ΕΛΠ 20 - Τα κριτήρια απόκτησης της ιδιότητας του πολίτη - Σημειώσεις - onlearn.gr

1. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
ΕΝΟΤΗΤΑ 1.3 Τα Κριτήρια Απόκτησης της Ιδιότητας του
Πολίτη
Στην ενότητα αυτή θα εξεταστούν τα κριτήρια
απόκτησης της ιδιότητας του πολίτη , που ήταν
✓η καταγωγή από γονείς πολίτες και
✓η κατοχή έγγειας ιδιοκτησίας κι ακινήτων
επίσης θα δούμε
✓την απόκτηση της ιδιότητας του πολίτη μέσω της
απονομής της
✓και το θέμα της αυτοτέλειας των πολιτικών
δικαιωμάτων
✓καθώς και τη θέση της γυναίκας στην πολιτική
κοινότητα.
1.3.1 Η Καταγωγή
Η καταγωγή αποτελούσε το πρωταρχικό κριτήριο
απόκτησης της ιδιότητας του πολίτη
Η γέννηση από γονείς Αθηναίους πολίτες ή αστούς ήταν
το πρωταρχικό κριτήριο για την πρόσβαση στην
πολιτική κοινότητα.
Νόμιμη γέννηση ήταν μόνο αυτή που προερχόταν από
το γάμο ενός Αθηναίου πολίτη ή αστού με την κόρη ενός
άλλου Αθηναίου πολίτη ή αστού. Κάθε άλλη γέννηση
θεωρούνταν μη νόμιμη και τα παιδιά, νόθα, και δεν

2. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
αποκτούσαν ποτέ την ιδιότητα του πολίτη και δεν είχαν
κληρονομικό δικαίωμα στην πατρική κληρονομιά.
Διάκριση αστού και πολίτη :
• Αστός :
Οι αστοί δεν είχαν δικαίωμα συμμετοχής στην πολιτική
ζωή, ήταν όμως ελεύθεροι πολίτες. Τα πολιτικά
δικαιώματα τους είχαν αφαιρεθεί για κάποιο σοβαρό
αδίκημα (προδοσία, λιποταξία). Αστοί θεωρούνταν και
τα ανήλικα παιδιά, μέχρι την εγγραφή τους στους
καταλόγους του δήμου. Οι γιοί των αστών με την
εγγραφή τους γινόντουσαν πολίτες, οι κόρες όμως όχι.
• Πολίτης :
συμμετείχε στις αρχές, ασκούσε πολιτικά δικαιώματα
Το κριτήριο της καταγωγής ίσχυσε στην Αθήνα από τον
5ο αι. και μετά. Μέχρι τότε ήταν αρκετή η καταγωγή από
ένα γονιό πολίτη, τον πατέρα, ενώ η μητέρα
μπορούσε να είναι ξένη (τότε ονομάζονταν μητρόξενοι).
Χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι αυτές του
Κλεισθένη , του Κίμωνα και του Θεμιστοκλή , οι μητέρες
των οποίων κατάγονταν από τη Σικυώνα, τη Θράκη και
το Άργος αντίστοιχα. Επίσης η γυναίκα του Θουκυδίδη
καταγόταν από τη Θράκη , ενώ ο Πεισίστρατος είχε
αποκτήσει δυό γιούς με την Αργεία Τιμώνασσα.
Τον 5ο αι. η στάση της Αθήνας άλλαξε και η Εκκλησία
του Δήμου (το 451 πΧ) ενέκρινε ψήφισμα του Περικλή
που έλεγε πως για να θεωρηθεί κάποιος πολίτης,

3. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
έπρεπε να κατάγεται και από τους δύο γονείς πολίτες ή
αστούς. Έτσι, η ιδιότητα του πολίτη έγινε ιδιαίτερο
προνόμιο που η απόκτησή του ήταν ιδιαίτερα δύσκολη.
Οι λόγοι γι’ αυτήν την αλλαγή είναι απλές εικασίες,
καθώς δεν έχουμε συγκεκριμένες εξηγήσεις με
αποτέλεσμα να μη γνωρίζουμε τα πραγματικά κίνητρα
που οδήγησαν σε αυτήν .Είναι πιθανόν να σχετίζονται
με το γόητρο και τα σημαντικά δικαιώματα που
εξασφάλιζε η ιδιότητα του πολίτη σε αυτόν που την είχε,
όπως οι αμοιβές όσων συμμετείχαν στην Εκκλησία του
Δήμου, στην Ηλιαία, καθώς και το δικαίωμα σε δωρεάν
διανομές σιταριού. Επίσης, υπήρχε το δικαίωμα
κατοχής γης, πάσης φύσεως νομικά δικαιώματα, κυρίως
κληρονομικά. Υπήρξαν βέβαια κάποιες περιπτώσεις
όπου η ιδιότητα του πολίτη απονεμήθηκε σε μέτοικους.
Πώς όμως αντιμετωπιζόταν το θέμα αυτό στις άλλες
ελληνικές πόλεις ; Δυστυχώς δεν έχουμε πολλές
πληροφορίες. Από τις λίγες πληροφορίες που έχουμε,
ξέρουμε πως παρόμοιο ήταν το καθεστώς την ίδια
περίοδο και σε άλλες πόλεις, όπως στα Μέγαρα, τη Ρόδο
και τον Ωρεό, πιθανόν και άλλες. Επίσης, υπάρχει
μεγάλη πιθανότητα να συνέβαινε το ίδιο και σε
ολιγαρχικές πόλεις όπως στη Θεσσαλία, τη Βοιωτία και
την Κρήτη γιατί δε μπορούμε να φανταστούμε πως η
άρχουσα τάξη θα ήταν τόσο πρόθυμη να παραχωρήσει
ένα τόσο σημαντικό προνόμιο σε ξένους.

4. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Ούτε η στάση της Σπάρτης, της πιο κλειστής κοινωνίας
της εποχής θα μπορούσε να είναι διαφορετική, αφού
ήταν τόσο δύσπιστη προς τους ξένους και δεν επέτρεψε
ποτέ την είσοδο στο πολιτικό σώμα σε ξένους, ούτε καν
στους περίοικους οι οποίοι της είχαν συμπαρασταθεί
ιδιαίτερα.
Βέβαια, υπήρχαν και πόλεις στις οποίες αυτός ο
κανόνας δεν είχε απαρέγκλιτη ισχύ. Σε κάποιες αρκούσε
η καταγωγή από τον ένα γονέα.
Σε μια αναφορά του ο Αριστοτέλης μας πληροφορεί πως
σε μερικές δημοκρατικές πόλεις αρκούσε ακόμα και η
ελεύθερη καταγωγή της μητέρας, για να αποκτήσει
κανείς την ιδιότητα του ελεύθερου πολίτη ενώ σε
κάποιες άλλες, την αποκτούσαν ακόμη και τα νόθα
παιδιά όταν λιγόστευε ο αριθμός των γνήσιων πολιτών.
Ο ίδιος πάντως ισχυρίζεται ότι όταν ο πληθυσμός των
πόλεων αυτών αυξανόταν και πάλι, άρχιζαν οι
διαγραφές, πρώτα αυτών που προέρχονταν από δούλο
πατέρα ή μητέρα, και κατόπιν όσων προέρχονταν από
πολίτη πατέρα και ξένη μητέρα. ( Αριστοτέλης, Πολιτικά
, 1278α )
Συμπέρασμα : η καταγωγή ήταν το καθοριστικότερο
κριτήριο για την απόκτηση της ιδιότητας του πολίτη,
κατά την κλασσική περίοδο με διαφοροποιήσεις από
πόλη σε πόλη.

5. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Υπήρξαν πόλεις στις οποίες αρκούσε η ελεύθερη
καταγωγή του ενός γονέα , για να αποκτήσει κανείς την
ιδιότητα του πολίτη , και άλλες στις οποίες κατά καιρούς
αποκτούσαν την πολυπόθητη ιδιότητα νόθα παιδιά
πολιτών ή ακόμα και ξένοι.
Η Αθήνα από τα μέσα του 5ου
αι και για ενάμιση αιώνα
τήρησε με ευλάβεια τον κανόνα της καταγωγής από
γονείς πολίτες .
Αντίθετα η Σπάρτη και οι άλλες ολιγαρχικές πόλεις ήταν
μάλλον φειδωλές στην παραχώρηση της ιδιότητας του
πολίτη σε περιπτώσεις που δεν τηρούσαν την
προϋπόθεση αυτή.
1.3.2 Η Κατοχή γης και ακινήτων
Το δεύτερο καθοριστικό κριτήριο για την απόκτηση της
ιδιότητας του πολίτη ήταν η κατοχή γης και ακινήτων
( έγκτησις )
Τι σημαίνει ο όρος Έγκτησις :
σήμαινε την κατοχή γης και ακινήτων. Ήταν
αποκλειστικό προνόμιο των ελεύθερων πολιτών. Σε
όλες τις ελληνικές πόλεις, η γαιοκτησία ήταν ταυτόσημη
με την ιδιότητα του πολίτη. Μέτοικοι και ξένοι
μπορούσαν να μισθώσουν και να εκμεταλλευτούν
ακίνητα, όχι όμως και να τα αγοράσουν. Κι όλα αυτά
παρόλο που η οικονομική συμβολή των μετοίκων και

6. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
των ξένων ήταν ευπρόσδεκτη και επιδιωκόμενη. Στην
Αθήνα μάλιστα του 4ου αι. έγιναν σημαντικές
τροποποιήσεις στις νομικές διαδικασίες ώστε να
επιτευχθούν διευκολύνσεις εμπορικών και οικονομικών
συναλλαγών για τους μέτοικους, ποτέ όμως δεν άρθηκε
ο αποκλεισμός τους από την ιδιοκτησία. Θεωρητικά
πάντως στην ίδια πόλη η δυνατότητα των μετοίκων και
των ξένων να αποκτήσουν γη, παραχωρούνταν μόνο με
ειδικό ψήφισμα της Εκκλησίας του Δήμου , γεγονός που
υποδηλώνει πόσο καθαρά διαφυλάχθηκε ακόμα και
στο δημοκρατικότερο πολίτευμα της εποχής , το
προνόμιο αυτό μόνο για τους πολίτες .
Η στάση αυτή απέναντι στη γαιοκτησία, δικαιολογείται
καθώς η γη ήταν το πολυτιμότερο αγαθό. Αποτελούσε
κοινή περιουσία του γένους, πιστοποιούσε την
αριστοκρατική καταγωγή και ήταν μέσο επιβίωσης και
κοινωνικής καταξίωσης.
Οι ολιγαρχικές πόλεις προστάτεψαν ιδιαίτερα το
δικαίωμα αυτό. Πολλές απαγόρευαν την πώληση
κλήρων, ενώ στη Σπάρτη η γη βρισκόταν υπό τον έλεγχο
της πόλης. Η σχέση ιδιοκτησίας – ιδιότητας του πολίτη
ήταν ιδιαίτερα στενή, καθώς μόνον οι γαιοκτήμονες
συμμετείχαν στα κοινά, ενώ σε άλλες πόλεις, μόνον οι
γαιοκτήμονες αποφάσιζαν την τύχη της πόλης τους. Το
ίδιο συνέβαινε και στην Αθήνα. Μέχρι την εποχή του
Σόλωνα, απαγορευόταν η είσοδος στην αγορά σε

7. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
πολίτες που είχαν σπαταλήσει τον κλήρο τους. Ο
Κλεισθένης το άλλαξε αυτό, καθώς με την εγγραφή
στους δημοτικούς καταλόγους η έγγεια περιουσία
πέρασε σε δεύτερη μοίρα. Ο πολίτης δε χρειαζόταν να
έχει ούτε ιδιοκτησία, ούτε περιουσία, καθώς η
πλειονότητα ανήκε στην κατώτερη τάξη. Η κατάσταση
αυτή παγιώθηκε με τις αλλαγές του Εφιάλτη και του
Περικλή, έτσι ώστε η απόκτηση της ιδιότητας του πολίτη
και η συμμετοχή στα κοινά να μην συνδέονται με την
κατοχή περιουσίας και κοινωνικής θέσης, αλλά με την
προσωπική αξία. Συνέπεια αυτού, στο δεύτερο μισό του
5ου αι. ήταν μεγάλος ο αριθμός των πολιτών χωρίς
περιουσία. Ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς στα ‘Σχόλιά’
του, αναφέρει το διάταγμα του Φορμίσιου το οποίο
πρότεινε τον αποκλεισμό από την πολιτική ζωή όσων
δεν είχαν γη. Την εποχή εκείνη διενεργήθηκε απογραφή
που ανέδειξε 5.000 ακτήμονες πολίτες στην Αθήνα. Στις
αρχές του 4ου αι. το ένα δέκατο των Αθηναίων (από
30.000) ήταν ακτήμονες και χωρίς περιουσία αν και
υποθέτουμε πως πριν από τον Πελοποννησιακό πόλεμο
ο αριθμός αυτός θα ήταν μεγαλύτερος. Το διάταγμα του
Φορμίσιου δεν ευδοκίμησε, στο τέλος του 4ου αι. όμως,
επανίσχυσε η κατοχή γης και η περιουσία, ως
προϋπόθεση για την απόκτηση της ιδιότητας του
πολίτη.

8. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε ότι η σχέση έγγειας
ιδιοκτησίας και ιδιότητας του πολίτη διατηρήθηκε και
ήταν προνόμιο καθ’ όλη την μακραίωνη ιστορία των
ελληνικών πόλεων. Τα αίτια της διατήρησής της ήταν
πολιτικά, κοινωνικά αλλά κυρίως, ψυχολογικά. Οι
Έλληνες που θεωρούσαν εαυτούς ανώτερους από τους
άλλους λαούς, δεν έδιναν σε ξένους ένα προνόμιο που
αποδείκνυε την αριστοκρατική ή ανώτερη καταγωγή
τους. Φωτεινή εξαίρεση η Αθήνα του 5ου αι. αν και μετά
το τέλος της δημοκρατίας της, η σχέση αυτή ξανατέθηκε
σε ισχύ.
1.3.3 Η Απονομή της Ιδιότητας του Πολίτη
Μια άλλη οδός πρόσβασης των ξένων και των μετοίκων
στην ιδιότητα του πολίτη ήταν η απονομή της από την
ίδια την πόλη . Πρόκειται για μια όχι πολύ συνηθισμένη
ενέργεια με την οποία η ομάδα ή οι ομάδες
ανταμείβονταν για την προσφορά διακεκριμένων
υπηρεσιών προς την πόλη , στον στρατιωτικό ή τον
οικονομικό τομέα. Θεωρούνταν η ύψιστη τιμητική
διάκριση της πόλης προς τους ευεργέτες της .
Οι κατ’ απονομή πολίτες (ποιητοί πολίται),
εξομοιώνονταν πλήρως με τους εκ καταγωγής.
Απολάμβαναν όλα τα δικαιώματα που απέρρεαν από το
δημόσιο και ιδιωτικό δίκαιο καθώς και αυτά του

9. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
εκλέγειν και του εκλέγεσθαι. Μόνη εξαίρεση παρέμενε
πως δε μπορούσαν να εκλεγούν ως άρχοντες και να
αποτελέσουν μέλη του ιερατείου της πόλης . Η απονομή
της ιδιότητας του πολίτη είχε ατομικό ή ομαδικό
χαρακτήρα (είτε απονεμόταν σε συγκεκριμένο άτομο,
είτε σε ομάδα ή ομάδες ατόμων).
Στην ιστορία των αρχαίων ελληνικών πόλεων οι
περιπτώσεις αυτές είναι λίγες και οι περισσότερες
αφορούν την Αθήνα. Η Σπάρτη φαίνεται πως δεν
χορηγούσε εύκολα την ιδιότητα του πολίτη. Μόνο δύο
περιπτώσεις που να αφορούν τη Σπάρτη είναι γνωστές,
ενώ το ίδιο σπάνιο ήταν και σε άλλες ολιγαρχικές
πόλεις. Αντίθετα γνωρίζουμε περιπτώσεις στις οποίες
αρκετές τέτοιες πόλεις δεν ανταποκρίθηκαν σε
αιτήματα παραχώρησής της σε ξένους. Στις πόλεις αυτές
ανήκαν η Αίγινα, τα Μέγαρα και ο Ωρεός. Η κατάσταση
στην Αθήνα ήταν ευνοϊκότερη. Μέχρι τα μέσα του 5ου
αι. γνωρίζουμε για τρεις περιπτώσεις απονομής.
Στο τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου, οι Αθηναίοι
αναγνώρισαν στους Ευβοείς την επιγαμία. Έτσι
αναγνωρίζονταν οι μικτοί γάμοι ως νόμιμοι και τα
παιδιά αυτών των γάμων αποκτούσαν την ιδιότητα του
Αθηναίου πολίτη. Είναι πιθανόν κάποιοι εύποροι
μέτοικοι να απόκτησαν την ιδιότητα εξαγοράζοντας την
εγγραφή τους στους καταλόγους ή τη μαρτυρία πολιτών
σχετικά με την ελεύθερη καταγωγή τους. Αυτό όμως

10. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
επέφερε αυστηρά πρόστιμα (αφαίρεση της περιουσίας,
υποβιβασμός σε δούλο). Για την αποφυγή τέτοιων
περιστατικών εισχώρησης ξένων στην πολιτική
κοινότητα , οι κατάλογοι εξετάζονταν σε τακτά χρονικά
διαστήματα από την Εκκλησία του Δήμου για να
εντοπίζονται όσοι παρεισέφρεαν παράνομα (
Πλούταρχος , Περικλής , 37)
Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το ότι το 403 πΧ
τέθηκε ξανά σε ισχύ ο Νόμος του Περικλή για καταγωγή
από δύο γονείς πολίτες, καθώς και το ότι το 380 πΧ , μια
απονομή θεωρούνταν έγκυρη μόνο ύστερα από την
επικύρωσή της από την Εκκλησία του Δήμου και
απαιτούνταν 6.000 ελάχιστοι ψήφοι δημιουργεί
υποψίες παράνομης απονομής της ιδιότητας του
πολίτη.
Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι κατά την κλασική
περίοδο, η ιδιότητα του πολίτη απονεμόταν σε άτομα ή
ομάδες πολύ σπάνια, και μόνον ως ανταμοιβή για
εξαιρετική προσφορά προς την πόλη. Επίσης, οι έλεγχοι
που διενεργούνταν δείχνουν πως πρέπει να υπήρξαν
και περιπτώσεις παράνομης απονομής.
1.3.4 Η στέρηση των πολιτικών Δικαιωμάτων

11. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Η στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων , δηλαδή του
δικαιώματος συμμετοχής στην πολιτική ζωή της πόλης η
ποινή η λεγόμενη και «ατιμία», ήταν η ποινή προς τους
πολίτες που φαίνονταν ανάξιοι της ιδιότητάς τους.
Συναντάται αρχικά την εποχή του Σόλωνα ως ποινή του
ιδιωτικού ποινικού δικαίου, στην κλασική όμως περίοδο
αποτελεί ποινή και του δημόσιου ποινικού δικαίου. Η
ατιμία διακρινόταν σε ολική και μερική. Η ολική
μπορούσε να είναι απόλυτη ή σχετική.
➢Ολική, απόλυτη ατιμία :
συναντάται από την αρχή καθιέρωση του μέτρου και
συνεπαγόταν πλήρη απώλεια της δικαιοπρακτικής
ικανότητας, αφαίρεση των περιουσιακών στοιχείων και
απαγόρευση παραμονής στην πόλη. Μάλιστα στην
πρώτη περίοδο ισχύος της ποινής, ένας πολίτης
μπορούσε να σκοτώσει τον άτιμο εάν τον έβλεπε στα
όρια της πόλης.
Η ποινή αφορούσε σοβαρά αδικήματα όπως :
- επιδίωξη εγκαθίδρυσης τυραννίας
- προσπάθεια κατάργησης ή παράτυπης
τροποποίησης της κείμενης νομοθεσίας
- φόνος προσώπου στο οποίο η πόλη είχε εγγυηθεί
το απαραβίαστο
- εξαπάτηση πολίτη, δίνοντάς του ξένη γυναίκα
παρουσιάζοντάς την ως αστή
➢Ολική, σχετική ατιμία :

12. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
ήταν η συνηθέστερη μορφή ατιμίας. Εδώ ο ‘άτιμος’
έχανε ορισμένα από τα πολιτικά του δικαιώματα, όχι
όμως την ιδιότητα του πολίτη. Συμμετείχε στην
Εκκλησία του Δήμου, χωρίς όμως να δικαιούται να
λάβει το λόγο. Διατηρούσε το δικαίωμα ψήφου και
συμμετείχε στις ψηφοφορίες. Του απαγορευόταν η
συμμετοχή στην Ηλιαία, η ανάληψη αξιωμάτων, η
παρουσία στην αγορά και τα ιερά, στις δημόσιες θυσίες
και τις αθλητικές εκδηλώσεις.
Η ποινή αφορούσε αδικήματα όπως :
- μη εξόφληση χρεών προς την πόλη (εδώ η ποινή
ήταν κληρονομική έως την εξόφληση. Σε
περίπτωση θανάτου του άτιμου , τα χρέη
μεταφέρονταν στους κληρονόμους του μέχρι
εξόφλησής τους)
- δωροδοκία δικαστών,
- Ψευδομαρτυρία
- υπότροπες καταδίκες για υποβολή παράνομων
προτάσεων στην Εκκλησία του Δήμου, κλπ
➢Μερική ατιμία :
περιορισμένη μείωση των πολιτικών δικαιωμάτων και
της δικαιοπρακτικής ικανότητας. Δεν ξέρουμε πολλά για
αυτή τη μορφή ποινής, πάντως απαγορευόταν η
υποβολή προτάσεων στην Εκκλησία του Δήμου, η
παράσταση στα δικαστήρια και η απαγόρευση
συμμετοχής στην αγορά.

13. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Η ποινή αφορούσε αδικήματα όπως :
- κατασπατάληση της πατρικής περιουσίας
- μη εξόφληση προστίμων προς την πόλη
- Πρόστιμα που είχαν επιβληθεί από κάποιο
δικαστήριο, κλπ.
Διάρκεια της ατιμίας : μπορούσε να είναι προσωρινή ή
οριστική.
✓Προσωρινή : αίρονταν σε συγκεκριμένο χρονικό
διάστημα.
✓Οριστική : η άρση της δεν ήταν εύκολη υπόθεση,
καθώς χρειαζόταν 6.000 ψήφους πολιτών για να
αποφασιστεί κάτι τέτοιο.
Συνοψίζοντας θα λέγαμε πως η ατιμία ισοδυναμούσε
αρχικά με έξωση από την κοινωνία της πόλης και
κατόπιν με πολιτικό αφοπλισμό. Σε κάθε περίπτωση
ήταν σοβαρό ηθικό παράπτωμα αποτελούσε σοβαρή
ηθική μείωση της προσωπικότητας που δεν απείχε πολύ
από την κοινωνική απόρριψη. Ως τέτοια, σε μικρές
κλειστές κοινωνίες , όπως ήταν οι αρχαίες ελληνικές
πόλεις , ήταν ιδιαίτερα μειωτική και επώδυνη.
1.3.5 Η Θέση της γυναίκας στην πολιτική
κοινότητα

14. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Ήταν σημαντικά υποβαθμισμένη από κάθε πλευρά,
κοινωνική , νομική και πολιτική. Δεν ανήκε στην
πολιτική κοινότητα άρα δεν είχε συμμετοχή στα κοινά.
Πέρα από την παρουσίαση της νύφης στη φρατρία του
γαμπρού και την εγγραφή της στους καταλόγους της
φρατρίας – μια εγγραφή που αποδείκνυε την ελεύθερη
καταγωγή της- όπου αναγνωριζόταν ως θυγατέρα
Αθηναίου πολίτη, δεν ασχολούνταν καθόλου με την
πολιτική. Δεν είχαν καμία ανάμειξη στα πολιτικά
δρώμενα , δεν γράφονταν στους καταλόγους των
πολιτών και δε θεωρούνταν πολίτες, αλλά αστές. Ως
τέτοιες, είχαν σημαντικό ρόλο στη μετάβαση της
ιδιότητας του ελεύθερου πολίτη. Κατά τα άλλα η
γυναίκα παρέμεινε πολιτικά μη χειραφετημένη, δεν
ασκούσε καμία πολιτική δραστηριότητα.
Υποβαθμισμένη ήταν και η νομική της θέση, καθώς δεν
είχε δυνατότητα υπογραφής συμβολαίων, παράστασης
στα δικαστήρια ή δικαίωμα κληρονομιάς του συζύγου
της. Δεν είχε επίσης δικαίωμα κατοχής γης. Φορέας των
δικαιωμάτων της προς την πόλη εμφανιζόταν κάποιος
άνδρας. Ο πατέρας, ο σύζυγος, ο μεγαλύτερος αδερφός
αν ήταν ανύπαντρη , ή ο μεγαλύτερος γιος της αν ήταν
χήρα. Κοινωνικά, συμμετείχε στις κυριότερες
θρησκευτικές εορτές και τελετές, όμως η συμμετοχή της
ήταν περισσότερο υπηρετική. Μόνο στα Θεσμοφόρια
(γιορτή των παντρεμένων γυναικών) είχε ουσιαστική

15. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
συμμετοχή. Η γενική της υποβάθμιση είχε να κάνει με
την κοινωνική της θέση. Οι Έλληνες, επηρεασμένοι και
από τους Ανατολικούς λαούς, θεωρούσαν τη γυναίκα ως
πιο αδύναμη πνευματικά από τον άνδρα, τον οποίο
έπρεπε να υπακούει.
Η Θέση της Γυναίκας στη Σπάρτη
Είχε σημαντικές διαφορές από τις άλλες πόλεις. Αν και
ούτε εδώ είχε πολιτική δραστηριότητα, απολάμβανε
μεγαλύτερη ελευθερία και ασκούσε επιρροή στους
άνδρες. (Πλάτωνας, Νόμοι) . Για το λόγο αυτό ο
Αριστοτέλης αποκαλεί τους Σπαρτιάτες
‘γυναικοκρατούμενους’ δηλαδή καθοδηγούμενους από
γυναίκες ( Aριστοτέλης, Πολιτικά) .Οι Σπαρτιάτισσες δεν
ήταν κλεισμένες στο σπίτι oύτε οι νεαρές γυναίκες στον
γυναικωνίτη , όπως στις άλλες πόλεις και μάλιστα οι
νεαρές γυμνάζονταν για να αποκτήσουν υγιή παιδιά.
Εμφανίζονταν στο γυμναστήριο και τις δημόσιες τελετές
και πομπές γυμνές. Η γυμνότητα δε θεωρούνταν αισχρή
στη Σπάρτη καθώς έλειπε κάθε απρέπεια. Καθώς οι
άνδρες έλειπαν συνεχώς από το σπίτι, οι Σπαρτιάτισσες
δε χρειάζονταν να είναι καλές νοικοκυρές. Έτσι είχαν τη
δυνατότητα να συναναστρέφονται μεταξύ τους.
Υπάρχουν πληροφορίες πως οι γυναίκες κατείχαν γη,
άρα και δικαιοπρακτική ικανότητα. Αυτό δημιουργεί

16. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
ερωτήματα για τη θέση τους, καθώς δεν έχουμε άλλες
σχετικές πληροφορίες.