ΕΛΠ 30 - Ο Βίος του Σολομού και η εκδοτική τύχη του ποιητικού του έργου - Σημειώσεις - onlearn.gr

1. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
EΛΠ 30 : Νεοελληνική φιλολογία (19ος
και 20ος
αιώνας )
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ
ΤΡΕΙΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ:
Πρώτη:
1) Τα γεγονότα της ζωής του Σολωμού
2) Οι ιδιόρρυθμες συνθήκες κάτω από τις οποίες γράφτηκε το έργο
του
3) Τα προβλήματα που παρουσιάζει η έκδοσή του από τις μέρες του
ως σήμερα
Δεύτερη:
Τα διαδοχικά στάδια εξέλιξης της σολωμικής ποίησης
Τρίτη:
Τα βασικά χαρακτηριστικά της θεματικής, της μορφολογίας, της
τεχνοτροπίας της σολωμικής ποίησης.
ΓΙΑΤΙ Ο ΣΟΛΩΜΟΣ ΘΕΩΡΗΘΗΚΕ ΩΣ Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΜΑΣ ΠΟΙΗΤΗΣ
1) Γιατί είναι ο δημιουργός του ελληνικού εθνικού ύμνου ( οι δυό
πρώτες στροφές μελοποιημένες από τον Νικόλαο Μάντζαρο
καθιερώθηκαν ως ο εθνικός ύμνος)
2) Γιατί αντλεί θέματα από τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των
Ελλήνων
3) Γιατί λειτούργησε ως γενάρχης της νεότερης ελληνικής ποίησης
θέτοντας τους αισθητικούς και γλωσσικούς όρους

2. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
4) Γιατί η ελληνική ποίηση ως το 1930 στηρίχθηκε στο δικό του
γλωσσικό κι εκφραστικό παράδειγμα
5) Γιατί οι νεότεροι ποιητές τον αναγνώρισαν ως τον σημαντικότερο
πρόγονό τους
6) Γιατί η ποίησή του είναι δραστική ποίηση, προκαλεί αισθητική
συγκίνηση
7) Γιατί η πατριωτική θεματική του εστιάζεται στον πόθο μιας
υπερατομικής και πνευματικής ελευθερίας και ανάγεται σε μια
καθολική σφαίρα φιλοσοφικής αναζήτησής της έτσι υπερβαίνει
τα όρια της ιστορικότητας κι εθνότητας και μεταδίδει ιδέες κι
αξίες με πανανθρώπινη σημασία
8) Γιατί είναι ο μοναδικός Έλληνας ποιητής της εποχής του που
μπορεί να σταθεί ισάξια δίπλα στους μεγάλους ποιητές της
ευρωπαϊκής ρομαντικής ποίησης του 19ου αι.
9) Γιατί για την νεότερη ελληνική ποίηση συνιστά ένα πρότυπο
αφού κατόρθωσε να ξεπεράσει τις δυσκολίες της έκφρασης σε
μια αδιαμόρφωτη ακόμη λογοτεχνία.
ΕΝΟΤΗΤΑ 2.1 Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ ΚΑΙ Η ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΤΥΧΗ ΤΟΥ
ΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
2.1.1 Ο βίος
Ο Σολωμός ήταν γιός του κόντε Νικόλαου Σολωμού με την υπηρέτριά
του Αγγελική Νίκλη. Λίγο πριν πεθάνει ο κόντες αναγνώρισε τον
Διονύσιο και το Δημήτριο που γεννήθηκε τρία χρόνια μετά και
παντρεύτηκε την Αγγελική που στο μεταξύ γέννησε τρίτο παιδί από
τη σχέση της με τον Μανόλη Λεονταράκη.

3. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Ο Διονύσιος έμαθε πρώτα τα ιταλικά από ιδιωτικούς δασκάλους. Ως
παιδί φοίτησε και σε ελληνικό δημόσιο σχολείο . Το 1808 με τον
δάσκαλό του ιερωμένο Santo Rossi , στα δεκαπέντε του χρόνια πήγε
να σπουδάσει στην Ιταλία κι έμεινε εκεί δέκα χρόνια.
Μετά αρχίζουν οι οικογενειακές περιπέτειες που σημάδεψαν βαθιά
τον Σολωμό:
- Το 1828 οικονομικές διαφορές με τον αδερφό του Δημήτριο
τους οδήγησαν σε δίκη. Αποκαθίστανται οι σχέσεις το 1831.
- Ο γιός της μητέρας του από τον Λεονταράκη διεκδικεί μερίδιο
από την περιουσία του Νικόλαου Σολωμού. Οι δίκες έχουν
θετική έκβαση για το Διονύσιο και το Δημήτριο και
εξασφαλίζουν μια άνετη ζωή από τα κέρδη της περιουσίας που
διαχειρίζεται ο Δημήτριος.
- Στο μεταξύ όμως ο ποιητής έχει ψυχρανθεί με τη μητέρα του,
απογοητευμένος από την προσπάθειά της στο δικαστήριο να
δικαιώσει τον γιό του Λεονταράκη παρουσιάζοντάς τον ως γιό
του Κόντε.
- Ως ποιητής αποτραβιέται από τη δημοσιότητα. Από το 1851 και
μετά έχει σοβαρά προβλήματα υγείας και πεθαίνει σε ηλικία 59
ετών το 1865.
- Ως άνθρωπος , ήταν ιδιόρρυθμος, μοναχικός, αλκοολικός στα
τελευταία χρόνια της ζωής του , έζησε όλη του τη ζωή με ενετικό
τίτλο ευγενείας ως υπήκοος βρετανικού προτεκτοράτου
- Πολιτικά ήταν ανάμεσα στους συντηρητικούς και τους
μεταρρυθμιστές.

4. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
2.1.2 Η παράδοση του σολωμικού έργου και η εκδοτική
τύχη του.
Η παράδοση του σολωμικού έργου έχει ιδιομορφίες:
- Καθ΄ όλη τη διάρκεια της ζωής του ο Σολωμός δημοσίευσε ένα
μικρό και όχι το αξιολογότερο μέρος του έργου του. Η φήμη του
οφειλόταν στο νεανικό « Ύμνο εις τη ελευθερίαν» ( το έγραψε 25
ετών)
- Τα περισσότερα και καλύτερα ποιήματα τα έγραψε στην ωριμότητά
του, έμειναν ανολοκλήρωτα , ακατάστατα, ανορθόγραφα κι
ανέκδοτα. Με τόσες επεξεργασίες και σχεδιάσματα δεν μπορούμε να
βγάλουμε σαφή συμπεράσματα για τους στίχους αν ανήκουν σε ένα
ποίημα ή σε άλλο.
- Τα σχεδιάσματα των ποιημάτων , οι « στοχασμοί» κι οι τεχνικές
σημειώσεις για τα ποιήματά του είναι στα ιταλικά
- Οι στίχοι των ποιημάτων του είναι στα ελληνικά.
ΟΙ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΚΥΡΙΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΤΗΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗΣ ΤΥΧΗΣ ΤΟΥ
ΣΟΛΩΜΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ
1) Η έκδοση του τόμου Τα ευρισκόμενα (1859) από τον Ιάκωβο
Πολυλά όπου αποκαθίστανται κι ανασυντίθενται τα ανέκδοτα
σολωμικά ποιήματα
2) Η τρίτομη χρηστική έκδοση των σολωμικών Απάντων (1948)
από το Λίνο Πολίτη που προσφέρει το σύνολο του σολωμικού
έργου , ανασυνθέτοντας το κείμενο των σολωμικών ποιημάτων
μέσα από τις διάφορες επεξεργασμένες μορφές τους.

5. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
3) Η δίτομη έκδοση των Αυτόγραφων έργων (1964) επίσης από το
Λίνο Πολίτη που παρουσιάζει σε πιστή μεταγραφή τα σολωμικά
τετράδια.
4) Η έκδοση του τόμου Ποιήματα και Πεζά ( 1994) από τον
Στυλιανό Αλεξίου που αναθεωρεί εντελώς τις παλιότερες
εκδόσεις κι επιχειρεί την ενιαία παρουσίαση των
ολοκληρωμένων ποιημάτων και των πληρέστερων
αποσπασμάτων του Σολωμού.
ΕΝΟΤΗΤΑ 2.2 ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ
Η Σολωμική ποίηση μπορεί να χωριστεί σε δύο περιόδους
Στα νεανικά χρόνια στη Ζάκυνθο (1818- 1828)
Στα τέλη της ζωής του στην Κέρκυρα ( 1828- 1857)
2.2.1 Η νεανική θητεία στην ιταλική ποίηση
Τα πρώτα ποιήματα του Σολωμού είναι σονέτα στα ιταλικά.
Θρησκευτικά ή σατιρικά. Τριάντα τρία αυτοσχέδια σονέτα
εκδόθηκαν στην Κέρκυρα και είναι η μόνη ποιητική συλλογή που
εξέδωσε.
2.2.2 Τα πρώτα ελληνικά ποιήματα
Ο Σολωμός άρχισε να γράφει στα ελληνικά 1) λόγω του πατριωτικού
συναισθήματος και 2) της ρομαντικής αντίληψης για την αξία της
λαϊκής γλώσσας. Τα 25 νεανικά ελληνικά του ποιήματα θεωρούνται
αφελή με θέματα την αγνή αγάπη για εξιδανικευμένες γυναίκες και

6. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
το θάνατο πλασματικών ή πραγματικών ηρώων. Τα πιο γνωστά : Η
Αγνώριστη, η Ξανθούλα.
2.2.3 Η στροφή στην πατριωτική ποίηση . Οι ύμνοι
1) Ο Ύμνος εις την ελευθερίαν, με γλώσσα μεικτή : δημοτική, με
λόγια ίχνη και μερικούς ιταλισμούς
2) Εις τον θάνατον του Λορδ Μπάϋρον , λυρική ωδή
3) Η καταστροφή των Ψαρών , επίγραμμα
4) Η Φαρμακωμένη ( ελεγείο για πνευματική φίλη που αυτοκτόνησε)
2.2.4 Ο Λάμπρος . Το πρώτο αποσπασματικό ποίημα
Με την επίδραση της ποίησης του Άγγλου ρομαντικού Μπάϋρον . Ο
Λάμπρος έρχεται σε σύγκρουση με τον ανθρώπινο και θεϊκό νόμο,
διαπράττοντας αιμομιξία. Τυπικά ρομαντικά θέματα είναι τα
θεματικά στοιχεία εδώ : Αιμομιξία,, πρόωρος ή βίαιος θάνατος των
προσώπων, αυτοκτονία, υπερφυσικά στοιχεία.
2.2.5 Η γυναίκα της Ζάκυνθος
Ποίημα σε πρόζα ή πεζό. Αφηγητἠς ο Διονύσιος Ιερομόναχος. Στην
πρώτη επεξεργασία, στόχος ήταν η σάτιρα κάποιας συγκεκριμένης
ανώνυμης ζακυνθινἠς με επιλήψιμη κοινωνικά και ηθικά
συμπεριφορά. Στη β ΄και γ΄επεξεργασία το έργο πήρε τη μορφή
εφιαλτικού οράματος ή προφητείας με αποκαλυπτικό χαρακτήρα ,με
αναφορές στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα και στην πάλη του
καλού με το κακό. Γλώσσα δημοτική με πολλά ιδιωματικά ζακυνθινά
στοιχεία.

7. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
2.2.6 Τα συνθέματα της ωριμότητας
- Απομονωμένος στην Κέρκυρα, με ροπή προς τη γερμανική
φιλοσοφία , επηρεασμένος από την κρητική λογοτεχνία γράφει τον
Κρητικό, έναν άνθρωπο που δοκιμάζεται σε διαρκείς αντιθέσεις.
Ο Κρητικός παλιός αγωνιστἠς κατά των Τούρκων, προσπαθεί να
σώσει την αγαπημένη του στη φουρτούνα. Μια οπτασία, η
Φεγγαροντυμένη τον παρηγορεί και τον συνεπαίρνει. Όταν
επιστρέφει στην πραγματικότητα και βγάζει την αγαπημένη του στο
ακρογιάλι βλέπει πως είναι νεκρή.
-Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, το σπουδαιότερο ποίημα
του που τον απασχόλησε και το μεγαλύτερο διάστημα, αναφέρεται
στη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου από τους Τούρκους το 1825
και την ηρωϊκή έξοδο των πολιορκημένων που υπερβαίνουν όλα τα
φυσικά και ψυχικά εμπόδια.
-Ο Πόρφυρας. Ένας καρχαρίας κατασπαράζει Άγγλο στρατιώτη,
που την ώρα του θανάτου αποκτά κορυφαία αυτοεπίγνωση.
ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΝΟΝΤΑΣ:
Τα στάδια εξέλιξης της ελληνόγλωσσης σολωμικής ποίησης είναι τα
εξής:
1) Τα σύντομα και απλά λυρικά ποιήματα με θέμα την αγνή
αγάπη προς τη γυναίκα, το θάνατο αγαπημένων προσώπων
2) Οι δυο εκτενείς ύμνοι κι άλλα ποιήματα με θέμα τον
εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα
3) Ο Λάμπρος με ρομαντική θεματολογία και σύλληψη

8. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
4) Η γυναίκα της Ζάκυθος ,πεζόμορφο σατιρικό κείμενο με πολλά
ποιητικά στοιχεία που αναπτύσσεται σε εφιαλτικό όραμα με
μεταφυσικό υπόβαθρο ( πάλη καλού με κακό)
5) Τα συνθέματα της ωριμότητας με λυρικότητα, υψηλά νοήματα,
επιδράσεις από γερμανική φιλοσοφία.
ΕΝΟΤΗΤΑ 2.3 ΘΕΜΑΤΙΚΗ , ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ ΤΗΣ
ΣΟΛΩΜΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ
2.3.1 Θεματική
Τα κύρια αντιθετικά θεματικά ζεύγη είναι
1) Ελευθερία-φύση,
2) Θρησκεία –θάνατος
Για το ζεύγος ελευθερία-φύση :
Στα νεανικά έργα η ελευθερία έχει καθαρά εθνικοπατριωτική ,
ιδεολογικοπολιτική σημασία κι η φύση δεν επηρεάζει αυτόν τον
αγώνα για κατάκτησή της.
Στα έργα της ωριμότητας η ελευθερία έχει πνευματική σημασία ,
σημαίνει το θρίαμβο της ανθρώπινης βούλησης ενάντια στη φύση
Για το ζεύγος θρησκεία-θάνατος :
Στα νεανικά έργα ο θάνατος είναι στιγμή καταξίωσης της
θρησκευτικής πίστης , χάρη στη λύτρωση της μετά θάνατον ζωής.
Στα έργα της ωριμότητας ακυρώνεται συνειδητά ο θάνατος λόγω
θρησκευτικής πίστης , όπως στους Ελεύθερους Πολιορκημένους
που θυσιάζονται για την πατρίδα.

9. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
2.3.2 Μορφολογία
1) Ο τρόπος σύνθεσης των ποιημάτων άλλαξε ριζικά με τα χρόνια.
Έτσι ενώ ο Ύμνος εις την ελευθερίαν γράφτηκε σε ένα μήνα , η
σύνθεση των Ελεύθερων Πολιορκημένων κράτησε είκοσι χρόνια.
Την ευκολία γραφής λυρικών ποιημάτων διαδέχτηκε η δυσκολία
σύνθεσης μεγαλεπίβολων έργων.
2) Στα ανολοκλήρωτα ποιήματα ο τρόπος σύνθεσης ήταν ο εξής
:Στα ιταλικά γραφόταν η κεντρική ιδέα και στοχασμοί πάνω στους
στίχους , ενώ οι στίχοι γράφονταν στα ελληνικά και υποβάλλονταν
σε πολλές επεξεργασίες.
2.3.3 Τεχνοτροπία
1) Σύζευξη νεοκλασσικισμού και ρομαντισμού
Νεοκλασσιστική επίδραση στα νεανικά σολωμικά ποιήματα ως το
1833
Ρομαντική επίδραση καταρχήν στον Λάμπρο και σε όλη την
ωριμότητα.
2 ) Διαφοροποίηση υπάρχει και στο ποιητικό είδος :
Στη Ζακυνθινή περίοδο γράφτηκαν ποιήματα λυρικού είδους,
εκφράζουν ατομική, προσωπική συγκίνηση
Στην κερκυραϊκή περίοδο γράφτηκαν ποιήματα μεγάλης έκτασης
δραματικού /επικού/αφηγηματικού είδους. Στα δραματικά μιλούν
τα ίδια τα πρόσωπα. Στα επικά οι ιστορίες των προσώπων.

10. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Ο « μεικτός γνήσιος» τρόπος γραφής
1) Είναι λάθος να θεωρούμε πως ο Σολωμός στην πρώτη περίοδο
είναι νεοκλασσικιστής αμιγώς ενώ στην ώριμη ρομαντικός.
Αυτό γιατί η νεανική νεοκλασσικιστική ποίηση του Σολωμού
αφομοίωσε στοιχεία ρομαντισμού και στην ώριμη σύμμειξε
κλασσικιστικά και ρομαντικά στοιχεία. Χρησιμοποιεί έναν « μεικτό»
τρόπο που ενώνει τον κλασσικό και τον ρομαντικό τρόπο (
αισθητικός ρομαντισμός). Ο ώριμος Σολωμός σκεπτόταν σα
ρομαντικός και όλοι οι κριτικοί καταλήγουν πως όλα τα συνθετικά κι
ανολοκλήρωτα σολωμικά ποιήματα από τον Λάμπρο μέχρι τον
Πόρφυρα είναι αμιγώς ρομαντικά.
2) Ωστόσο διαφέρει από τους άλλους ρομαντικούς στο ότι η ώριμη
ποίησή του δεν εκφράζει ασυγκράτητο προσωπικό πάθος ούτε
έχει εξομολογητικό χαρακτήρα. Είτε αναφέρεται σε φανταστικά
πρόσωπα ή αντικειμενικές περιστάσεις είτε στον εθνικό αγώνα,
προσφέροντας παραδείγματα ανώτερης πνευματικής και
ηθικής στάσης ζωής.
Αυτή η υπερατομική στόχευση της ποίησής του είναι η βασικότερη
διαφορά του από άλλους κορυφαίους ρομαντικούς ποιητές.
3) Από την άποψη του ποιητικού είδους τα κύρια σολωμικά
ποιήματα θα χαρακτηρίζονταν ως εξής:
- Ο Λάμπρος : αφηγηματικό ποίημα με δραματικά στοιχεία
- Ο Κρητικός : δραματικός μονόλογος με λυρικά στοιχεία
- Oι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι αφηγηματικό ποίημα με
δραματικά και λυρικά στοιχεία .
Η αποσπασματικότητα

11. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Οι ερμηνείες που ερευνούν τα αίτια της αποσπασματικότητας της
σολωμικής ποίησης βασίζονται σε τρείς παράγοντες:
- Τη ζωή του ποιητή
- Τις συνθήκες της εποχής του
- Τις εγγενείς δυσκολίες που θέτει το καθαυτό ποιητικό έργο
H πρώτη κατηγορία ερμήνευσε την αποσπασματικότητα
βασιζόμενη στην ιδιάζουσα ιδιοσυγκρασία του ποιητή και στο
βίο
Η δεύτερη βασίστηκε στη μορφωτική και πνευματική σχέση του
ποιητή με την εποχή του
Η τρίτη βασίστηκε στο ίδιο το έργο καθεαυτό, στο ύφος , τη
μορφή και το ποιητικό είδος της σολωμικής ποίησης. Ο Πολίτης
ανήκει σε αυτήν την κατηγορία.