ΕΛΠ 21 - Προομηρικό και Ομηρικό ΕΠΟΣ - Σημειώσεις - onlearn.gr

1. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΕΠΟΣ
ΕΝΟΤΗΤΑ 2.1 : ΠΡΟΟΜΗΡΙΚΟ ΚΑΙ ΟΜΗΡΙΚΟ
ΕΠΟΣ
2.1.1 Επική παράδοση πριν από τον Όμηρο
Σε ποια σημεία αποκλίνουν τα ομηρικά έπη από
την παράδοση;
Ομηρικά έπη:
τα αρχαιότερα ελληνικά ποιητικά δημιουργήματα
που μας διασώθηκαν και η αρχή της ποιητικής
παράδοσης Ελλήνων.
ΟΜΩΣ :
• Υπάρχουν ενδείξεις μέσα στα έπη ότι
προηγήθηκαν άλλες ποιητικές συνθέσεις.
• Δεν είν αι δυ να τόν να μην υ π ήρ χα ν κι
ά λλα π οιήμα τα πρ ιν , γιατ ί ο άνθρωπος
έχει την τάση να δημιουργεί
• Είναι τόσο «τέλεια» ως δημιουργήματα που
δεν μπορεί να μην υπήρχαν άλλα ποιήματα ως
πρόδρομοί τους.
Σε τι συνίσταται το ομηρικό ζήτημα;
Ομηρικό ζήτημα:
• το πρόβλημα σχετικά με τη δημιουργία της
ομηρικής ποίησης, τη σύνθεση των

2. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
συγκεκριμένων επών, τη χρονολόγησή τους και την
προσωπικότητα του ποιητή.
Πώς συνετέθησαν τα ομηρικά έπη;
Ομηρικά έπη:
• ώριμο καταστάλαγμα μακράς ποιητικής
παράδοσης.
• Το έπος δημιουργήθηκε μετά την καταστροφή των
μυκηναϊκών κέντρων ωςανάμνηση της ύπαρξής
τους ( βλ Nilson: το έπος καλλιεργήθηκε σε
κέντρα μυκηναϊκού πολιτισμού).
Χώροςγέννησης: Ιωνία,
4 μεγάλοι επικοί κύκλοι
(Αργοναυτικός, Αιτωλικός,Θηβαϊκός,Τρωικός):
πρώτη ύλη ομηρικών επών.
Πώς μπορούμε να εξηγήσουμε την ύπαρξη
μιας προομηρικής παράδοσης;
Η ύπαρξη προομηρικής επικής παράδοσης
επιβεβαιώνεται από το ίδιο το έπος:
Συγκεκριμένες αναφορές μέσα σ’ αυτό σε γεγονότα
παρελθόντος (π.χ. τρα γούδια α οιδών που στα
έπ η τρα γου δού ν πα λα ιά κλέη αν δρών -
Ο Γερμανός ομηριστής Kullmann μιλάει για
Antehomerica (προομηρικά) δηλαδή για προομηρικό υλικό
και συμβάνταάλλων επικών κύκλων
, π.χ. τραγούδια με υλικό από άλλους
επικούςκύκλους που θεωρούνται γνωστοί.

3. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Θεωρεί γνωστή στους ακροατές την Τρωική
εκστρατεία (περιγράφει μόνο 52 ημέρες στην Ιλιάδα).
Θεωρ ού ντα ι γν ωστ οί κα ι οι βασικοί
ήρ ωες (π. χ. δεν α να φέρ ει γενεαλογία τους).
Χρον ικό τόξο πρ οηγηθέν των μυ θικών
κύ κλων :
Αργοναυτική εκστρατεία, Αιτωλικός κύκλος,
Θηβαϊκός κύκλος, Τρωικός.
ΑΡΑ υπήρχε υλικό που οι αοιδοί μετασχημάτιζαν
αυτοσχεδιάζοντας με τη βοήθεια στερεότυπων
εκφράσεων, ενώ σίγουρα από ένα σημείο και πέρα
βοήθησε και η γραφή.
Η ομηρ ική π οίηση δια τ ήρ ησε αν α μν ήσεις
> μυ κην αϊκή επ οχή
(χάλκινα όπλα, λέξεις που δε χρησιμοποιούνταν
πλέον τον 8ο αιώνα, π.χ.
φάσγανον), ενώ είχε και στοιχεία του 8ου αι. π.Χ.
(έθιμα ταφής, σιδερένια όπλα,…).
Σίγουρα όμως πολλές αναφορές του Ομήρου σε
προηγηθέν υλικό είναι απλές ποιητικές επινοήσεις
του.
2.1.2 Προφορική παράδοση και γραπτή
σύνθεση

4. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Ομηρικό ζήτημα – Ποιά είναιη βασική θεωρία (Milman
Parry-προφορική σύνθεση των επών. Πού βασίζεται;)
✓Αρχική άποψη:
τ α έπ η συνετ έθησαν κα ι μετ α δόθηκαν
π ρ οφορ ικά. Αποδείχθηκε όμως ότι τότε ήταν
γνωστή η γραφή
(Γραμμική Β). Εξάλλου αδύνατον να σωθεί τόσο
σύνθετη εργασία χωρίς την παρέμβαση γραφής.
✓Στη νεότερη εποχή θεωρία Parry : ο Όμηρος
αγράμματος λαϊκός ποιητής που απευθυνόταν σε
αγράμματο ακροατήριο
✓δυνατότητα προφορικής σύνθεσης
και μετάδοσης επών λόγω κυρίως του ύφους
και της τεχνικής της γλώσσας του Ομήρου.
✓Βασικό στοιχείο οι στερεότυπες εκφράσεις και
στίχοι ολόκληροι που επαναλαμβάνονται
=λογότυποι=formulae.
TιείναιοιλογότυποιSOS λογότυποι=formulae:
β ο η θ ο ύ ν σ τ η ν α π ο μ ν η μ ό ν ε υ σ η
κ α ι σ τ ο ν αυτοσχεδιασμό με εύκολη χρήση της
μνημοτεχνικής.
✓Ενδιάμεση λύση:
ο ποιητής παρέλαβε υλικό παράδοσης προφορικά
ή γραπτά αλλά η σύνθεση και η μετάδοση από εκεί και
πέρα έγινε γραπτά.
✓Συμπέρασμα:

5. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
η διά σωση τ ων επ ών μέχρ ι σήμερα
π ρ οϋπ οθέτει γρα πτ ή σύνθεση, βάσει
ενδεχομένως μιας προφορικής παράδοσης που
ενσωματώθηκε στο έργο του ποιητή με τη βοήθεια της
γραφής.
✓Όμως, η σύνθετη τεχνική και ο τρόπος δομής
των επών δικαιολογούνται μόνο με τη χρήση
γραφής. Υπάρχουν αναμφίβολα και στοιχεία
προφορικής ποίησης στα έπη, αλλά δεν
μπορούν να ερμηνεύσουν τα έπη στο σύνολό
τους.
2.1.3 Η προσωπικότητα του Ομήρου. Η
συμβολή του στην συναίρεση της παράδοσης.
Πρόβλημα στη χρονολόγηση του Ομήρου, καθώς
βρισκόταν στο τέλος μιας παράδοσης που δε μας
άφησε γραπτά μνημεία και φαίνεται ότι έζησε
αρκετά πριν από τις πρώτες πηγές που έχουμε.
Συνέπεια: η φιλολογία του 19ου αιώνα θεωρούσε ότι
δεν υπήρχε, ο 20ος
αιώνας όμως τον καθιέρωσε ως
ιστορικό πρόσωπο.
Γεωγραφικά η θέση του στην Ιωνία: Αβεβαιότητα ως
προς τον τόπο γέννησης του ποιητή.

6. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Άμεσες πληροφορίες για τον Όμηρο έχουμε από
τους Βίουςτου στην αρχαία εποχή.
Τον διεκδικούν 20 πόλεις.
Β ρ ί σ κ ε τ α ι σ ε ά μ ε σ η σ χ έ σ η μ ε Η σ ί ο δ ο ,
κ α θ ώ ς ε μ φ α ν ί ζ ε τ α ι ω ς σύγχρονος και
αντίπαλός του ( Αγών Ομήρου και Ησιόδου).
Στο μόνο που συμφωνούν είναι ο τόπος θανάτου
του, στην Ίο, κατά τη διάρκεια ταξιδιού του στην
Αθήνα.
Τέσσερις εκδοχές έχουν διατυπωθεί για τη χρονολόγηση
του ποιητή ήδη από την Αρχαιότητα:
1.Σύγχρονος με τον Τρωικό Πόλεμο (Ελλάνικος κι
άλλοι), τον οποίο ο Ερατοσθένης τοποθετεί το
1193-1184
2.Δύο γενιές (60-80 χρόνια) νεώτερος από τα Τρωικά
3.Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (ακμή 450 π.χ.) 400
χρόνια νεώτερος του και σύγχρονος με τον Ησίοδο.
4.Σύγχρονος με τον εποικισμό της Ιωνίας,
σύμφωνα με τον Αρίσταρχο από τη Σαμοθράκη,
που έγινε κατά την εκτίμηση του 140 χρόνια
μετά την Άλωση της Τροίας, περίπου το 1100 π.Χ.
Η χρονολόγησή του: εξαρτάται από το αν
θεωρείται ο ποιητής και της Ιλιάδας και της
Οδύσσειας. Αν είναι ο ποιητής μόνο της Ιλιάδας, τότε
χρονολογείται τον 9ο
αι. π.Χ. Αν έγραψε και Ιλιάδα

7. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
και Οδύσσεια, τότε 7ος
αι. π.Χ.Στον Όμηρο αποδίδονται
τα 2 μεγάλα έπη, κάποιοι Ύμνοι και μερικά από τα
Κύκλια έπη
Σχέση Ομήρου με παράδοση: Βασικό θέμα έρευνας
η σχέση Ομήρου με παράδοση
Η απόκλιση από το παραδοσιακό και η παρουσία των
νεωτερισμών διακρίνονται σε 4 κατηγορίες:
1.σε κατά λέξη επαναλήψεις σκηνών, π.χ.
τελετουργίες, θυσίες κ.α.
2.σε τυπικές σκηνές που προσαρμόζονται κάθε
φορά στην υπόθεση και διήγηση του ποιητή
3.σε διαμορφωμένες τυπικές σκηνές με έκδηλα τα
στοιχεία νεωτερισμών που παραλλάσσουν τις
παλαιές σκηνές και
4.σε σκηνές που είναι εντελώς διαφορετικές από
υπόδειγμα παράδοσης(π.χ. όταν το πρόσωπο
είναι σε αδιέξοδο και προσπαθεί να ξεφύγει από
αυτό).
Τα άλλα έπη χάθηκαν ολοκληρωτικά λόγω του άρτιου
χαρακτήρα των 2 μεγάλων επών που επισκίασαν όλα
τα άλλα.
2.1.4 Περιεχόμενο της Ιλιάδας
ΡΑΨΩΔΙΑ Α’

8. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Το έπος αρχίζει με τον λοιμό που έστειλε στους
Αχαιούς ο Απόλλωνας για την απαγωγή της
Χρυσηίδας, κόρης του ιερέα Χρύση, από τον
Αγαμέμνονα που αναγκάζεται να τη δώσει πίσω. Ο
Αγαμέμνονας όμως τώρα ζητά και παίρνει τολάφυρο
του Αχιλλέα, τη Βρισηίδα, και ο Αχιλλέας
εξοργισμένος, με μήνιν, αποχωρεί από τον πόλεμο.
ΡΑΨΩΔΙΑ Β’
Ο Δίας στέλνει απατηλό όνειρο στον
Αγαμέμνονα ότι τώρα μπορεί να κυριεύσει
την Τροία. Οι στρατιώτες ενθουσιάζονται
ύστερα από πρόταση αποχώρησης που κάνει ο
Αγαμέμνονας, για να τους δοκιμάσει. Συγκρατούνται,
όμως, με την επέμβαση της Αθηνάς κυρίως και του
Οδυσσέα, αλλά και των υπολοίπων αρχηγών. Ο
Όμηρος δίνει κατάλογο των αγημάτων Ελλήνων
και Τρώων.
ΡΑΨΩΔΙΑ Γ’
Απ οφα σίζετ α ι ν α λυ θεί το θέμα τ ου
π ολέμου με μον ομα χία Πά ρη κα ι Μενελάου
όπου ο Πάρις νικιέται, αλλά η Αφροδίτη τον
μεταφέρει σώο στο παλάτι του. Ο Αγαμέμνονας
διεκδικεί τη νίκη για τον αδελφό του και απαιτεί την
παράδοση της Ελένης.
ΡΑΨΩΔΙΑ Δ’

9. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Ο ι θ ε ο ί α π ο φ α σ ί ζ ο υ ν ν α σ π ά σ ε ι η
α ν α κ ω χ ή κ α ι ν α σ υ ν ε χ ι σ τ ο ύ ν
ο ι εχθροπραξίες. Η Αθηνά παρακινεί τον Πάνδαρο να
πληγώσει το Μενέλαο και οι εχθροπραξίες ξαναρχίζουν.
Ο Αγαμέμνονας επιθεωρεί το στρατό του.
ΡΑΨΩΔΙΑ Ε’
Με τη βοήθεια της Αθηνάς διακρίνεται ο
Διομήδης και καταφέρνει να πληγώσει ακόμη
και θεούς (Αφροδίτη και Άρη).
ΡΑΨΩΔΙΑ Ζ’
Απ ομα κρύν οντ αι οι θεοί απ ό τη μά χη και
οι Αχα ιοί έχου ν επιτ υ χίες. Περιγράφεται
γοητευτικά και η συνάντηση του Έκτορα στο
παλάτι με τη γυναίκα και το γιο του.
ΡΑΨΩΔΙΑ Η’
Ο Έκτορας και ο Αίαντας μονομαχούν με
ισόπαλο αποτέλεσμα. Ο Πάρης προτίθεται να
δώσει πίσω όλα τα αγαθά που έφερε η Ελένη και
άλλα ακόμη α λλά όχι την ίδια . Ο Διομήδης
π ρ οτ είν ει ν α μη δεχτ ούν κα ι χτ ίζουν
προστατευτικό τείχος γύρω από το στρατόπεδο.
ΡΑΨΩΔΙΑ Θ’
Ξαναρχίζουν οι συγκρούσεις στις οποίες
υπερτερούν οι Τρώες, καθώς ο Δίας απαγορεύει
στους θεούς να επέμβουν.
ΡΑΨΩΔΙΑ Ι’

10. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Μπροστά στην άσχημη αυτή τροπή ο Αγαμέμνονας
συγκαλεί συμβούλιο και με πρόταση του
Νέστορα στέλνεται αντιπροσωπεία στον
Αχιλλέα που αποτυχαίνει να τον πείσει να
επιστρέψει.
ΡΑΨΩΔΙΑ Κ’
Ο Οδυσσέας και ο Διομήδης, σε αναγνωριστική
αποστολή, σκοτώνουν το βασιλιά των Θρακών
Ρήσο, και φέρνουν τα άλογά του στο στρατόπεδο
των Αχαιών.
ΡΑΨΩΔΙΑ Λ’
Διακρίνεται στη μάχη ο Αγαμέμνονας, αλλά
πληγώνεται και αποχωρεί. Διακρίνεται και ο
Διομήδης, που πληγώνει τον Έκτορα και ο Οδυσσέας,
αλλά πληγώνονται και αποχωρούν. Το ίδιο αποχωρούν
και Αίαντας και Μαχάονας.
ΡΑΨΩΔΙΑ Μ’
Η υπεροπλία των Τρώων συνεχίζεται και καταφέρνουν
να περάσουν πάνω από το τείχος των Αχαιών.
ΡΑΨΩΔΙΑ Ν’
Ο Ποσειδώνας, εκμεταλλεύεται το γεγονός ότι ο
Δίας στρέφει αλλού την προσοχή του και
βοηθά τους Αχαιούς. Διάφορες συγκρούσεις,
αριστεία Ιδομενέα, διάκριση Μενέλαου. Οι Τρώες
αναδιπλώνονται.
ΡΑΨΩΔΙΑ Ξ’

11. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Η Ήρα αποκοιμίζει το Δία και βοηθά με τον
Ποσειδώνα τους Αχαιούς, που τρέπουν σε φυγή τους
Τρώες.
ΡΑΨΩΔΙΑ Ο’
Ο Δία ς κατα λα βα ίν ει τ ην απ άτ η κα ι
α π ομα κρ ύν ει τον Ποσειδώνα . Ο Απόλλωνας
ενθαρρύνει τον Έκτορα και γκρεμίζει το τείχος των
Αχαιών. Οι Τρώες φτάνουν μέχρι τα πλοία των Αχαιών
όπου αναπτύσσονται συγκρούσεις.
ΡΑΨΩΔΙΑ Π’
Οι Τρώες βάζουν φωτιά στα πλοία των Αχαιών. Ο
Πάτροκλος με την άδεια του Αχιλλέα φοράει την
πανοπλία του και με τους Μυρμιδόνες απωθεί τους
Τρώες και αριστεύει. Συγκρούεται με τον Έκτορα και
σκοτώνεται.
ΡΑΨΩΔΙΑ Ρ-Σ’
Μάχη γύρω από το νεκρό Πάτροκλο. Ο Έκτορας
παίρνει την πανοπλία του και οι Αχαιοί το σώμα του.
Αριστεύει ο Μενέλαος. Ο Αχιλλέας θρηνεί και η Θέτις
ζητά νέα πανοπλία για το γιο της από τον Ήφαιστο.
ΡΑΨΩΔΙΑ Τ’
Ο Αχιλλέας συμφιλιώνεται με τον
Αγαμέμνονα και ετοιμάζεται για τη
σύγκρουση.
ΡΑΨΩΔΙΑ Υ-Φ

12. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Ο Αχιλλέας κατατροπώνει τους Τρώες ενώ στη
μάχη παίρνουν μέρος και οι θεοί. Ποσειδώνας και
Απόλλωνας σώζουν τον Αινεία και τον Έκτορα από
την μήνιν του Αχιλλέα.
ΡΑΨΩΔΙΑ Χ’
Ο Αχιλλέας σε μονομαχία σκοτώνει τον Έκτορα και
προσβάλλει το πτώμα του.
ΡΑΨΩΔΙΑ Ψ’
Ο Αχιλλέας διοργανώνει αγώνες προς τιμή του φίλου
του Πατρόκλου.
ΡΑΨΩΔΙΑ Ω’
Ο Πρίαμος με δώρα και ικεσίες καταφέρνει να πάρει
στην Τροία το πτώμα του γιου του Έκτορα, για να του
αποδοθούν οι πρέπουσες τιμές