ΕΠΟ 22 - Η φιλοσοφία του Πλάτωνα (428/7-348) - Σημειώσεις - onlearn.gr

1. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Κεφάλαιο 3
Η φιλοσοφία του Πλάτωνα (428/7-348)
3.1.1 Οντολογία και γνωσιολογία
Κύρια αρχή της πλατωνικής οντολογίας είναι η θεωρία των ιδεών ή ειδών.
→Ο Πλάτωνας διακρίνει την πραγματικότητα σε δύο κόσμους: τον κόσμο του
γίγνεσθαι των αισθητών όντων και τον κόσμο του Είναι των Ιδεών. Οι Ιδέες
αποτελούν την ύψιστη βαθμίδα της πραγματικότητας, το Είναι των όντων, ενώ ο
κόσμος των αισθητών τη χαμηλή βαθμίδα, τον κόσμο του γίγνεσθαι, της γένεσης
και της φθοράς. Η πραγματικότητα ιεραρχείται από την κατώτερη, λιγότερο
πραγματική βαθμίδα του γίγνεσθαι μέχρι την ανώτερη του απόλυτου Είναι των
Ιδεών.
→Οι Ιδέες είναι τα τέλεια πρότυπα των πραγμάτων, το απόλυτο είναι των όντων,
αποτελούν τα παραδείγματα όλων των όντων και είναι αιώνιες, άυλες,
υπερβατικές, αληθινές και αμετάβλητες. Αντίθετα, τα αισθητά όντα του
αισθητού κόσμου αποτελούν μιμήματα, ομοιώματα, μεθέξεις των Ιδεών σε
διάφορους βαθμούς.Έτσι, υπάρχουν διαφορετικά όμορφα, δίκαια, αγαθά κ.ο.κ.
πράγματα στον κόσμο, τα οποία μετέχουν σε διαφορετικούς βαθμούς στην Ιδέα
της Ομορφιάς, του Δικαίου, του Αγαθού κ.ο.κ. η οποία είναι πάντα η ίδια.
Στην γνωσιολογική του θεωρία, ο Πλάτωνας διακρίνει επίσης διττά μεταξύ της
αληθινής γνώσης, της επιστήμης και της απλής γνώμης, της δόξας:
→Η επιστήμη αποτελεί την αληθινή γνώση των Ιδεών και αποκτάται μέσω της
νόησης, ενώ η δόξα την απλή γνώμη πάνω στα αισθητά και αποκτάται μέσω των
αισθήσεων. Επειδή τα αισθητά όντα είναι οντολογικώς ανεπαρκή και μετέχουν
σε μικρότερο βαθμό στην πραγματικότητα οι αισθητηριακές κρίσεις για αυτά
είναι συχνά αντιφατικές και ανεπαρκείς. Αν και οι αισθήσεις είναι κατάλληλα
εφοδιασμένες για τη γνώση των αισθητών, είναι ακατάλληλες για τη γνώση των
Ιδεών. Η γνωσιολογική επαφή με τις Ιδέες είναι δυνατή μόνο μέσω της νόησης.

2. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Το πληρέστερο σχήμα της οντολογικής και γνωσιολογικής θεωρίας του Πλάτωνα
βρίσκεται στις εικόνες της γραμμής και του σπηλαίου (Πολιτεία).
→η εικόνα της γραμμής
Ο Πλάτωνας χωρίζει μία γραμμή σε δύο άνισα τμήματα, το τμήμα του ορατού
και το τμήμα του νοητού γένους και κατόπιν χωρίζει το καθένα από αυτά σε
άλλα δύο άνισα τμήματα. Η οντολογική πραγματικότητα διακρίνεται έτσι σε
τέσσερα τμήματα στα οποία αντιστοιχούν τέσσερις γνωσιολογικές καταστάσεις.
Πρώτη είναι η νόηση που αντιστοιχεί στο ανώτατο τμήμα των Ιδεών, το οποίο
αγγίζει μόνο ο λόγος με τη δύναμη της διαλεκτικής. Δεύτερη είναι η διάνοια που
αντιστοιχεί στο κατώτερο νοητό τμήμα των μαθηματικών. Τρίτη είναι η πίστις
που αντιστοιχεί στο ανώτερο ορατό τμήμα των αισθητών όντων και των
ανθρώπινων κατασκευασμάτων. Τέταρτη είναι η εικασία, η οποία αντιστοιχεί
στο κατώτερο ορατό τμήμα των εικόνων, δηλαδή των ειδώλων, των
απεικασμάτων των πραγμάτων.
Ο βαθμός των τεσσάρων γνωσιολογικών καταστάσεων αντιστοιχεί στο βαθμό
που τα αντικείμενά τους μετέχουν στην αλήθεια και στο ον, στα τμήματα του
ορατού και του νοητού κόσμου.
→η εικόνα του σπηλαίου
Εδώ ο Πλάτων παρομοιάζει τον ορατό κόσμο των αισθητών με ένα σπήλαιο,
όπου στον σκοτεινό πυθμένα ζουν οι άνθρωποι ως δεσμώτες, δεμένοι στα πόδια
και στον αυχένα. Ψηλότερα και μακριά πίσω τους καίει μια φωτιά και ανάμεσα
στους δεσμώτες και στη φωτιά υπάρχει ένα μικρό τοιχίο κατά μήκος του οποίου
κάποιοι μεταφέρουν διάφορα ομοιώματα ορατών πραγμάτων. Αδυνατώντας να
μετακινηθούν οι δεσμώτες βλέπουν από τις αντανακλάσεις της φωτιάς τις σκιές
τους, όπως και τις σκιές των πραγμάτων που μετακινούνται πίσω τους, τις οποίες
αντιλαμβάνονται ως την πραγματική αλήθεια. Έτσι ο άνθρωπος-δεσμώτης που
βλέπει μόνο σκιές έχει την κατώτερη γνώμη, την εικασία. Αν καταφέρει και
απελευθερωθεί βλέπει μέσα στο σπήλαιο-ορατό κόσμο υπο το φως της φωτιάς-
ήλιου τον κόσμο των αισθητών, έχοντας τώρα πίστιν. Αν βγει έξω από το σπήλαιο
έχει διάνοια και θεωρεί τις μαθηματικές υποθέσεις του νοητού κόσμου. Τέλος αν
είναι φιλόσοφος θεωρεί τις Ιδέες έχοντας πλέον την ανώτατη γνώση της νόησης.
Εκεί μπορεί πλέον να προσεγγίσει την ανώτερη των Ιδεών, την Ιδέα του Αγαθού.

3. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
3.1.2 Ψυχολογία
Ο οντολογικός δυϊσμός διέπει και την ψυχολογική θεωρία του Πλάτωνα:
Η ψυχή είναι η έδρα της νόησης και διαχωρίζεται από το σώμα που είναι η έδρα
των αισθήσεων. Επίσης, η ψυχή είναι άυλη, αυτοκίνητη και πηγή κάθε κίνησης.
→Η τριμερής φύση της ψυχής
Η ψυχή χωρίζεται σε τρία μέρη: α) το λογιστικόν, είναι το ανώτερο μέρος, η
λογική, αυτό που διαχωρίζει τον άνθρωπο από τα ζώα και οδηγεί στη γνώση.
β) το θυμοειδές είναι δεύτερο σε ιεραρχία, σχετίζεται με το θυμό, τα
συναισθήματα, τη δόξα και τις τιμές και γ)το επιθυμητικόν, είναι το κατώτερο
μέρος και σχετίζεται με τις επιθυμίες, τις βιολογικές ανάγκες και τις σωματικές
ηδονές.
Στον Τίμαιο ο Πλάτωνας τοποθετεί σωματικά το λογιστικόν στο κεφάλι, το
θυμοειδές στο στήθος και το επιθυμητικόν στην κοιλιά και υποστηρίζει ότι το
λογιστικόν είναι θεϊκό και αθάνατο ενώ τα άλλα δύο μέρη είναι θνητά.
→αθανασία της ψυχής και ανάμνηση
Ο Πλάτων ασπάζεται τη θεωρία της μετενσωμάτωσης, ως οντολογικής γέφυρας
μεταξύ του αισθητού κόσμου και του αιώνιου κόσμου των Ιδεών. Θεωρεί ότι η
ψυχή είναι αθάνατη και γνωρίζει εξαρχής τις Ιδέες προτού ενσαρκωθεί, αλλά τις
ξεχνά με την ενσάρκωσή της.
Επομένως, η γνώση είναι ανάμνησις, την οποία η αθάνατη ψυχή φέρει αιωνίως
εντός της και χρειάζεται και δύναται κανείς να τη θυμηθεί εάν ερωτευθεί σε
βάθος τις Ιδέες.

4. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
3.1.3 Ηθική
Η πλατωνική ηθική εντάσσεται στο πλαίσιο της αρχαιοελληνικής ηθικής του
ευδαιμονισμού:
→Το ανώτατο αγαθό και τέλος της ζωής του ανθρώπου είναι η ευδαιμονία, η
οποία συνίσταται στην ανώτατη καλλιέργεια της ψυχής και την ανώτατη
ανάπτυξη της ηθικής και λογικής φύσης του ανθρώπου.
→ο ευδαιμονικός βίος συνίσταται στη σοφία και στην ανώτερου είδους ηδονή
και περιλαμβάνει τα δύο είδη γνώσης, δηλαδή και των Ιδεών και των αισθητών
όντων καθώς είναι πρακτικός βίος.
→η ευδαιμονία συναποτελείται από το μέτρο(συμμετρία), το ωραίο (καλόν) και
την αλήθειαν, ενώ το κίνητρο για την ανεύρεσή της είναι ο έρως.
→Καθώς η ευδαιμονία αποκτάται μέσω της αρετής, ο αληθινά ευδαιμονικός
άνθρωπος είναι ο ενάρετος άνθρωπος.Ο Πλάτωνας υιοθετεί τη σωκρατική
ταύτιση αρετής και γνώσης. Όλες οι αρετές συνθέτουν ένα σώμα αρετής που
είναι συγχρόνως και σώμα γνώσης.
Κατά τον Πλάτωνα μόνο οι φιλόσοφοι γνωρίζουν το αληθινό αγαθό και μόνο
αυτοί μπορούν να διδάξουν την αρετή. Δέχεται επίσης τη σωκρατική άποψη περί
εγκρατείας, ότι κανείς δεν πράττει το κακό ηθελημένα, παρά μόνο εξαιτίας της
άγνοιας.
Στην Πολιτεία προσδιορίζει τέσσερις πρωτεύουσες αρετές: σοφίαν, ανδρείαν,
σωφροσύνη, δικαιοσύνη. Οι τρεις πρώτες αντιστοιχούν στα τρία μέρη της ψυχής
λογιστικόν, θυμοειδές και επιθυμητικόν, ενώ η δικαιοσύνη υφίσταται όταν κάθε
μέρος πράττει τα αυτού και οδηγεί μέσω του ευ πράττειν στην ευδαιμονία.

5. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
3.1.4 Πολιτική
Ο Πλάτωνας θεωρεί ότι ο σκοπός της πολιτικής είναι η ευδαιμονία όλων των
πολιτών και επιχειρεί να υποδείξει την «ορθή πολιτεία», η οποία είναι μια
πολιτεία της γνώσης. Στα έργα Πολιτεία, Πολιτικός και Νόμοι υποδεικνύει τους
τρόπους διαμόρφωσης μιας ιδεώδους πολιτείας.
Στην Πολιτεία επιχειρεί να σχεδιάσει μία αρίστη και αγαθήν πολιτείαν:
→Ο Πλάτων κατατάσσει ιεραρχικά τους πολίτες διαιρώντας τους σε τρεις
ειδικότητες: α) στην κορυφή βρίσκονται οι φιλόσοφοι-βασιλείς, η τάξη των
σοφών κυβερνώντων, ακολουθούν β)οι επίκουροι, η μεσαία τάξη των
στρατιωτικών φυλάκων και γ)οι δημιουργοί, η μεγάλη τάξη των παραγωγών
πολιτών που καλύπτουν τις βιοτικές ανάγκες της πολιτείας.
Η ταξινόμηση αυτή δεν γίνεται βάσει της καταγωγής αλλά βάσει του Είναι, της
φυσικής ειδικότητας κάθε ατόμου και αναπτύσσεται βάσει της ανθρώπινης
ψυχολογίας. Έτσι, κάθε ένα από τα τρία μέρη της ψυχής, λογιστικόν, θυμοειδές
και επιθυμητικόν αντιστοιχεί στο πολιτειακό του ανάλογο.
Κατά τον ίδιο τρόπο οι τρεις τάξεις αντιστοιχίζονται και ηθικά στις πρωτεύουσες
αρετές: η σοφία είναι απαραίτητη για τους φιλόσοφους-βασιλείς, η ανδρεία για
τους επίκουρους-στρατιώτες και η σωφροσύνη για όλους αλλά κυρίως για τους
δημιουργούς. Τη δικαιοσύνη δε, πρέπει να την έχουν όλοι ώστε καθένας να
πράττει δικαίως τα αυτού.
Πολιτεύματα→για τον Πλάτωνα το μόνο ορθό πολίτευμα είναι η αριστοκρατία
στην οποία κυβερνά η σοφή γνώση, ενώ τα υπόλοιπα τα θεωρεί κακά και
ημαρτημένα, γιατί έχουν την εξουσία οι κατώτερες ιεραρχικά φύσεις. Έτσι στη
δεύτερη θέση μετά την άριστη πολιτεία τοποθετεί την τιμοκρατία όπου κυβερνά
η ανδρεία, ακολουθεί η ολιγαρχία όπου κυβερνά ο πλούτος, κατόπιν η
δημοκρατία όπου υπάρχει ανεξέλεγκτη ελευθερία και τέλος η τυραννία, όπου
κυβερνά ένας διεφθαρμένος τύραννος.
Η ίδρυση της ορθής πολιτείας βασίζεται στην ένωση της φιλοσοφικής γνώσης με
την πολιτική δύναμη. Στους Νόμους ως δεύτερη εναλλακτική προτείνει την
κυβέρνηση των νόμων, εφόσον η κυβέρνηση της γνώσης δεν είναι δυνατή.

6. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
3.1.5 Αισθητική
Περιέχει δύο θεωρίες: περί του ωραίου και περί τέχνης.
→α)θεωρία περί του ωραίου: ο Πλάτων δείχνει την εμφανή εκτίμησή του προς
τη φυσική ομορφιά και ιδιαίτερα την ανθρώπινη, ο έρως της οποίας οδηγεί στις
Ιδέες. Θεωρεί το ωραίο ως πραγματικά αντικειμενικό. Όλα τα ωραία πράγματα
στον κόσμο είναι ωραία βάσει του ποσοστού μετοχής τους στο καθαυτό ωραίο,
την Ιδέα του καλού. Έτσι, στα αισθητά όντα η ομορφιά είναι σχετική και
διαβαθμίζεται, αντίθετα η ομορφιά καθαυτή δεν είναι σχετική αλλά απόλυτη και
δεν είναι υλική. Η καθεαυτή ομορφιά είναι άυλη και υπεραισθητή γιατί είναι
Ιδέα.
Στο Συμπόσιο και στον Φαίδρο περιγράφει την άνοδο της ψυχής στην Ιδέα του
καλού μέσω του έρωτος. Η αισθητή ομορφιά αποτελεί μίμηση της αληθινής
Ιδέας της ομορφιάς. Οι αναβαθμοί είναι: ο άνθρωπος ερωτεύεται αρχικά την
αισθητή ομορφιά των σωμάτων, στη συνέχεια την ψυχική ομορφιά, ακολουθεί η
ομορφιά του πολιτισμού, των θεσμών και της επιστήμης για να φθάσει στο τέλος
στο απόλυτο Κάλλος. Φθάνοντας στην Ιδέα του Κάλλους η ψυχή φθάνει την
καθαυτή ιδέα της πραγματικότητας, δηλαδή όλες τις Ιδέες.
→β)περί τέχνης: ο Πλάτων αρνείται την τέχνη βάσει οντολογικής, γνωσιολογικής
και ηθικής επιχειρηματολογίας. Εφόσον η τέχνη αφορά στη μίμηση του αισθητού
κόσμου, δηλαδή του κόσμου που μιμείται τις Ιδέες αποτελεί δύο φορές μίμηση.
Είναι μίμησης μιμήσεως και τα καλλιτεχνήματα μιμήματα των μιμημάτων και
άρα βρίσκεται δύο βαθμούς κάτωθεν της αληθείας. Απορρίπτει επίσης επί
ηθικής βάσης τους περισσότερους ποιητές επειδή διδάσκουν ανήθικα πράγματα,
ενσαρκώνοντας θεούς και ήρωες με ανήθικους χαρακτήρες.
Η τέχνη θεωρείται αποτέλεσμα της φαντασίας και ταξινομείται γνωσιολογικά στο
κατώτερο επίπεδο της εικασίας/δόξης, ενώ το έργο τέχνης θεωρείται ότι πηγάζει
από το συναίσθημα του δημιουργού του και συνιστά κίνδυνο γιατί διεγείρει τα
πάθη. Ωστόσο στους Νόμους αποδέχεται κάποιες μορφές τέχνης με την
προϋπόθεση ότι εκφράζουν την αλήθεια.

7. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
3.1.6 Η επίδραση του Πλάτωνα στην ευρωπαϊκή φιλοσοφία
Ο Πλάτωνας άσκησε τεράστια επίδραση στην Αρχαιότητα, αναβιώνοντας στον
Νεοπλατωνισμό μέσω του οποίου επηρέασε τον Αυγουστίνο και μέσω αυτού
επέδρασε τη μεσαιωνική χριστιανική σκέψη η οποία υιοθέτησε κυρίως τον
αριστοτελισμό. Στην Αναγέννηση σημειώνεται μια επιστροφή στον πλατωνισμό
στην ακαδημία του Μαρσίλιο Φιτσίνο, ενώ κατά τον 17ο
αιώνα ο πλατωνισμός
αναβιώνει στην Αγγλία στη σχολή των πλατωνιστών του Καίμπριτζ.
Στους νεότερους χρόνους η οντολογική και γνωσιολογική θεωρία του Πλάτωνα
επηρέασε τον ευρωπαϊκό Ορθολογισμό και Ιδεαλισμό, καθώς είναι ο πρώτος που
διαχώρισε την πραγματικότητα σε νοητή και αισθητή, όπως έκαναν στη συνέχεια
οι Καρτέσιος, Λάιμπνιτζ, Μπέρκλεϋ, Καντ κ.α.
Η ψυχολογική του θεωρία περί αθανασίας της ψυχής και δυϊσμού σώματος-
ψυχής εμφανίζεται στον Νεοπλατωνισμό και στον χριστιανικό Μεσαίωνα και στη
συνέχεια στον δυϊσμό του Καρτέσιου και στην καντιανή θεώρηση.
Η ηθική θεωρία περί ευδαιμονισμού επηρέασε τον Αριστοτέλη, τους
Νεοπλατωνικούς και τον Μεσαίωνα αν κι εδώ η ευδαιμονία αφορούσε τη θέαση
του θεού. Γενικά η γνώση της μορφής του Αγαθού αποτέλεσε κεντρικό θέμα για
την ευρωπαϊκή ηθική.
Η πλατωνική πολιτική φιλοσοφία άσκησε επίσης επίδραση στην νεώτερη
ευρωπαϊκή φιλοσοφία. Εκδοχές της ιδεώδους πολιτείας βρίσκουμε από τον
Τόμας Μορ μέχρι τον Φίχτε και τον Χέγκελ.
Ο Πλάτωνας επηρέασε επίσης την εξέλιξη της αισθητικής καθώς ήταν ο πρώτος
που τη διαχώρισε σε φιλοσοφία του ωραίου και φιλοσοφία της τέχνης. Η
αισθητική του θεωρία αναβίωσε στον Νεοπλατωνισμό και πέρασε μέσω αυτού
στον Μεσαίωνα και στην Αναγέννηση. Η πλατωνική θεωρία περί έρωτος είχε
μεγάλη επίδραση σε όλη τη νεώτερη δυτική σκέψη. Αντίθετα η πλατωνική
απεμπόληση της τέχνης δεν επηρέασε τη νεώτερη δυτική σκέψη που υιοθέτησε
κυρίως την αριστοτελική οπτική.

8. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr