ΕΠΟ 21 - Η λογοτεχνία του Μεσαίωνα - Ανατολή και Δύση - onlearn.gr

1. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Α΄: Ενότητα 2.1.1: Ύστερη Αρχαιότητα, σσ. 94-97
Όταν λέμε ‘Ύστερη Αρχαιότητα’, εννοούμε το διάστημα από τον 1ο έως τον 4ο αι. μ.Χ. →
Αντιστοιχεί στην τελευταία περίοδο ζωής της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Στον τομέα που μας ενδιαφέρει το σημαντικό στοιχείο που πρέπει να κρατήσουμε είναι ότι
επικρατεί πολυγλωσσία: λατινικά – ελληνικά οι κυρίαρχες γλώσσες στη Δύση & στην Ανατολή
αντίστοιχα. Παράλληλα, αναπτύσσονται και άλλες γλώσσες.
Διάκριση γραπτής – ομιλούμενης γλώσσας
Από τις παραπάνω γλώσσες δεν είχαν όλες την ίδια ανάπτυξη στο επίπεδο του γραπτού λόγου.
Είναι η λατινική και η ελληνική που, ως επίσημες γλώσσες, αντιστοιχούν στον γραπτό λόγο.
Οι υπόλοιπες γλώσσες χρησιμοποιούνται σχεδόν αποκλειστικά στον προφορικό λόγο, οπότε δεν
καλλιεργούνται ανάλογα.
Έτσι, η διάκριση μεταξύ γραπτής – ομιλούμενης γλώσσας μας οδηγεί στη διάκριση →
λογίων – δημωδών γλωσσών
Μορφές βιβλίου
➢ Την εποχή αυτή το βιβλίο είναι χειρόγραφο. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται:
i. Αρχικά χρησιμοποιείται ο πάπυρος (φυτικής προέλευσης)
ii. Αργότερα χρησιμοποιείται & καθιερώνεται η περγαμηνή (ζωικής προέλευσης)
➢ Αναφορικά με τη μορφή του βιβλίου:
i. Αρχικά είχε τη μορφή κυλίνδρου: φύλλα ενωμένα μεταξύ τους και τυλιγμένα σε
κύλινδρο
ii. Μεταξύ 2ου – 4ου αι.: καθερώθηκε η μορφή του κώδικα: φύλλα ξεχωριστά &
συγκεντρωμένα σε ένα σώμα → πολύ κοντά στη σημερινή μορφή του βιβλίου
Η συμβολή των βιβλιοθηκών
Πολλά αντίγραφα παλαιότερων ελληνικών & λατινικών κειμένων φυλάγονταν σε δημόσιες ή
ιδιωτικές βιβλιοθήκες. Με αυτόν τον τρόπο διασώθηκε ένα μεγάλο τμήμα της παλαιότερης
γραμματείας. Εξίσου σημαντική είναι, όμως, η συγγραφή νέων έργων την εποχή αυτή →

2. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Νέα κείμενα
Διακρίνονται σε 3 κατηγορίες:
➢ Κείμενα χριστιανικής γραμματείας:
i. Βασίζονται στην Παλαιά & την Καινή Διαθήκη
ii. Θεματολογία: οι σχέσεις του χριστιανισμού με την εβραϊκή ή ελληνική παράδοση
iii. Γλώσσα: λόγιες μορφές της λατινικής ή της ελληνικής
iv. Ποιοι τα γράφουν: σημαντικοί συγγραφείς όπως ο Μέγας Βασίλειος (στα
ελληνικά) & ο Άγιος Αυγουστίνος (στα λατινικά)
v. Επίδρασή τους: άσκησαν επίδραση στο επίπεδο της θεματικής & του ύφους →
✓ Θεματική: έστρεψαν το ενδιαφέρον στην καθημερινή ζωή & τη φύση
✓ Ύφος: οδήγησε στο μέσο ύφος εισάγοντας στοιχεία ρεαλιστικά
Χαρακτηριστικό παράδειγμα: Εξομολογήσεις, Αυγουστίνου → η πρώτη
αυτοβιογραφία με έμφαση στη διαμόρφωση της ψυχικής – πνευματικής
συγκρότησης του ίδιου του συγγραφέα σε συνάρτηση με τις κοινωνικές
συνθήκες της εποχής του
➢ Ελληνικά κείμενα της σχολής του νεοπλατωνισμού:
Κείμενα που διέδωσαν την αρχαιοελληνική & χριστιανική γραμματεία και συνέβαλαν
στην κατανόησή τους. Με κύριο εκπρόσωπο τον Πλωτίνο (205-270) η τάση αυτή
κυριάρχησε μέχρι τον 12ο αι.
➢ Κείμενα βασισμένα σε ελληνικά & λατινικά πρότυπα ποίησης, θεάτρου &
αφηγηματικού λόγου: αναμόρφωσαν στοιχεία της ελληνικής & ρωμαϊκής μυθολογίας
και ιστορίας.
Α΄: Ενότητα 2.1.2: Πρώιμος Μεσαίωνας, σσ. 97-102
Αναφορικά με τον Πρώιμο Μεσαίωνα οφείλουμε να κάνουμε την εξής διάκριση:
Δύση – Ανατολή
Μετά τη μεταφορά της πρωτεύουσας της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας στην Ανατολή (Κων/πολη)
και τις επιδρομές των γερμανικών φύλων που είχαν σαν αποτέλεσμα την κατάλυση του δυτικού
τμήματος της αυτοκρατορίας μιλάμε πλέον για δυο διαφορετικές μεταξύ τους επικράτειες.
Επομένως, και στον τομέα που μας αφορά θα πρέπει να κάνουμε τη διάκριση, αφού έχουμε
διαφορετικές εξελίξεις.

3. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Σκοτεινή Δύση
➢ Πριν την κάθοδο των γερμανικών φύλων: τα λατινικά έρχονταν σε επαφή με τις τοπικές
δημώδεις γλώσσες μη λατινόφωνων λαών, όπως οι Κέλτες, Βάσκοι και οι Κελτίβηρες →
από την πρόσμειξη αυτή άρχισαν να αναπτύσσονται οι ρωμανικές γλώσσες
➢ Κάθοδος των γερμανικών φύλων (5ος αι. μ.Χ.): με το γεγονός αυτό εμφανίστηκαν στην
κεντρική & νότια Ευρώπη οι τευτονικές γλώσσες, συγγενείς των σκανδιναβικών.
➢ Γιατί ονομάζεται «σκοτεινή εποχή»: γιατί χαρακτηρίζεται από μαρασμό οικονομικό,
πολιτικό, πολιτισμικό
➢ Βοήθιος (480-524): στο έργο του Παραμυθία της Φιλοσοφίας συνδύασε αφενός τη
φιλοσοφία με τη χριστιανική θεολογία αφετέρου την ποίηση με τον πεζό λόγο → το έργο
είναι ένας διάλογος του συγγραφέα με την προσωποποιημένη Φιλοσοφία από την οποία
ζητά παρηγοριά για τα προβλήματα της επίγειας ζωής
➢ Εκχριστιανισμός των βαρβάρων: η διαδικασία εκχριστιανισμού των γερμανικών φύλων
προώθησε την πολιτισμική δραστηριότητα φορέας της οποίας υπήρξε η Εκκλησία της
Ρώμης, οι τοπικές επισκοπές και διάφορα μοναστηριακά κέντρα που διαμόρφωσαν ένα
πρότυπο μοναχισμού ιδιαίτερα δραστήριου
➢ Γέννηση των ευρωπαϊκών γλωσσών:
i. Τα λατινικά παραμένουν η επίσημη γλώσσα της Εκκλησίας
ii. Από τον 7ο αι. κ.εξ.: οι προσμείξεις ρωμανικών + τευτονικών γλωσσών οδηγούν
στη γέννηση των νεότερων ευρωπαϊκών γλωσσών που θα πάρουν μια πιο σαφή
μορφή κατά τον Ύστερο Μεσαίωνα
Βυζαντινή Ανατολή
➢ Κατεύθυνση της ελληνικής γλώσσας:
i. εντατική χρήση της στις καθημερινές επικοινωνίες, συναλλαγές, μεταφράσεις
ii. «αττικισμός»: λόγιες χρήσεις της αρχαίας αττικής διαλέκτου
iii. εξέλιξή της ως ομιλούμενης γλώσσας σε δημώδεις μορφές (Βαλκάνια & Εγγύς
Ανατολή)
➢ Επίπεδο της παιδείας: υψηλό με ανώτατη εκπαίδευση (Πανεπιστήμιο της Κων/πολης),
συλλογή & αντιγραφή χειρογράφων αρχαίων κειμένων
➢ Ρητορική: εξαιτίας της επιφύλαξης του Βυζαντίου απέναντι στα αρχαία κείμενα η μελέτη
τους επικεντρώθηκε στη γλωσσική τους έκφραση → ρητορική
➢ Σημαντικοί λόγιοι: Μάξιμος ο Ομολογητής, Λεόντιος ο Βυζάντιος, Ιωάννης Δαμασκηνός
➢ Διαφορά Δύσης – Ανατολής: στη Δύση η ιστορική τομή & αλλαγή είναι σαφής μετά την
εγκατάσταση των γερμανικών φύλων και ο χριστιανισμός γίνεται η κοινή βάση του νέου
πολιτισμού που διαμορφώνεται. Στην Ανατολή δεν είναι σαφής η μετεξέλιξη από τον
αρχαιοελληνικό – ρωμαϊκό πολιτισμό στον βυζαντινό.

4. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Α΄: Ενότητα 2.1.3: Ύστερος Μεσαίωνας, σσ. 102-108
Καρολίγγεια Αναγέννηση
➢ Τι είναι: είναι η συστηματική ανάκαμψη της παιδείας στη δυτική Ευρώπη κατά τα χρόνια
της αυτοκρατορίας του Καρλομάγνου και του 9ου αι.
➢ Ως παιδεία ορίζεται η γνώση της λατινικής γλώσσας & η μελέτη λατινικών
εκκλησιαστικών κειμένων
➢ Ο ρόλος της Εκκλησίας σε αυτή την Αναγέννηση: στην ουσία η Εκκλησία υπήρξε ο κύριος
φορέας αυτής της ανανέωσης της πολιτισμικής δραστηριότητας. Πώς →
i. Ιδρύθηκαν μοναστηριακές & επισκοπικές (αυτές στα αστικά κέντρα) σχολές. Εκεί
→ αναπτύχθηκε η συλλογή & αντιγραφή χειρογράφων λατινικών κειμένων ή
ελληνικών κειμένων μεταφρασμένων στα λατινικά
ii. Ο μοναχισμός συνέβαλε στη διάδοση του χριστιανισμού
➢ 10ος – 11ος αι.: κάμψη της πολιτισμικής δραστηριότητας στη δυτική Ευρώπη – άνθησή
της, όμως, στην ιβηρική χερσόνησο χάρη στο αραβικό χαλιφάτο της Κόρντοβα
12ος αι. – εποχή της φεουδαρχίας
Ο 12ος αι. αποτελεί σημείο – σταθμό στην περαιτέρω ανάπτυξη των ευρωπαϊκών γλωσσών &
γραμμάτων. Είναι η εποχή κατά την οποία εδραιώνεται το πολιτικό και οικονομικό σύστημα της
φεουδαρχίας → αυτό σημαίνει ότι οι πόλοι εξουσίας είναι πλέον περισσότεροι: μονάρχης –
στρατιωτική αριστοκρατία (φεουδάρχες) – Εκκλησία – (από τον 13ο αι.) πόλεις.
Έτσι, και στον τομέα που μας ενδιαφέρει έχουμε 3 διαφορετικούς πόλους πολιτισμικής
δραστηριότητας:
Εκκλησία – Φεουδαρχικές αυλές – Πόλεις
Οι σημαντικές εξελίξεις σε αυτή την περίοδο είναι οι εξής:
➢ Ιδρύονται οι πρόδρομοι των πανεπιστημίων: επισκοπικές σχολές αρχικά που
μετεξελίχθηκαν σε σωματεία διδασκόντων – διδασκομένων
➢ Αναπτύχθηκε η πρακτική της ανάγνωσης & του σχολιασμού κειμένων με τη διαλεκτική
μέθοδο που καλλιέργησε ο σχολαστικισμός
➢ Αναπτύχθηκε συστηματική δραστηριότητα μετάφρασης αρχαίων ελληνικών κειμένων
στα λατινικά μέσω, συνήθως αραβικών μεταφράσεων

5. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Νέες δημώδεις γλώσσες
Ως σταθμό στην εξέλιξη των νεότερων δημωδών γλωσσών θεωρούμε το έτος 813, οπότε και η
Εκκλησία ανέθεσε στους κληρικούς της να μιλούν στους πιστούς στην καθομιλουμένη.
Μέσα στο επόμενο διάστημα συνεχίστηκε η εντατικοποίηση της χρήσης τους, ώστε τον 12ο αι.
κάποιες από αυτές να διδάσκονται σε δημόσια σχολεία στις πόλεις. Η γραπτή έκφρασή τους,
δηλαδή η καλλιέργειά τους στον γραπτό λόγο, γίνεται όλο και περισσότερο πιο συστηματική.
Μπορούμε να τις διακρίνουμε σε 2 ομάδες:
i. Ρωμανική ή νοτιοευρωπαϊκή ομάδα:
✓ Ιταλικές διάλεκτοι
✓ Παλαιά γαλλικά → περιλαμβάνουν τη γλώσσα του οκ (σήμερα νεκρή) & τη λίγο
μεταγενέστερη γλώσσα του όιλ → αυτή οδήγησε στα σημερινά γαλλικά
✓ Ισπανικές & πορτογαλικές διάλεκτοι σε συνάφεια με τα αραβικά
ii. Τευτονική ή βορειοευρωπαϊκή ομάδα:
✓ Παλαιά αγγλικά – η νορμανδική κατάκτηση τους δίνει τη νεότερη μορφή τους
✓ Γερμανικές, φλαμανδικές & ολλανδικές διάλεκτοι
✓ Σκανδιναβικές γλώσσες
Η διαδικασία της μετάφρασης συνέβαλε και πάλι στην ανάπτυξη των δημωδών γλωσσών →
εκκλησιαστικά λατινικά κείμενα μεταφράζονταν σε δημώδεις γλώσσες, καθώς και κείμενα από
μια δημώδη γλώσσα σε κάποια άλλη.
Ο 12ος αι. υπήρξε καθοριστικός, αφού τότε έχουμε δείγματα έμμετρων κειμένων που αποτελούν
πρωτότυπο λογοτεχνικό έργο.
Βυζαντινή παιδεία
➢ 9ος αι.: ο «πρώτος βυζαντινός ουμανισμός»
➢ 12ος αι.: «αναγέννηση» των βυζαντινών γραμμάτων σε μια αυτοκρατορία με
περισσότερο ελληνικό χαρακτήρα & ελληνόφωνη γραμματεία
➢ Παιδεία: από τον 9ο αι. → ακμή του Αυτοκρατορικού Πανεπιστημίου & της Πατριαρχικής
Σχολής
➢ Αναπτύχθηκε νέο κύμα αντιγραφής & φύλαξης ελληνικών χειρογράφων
➢ 1204-1261: λατινική κυριαρχία
➢ 1261-1453: ανασύσταση της αυτοκρατορίας → αναπτύσσονται στενές σχέσεις &
μεταφραστικές διασυνδέσεις με τη Δύση
➢ Εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας:
i. Αττικισμός → χρήση της αρχαίας αττικής διαλέκτου από τους λογίους
ii. Δημώδεις μορφές της ελληνικής → γράφονται λογοτεχνικά κείμενα σε αυτές

6. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Σλαβικές γλώσσες
Ο πολιτισμικός έλεγχος των Σλάβων αποτέλεσε σημείο τριβής ανάμεσα στη Δύση & την Ανατολή
→ τελικά, άλλοι λαοί εκχριστιανίστηκαν από τους δυτικούς, και βρέθηκαν κάτω από τη δική τους
επιρροή, και άλλοι εκχριστιανίστηκαν από τους βυζαντινούς:
➢ Βοημία, Πολωνία, Κροατία → από τους δυτικούς
➢ Βουλγαρία, Σερβία, Ρωσία → από τους βυζαντινούς → αυτοί επινόησαν και το κυριλλικό
αλφάβητο που επικράτησε στην ανατολική ορθόδοξη Εκκλησία & έδωσε στους Σλάβους
τη βάση πάνω στην οποία αναπτύχθηκε η γραπτή μορφή της γλώσσας τους
Από τον 10ο αι. άρχισαν να διακρίνονται οι μορφές των νεότερων σλαβικών δημωδών γλωσσών:
βουλγαρικά, ρωσικά, σερβο-κροατικά, τσέχικα, πολωνικά.
Επίσης, στην υπόλοιπη ανατολική Ευρώπη αναπτύχθηκαν:
i. η γλώσσα των Ούγγρων, συγγενής της φινλανδικής & της τουρκικής
ii. οι γλώσσες των χωρών της Βαλτικής
iii. τα αλβανικά
Α΄: Ενότητα 2.1.4: Γραφή & προφορικότητα, σσ. 109-116
Στην υποενότητα αυτή μαθαίνουμε για κάποιες σημαντικές εξελίξεις της μεσαιωνικής περιόδου.
Οι θεματικοί άξονες στους οποίους βασίζεται η περίληψη της ενότητας είναι:
Εξέλιξη της γραφής – Αντιγραφή χειρογράφων – Σχολιασμός κειμένων – Έμμετρος λόγος –
Κοινωνική χρήση των κειμένων – Ερμηνεία των κειμένων
Ας τους δούμε με τη σειρά:
Εξέλιξη της γραφής
Σε αυτόν τον τομέα 2 είναι οι σημαντικές εξελίξεις:
➢ διάδοση του χαρτιού στην Ευρώπη από τον 8ο αι. → η χρήση του γενικεύεται ακόμη
περισσότερο μετά τον 11ο αι.

7. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
➢ επινόηση της μικρογράμματης γραφής τόσο στη Δύση όσο και στην Ανατολή →
πρόκειται για τους χαρακτήρες των μικρών γραμμάτων που χρησιμοποιούμε σήμερα.
Μέχρι τότε χρησιμοποιούνταν χαρακτήρες σαν τα σημερινά κεφαλαία γράμματα.
Αντιγραφή χειρογράφων
➢ πρόκειται για την αντιγραφή παλαιότερων ελληνικών & λατινικών χειρογράφων, αλλά
και νέων κειμένων της εποχής
➢ αποτελούσε μεταγραφή από τη μεγαλογράμματη στη μικρογράμματη γραφή
➢ από αυτά τα περισσότερα ήταν παραλλαγές ή μεταφράσεις παλαιότερων κειμένων ή, αν
επρόκειτο για νέα κείμενα, ανυπόγραφα → άρα, υπάρχει ζήτημα γνησιότητάς τους
Σχολιασμός κειμένων
Πώς ακριβώς γινόταν ο σχολιασμός: υπήρχαν 2 τρόποι →
i. αν ο γραφέας δεν είναι λόγιος: παραθέτει τα σχόλιά του στα περιθώρια των
αντιγράφων. Αυτά τα σχόλια είναι παλαιότερα σχόλια φιλολόγων ή γραμματικών
της ελληνιστικής ή ρωμαϊκής εποχής και ο γραφέας τα αναπαράγει.
ii. Αν ο γραφέας είναι ο ίδιος λόγιος: ο σχολιασμός είναι πρωτότυπος. Κάνει ο ίδιος
σχόλια πάνω στο κείμενο. Χαρακτηριστική περίπτωση ο Ευστάθιος Θεσ/νίκης και
τα σχόλιά του στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια.
Έμμετρος λόγος
Η ανάπτυξη του έμμετρου λόγου καταδεικνύει μια σχέση με την προφορικότητα και την είσοδό
της στον γραπτό λόγο.
(Σημ.: ο τίτλος της υποενότητας είναι «Γραφή και προφορικότητα». Ο όρος ‘προφορικότητα’
αναφέρεται ακριβώς σε αυτό το σημείο της υποενότητας και εννοεί τη σχέση του έμμετρου
λόγου με τον προφορικό.)
Πώς, όμως, υπεισέρχεται το προφορικό στοιχείο στη γραφή;
➢ Μέσω των ομαδικών ή δημόσιων αναγνώσεων που διενεργούνται συνήθως από ζογκλέρ
➢ Μέσω της εκκλησιαστικής ακολουθίας
Και οι 2 περιπτώσεις αυτές αποτελούν δημόσιες αναγνώσεις κειμένων.
Ποια η σχέση του έμμετρου λόγου με το προφορικό στοιχείο;
Ο έμμετρος λόγος ακολουθεί τους φυσικούς ρυθμούς της γλώσσας & της προφορικής ομιλίας.
Σε έμμετρο λόγο γραφόταν ό,τι προοριζόταν για απομνημόνευση & απαγγελία.

8. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Η δομή του έμμετρου λόγου
Ο έμμετρος λόγος διαμορφώνεται στα πλαίσια ενός μέτρου → ενός, δηλαδή, ορισμένου ρυθμού
Έτσι, «χτίζεται» πάνω σε μια συγκεκριμένη δομή:
➢ Κάθε ποίημα αποτελείται από στίχους (οι οποίοι συνήθως οργανώνονται σε στροφές) →
➢ Κάθε στίχος αποτελείται από πόδες (επαναλαμβανόμενα σύνολα ρυθμικών ενοτήτων →
όταν λέμε σύνολο εννοούμε 2 ή 3 συλλαβές) →
➢ Ο τρόπος διαδοχής των συλλαβών μέσα στον πόδα & των ποδών μέσα στο ποίημα
αντιστοιχούν στο μέτρο του ποιήματος
Παράδειγμα: στον στίχο «Με την αγάπη αυτή τη μακρινή» οι πόδες είναι:
Μετην – αγά – πηαυτή – τημα – κρινή → 2 συλλαβές ανά πόδα (σε μια περίπτωση 3 συλλαβές)
Αλλαγή του μετρικού συστήματος
Την εποχή που εξετάζουμε έγινε μια σημαντική αλλαγή του καθιερωμένου μετρικού
συστήματος που επικρατούσε στην ποίηση από την αρχαιότητα. Γιατί έγινε η αλλαγή:
➢ Περιορίστηκε η εναλλαγή της έκτασης των φωνηέντων → π.χ. στα αρχαία ελληνικά
υπήρχαν τα μακρά & βραχέα φωνήεντα. Κατά τον Μεσαίωνα έπαψε να γίνεται αυτή η
διάκριση και όλα τα φωνήεντα είναι βραχέα. Άρα, δεν υπάρχει λόγος να ρυθμίζεται το
μέτρο από τον χρόνο που χρειάζεται για να εκφέρει κάποιος το μακρό φωνήεν.
➢ Αυξήθηκε, επίσης, ο ρόλος του τονισμού
Έτσι, έγινε η εξής αλλαγή:
Από το ποσοτικό μέτρο περάσαμε στο τονικό →
Το ποσοτικό ήταν αυτό που βασιζόταν στην έκταση του φωνήεντος
Το τονικό βασίζεται στην ένταση του φωνήεντος, δηλαδή στον τονισμό του → αν παρατηρήσετε
στο παράδειγμα που παραθέσαμε πιο πάνω θα δείτε ότι σε κάθε πόδα τονίζεται η τελευταία
συλλαβή → αυτό είναι χαρακτηριστικό του τονικού συστήματος, να τονίζεται πάντα η ίδια
συλλαβή
Οι συνέπειες του νέου συστήματος στη διαμόρφωση της ποίησης
➢ Δημιουργήθηκαν γενικά νέες στιχουργικές μορφές & νέα είδη ποιητικού λόγου
➢ Επιβλήθηκαν νέοι κανόνες όπως:
i. Ισοσυλλαβισμός (σε κάθε στίχο ίδιος αριθμός συλλαβών)
ii. Ομοιοκαταληξία (ήταν σπάνια πιο πριν)

9. Eμμανουήλ Μπενάκη 76, Αθήνα Τ.Κ. 10681 Τηλ:2121069039 Φαξ:2110123481 email:info@onlearn.gr
www.onlearn.gr
Κοινωνική χρήση των κειμένων
Η όποια παραγωγή κειμένων και δη των λογοτεχνικών δεν αναγνωριζόταν την εποχή του
Μεσαίωνα ως λογοτεχνική παραγωγή με δική της αυταξία. Περισσότερο αναγνωριζόταν στα
κείμενα μια κοινωνική χρησιμότητα. Ούτε καν ο συγγραφέας λογοτεχνικών κειμένων δεν
αναγνωριζόταν ως ποιητής ή καλλιτέχνης. Χαρακτηριζόταν ανάλογα με την τεχνική του:
στιχουργός, μελωδός, υμνωδός κα.
Σε ποιο πλαίσιο γινόταν, λοιπόν, η μελέτη των κειμένων, αφού τους αναγνωριζόταν μόνο
κοινωνική χρηστική αξία;
Η μελέτη των κειμένων γινόταν σε πλαίσια εκπαιδευτικά και από αντίστοιχους θεσμούς. Στα
καθιερωμένα, ήδη από την ελληνιστική εποχή, προγράμματα σπουδών γινόταν η εξής διάκριση:
Οι «ελεύθερες τέχνες», οι artes liberals, διακρίνονταν από όλες τις άλλες πρακτικής φύσεως
τέχνες που οδηγούσαν στην απόκτηση τεχνογνωσίας πάνω σε κάποιον επαγγελματικό τομέα.
Τις συνέθεταν:
➢ Το trivium (τριττύς ή τρίοδος) των γραμμάτων:
i. Γραμματική: αφορά τη μορφολογία & τη σύνταξη της γλώσσας
ii. Ρητορική: αφορά τα σχήματα λόγου και, γενικότερα, τους τρόπους έκφρασης
iii. Λογική: αφορά τις νοητικές δομές με τις οποίες ο συγγραφέας αρθρώνει τους
συλλογισμούς του κειμένου
Κατά τον Ύστερο Μεσαίωνα κυριάρχησε το σκέλος της Λογικής.
➢ Το quadrivium (τετρακτύς ή τετράοδος) των επιστημών:
Αριθμητική, Γεωμετρία, Μουσική, Αστρονομία
Ερμηνεία των κειμένων
Η συμβολή του Μεσαίωνα στην ερμηνεία των κειμένων ήταν η χρήση της αλληγορικής
ερμηνείας, γνωστής από τα ελληνιστικά χρόνια. Τι σημαίνει, όμως αλληγορία; →
Αλληγορία είναι η λειτουργία ενός κειμένου ή αποσπάσματος κειμένου ως εκτεταμένο σχήμα
λόγου, συνήθως μεταφορά. Το κείμενο αυτό έχει συνήθως αφηγηματικό χαρακτήρα.
Δηλαδή: διαβάζουμε μια ιστορία στην οποία πρωταγωνιστούν κάποιοι ήρωες. Το πραγματικό
θέμα μας, όμως, δεν είναι αυτή η ίδια ιστορία, αλλά αυτά που υποδηλώνει η ιστορία. Στην
πραγματικότητα είναι απλά η αφορμή για να μεταδώσει ο συγγραφέας σε εμάς κάποιες
γενικότερες αξίες και ιδέες.