ΕΠΟ 10 - Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία στο σταυροδρόμι Ευρώπης & Ασίας - Διακυβέρνηση, Εκκλησία - Σημειώσεις - onlearn.gr

1. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
ΕΠΟ10 Γενική Ιστορία της Ευρώπης
Κεφ.2 Η Βυζαντινή Ευρώπη (6ος
-12ος
αιώνας)
2.1 Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία στο σταυροδρόμι Ευρώπης και
Ασίας. Διακυβέρνηση, Εκκλησία, εσωτερικά ρήγματα και
εξωτερικές απειλές
Μετά την πτώση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το Ανατολικό Ρωμαϊκό
Κράτος επιβίωσε για μια χιλιετία. Οι παράγοντες που ευνόησαν την εδραίωσή
του ήταν:
α) η στρατηγική γεωγραφική του θέση
β)ο ενοποιημένος πολιτισμικά χώρος και η δημογραφική επάρκεια
γ)η ανεπτυγμένη οικονομία
δ)η υψηλού βαθμού κοινωνική και πολιτική οργάνωση
ε)το υψηλό ποσοστό εγγραμμάτων
Η απομάκρυνση από τη Δύση->> η σταδιακή απομάκρυνση από το ρωμαϊκό
παρελθόν, η επικράτηση της ελληνικής γλώσσας, οι ανατολικές επιρροές και ο
χριστιανισμός, προκάλεσαν τη μετεξέλιξη του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους σε
μια διακριτή από τη Δύση πολιτική και πολιτισμική οντότητα: τη Βυζαντινή
Αυτοκρατορία.
Παρά τα μακρά διαλείμματα «βαρβαρικών» εισβολών στη βαλκανική, το
Βυζάντιο διατήρησε για αιώνες τον πολιτικό έλεγχο της Νοτιοανατολικής
Ευρώπης, ενώ μέχρι το τέλος του 11ου
αιώνα η πολιτισμική του επιρροή είχε
εξαπλωθεί σε όλη την Ανατολική Ευρώπη.

2. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
2.1.1 Τα πρώτα βήματα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (6ος-9ος
αιώνας)
Οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες θεωρούσαν πάντοτε τους εαυτούς τους νόμιμους
διαδόχους των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, με δικαιώματα εξουσίας σε όλη την
έκταση της πρώην ενιαίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ (527-565) Ο πολιτικός- αυτοκράτορας
Η περίοδος της μεσογειακής παντοκρατορίας του Βυζαντίου
Ο Ιουστινιανός κατάφερε να αποκαταστήσει τη ρωμαϊκή εξουσία στην ιταλική
χερσόνησο, το νοτιοανατολικό τμήμα της ιβηρικής, στη Βόρεια Αφρική, τη
Σικελία, την Κορσική και την Σαρδηνία. Η επιτυχία του οφείλεται στο πλεόνασμα
του δημόσιου ταμείου και στην οργανωμένη στρατιωτική μηχανή υπό τη
διοίκηση ικανών στρατηγών όπως οι Ναρσής και Βελισσάριος και το ισχυρό
βυζαντινό ναυτικό.
Συνέπειες της βυζαντινής μεσογειακής επέκτασης
Η μεσογειακή βυζαντινή παντοκρατορία δεν κράτησε πολύ ανέδειξε όμως το
Βυζάντιο στη μόνη μεγάλη ευρωπαϊκή δύναμη της εποχής.
Οι εκστρατείες στη Δύση εξάντλησαν τα οικονομικά του κράτους και
υπονόμευσαν την άμυνα του Βυζαντίου στην Ανατολή και στη βαλκανική, όπου
στα μέσα του 6ου
αιώνα η κάθοδος των Σλάβων προετοίμασε τη μόνιμη
εγκατάστασή τους στα Βαλκάνια.
Εσωτερική πολιτική
Η εξουσία του Ιουστινιανού στο εσωτερικό εδραιώθηκε με τη Στάση του
Νίκα(532). Ο Ιουστινιανός αναμόρφωσε τη διοίκηση και τον κρατικό μηχανισμό
καταργώντας την εξαγορά των δημόσιων αξιωμάτων και θεσπίζοντας έμμισθες
θέσεις.
Δημιούργησε ένα συγκεντρωτικό σύστημα διακυβέρνησης καταργώντας
συμβούλια και θεσμούς αυτοδιοίκησης των πόλεων.
Έθεσε τις βάσεις της σύγχρονης νομοθεσίας, κωδικοποιώντας το ρωμαϊκό δίκαιο
και όλους τους νόμους(Ιουστινιάνειος Κώδικας).

3. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Την εποχή του ενισχύθηκε η αυτοκρατορική εξουσία έναντι της γαιοκτητικής
αριστοκρατίας. Η βασιλική αυλή αυξήθηκε και άρχισε να εφαρμόζεται ένα
ανατολικής προέλευσης πρωτόκολλο και τελετουργικό τυπικό.
Θρησκεία
Ο Ιουστινιανός έκανε τον μέσο κάτοικο της αυτοκρατορίας να νιώθει ότι ζει σε
ένα χριστιανικό κράτος.
Εργάστηκε εντατικά για την εμπέδωση της ειρήνης στην εκκλησία και άσκησε
αυταρχική πολιτική στο ζήτημα των αλλόθρησκων, διώκοντας τους ειδωλολάτρες
και τους Εβραίους.
Εγκαινίασε ένα πρόγραμμα ανέγερσης ναών με που κορυφώνεται με την
ανέγερση της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.
Εξωτερικές πιέσεις
Τα εδάφη και τον πλούτο του Βυζαντίου εποφθαλμιούσαν σταθερά οι γείτονές
του. Οι Πέρσες, οι Άραβες και οι Σελτζούκοι Τούρκοι απειλούσαν τη Μικρά Ασία,
την Εγγύς Ανατολή και τα μεγάλα νησιά του Αιγαίου και της Ανατολικής
Μεσογείου., ενώ οι Άβαροι, οι Σλάβοι και οι Βούλγαροι απειλούσαν τα εδάφη
της βαλκανικής.
Κατά τον 7ο
, τον 8ο
και τον 9ο
αιώνα η αυτοκρατορία συρρικνώθηκε στα εδάφη
της κυρίως Ελλάδας και της Μικράς Ασίας.
ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ (610-641) Ο στρατιώτης αυτοκράτορας
Οδηγούσε ο ίδιος τον στρατό του και ανακατέλαβε την Ιερουσαλήμ, την
Αλεξάνδρεια και την Αντιόχεια από τους Πέρσες. Επέβαλε τη χρήση της ελληνικής
γλώσσας και αντικατέστησε τον ρωμαϊκό όρο «αυτοκράτορας» με τον ελληνικό
«βασιλεύς».
Ισλάμ και Άραβες
Εμφανίστηκαν στις αρχές του 7ου
αιώνα και ήταν μια νέα δύναμη που έμελλε να
κυριαρχήσει στο χώρο της Μεσογείου τους επόμενους αιώνες. Στις αρχές του 9ου
αιώνα κατέλαβαν την Κρήτη, τη Σικελία και το Μπάρι.

4. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΩΝ ΙΣΑΥΡΩΝ(717-802)
Παρέλαβε μια αυτοκρατορία συρρικνωμένη εδαφικά αλλά πιο συμπαγή,
ομοιογενή και ευκολότερα υπερασπίσιμη. Ο Λέοντας Γ’ αναδιοργάνωσε τη
διοίκηση και την άμυνα του κράτους και το διαίρεσε σε διοικητικές
περιφέρειες(θέματα), δημιουργώντας συγχρόνως και ένα αξιόμαχο στράτευμα
από στρατιώτες-καλλιεργητές.
Εικονομαχία(726-842)
Ήταν μια διαμάχη σχετικά με τη λατρεία των εικόνων, που εξελίχθηκε σε
εμφύλια σύγκρουση και διήρκεσε από τις αρχές του 8ου
μέχρι τα μέσα του 9ου
αιώνα. Πέρα από το θεολογικό της περιεχόμενο, είχε σαφείς κοινωνικές και
γεωγραφικές αναφορές. Στους εικονολάτρες συγκαταλέγονταν τα φτωχά
στρώματα, οι μοναχοί και οι κάτοικοι της Ελλάδας, ενώ οι εικονοκλάστες ανήκαν
στο αυτοκρατορικό περιβάλλον, στην αριστοκρατία και στις ανατολικές επαρχίες.
Η επίσημη αναστήλωση των εικόνων το 842 επέφερε εσωτερική ηρεμία στο
βασίλειο και αποτέλεσε το έναυσμα για την αναγέννηση του βυζαντινού
κράτους.
2.1.2 Ακμή και παρακμή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (867-1453)
ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ(867-1054)-Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Οι δύο αιώνες της Μακεδονική Δυναστείας αποτέλεσαν για το Βυζάντιο μια
μακρά περίοδο ευημερίας, εδαφικής επέκτασης και πολιτισμικής ακτινοβολίας.
Κυβέρνησαν αυτοκράτορες με μεγάλες στρατιωτικές, διοικητικές και πνευματικές
ικανότητες. Στην περίοδο αυτή ισχυροποιήθηκε η αυτοκρατορική εξουσία,
περιορίστηκε η επιρροή των γαιοκτημόνων, εξυγιάνθηκαν τα οικονομικά του
κράτους.
Στο εξωτερικό, οι Άραβες αναχαιτίστηκαν και ανακαταλήφθηκε η Κρήτη, η
Κύπρος , η Αντιόχεια και η Δαμασκός. Το 1014 ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος
συνέτριψε τους Βούλγαρους στη Μακεδονία.
Οι σχέσεις ορθόδοξης και καθολικής εκκλησίας έχοντας ήδη διαρραγεί, την
περίοδο αυτή επιδεινώνονται με κατάληξη το οριστικό Σχίσμα των δύο

5. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
εκκλησιών το 1054.Παράλληλα, η επιρροή της ορθόδοξης εκκλησίας επεκτείνεται
στην Ανατολική Ευρώπη, όπου εκχριστιανίζονται οι Βούλγαροι, οι Σέρβοι και οι
Ρώσοι. Η περίοδος των Μακεδόνων είναι η εποχή της ακμής του βυζαντινού
πολιτισμού.
Η ΠΑΡΑΚΜΗ
Μετά τον θάνατο του Βασιλείου Β’ το 1025 το Βυζάντιο εισήλθε σε μια περίοδο
κρίσης και παρακμής. Το 1071 η Μικρά Ασία καταλήφθηκε από τους Τούρκους
και το Μπάρι-η τελευταία κτήση στην Ιταλία από τους Νορμανδούς. Το 1204 οι
σταυροφόροι της Δύσης εισέβαλλαν και λεηλάτησαν την Κωνσταντινούπολη. Την
εποχή αυτή ναυτική ηγεμονία των Βυζαντινών εξασθενεί και παράλληλα
ξεπροβάλλει μια νέα ναυτική δύναμη, η Βενετία.
Παράγοντες που οδήγησαν στην παρακμή του Βυζαντινού Κράτους
1.Αποδυνάμωση της κεντρικής εξουσίας προς όφελος των γαιοκτημόνων
2.Διαφθορά αξιωματούχων και αναξιοκρατία
3.Εγκατάλειψη του θεσμού του στρατιώτη-γεωργού, αποσύνθεση του στρατού
και προσφυγή σε μισθοφορικά στρατεύματα
4.Άδικη φορολογική πολιτική, υποτίμηση του νομίσματος, και εξάντληση του
κρατικού πλούτου
Παράγοντες που ευνόησαν την κυριαρχία του Βυζαντίου
1.Ισχυρή αυτοκρατορική εξουσία, συγκεντρωτικό σύστημα διοίκησης, και
μορφωμένοι αξιωματούχοι
2.Διοικητική ομοιογένεια και συσσώρευση διπλωματικών και γραφειοκρατικών
δεξιοτήτων
3.Μεγάλη στρατιωτική παράδοση
4.Κατοχή προηγμένης τεχνολογίας
5.Ισχυρή οικονομία
6.Πολιτισμική ακτινοβολία

6. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
2.2 Βυζαντινός Πολιτισμός
Στις πόλεις του Βυζαντίου η κοινωνία ήταν πεπαιδευμένη και εκλεπτυσμένη.
Διέθετε εκκλησιαστικές σχολές, κρατικά πανεπιστήμια, νομικές ακαδημίες και
σχολεία για γυναίκες. Κυριαρχούσε η αφιερωματική(θρησκευτική) λογοτεχνία. Η
βυζαντινή τέχνη και αρχιτεκτονική ανέπτυξαν μοναδικές τεχνοτροπίες.
Η ελληνιστική και η ρωμαϊκή παράδοση σε συνδυασμό με την κυρίαρχη
χριστιανική παράδοση αποτέλεσαν το υπόβαθρο για την περαιτέρω καλλιέργεια
των γραμμάτων και των τεχνών στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Το ποσοστό
εγγραμμμάτων ήταν πολύ υψηλότερο από το αντίστοιχο στη Δύση μέχρι τον 13ο
αιώνα.
Η βασική εκπαίδευση απευθυνόταν σε όλους τους υπηκόους, ενώ στην ανώτερη
εκπαίδευση είχαν πρόσβαση οι νέοι της αριστοκρατίας. Ονομαστό ήταν το
«Πανεπιστήμιο» της Κωνσταντινούπολης. Το ενδιαφέρον για την κλασική
παράδοση διατηρήθηκε σε όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η
ελληνική κουλτούρα κέντριζε το ενδιαφέρων της ανώτερης τάξης σε όλη τη
διάρκεια του Μεσαίωνα.
Τα βυζαντινά γράμματα άνθησαν από τον 9ο
ως το 12ο
αιώνα. Οι αυτοκράτορες
Λέων ΣΤ’ και Κωνσταντίνος Ζ’ ήταν λόγιοι και δημιούργησαν ευνοϊκό περιβάλλον
για τον πολιτισμό. Υπό την εποπτεία του Κωνσταντίνου Ζ’ συγγράφηκε ένα
μεγάλο εγκυκλοπαιδικό έργο. Η θεολογία και η φιλοσοφία καλλιεργήθηκαν από
κορυφαίους διανοητές όπως ο Φώτιος(820-893) και ο Μιχαήλ Ψελλός(1018-
1096). Η ιστορική συγγραφή, η κωδικοποίηση και η διδασκαλία του δικαίου
άνθησαν επίσης την ίδια περίοδο.
Αναπτύχθηκε επίσης ένας πρωτότυπος λαϊκός πολιτισμός, θρησκευτικού
χαρακτήρα που αφομοιώθηκε από όλες τις κοινωνικές τάξεις. Οι βυζαντινοί βίοι
αγίων διαβάζονταν από όλους τους βυζαντινούς, ενώ νέες μορφές και ιδιώματα,
όπως η μουσική και οι εικόνες αναπτύσσονταν και διαμόρφωναν μια νέα
κουλτούρα θρησκευτικού και λατρευτικού χαρακτήρα.
Η βυζαντινή τέχνη, η εικονογραφία και η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική
άκμασαν με κορυφαίο μνημείο την Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη. Η
βυζαντινή τέχνη διαδόθηκε στην ιταλική χερσόνησο και αποτέλεσε πρότυπο για
τα Βαλκάνια και τους Ρώσους.

7. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Η Κωνσταντινούπολη ήταν η μεγαλύτερη πόλη της Ευρώπης για περισσότερο
από μια χιλιετία. Αποτέλεσε το εμπορικό σταυροδρόμι Ευρώπης και Ασίας, το
πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο της Αυτοκρατορίας και μια μεγάλη εστία
πολιτισμού.
2.3 Σλάβοι και Βούλγαροι
Το Βυζάντιο συνδεόταν πολιτισμικά με τους σλαβικούς λαούς της Ανατολικής
Ευρώπης(Ρώσους, Ρουθηνούς, Σέρβους και Βούλγαρους).
Μέχρι τα τέλη του 6ου
αιώνα οι σλαβικοί λαοί είχαν εγκατασταθεί στις περιοχές
της Κεντρικής, Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Οι δυτικοί
Σλάβοι(Τσέχοι,Σλοβάκοι,Πολωνοί) στη Βοημία, στη Μοραβία, νότια των
Καρπαθίων και στην κοιλάδα του Βιστούλα. Οι ανατολικοί
Σλάβοι(Ρώσοι,Ρουθηνοί) βόρεια και ανατολικά του ποταμού Δνείστερου και στα
δάση του άνω Βόλγα. Οι νότιοι Σλάβοι(Κροάτες, Σλοβένοι, Σέρβοι) εισέβαλαν στα
εδάφη του Βυζαντίου διασχίζοντας το σύνορο του Δούναβη.
Τον 7ο
αιώνα δημιουργήθηκε το πρώτο σλαβικό κράτος στη Βαλκανική, η
Βουλγαρία, από έναν λαό που δεν ανήκε εξαρχής στους σλαβικούς, καθώς οι
Βούλγαροι ήταν τουρκογενής λαός που μέσω της σχέσης τους με τους
Νοτιοσλάβους αφομοιώθηκε γλωσσικά και πολιτισμικά από εκείνους. Για τρεις
αιώνες το βουλγαρικό βασίλειο αποτελούσε έναν μόνιμο κίνδυνο για το
Βυζάντιο. Η ήττα το 1014 κατέστησε τη Βουλγαρία βυζαντινή επαρχία. Ο
εκχριστιανισμός και η πολιτισμική ένταξη στην Ευρώπη του βουλγαρικού λαού
οφείλεται στην ιεραποστολική δράση των μοναχών Κύριλλου και Μεθόδιου.
Ο εκχριστιανισμός των Ρώσων αποτελούσε μία από τις μεγαλύτερες
διπλωματικές επιτυχίες των Βυζαντινών. Μέχρι τον 9ο
αιώνα οι Ρώσοι δεν είχαν
εγκαθιδρύσει μια στοιχειώδη κρατική οντότητα. Το 878 κατέλαβαν το Κίεβο και
ίδρυσαν ένα χαλαρά οργανωμένο κράτος, το οποίο ανέπτυξε στενές σχέσεις με
το Βυζάντιο.

8. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr