีชาติฉลาดเชิงลวง เรื่องนี้อยาหวงเลยนะทานหนา กระผม

4. ๔
นี้ใครจะไปสนทนา กับองคราชาถึงเรื่องทางธรรม เรื่องขอทานผมนั้นไมมี ไมรูแหงที่จึงไดมาถาม ไมไดไป
กวนหรือไปกอกรรม ทานผูทรงธรรมผมหวงทาวไท
ฝายมุนีฤาษีชรา ไดฟงวาจาชูชกปราศรัย หลงในเหลี่ยมเลหเพทุบาย ฤาษีจึงใครชวนใหคางคืน ชากอน
เถิดเฒารุงเชาจึงไป จะชี้ทางใหในวันรุงขึ้น ชูชกจึงคางที่นั้นหนึ่งคืน พอรุงเชาตื่นเดินทางตอไป ฤาษีชราพามา
ตนทาง ชูชกตามหลังคุยเสียงใส วาทานถือศีลทานกินอะไร กินผลไมหรือเผือกมัน น้ํานั้นเหลาเจาพระคุณ
ชอบน้ําขุนหรือใสกันนั้น ทานชอบของปาหรืออะไรกัน หรือกินเผือกมันแตอยางเดียว มุนีไมตอบวาชอบอะไร
น้ําขุนน้ําใสฉันนี้ไมเกี่ยว กินผลผลาของปาอยางเดียว อยางอื่นไมเกี่ยวอยามาพูดกวน อยาพูดกวนกัน เลยทาน
ผูเฒา วาแลวสาวเทากาวเดินดวน ใหชมหมูไมมากมายทั้งมวล มุนีก็ชวนใหชูชกชม พอยางเขาเขตนิเวศนเขาวง
ฤาษีพาสงเขาเขตอาศรม มีเสียงนกรองกองระงม ขอเชิญทานชมกันเถิดทชี
ขอเกิ่นกลอนกลาวถึงเฒาธชี เมื่อจรลีมาใกลอาศรม เวลาใกลค่ําน้ําคางเริ่มพรหม ถึงเขตอาศรมตะวันก็เย็นเย็นๆๆ
ระเยียบทุกหยอมหญาน้ําคางก็พรากตกกระเซ็น ชูชกก็จองมองเขมน เหลียวไปเห็นชะงอนผา นึกกลัวสัตวรายที่
ในพนา ตาเฒาชราก็ปนขึ้นไป เฒาใจกลาไมชารอรี ขึ้นไปที่หนาผาใหญ เสียงนกรองวังเวงไพร ชูชกหลับใหล
บนนั้นหนึ่งคืน ในราตรีธชีนอนนั้น มัทรีจอมขวัญหลับๆตื่นๆ กวาจะผลอยหลับก็ใกลคอนคืน นางตกใจตื่นฝน
รายเปนลาง ฝนวามีชายรางกายพิกล เขามาหาตนเมื่อใกลรุงสาง ถือมีดวิ่งโลถีบประตูพัง เอามีดฟนนางแขนขาด
กระเด็น แลวฉุดกระชากลากนางไป ขวักดวงตาดวงใจนางมองไมเห็น นางตกใจตื่นขมขื่นรําเค็ญ หัวใจนาง
เตนดังตีปลา นางนึกประหลาดอนาถในใจ นี่เปนลางรายหรือไรกันหนา นางโอบประคองลูกทั้งสองอุรา นาง
ขวัญผวาความคิดวกวน จะทําอยางไรทราบในความฝน เนื้อตัวนางสั่นจาบรรณหมองหมน ลุกจากที่นอนรีบ
จรดล ไปถามผัวตนในยามค่ําคืน ความฝนครั้งนี้จะดีหรือราย ในดวงหทัยของนางขมขื่น พระเวสทํานายฝนให
ขวัญยืน ยอดชูคูชื่นวาไมเปนไร
ครั้นจะทํานายฝนไปตามจริง สงสารยอดหญิงผูพิศมัย พรุงนี้แลวหนาพราหมณจะพาลูกไป ทานแกลง
ทํานายฝนรายกลับดี จึงบอกนางไปไมเปนไรหรอกนอง มัทรีไมตองโศกเศราหมองศรี ขอใหนองนางกลับยังกุฎี
เดี๋ยวกัญหาชาลีจะตื่นขึ้นมา โถมัทรีศรีสมรฟงสุนทรสามีวา ยังคลาแคลงใจหวั่นไหวอุรา ความฝนนี้หนาจะเปน
อยางไร กลับมาหาลูกปลุกสองรา วาชาลีกัญหาอยานอนตื่นสาย ตื่นเถิดลูกยาแมจะพาเจาไป ฝากพอเจาไวกอน
แมเขาดง พระหัตถเบื้องซายอุมแกวกัญหา พระหัตถเบื้องขวาของนวลระหงส ก็จูงชาลีเร็วรี่เดินตรง หมายเอา
ฝากองคพระเวสสันดร ฝากลูกเสร็จสรรพนางยอนกลับมา เตรียมขอเตรียมพราในใจสังหรณ จากลูกวันนี้มัทรี
อาวรณ ในทรวงสะทอนเสี่ยวซาจริงซี หันมาสั่งลูกนางทุกขอุรา ชาลีกัญหาสองลูกแมนี้ หันหนาหันหลังพลาง
โศกโสกี กัญหาชาลีแมตองขอลา มัทรีจากไปเขาในแดนดง ชูชกก็ลงจากชะงอนผา เดินตรงเขาไปมิไดรอลา
ตรงเขาไปหาองคเวสสันดร เฒาชราพูดจาวานลอม พูดออมคอมชมทานกอน ยกแมน้ําทั้งหามาวาเปนกลอน แต
เวสสันดรทานก็รูทัน วาชูชกมาหาเราครั้งนี้ คือกัญหาชาลีที่เขาหมายมั่น พระองคทําทาเหมือนรูไมทัน แตในใจ
ทานนั้นแสนจะยินดี ชูชกพูดจบตลบเขามา วาเฒานี้หนามาหาครั้งนี้ หวังมาทูลขอกัญหาชาลี เวสสันดรยินดี
ยกใหเปนทาน ฯ

5. ๕
ฝายชาลีกับแกวกัญหา ฟงพระบิดาพูดอยางนั้น วายกสองเรานี้ใหเปนทาน จึงไดพากันหนีลงสระบัว
เอาบุศบงมาบังเกศี เอาวารีมาบังตัว หนีพอกับพราหมณดวยความกลัว หนีลงสระบัวเงียบหายไป ฝายชูชกแก
เหลียวแลมา เห็นสองนัดดานั้นหลบหนีหาย แกจึงตัดพอเปนขอภิปราย เปนเหตุไฉนไมสมเขาลือ ชาวโลกเขา
ลือกันมาแตกอน วาเวสสันดรนี้เปนคนซื่อ ใหทานชางตนฝูงชนเลืองลือ พระองคนี้หรือหมายโพธิญาณ เห็นจะ
ไมจริงซะแลวนะเจา ไมเหมือนที่เขาไดพูดกลาวขาน แคสองลูกนอยไมปลอยเปนทาน เมื่อกี้พูดกันจะวา
อยางไร ฝายพระเวสจึงไดกลาว วาพราหมฌเฒาไมเปนไร อันสองโฉมงามฉันจะไปตามเอามาให แลวเสด็จ
ไปมนิงมนา จึงเห็นรอยเทาของลูกรัก ลูกนี้ฉลาดหลักแหลมนักหนา ถอยหลังลงสระหวังพึ่งคงคา ชาลีกัญหา
จงขึ้นมาเปนทาน จะขอรวบรัดตัดเรื่องราว เมื่อพอเฒาขอทานได พาสองกุมารดั้นดนไป พนปาใหญหิมพานต
ประจวบเหตุการณพรอมกันพอดี ตอนที่มัทรีอยูในไพรสันต หาผลไมในไพรวัน พระนางดั้นดั๋นใกลกลับพอดี
ตะวันก็รอนออนแสงลง อัสดงเริ่มออนสี พอถึงชองแคบระหวางเขาพอดี มิ่งมัทรีสะทอนทรวง เจอสองเสือ
และสามสัตว มานอนสกัดระหวางเขาหลวง ตะวันก็ลับจะจมดวง ใหนึกเปนหวงกัญหาชาลี จึงวางหาบคอนลง
วอนไหว ขอทางใหนองหนอยพี่ ไดโปรดเมตตาและปราณี มิ่งมัทรีก็กราบไหววอน
ทั้งสามเสือเมื่อไดฟง คําของนางเหมือนถูกศร จึงไดแยกยายใหทางจร มิ่งสมรพระมัทรี พอเสือหลีก
นางไมรอลา ยกหาบใสบาเดินเร็วรี่ วิ่งบางเดินบางถึงยังกุฎี มิ่งมัทรีประหลาดใจ วาลูกจาแมมาแลว สอง
ลูกแกวไปอยูที่ไหน อนงคนาถประหลาดใจ จึงตรงเขาไปถามเวสสันดร พระเวสสันดรไมตอบความ พระองค
แกลงทําพูดยอกยอน นี่หรือคนดีเมียเวสสันดร ผิดกวาเมื่อกอนไปเปนกอง เมื่อเจาเขาไพรคงไปมีสุข จึงได
ลืมลูกของเราทั้งสองทําบีบน้ําตาใหมาไหลนอง มัทรีใจสองมารองคร่ําครวญ คร่ําครวญหาใครละแมมัทรี ทําตัว
ใหดีคิดดูใหถวน กอนคิดนอกใจนองไมทบทวน คิดดูใหถวนแลวเธอคอยทํา ทุกวันผานมาหาผลไม เคยได
มากมายไมเคยกลับค่ํา ดูหรือมัทรีโอแมงามขํา ลืมคูประจําแลวหรือมัทรี ลืมผัวคนเกาที่เคยพร่ําพรอด ผัวเกา
เคยกอดแมมารศรี ลืมเสียแลวหรือแมคนดี โอโอมัทรีเธอมาเปลี่ยนใจ พระเวสสันดรไมมองหนา พระองค
แกลงดาแลววาให ใหเธอลืมลูกสิ่งผูกใจ จะบอกนางไปก็กลัวเปนลม จะบอกเรื่องลูกที่เราใหทาน มัทรีจอมขวัญ
เธอคงจะลม มัทรีตาหวานจะพาลเปนลม นองจะระทมในทางทาน จึงแกลงวาไปอยางไมแยแส ใจนองทั่วแน
แลวแมจอมขวัญ พูดถึงหญิงชั่วไมมีใครปราน จิตใจเจานั้นทําดวยอะไร จึงไดทําชั่วกันถึงเพียงนี้ โถนองมัทรีไม
นาเหลวไหลไปทําซุกซอนนอนคลางไคล จนชื่นช่ําใจจึงไดกลับมา
ฝายอนงคองคมัทรี ไดฟงสามีมาตรัสวา ทั้งแดกทั้งตําแสนช้ําอุรา พระองคตรัสมาอยางไมเยื่อใย
ครั้นมัทรีจะนานิ่งอยู ผูฟงไมรูจะเขาใจผิดได หาวามัทรีเปนคนเหลวใหล มีหลายหัวใจรักแลวจืดจาง ถึงแมจะถูก
พี่เวสเขาวา ทั้งแดกทั้งดาตั้งหลายสิบอยาง ผูฟงทั้งหลายก็คงไดฟง ถาไมพูดเสียบางอกคงแตกตาย โศกคิดถึงลูก
ก็เสื่อมลราง นางนอมเศรียพลางยกมือขึ้นไหว แลวทูลสนองกับพระภูวนัย วาความเปนไปขอมัทรี คําที่ฉันกลาว
มิไดกลั่นแกลง หรือมาเสแสรงเยี้องหญิงทาสี ขอถวายความสัตวพระมัทรี จงฟงใหดีนะพี่เวสสันดร พระองคทรง
พรตในเพศฤษี จะกลาวพาทีตั้งสติเสียกอน ฟงหูไวหูแลวตัดโมหา นําไปพิจารณานะพี่เวสสันดร ไมคิดไมฝนวา
เหตุการณวันนี้ มันแปลเหลือดีไมเหมือนแตกอน ทั่วดินดงดอนเคยดารดา มีผลไมหาไดไมยาก เคยเก็บมาฝากชา
ลีกัณหา มะปราง ลิ้นจี่ ละมุด สีดา มีตามในปา ในดงดอน แตวันนี้มืดนองหาไมพบ เวียนหลายตะหลบมิไดหยุด

6. ๖
หยอน พยับมืดครื้มปกคลุมดงดอน มิไดพักนอนรีบมาตามทาง พอเดินมาหนอยก็เกิดวิบัติ สองเสือสามสัตวสกัด
กลั้นขวาง แยกเคี่ยวขวางหนาอยูที่กลางทาง มัทรีตองนั่งลงไหววอน ขอขมากวาเสือจะกลับจนตะวันลับเหลืยม
สิงขร อากาสก็หนาวอนาถร เสือจึงไดจรหลีกทางไป ความหวงลูกผัวไมมั่วรอรั้ง ยกหาบคานวางบนบาฉันได ทั้งวิ่ง
ทั้งเดิน ตามเนินแนวไพร เหนื่อยแทบขาดใจอุตสาหทนมา
มาถึงอาศรมแทนที่จะสุข กลับระทมทนทุกขซ้ําถูกดาวา เปนหญิงหลายใจเพราะโพทนา ไปทําชั่วชากับ
พวกชีไพร นักสิทธิ์วิทยาเทพาคนธรรณ พี่เวสวานั่นเห็นมาใชไหม หรือนางกินรมาสอนเขาไว ที่มารําถวายพี่เวสทุก
วัน ถานองมัทรีจะมีผัวใหม จะมาทําไมที่ในไพรสัณฑ อยูในวังลอยหนาไมชาไดการ พอชางดุดันมิไดปราณี ยกเอา
ภาษิตขึ้นมาวากลาว ชางสารงูเหาขาเกาเมียพี่ โมราฆาผัวนังตัวกากี เอานี่มัทรีนะไมใชโมรา วาไดวาดีมัทรีไมชั่ว ไม
มีสองผัวนะพี่เวสจา นี่ฉันมัทรีนะไมใชโมรา พี่เวสจึงดาใหเจ็บซ้ําใจ นองจากกุฏีที่เราเคยอยู พี่เวสก็รูอยูใชไหม มั่ว
นั่งหลับตาไมชาอดตาย พอกินลมไดก็หรือพี่เวสสันดร ความหวงลูกผัวไมกลัวความทุกข ถึงจะขาดความสุขไม
เหมือนแตกอน อุตสาหทนไปที่ในดงดอน เพื่อลูกผัวหลอนมีสุขดวยกัน นี่แหละเพื่อนหญิงอยานิ่งดูดาย มัทรีจําได
คําของโบราณ เมื่อแรกจะรักชายมักเอาใจ ตองการสิ่งใดเปนไดทั้งนั้น อางเอาฟาดินมาเปนพยาน
สาบดสาบานตอสานเทวา พอไดสมรักชายมักมีพิษ แมเมียไมผิดพาลหาเรื่องดา พี่เวสคนแก ถึงจะเปนคนเกา แกจน
เลาเลามัทรีไมวาถึงแมเนื้อหนังจะถูกหนามปา เปนริ้วรอยมาเพราะรักพระองค ในชาตินี้ไมมีผัวสอง มาเปน
คูครองตามใจประสงค ไดโปรดเมตตาขาเถิดพระองค มีจิตจํานงคแตกัญหาชาลี นางเที่ยวเรียกรองกูกองไพร
วัน ตามแนวเขตขันฑสระไพรสี ไมมีวี่แววตามแนวกุฎี กัญหาชาลีไปอยูแหงใด มาหาแมหนอยซิลูกนอยของ
แม แมเที่ยวเดินแลจนเดินไมไหว นี้ก็ดึกสองยามผานพนไป แมก็คงจะตายไมทันขามคืน นางเซซังๆกลับยัง
อาศรม ถวายบังคมดวยใจขมขื่น สองลูกแมนี้คงจะไมไดคืน นางออนสะอื้นเจ็บช้ําอุรา พอไกแกวขันตะวัน
จวนโผล พระสุริโยเริ่มจับขอบฟา พอนางจะกราบบังคมลา มัทรีก็มาสลบลงเลย
พระเวสสันดรสะทอนในใจ มองเห็นทรามวัยนอนนิ่งเฉย จะเขาประคองนวลนองทรามเชย วามัทรีเอย
มาตายจากกัน พี่ไมเคยคิดวาชีวิตนองนี้ จะสิ้นชีวีอยูในไพรสันต ผัวถูกปรับพาเราก็มาดวยกัน ชีวิตชางสั้นเสีย
จริงทรามเชย นองตายแนๆหรือแมมัทรี ๆ ไมอิไมอี่เลยนะนางเอย ไมสงเสียงสั่งพี่ไวบางเลย เจ็ดเดือนไมเคย
จะเกี่ยวของแมคุณ ถานองตายลงพี่นี้คงปลงไมตก มาตัดรักหักโศกใครจะตัดไดสูญ เสียดายเนื้อหนังเจายังละมุล
คิ้วคางแมคุณงามหมดราคี แลดูขนคิ้วของนองก็ดก เวลาฝนตกนองไมตองวิ่ง ไมเหมือนผูหญิงสมัยเดี๋ยวนี้ ฝน
ตกเขาหนอยก็คอยจะหนี เพราะคิ้วที่มีมันไมใชของเดิม แตนองมัทรีไมเห็นจะมีของใหม ไมมีตรงไหนที่
จะตองใสตองเสริม ยังใชของเกาของเจาเหมือนเดิม แตทรวงอกนองเสริมมาบางหรือเปลาคนดี จึงยกเศียรนาง
ขึ้นวางบนตัก พระพิณพระพักตรยลสุขี สงสารนวลนองโอแมมัทรี โอโอคนดีๆไมหนามามรณา พระวาพราง
ตางประคอง รูวานวลนองยังไมมวยชีวา จึงไดทรงหยิบพระเตาคนที เปยมดวยวารีชโลมกายา มัทรีก็ฟน
คืนกลับมา ถามถึงลูกยากัญหาชาลี พระองคตอบคอยนองอยานอยใจ วาลูกหญิงชายทั้งสองศรี พี่ใหเปนทาน
ไปเมื่อวานนี้ ขอนองมัทรีชวยโมทนา
ในคราครั้งนั้นสวรรคเบื้องบน ไดทรงทราบผลเรื่องทานนี้หนา วาเวสสันดรองคราชา ใหชาลีกัญหานี้ไป
เปนทาน ถาขืนนิ่งไวทานคงใหหมด เวสสันดรดาบสจะอดอาหาร ถาใหมัทรีอีกทีเปนทาน จะมีใครกันปฏิบัติ

7. ๗
พระองค ถาหากขืนนิ่งทุกสิ่งจะสาย พระอินทรจึงไดปลอมแปลงพระองค มาขอมัทรีแมศรีสมร แลวฝาก
ทาวกอนตามที่ประสงค ใหอยูในวัดปฏิบัติพระองค อยูในแดนดงปาหิมพานต ถาหากใครพบหามยอยกให
แตกอนจะไปกลับสวงสวรรค กลายรางใหเห็นวาเปนเทวัญ จึงบอกใหทานขอพรมา พรแปดประการนั้นเราจะ
ให ตองการสิ่งใดขอไดเลยหนา ใหพรเสร็จแลวพระอินทรก็ไคลคลาจะขอกลาวถึงตาเฒาชูชก เดินลุยปารกใน
ไพรสนฑ จูงกัญหาชาลีทั้งสองคน เดินดุมดั่นดนไปในแดนดง ตะวันรอนรอนออนแสงสี เฒาธชีกลัวจะหลง
จึงหยุดพักนอนในดอนแดนดง กษัตริยสององคทรงออนระอา ชูชกกลัวภัยไมไวใจสัตว ตาเฒาก็ปราศขึ้นตน
พฤกษา ผูกเปนอนพักผอนกายา สวนเด็กสองรามัดไวใตโคลน ในราตรีนั้นเทวัญชั้นฟา สอดสองลงมาที่ปาไพรสณ
สงสารเด็กนอยเศราสรอยกมล จึงจรดลเหาะลงมา องคหนึ่งจําแลงแปลงเปนมัทรี พอมาถึงที่อุมแกวกัณหา องคหนึ่ง
นั้นเลาเปนเจาพารา จึงแปลงกายาเปนเวสสันดร เขาอุมชาลีดวยความเมตตา กําลับนิทราอยูในสิงขร พอไกลรุงสาง
สวางก็จร ปลอยเด็กนอยนอนอยูในพนา
พอชูชกตื่นก็ขึ้นวันใหม เฒาใจรายลงตนพฤกษา แกเด็กทั้งสองฉุดกระชากมา พอพนเขตปาเกิดความครา
แคง จะไปทางไหนแยกไดสามทาง ถึงในระหวางหนทางสามแพรง เทวดาดลใจใหหายครางแคลงแยกทางสาม
แพรงเขากรุงสีพี ประจวบครานั้นองคทานราชาสญชัยเสด็จมา นั่งหนาปรางสี ชูชกจูงหลานผานไปพอดี ผานหนา
ปรางสีเจากรุงสญชัย จึงสั่งทหารชวยกันจับมา ใครมันชางกลาลักหลานเราได พอถึงแลวหนอองคหนอทาว
ไท ก็ทักถามไถเรื่องความเปนมา ชูชกก็เลามูลเคาคดี วาพอชาลีกับแกวกัญหา ถาทานอยากไดตองเอาเงินมา
ไถหลานสองราไมเปนไร แมกัญหาชินีนาถเงินทองขาทาสนํามาถวาย อยางละรอย ๆ ทั้งวัวทั้งควาย สวน
ชาลีนั้นไถทองพันตําลึง พอไถหลานยาราชาจัดงาน ฉลองรับขวัญสองหลานใหซึ้ง ชูชกชีชาติก็คาดไมถึง กิน
อาหารจนตึงทองแตกตาย เมื่อชูชกตายไมมีใครรับทรัพย จึงนําเอากลับเขาคลังอีกใหม ฝายราชาเจากรุงสญชัย
ยกขบวนไปรับเวสสันดร แตพอถึงที่คีรีวงกต ก็โศกกําสรดเศราทรวงสะทอน อกกษัตริยพบกันไหวหวั่น
อาวรณ ระทมสะทอนสลบหมดเลย
ในขณะนั้นเทวัญชั้นฟา นึกเวทนาหกกษัตริยเอย มาโศกสรดกันไปหมดเลย ถาเรานิ่งเฉยคงไมไดการ จึงบรรดาลลม
โยกฝนโบกขรพรรษ ตกลงกลางวัดกันในครั้งนั้น ฝนตกประพรหมทั้งหกราชัญ เสนาทหารก็พื้นคืนมา จึงยกพหล
ไพรพลกลับเมือง ประชาชนไมเคืองเวสสันดรแลวหนา ใหกลับครองวังเสียยังพารา เวสสันดรก็มาครองเมืองอีกที

8. ๘