Thời gian nghệ thuật, không gian nghệ thuật trong thơ nôm truyền tụng hồ xuân hương

1. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
Lêi c¶m ¬n
§Ó hoµn thµnh khãa luËn tèt nghiÖp nµy, ngoµi sù nç lùc cè g¾ng cña
b¶n th©n, t«i ®· nhËn ®îc sù híng dÉn, gióp ®ì tËn t×nh, chu ®¸o, sù ®éng viªn
khÝch lÖ cña thÇy gi¸o – TiÕn sÜ- Tr¬ng Xu©n TiÕu, t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n
s©u s¾c tíi thÇy.
Nh©n dÞp nµy t«i còng xin göi lêi c¶m ¬n tíi c¸c thÇy c« gi¸o vµ b¹n bÌ,
ngêi th©n ®· gióp ®ì, ñng hé, ®éng viªn vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho t«i trong thêi gian
võa qua.
Mét lÇn n÷a t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
T¸c gi¶
§Æng ThÞ H¬ng
1

2. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
A. PhÇn më ®Çu
I. Lý do chän ®Ò tµi
Thêi gian vµ kh«ng gian lµ hai chiÒu tån t¹i cña bÊt cø sù vËt nµo. Sù
c¶m nhËn thêi gian trong nghÖ thuËt g¾n liÒn víi tr¹ng th¸i, t tëng cña chñ thÓ
s¸ng t¹o. Thêi gian trong tù nhiªn mang tÝnh kh¸ch quan, cã thÓ ®o mét c¸ch
chÝnh x¸c. Khi ®i vµo nghÖ thuËt nã ®îc khóc x¹ qua t©m tr¹ng, t tëng, t×nh
c¶m cña chñ thÓ s¸ng t¹o råi míi biÕn thµnh kh«ng gian, thêi gian nghÖ thuËt.
Do ®ã, kh«ng gian - thêi gian nghÖ thuËt võa mang tÝnh kh¸ch quan, võa mang
tÝnh chñ quan.
§èi víi v¨n häc trung ®¹i, kh«ng gian vµ thêi gian vµ thêi gian lµ h×nh
thøc tån t¹i cña thÕ giíi, cña cuéc sèng con ngêi. Do vËy, mäi c¶m nhËn vÒ tån
t¹i cña con ngêi ®Òu g¾n víi c¶m nhËn kh«ng gian, thêi gian.
Cuèi thÕ kû XVIII ®Çu XIX, thi ph¸p v¨n häc trung ®¹i cã nh÷ng biÕn
®éng, thay ®æi nho gi¸o bÞ lung lay ®Õn tËn gèc rÔ, t¸c ®éng m¹nh ®Õn quan
®iÓm thÈm mü.
Giai ®o¹n nµy xuÊt hiÖn c¸c t¸c gi¶ mµ t¸c phÈm cña hä vît ra ngoµi thi
ph¸p v¨n häc trung ®¹i. Trong nhiÒu t¸c phÈm c¸i T«i c¸ nh©n ®· xuÊt hiÖn nh
t¸c phÈm cña Ph¹m Th¸i, NguyÔn Du, ®Æc biÖt lµ Hå Xu©n H¬ng.
Nghiªn cøu th¬ N«m truyÒn tông Hå Xu©n H¬ng theo thi ph¸p häc
truyÒn thèng ®· cã nhiÒu thµnh tùu, nhng nghiªn cøu theo thi ph¸p häc hiÖn
®¹i th× chØ lµ nh÷ng kÕt qu¶ bíc ®Çu.
Thêi gian nghÖ thuËt, kh«ng gian nghÖ thuËt trong th¬ N«m Hå Xu©n H-
¬ng lµ mét vÊn ®Ò quan träng cña thi ph¸p häc hiÖn ®¹i, ®· ®îc mét sè ngêi ®Ò
cËp bµn b¹c trao ®æi nhng cha tËp trung vµ cha thµnh hÖ thèng.
Bëi vËy, khãa luËn cña chóng t«i sÏ ®i vµo t×m hiÓu thêi gian nghÖ thuËt,
kh«ng gian nghÖ thuËt trong th¬ N«m truyÒn tông Hå Xu©n H¬ng mét c¸ch tØ
mØ, toµn diÖn víi tÊt c¶ lßng nhiÖt thµnh, yªu thÝch, kh¸t khao muèn hiÓu râ ®Ó
d¹y t¸c phÈm cô thÓ cho thËt tèt.
2

3. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
II. Môc ®Ých yªu cÇu:
- Nghiªn cøu thêi gian nghÖ thuËt, kh«ng gian nghÖ thuËt trong th¬ N«m
truyÒn tông Hå Xu©n H¬ng ®Ó thÊy râ ®Æc ®iÓm thi ph¸p, quan niÖm cña Hå
Xu©n H¬ng vÒ thÕ giíi kh¸ch quan.
- Tõ ®ã, ta hiÓu s©u h¬n vÒ nÐt míi trong quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con
ngêi trong th¬ Hå Xu©n H¬ng.
- Tõ nh×n nhËn quan niÖm nghÖ thuËt vÒ thêi gian, kh«ng gian vµ quan
niÖm nghÖ thuËt vÒ con ngêi ta sÏ hiÓu c¸ch thÓ hiÖn, ph¬ng thøc, ph¬ng tiÖn
thÓ hiÖn trong th¬ N«m truyÒn tông Hå Xu©n H¬ng cã nÐt kh¸c biÖt ®éc ®¸o.
- Trªn c¬ së ®ã, gióp cho qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y nh÷ng bµi th¬ N«m ë tr-
êng phæ th«ng, trung häc c¬ së ®îc s©u s¾c, chÝnh x¸c h¬n.
III. Ph¹m vi gi¶i quyÕt ®Ò tµi:
VÒ v¨n b¶n, th¬ Hå Xu©n H¬ng cã hiÖn tîng th¬ N«m truyÒn tông vµ
th¬ N«m trong tËp ch÷ H¸n "Lu h¬ng ký". Nhng, do tÝnh chÊt ®Ò tµi, nªn
chóng t«i chØ ®i vµo nh÷ng bµi th¬ N«m truyÒn tông, tuyÖt nhiªn kh«ng bµn
®Õn nh÷ng bµi trong "Lu h¬ng ký".
Cô thÓ ®Ò tµi nµy gåm c¸c ch¬ng môc lín sau:
Ch¬ng I: Thêi gian nghÖ thuËt trong th¬ n«m truyÒn tông
Hå Xu©n H¬ng
I. Giíi thuyÕt chung vÒ thêi gian nghÖ thuËt
I.1. Thêi gian nghÖ thuËt trong th¬ §êng luËt Trung Quèc.
I.2. Thêi gian nghÖ thuËt trong th¬ N«m §êng luËt.
I.3. Thêi gian nghÖ thuËt trong th¬ N«m truyÒn tông Hå Xu©n H¬ng.
Ch¬ng II: Kh«ng gian nghÖ thuËt trong th¬ n«m
truyÒn tông Hå Xu©n H¬ng
II. Giíi thuyÕt chung vÒ kh«ng gian nghÖ thuËt.
II.1. Kh«ng gian nghÖ thuËt trong th¬ §êng luËt Trung Quèc
II.2. Kh«ng gian nghÖ thuËt trong th¬ N«m §êng luËt.
3

4. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
II.3. Kh«ng gian nghÖ thuËt trong th¬ N«m truyÒn tông Hå Xu©n H¬ng.
IV. Ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt ®Ò tµi:
§Ó thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, chóng t«i vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p chÝnh sau
®©y:
1. Ph¬ng ph¸p kh¶o s¸t, thèng kª, ph©n lo¹i nh÷ng bµi th¬ thÓ hiÖn thêi
gian vµ kh«ng gian trùc tiÕp trong th¬ N«m truyÒn tông Hå Xu©n H¬ng.
2. Ph¬ng ph¸p so s¸nh: §Æt th¬ N«m Hå Xu©n H¬ng trong lÞch sö th¬
N«m §êng luËt ®Ó thÊy ®îc nÐt gièng vµ kh¸c nhau, nÐt riªng cña Hå Xu©n H-
¬ng trong c¶m quan thêi gian vµ kh«ng gian nghÖ thuËt.
3. Ph¬ng ph¸p hÖ thèng: Nh×n sù vËt hiÖn tîng trªn ph¬ng diÖn yÕu tè
cÊu thµnh vµ cã mèi liªn hÖ mËt thiÕt l«gic.
Bªn c¹nh viÖc vËn dông kÕt hîp c¸c ph¬ng ph¸p trªn chóng t«i cßn qu¸n
triÖt quan ®iÓm duy vËt lÞch sö vµ quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng khi nghiªn
cøu th¬ N«m Hå Xu©n H¬ng.
V. LÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò:
X©y dùng mét hÖ thèng h×nh tîng nghÖ thuËt kh¸c vÒ c¬ b¶n, kh¸c vÒ
chÊt so víi truyÒn thèng v¨n häc trung ®¹i, ngêi cã c«ng lín lµ n÷ sÜ Hå Xu©n
H¬ng. Riªng vÒ mÆt nµy, "Bµ chóa th¬ N«m" còng rÊt xøng ®¸ng víi danh hiÖu
nhµ c¸ch t©n cña th¬ N«m §êng luËt.
Do vËy, ®· cã kh«ng Ýt nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¸c t¸c phÈm
cña Hå Xu©n H¬ng, ®Æc biÖt lµ phÇn th¬ N«m truyÒn tông, ®îc nghiªn cøu tõ
nhiÒu gãc ®é vµ yªu cÇu kh¸c nhau.
- Gi¸o tr×nh cña NguyÔn Léc.
- Gi¸o tr×nh cña §Æng Thanh Lª.
- "Hå Xu©n H¬ng vÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm" cña NguyÔn H÷u S¬n, Vò
Thanh (biªn so¹n).
- §ç Lai Thóy cã cuèn "Hå Xu©n H¬ng hoµi niÖm phån thùc".
- "MÊy vÊn ®Ò thi ph¸p v¨n häc trung ®¹i" cña TrÇn §×nh Sö.
4

5. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
- "Thi ph¸p th¬ §êng" cña NguyÔn ThÞ BÝch H¶i
- Cuèn "T×m hiÓu thÕ giíi nghÖ thuËt th¬ N«m truyÒn tông Hå Xu©n H-
¬ng" cña Tr¬ng Xu©n TiÕu.
Tãm l¹i, chóng t«i thÊy ë c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn, phÇn lín c¸c
t¸c gi¶ míi ®Ò cËp ®Õn mét c¸ch kh¸i qu¸t, hoÆc chØ lµ giíi thiÖu chung vÒ th¬
N«m Hå Xu©n H¬ng, hay chØ lµ mét m¶ng vÒ thi ph¸p, chø cha ®i s©u "mæ xÎ"
t×m hiÓu cô thÓ, toµn diÖn. Bëi thÕ, khãa luËn cña chóng t«i sÏ ®i vµo t×m hiÓu
kÜ vÒ thêi gian nghÖ thuËt, kh«ng gian nghÖ thuËt trong th¬ N«m truyÒn tông
Hå Xu©n H¬ng.
B. PhÇn néi dung
Ch¬ng I:
5

6. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
thêi gian nghÖ thuËt trong th¬ n«m truyÒn tông
Hå Xu©n H¬ng
I. Giíi thuyÕt chung vÒ thêi gian nghÖ thuËt:
Thêi gian nghÖ thuËt trong v¨n häc kh«ng ph¶i ®¬n gi¶n chØ lµ quan
®iÓm cña t¸c gi¶ vÒ thêi gian, mµ lµ mét h×nh tîng thêi gian sinh ®éng, gîi
c¶m, lµ sù ý thøc vÒ thêi gian ®îc dïng lµm h×nh thøc nghÖ thuËt ®Ó ph¶n ¸nh
hiÖn thùc, tæ chøc t¸c phÈm.
Lµ sù ph¶n ¸nh cña thêi gian kh¸ch quan, thêi gian nghÖ thuËt còng cã
®é dµi, cã qu·ng tÝnh, cã nhÞp ®é, tèc ®é, cã ba chiÒu: qu¸ khø, hiÖn t¹i, t¬ng
lai vµ cã sù vËn ®éng kh«ng ®¶o ngîc, theo mét trËt tù tríc - sau liªn tôc.
Kh¸c víi thêi gian cña hiÖn thùc kh¸ch quan, cã khi thêi gian nghÖ
thuËt mang tÝnh chñ quan cña con ngêi "tr¨m n¨m lµ ng¾n, mét ngµy dµi ghª".
Thêi gian cã thÓ thong th¶, mµ còng cã thÓ tr«i nhanh nh "bãng ngùa c©u phi
nhanh qua cöa". Mét kho¶nh kh¾c cã thÓ dõng l¹i, nhng mét thêi ®¹i cã thÓ
vôt qua. Tuy nhiªn t¸c phÈm v¨n häc còng sö dông c¶ thêi gian, trªn nguyªn
t¾c thèng nhÊt gi÷a thêi gian ®îc ph¶n ¸nh vµ thêi gian cña ngêi xem. Sù c¶m
thô thêi gian g¾n liÒn víi ý thøc vÒ ý nghÜa cña cuéc ®êi, víi quan niÖm vÒ thÕ
giíi vµ lÞch sö, íc m¬, lý tëng vµ ho¹t ®éng cña con ngêi.
Nh vËy ý thøc vÒ thêi gian, vÒ tån t¹i cña con ngêi, sù ph¸t hiÖn vÒ thêi
gian gióp chóng ta nhËn thøc s©u h¬n vÒ cuéc sèng.
Khã cã thÓ nãi tíi thêi gian nghÖ thuËt trong th¬ trung ®¹i ViÖt Nam mµ
kh«ng nãi tíi c¸c ph¹m trï Êy trong th¬ trung ®¹i Trung Quèc, nh nh÷ng mÉu
gèc trong t©m t, dÜ nhiªn ngêi ViÖt Nam lu«n lu«n cã sù lùa chän cña m×nh.
LÊy thêi gian vò trô lµm b¶n vÞ, §¹o gia chØ thÊy thiªn nhiªn vò trô lµ
vÜnh h»ng, v« h¹n, v« thñy, v« chung; con ngêi, mu«n vËt ®Òu ng¾n ngñi,
chãng tµn, vµ thêi gian vò trô tÜnh t¹i, biÕn chÊt lµ hai chñ ®Ò thêi gian tiªu
biÓu trong thi ca Trung Quèc.
6

7. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
Tõ mét sè nguyªn t¾c trªn, trong v¨n häc ViÖt Nam nöa cuèi thÕ kû
XVIII - nöa ®Çu thÕ kû XIX ®· thÓ hiÖn phong phó h×nh thøc thêi gian nghÖ
thuËt míi. Trong phong trµo chung cña thêi ®¹i Êy, Hå Xu©n H¬ng lµ mét nhµ
th¬ ®Çy s¸ng t¹o. C¸c nghÖ sÜ tµi n¨ng ®Òu tu©n thñ thi ph¸p cña thêi ®¹i m×nh
vµ vi ph¹m, ph¸ vì quy t¾c Êy, s¸ng t¹o phong c¸ch cña riªng m×nh. Hå Xu©n
H¬ng s¸ng t¹o mét phong c¸ch th¬ luËt §êng míi, mét thÕ giíi sèng ®éng
th¾m t¬i, mét thiªn nhiªn trµn ®Çy søc sèng, mét triÕt lý tù nhiªn cña cuéc ®êi
trÇn thÕ, cña say mª, vµ sù vËn ®éng hèi h¶.
Thêi gian nghÖ thuËt trong th¬ N«m truyÒn tông Hå Xu©n H¬ng n»m
trong bíc ph¸t triÓn cña thêi gian nghÖ thuËt trong th¬ ca d©n téc víi nhiÒu
biÓu hiÖn phong phó. Thêi gian trong th¬ N«m Hå Xu©n H¬ng lµ thêi gian
tuyÕn tÝnh (con ngêi - câi ®êi), thêi gian trÇn tôc, g¾n liÒn víi cuéc sèng hµng
ngµy, mét ®i kh«ng trë l¹i. ThÕ giíi trong th¬ N«m Hå Xu©n H¬ng lµ thÕ giíi
®Çy søc sèng lu«n ho¹t ®éng, ®Çy sù ph¸ c¸ch.
I.1. Thêi gian nghÖ thuËt trong th¬ §êng luËt Trung Quèc:
Th¬ §êng chøa ®Çy c¶m gi¸c vÒ thêi gian, kh«ng chØ ë c¸c tõ chØ ngµy,
th¸ng, n¨m, mïa mµ nã cßn ®îc biÓu hiÖn trong ¸nh tr¨ng "nguyÖt d¹" ("d¹" lµ
thêi gian nhng ë ®©y ¸nh tr¨ng võa lµ thêi gian võa lµ kh«ng gian)
"Xu©n giang hoa nguyÖt d¹"
(§ªm hoa tr¨ng trªn s«ng xu©n)
Trong s«ng níc, trong m©y:
"B¹ch v©n thiªn t¶i kh«ng du du"
(Hoµng H¹c L©u - Th«i HiÖu)
(M©y tr¾ng ngµn n¨m bay ch¬i v¬i)
Trong tuyÕt:
..."Thiªn thu tuyÕt"
(§ç Phñ)
Ta cßn b¾t gÆp c¸c tõ chØ thêi gian kÌm theo hµnh ®éng cña con ngêi:
7

8. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
"Xu©n méng thu sÇu"
(GiÊc méng mïa xu©n, nçi sÇu mïa thu)
"T¶o ph¸t mé qui"
(Buæi s¸ng ra ®i, buæi chiÒu trë vÒ)
Tõ sù quan s¸t c¶m gi¸c vÒ thêi gian nh thÕ nªn c¸cnhµ nghiªn cøu ®·
chia ra lµm nhiÒu lo¹i kh¸c nhau.
* Gi¸o s TrÇn §×nh Sö chia thêi gian nghÖ thuËt trong th¬ §êng thµnh
"n¨m ph¹m trï thêi gian":
+) Thêi gian sinh mÖnh c¸ thÓ (thêi gian cña cuéc ®êi, cña con ngêi)
Trong sù c¶m nhËn cña c¸c nhµ th¬ lµ ®êi ngêi chØ sèng mét lÇn trong
kho¶ng thêi gian rÊt ng¾n, sù ng¾n ngñi ®ã ®îc tÝnh b»ng tõ: H«m nay - ngµy
mai, sím - chiÒu, n¨m nay- n¨m sau. Sù c¶m nhËn nµy trµn ngËp trong th¬ §-
êng:
"Cuéc ®êi nh giÊc chiªm bao
Téi chi mµ ph¶i lao ®ao cho ®êi"
(Xu©n nhËt tóy khëi ng«n chÝ - Lý B¹ch)
hay: "§êi ngêi cã ®îc bao l©u
Nh t¹m göi trong chèn trêi ®Êt"
(Thu s¬n - B¹ch C DÞ)
Do c¶m nhËn cuéc ®êi ng¾n ngñi, nªn c¸c nhµ th¬ v« cïng yªu quý
kho¶nh kh¾c hiÖn t¹i, thÊy bån chån, ho¶ng hèt v× thêi gian tr«i nhanh. Tõ dã
hoµi nghi ®èi víi t¬ng lai:
"N¨m nay mïng b¶y nhí su«ng nhau
Mïng b¶y sang n¨m biÕt ë d©u"
(§ç Phñ)
HoÆc tÝch cùc trë l¹i, hëng l¹c nh÷ng thó vui ë ®êi:
8

9. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
"Th¸nh hiÒn tªn tuæi b¹c ®i
ChØ phêng kh¸ch rîu tiÕng vi mu«n ®êi"
(Lý B¹ch)
C¸c nhµ th¬ thêng biÓu hiÖn thiªn nhiªn vµo vò trô lµ nh÷ng yÕu tè bÊt
biÕn:
"§µo hoa y cùu tiÕu ®«ng phong"
(Th«i HiÖu)
Cßn con ngêi th× lu«n thay ®æi v« thêng vµ ý thøc vÒ sù v« thêng, vÒ sù
mét lÇn ®i qua kh«ng trë l¹i ®· lµm nªn mèi sÇu "v¹n cæ" trong th¬ §êng
+) Thêi gian lÞch sö (thêi gian cña lo¹i th¬ vÞnh sö, hoµi cæ)
§îc b¾t nguån tõ sù c¶m thÊy c¸i lÏ hng vong thÞnh suy ë ®êi trong khi
c¶m nhËn ®îc sù biÕn ®æi theo chiÒu híng xÊu, tÊm lßng cña con ngêi còng lµ
mét mèi sÇu:
"NhËt mé h¬ng quan hµ xø thÞ
Yªn hoa giang thîng sö nh©n sÇu"
(Hoµng H¹c L©u - Th«i HiÖu)
C¸i sÇu cña nhµ th¬ kh«ng ph¶i chØ v× nh×n thÊy khãi sãng trªn s«ng mµ
cßn cã nguyªn nh©n s©u xa h¬n. Tríc tiªn lµ v× thÊy sù hoang v¾ng kh«ng cã
linh hån kh¸c víi vÎ huy hoµng ®Ñp ®Ï ngµy xa cña lÇu, nay lÇu th× kh«ng cßn
H¹c vµng, «ng tiªn vµ ®i tõ c¸i vinh ®Õn c¸i vong, c¸i thÞnh ®Õn c¸i suy. Tõ ®ã
t¸c gi¶ suy nghÜ vÒ c¸i h÷u h¹n - v« h¹n, mÊt - cßn (c¸i ®Ñp lµ h÷u h¹n nhng nã
kh«ng tån t¹i ®îc l©u)
Tõ nçi sÇu hoµi cæ, míi thÊy khãi sãng trªn s«ng chØ lµ chÊt xóc t¸c ®Ó
cho nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa trë thµnh ng«n ng÷ trùc tiÕp. §©y kh«ng ph¶i lµ
bµi th¬ nhí quª, mµ lín h¬n lµ nçi sÇu v¹n cæ, nuèi tiÕc qu¸ khø.
+) Thêi gian vò trô tù nhiªn:
9

10. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
Mang ®Æc trng: V« h¹n, v« cïng, lµ thiªn cæ, v¹n cæ, cæ kim, cæ lai. §Êy
lµ thêi gian cña sù vÜnh cöu bÊt biÕn. Nã ®îc hãa th©n vµo tù nhiªn. Thêi gian
vò trô thiªn nhiªn nµy ®· khiÕn cc¸c nhµ th¬ n¬ng n¸u vµo ®ã ®Ó t×m sù yªn
tÜnh cho t©m hån.
+) Thêi gian siªu nhiªn:
Lµ thêi gian cña thÕ giíi thÇn tiªn ,thêi gian thÇn tho¹i , thÇn th¸nh, thêi
gian cña trÝ tëng tîng cña con ngêi. Thùc chÊt ®©y lµ thêi gian sinh ra tõ sù sî
h·i c¸i chÕt, muèn gi¶i tho¸t vµo mét thÕ giíi tù do vÜnh viÔn. Lo¹i thêi gian
nµy thêng t×m thÊy trong th¬ Lý B¹ch.
+) Thêi gian sinh häat:
§îc tÝnh b»ng ngµy, b»ng tuæi vµ nã ®i liÒn víi sù kiÖn cña ®êi sèng.
§©y lµ thêi gian g¾n víi cuéc sèng ®êi thêng.
* §Õn NguyÔn ThÞ BÝch H¶i trong "thi ph¸p th¬ §êng" ®· chia thêi gian
nghÖ thuËt trong th¬ §êng thµnh hai ph¹m trï.
+ ) Thêi gian vò trô (t¬ng ®¬ng bèn ph¹m trï ®Çu cña TrÇn §×nh Sö).
Lµ n¬i ®Ó con ngêi vò trô tån t¹i vµ nã chÝnh lµ thêi gian trong c¶m xóc,
trong t©m tëng c¸c nhµ th¬ vµ thêi gian vò trô trong th¬ §êng cã c¸c tÝnh chÊt
sau:
- Lu«n cã quan hÖ biÖn chøng víi kh«ng gian (lu«n lu«n ®îc ®Æt trong
mèi quan hÖ ®i ®«i víi kh«ng gian) thÓ hiÖn trong mét sè nhan ®Ò bµi th¬:"
B¹ch ®Õ hoµi cæ", "NguyÖt d¹" (§ç Phñ)...
Cã lóc yÕu tè thêi gian kh«ng xuÊt hiÖn nhng ®»ng sau yÕu tè kh«ng
gian ®· Èn chøa thêi gian vµ nh¾c thêi gian gîi nhí ®Õn mét thêi ®iÓm cô thÓ
nh bµi "DÞch Thñy tèng biÖt" th× c¸c ®Þa danh DÞch Thñy ®· gîi lªn trong t©m
trÝ kho¶ng thêi gian d»ng dÆc tõ thêi Yªn §an tiÕn Kinh Kha ®i vµo ®Êt TÇn
thêi chݪn quèc.
Thêi gian vò trô trong th¬ §êng ®îc ®o b»ng kÝch thíc: "v¹n cæ", "thiªn
cæ", "thiªn thu", "cæ lai", "cæ kim".
VÝ dô:
10

11. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
"Ng· h÷u v¹n cæ tr¹ch
Tung d¬ng ngäc n÷ phong"
(Lý B¹ch - Tèng D¬ng S¬n nh©n quy Trung S¬n).
hay: "Thi thµnh th¶o thô giai thiªn cæ"
(Lý B¹ch)
(Bµi th¬ lµm xong th× c©y cá ®Òu sèng ngµn n¨m)
hoÆc: "Song Hµm T©y LÜnh thiªn thu tuyÕt"
(§ç Phñ)
(TuyÕt ®· ®äng ë nói T©y LÜnh hµng ngµn n¨m)
Thêi gian trong th¬ §êng kh«ng chØ lµ hiÖn t¹i mµ lu«n lu«n cã xu híng
vËn hµnh vµ lu©n chuyÓn, nã cã thÓ ngîc vÒ qu¸ khø vµ cã thÓ híng tíi t¬ng
lai, nhng nh×n chung trong th¬ §êng ngîc vÒ qu¸ khø nhiÒu h¬n, nã g¾n liÒn
víi sù hoµi cæ - ký øc.
ViÕt vÒ ký øc - hoµi cæ trong th¬ §êng næi lªn nh mét m¹ch c¶m høng
lín. LixªvÝch trong cuèn "T tëng v¨n häc Trung Quèc cæ xa" nãi :" ®èi víi
chóng ta qu¸ khø lµ c¸i s¸t ®Êt dêng nh thÊp h¬n chóng ta rÊt nhiÒu, cßn ®èi
víi ngêi Trung Quèc qu¸ khø lµ mét thÕ kû vµng, lµ x· héi lý tëng cÇn ®¹t tíi."
Hä quay vÒ víi qu¸ khø chÝnh lµ sù tiÕp thu vµ kÕ thõa truyÒn thèng vµ t tëng
cña d©n téc.
- Khi hoµi cæ c¸c nhµ th¬ ®· thÓ hiÖn t tëng nh©n v¨n truyÒn thèng cã ý
nghÜa lµ thÓ hiÖn kÕ thõa trong sù ph¸t triÓn vËn ®éng trong t tëng cña ngêi
Trung Quèc thêi xa. Khi híng vÒ qu¸ khø còng ®ång nghÜa víi sù ®Ò cao
kh¼ng ®Þnh c¸i ®Ñp cña qu¸ khø vµ thÓ hiÖn niÒm th¬ng xãt cho hiÖn t¹i vµ lo
l¾ng cho t¬ng lai, "®iÕu cæ th¬ng kim" thêng ®i víi nhau.
Híng vÒ qu¸ khø nghÜa lµ híng vÒ kho¶ng thêi gian v« cïng, v« tËn vµ ë
®ã con ngêi ®îc c¶m gi¸c th gi·n, ®îc gi¶i tho¸t khái thêi gian hiÖn t¹i h¹n
hÑp, ®êi thêng. Th¬ ®· trë thµnh ph¬ng tiÖn ®Ó gi¶i tho¸t con ngêi trong c¶m
nhËn cña thi nh©n.
11

12. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
Khi ®Ò cao qu¸ khø, hä khao kh¸t cã mÆt ë t¬ng lai:
"KhuÊt B×nh tõ phó huyÒn nhËt nguyÖt
Së V¬ng ®µi t¹ kh«ng son kh©u"
(Giang thîng ng©m - Lý B¹ch)
(Th¬ phó «ng KhuÊt Nguyªn cßn m·i nh mÆt tr¨ng, mÆt trêi
L©u ®µi cña «ng vua Së tµn t¹ kh«ng ®Ó l¹i vÕt tÝch g×)
C¸i vÜnh h»ng, trêng tån nh÷ng s¸ng t¸c cña KhuÊt Nguyªn göi g¾m
mét kh¸t khao m×nh cã mÆt ë hËu thÕ.
§Æt con ngêi trong vßng lu©n chuyÓn cña thêi gian ®Ó lu«n nh¾c nhë con
ngêi biÕt ¬n qu¸ khø, tr¸ch nhiÖm víi hiÖn t¹i, lo l¾ng vµ dµnh l¹i nh÷ng g× tèt
®Ñp cho t¬ng lai. §ã lµ ý nghÜa nh©n v¨n ®Ých thùc cña thêi gian vò trô trong
th¬ §êng.
+) Thêi gian ®êi thêng:
Lµ kiÓu thêi gian g¾n víi ®êi sèng, nh»m ph¶n ¸nh ®êi sèng con ngêi x·
héi.
- TÝnh chÊt râ rÖt nhÊt lµ thùc t¹i, sù kiÖn: Cuéc sèng h»ng ngµy diÔn ra
sinh ho¹t, häat ®éng, biÕn cè mµ con ngêi x· héi ®· tr¶i qua.
VÝ dô:
"BÕn TÇm D¬ng canh khuya ®a kh¸ch"
(Tú Bµ Hµnh- B¹ch C DÞ)
Hay: "Trêi th¸ng ch¹p vµo n¨m thø t¸m
Suèt n¨m ngµy tuyÕt xuèng bêi bêi"
(Th«n c khæ hµn- B¹ch C DÞ)
G¾n víi lao ®éng cô thÓ:
"Xíi lóa trêi ®øng chª
Må h«i r¬i xuèng ruéng"
G¾n víi häat ®éng giao tiÕp:
"Cöu nhËt Lam §iÒn th«i thÞ trang"
12

13. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
(§ç Phñ)
ThÓ hiÖn thêi gian ®êi thêng, c¸c t¸c gi¶ thêng tù sù vÒ nh÷ng sù viÖc
diÔn ra chø kh«ng chiªm nghiÖm, suy ngÉm.
- Thêi gian bÞ thu hÑp vµo nh÷ng n¨m th¸ng cô thÓ. Sè lîng thêi gian
ng¾n ngñi (ngîc víi tÝnh chÊt thêi gian vò trô lµ réng r·i).
Ýt gÆp nh÷ng tõ chØ n¨m, th¸ng mµ thêng gÆp tõ chØ ngµy, chØ th¸ng:
"N¨m ®ãi cø thÕ mêi ngµy råi
¸o r¸ch v¸ tr¨m m¶nh ch»ng chÞt"
(§ç Phñ)
§Æc biÖt khi nãi vÒ sù hßa hîp cña thêi gian, c¸c t¸c gi¶ chó ý ®Õn thêi
®iÓm cña hiÖn t¹i:
"Th¸ng hai b¸n sím t¬
Th¸ng n¨m b¸n non thãc
C¾t miÕng thÞt cuèng tim
TrÞ vÕt th¬ng tríc m¾t"
(VÞnh ®iÒn gia- NhiÕp Di Trung)
- Thêi gian ®êi thêng mang tÝnh gÊp g¸p, cËp rËp, thu hÑp, g¾n sù kiÖn
hµnh ®éng; ®ßi hái ph¶i cã sù ®èi phã gi¶i quyÕt mét c¸ch nhanh cña con ngêi.
C¸c nhµ th¬ kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó suy t, chiªm nghiÖm mµ thêng ph¶i ngay
lËp tøc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cuéc sèng. (khi g¾n víi sù kiÖn ®ßi hái gi¶i
quyÕt).
§Æt trong t¬ng quan ta thÊy: NÕu thêi gian vò trô ®îc v¬n tíi thiªn niªn,
v¹n cæ, trêng cöu... th× thêi gian ®êi thêng l¹i bÞ rót ng¾n chØ quÈn quanh víi
thêi ®iÓm hiÖn t¹i víi nh÷ng buæi s¸ng, tra, tèi, lóc...
Cã sù kh¸c biÖt gi÷a hai "kiÓu" thêi gian nghÖ thuËt trong th¬ §êng.
13

14. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
Thêi gian lu«n g¾n víi kh«ng gian thµnh mét chØnh thÓ thÕ giíi (kh«ng +
thêi gian), lµm nªn m«i trêng tån t¹i cña h×nh tîng- con ngêi. Nã gãp phÇn x¸c
®Þnh thÕ giíi h×nh tîng.
I.2. thêi gian nghÖ thuËt trong th¬ n«m ®êng luËt
Th¬ ca ViÖt Nam h×nh thµnh tríc hÕt lµ ë bé phËn th¬ ch÷ H¸n, sau ®ã
bé phËn th¬ ch÷ N«m ®îc lµm theo luËt §êng míi xuÊt hiÖn. Do vËy, ¶nh hëng
cña m« h×nh t duy, c¶m nhËn thÕ giíi lµ mét ®iÒu tÊt yÕu.
Còng nh trong th¬ §êng, th¬ N«m §êng luËt còng cã "n¨m h×nh thøc
thêi gian nghÖ thuËt", ®ã lµ: Thêi gian sinh mÖnh c¸ thÓ, thêi gian lÞch sö, thêi
gian vò trô tù nhiªn, thêi gian sinh ho¹t vµ thêi gian siªu nhiªn.
+) Thêi gian vò trô tù nhiªn chiÕm u thÕ trong th¬ N«m §êng luËt. ë
thêi gian vò trô nµy nã mang ®Æc trng: v« h¹n, v« cïng, lµ thêi gian cña vÜnh
cöu, bÊt biÕn, lµ n¬i ®Ó c¸c nhµ th¬ n¬ng n¸u, t×m thÊy sù yªn tÜnh trong t©m
hån.
§ã lµ c¶nh ngót ngµn cña trêi m©y non níc trong bµi "ThÇn phï s¬n"
(Lª Th¸nh T«ng):
Muèi pha b·i b¹c s«ng s©u ho¸y
Chµm nhuém c©y xanh nói tuyÕt mï
Khãi qu¸n m©y ngµn tu«n ngïn ngôt
Chî quª, sãng bÓ døc ï ï."
Vµ kÕt thóc b»ng c¶nh ªm ®Òm th¬ méng:
"Mét chiÕc thuyÒn c©u chë nguyÖt thu"
Trong th¬ N«m §êng luËt cña NguyÔn Tr·i, thiªn nhiªn kú thó còng
hiÖn lªn víi nh÷ng vÎ ®Ñp kh«ng thua kÐm g× nh÷ng bøc tranh "phong hoa
tuyÕt nguyÖt", "s¬n thñy h÷u t×nh" cña §êng thi.
"Níc biÕc non xanh thuyÒn gèi b·i
§ªm thanh, nguyÖt b¹c kh¸ch lªn lÇu"
(Q¢TT- B¶o KÝnh c¶nh giíi- Bµi 26)
14

15. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
"Hong c¸ch g¸c v©n thu l¹nh l¹nh
ThuyÒn kÒ b·i tuyÕt nguyÖt chªnh chªnh"
(Q¢TT - Tù thuËt- bµi 31).
Qua c¶nh vËt thiªn nhiªn, nhµ th¬ còng muèn göi g¾m t©m tr¹ng cña
m×nh "t×nh trong c¶nh Êy, c¶nh trong t×nh nµy".
QuÐt tróc bíc qua lßng suèi
Thëng mai vÒ ®¹p bãng tr¨ng
(Ng«n ChÝ - Bµi 15)
"L¸ng giÒng mét ¸ng m©y b¹c
Kh¸ch khøa hai ngµn nói xanh
Cã thuë biÕng th¨m b¹n cò
Lßng th¬ ngµn dÆm nguyÖt ba canh"
(B¶o KÝnh c¶nh giíi - Bµi 42).
Thêi gian vò trô tù nhiªn cßn xuÊt hiÖn trong bµi "Song ng s¬n" cña Lª
Th¸nh T«ng viÕt vÒ hai ngän nói song song cao vót, trßn vµ ®Ñp tr«ng nh hai
con c¸ b¬i léi trªn lµn sãng c¶:
S¬n thñy so xem chèn h÷u t×nh
Chng ®©y mõng thÊy l¹ hßa thanh
D¨ng ngang biÓn, chên vên lín
Cao chäc trêi, ngÇn ngËt xanh
Mu«n kiÕp chÇu vÒ ®Òu B¾c cùc
Ngµn thu chèng kháe câi Nam minh..."
Trong th¬ NguyÔn BØnh Khiªm, thêi gian vò trô - tù nhiªn chÝnh lµ sù
lu©n chuyÓn cña bèn mïa: Xu©n, h¹, thu, ®«ng cña ngµy, ®ªm, th¸ng, mïa,
sím, tèi.
"...Phong c¶nh t mïa Êy gÊm thªu
Thong th¶: h«m khuya n»m, sím thøc
Mu«n vµn ®· ®éi ®øc trêi Nghiªu"
15

16. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
(Th¬ N«m- Bµi 3)
Sù tuÇn hoµn cña vò trô, x· héi theo lÏ tù nhiªn:
Mai kia cha dÔ thu nªn muén
Xu©n nä t×m hoa còng mÊy phen"
(B¹ch V©n quèc ng÷ thi tËp - bµi 8)
Khi ®èi s¸nh gi÷a thêi gian vò trô tù nhiªn v« h¹n víi thêi gian sinh mÖnh
®êi ngêi ng¾n ngñi, h÷u h¹n, NguyÔn BØnh Khiªm båi håi lo l¾ng nhËn thÊy sù
tr«i nhanh cña thêi gian.
"Thoi nhËt nguyÖt ®a thÊm tho¾t"
(Th¬ N«m - bµi sè 48)
"¸c, thá tùa thoi xem lÆn, mäc"
(Th¬ N«m - bµi sè56)
Dêng nh trong s¸ng t¸c th¬ N«m §êng luËt cña NguyÔn BØnh Khiªm,
t¸c gi¶ rÊt quan t©m ®Õn sinh mÖnh ®êi ngêi, quan t©m ®Õn tuæi giµ h¬n lµ tuæi
trÎ; bëi thÕ, kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn khi nh÷ng h×nh ¶nh vÒ thêi gian vµ tuæi t¸c
con ngêi nh: tãc, r¨ng, ®Çu b¹c, xu©n xanh, trÎ, giµ ®· thêng xuyªn xuÊt hiÖn
trong th¬ N«m §êng luËt cña NguyÔn BØnh Khiªm.
§Õn Bµ HuyÖn Thanh Quan, thêi gian vò trô - tù nhiªn l¹i ®îc biÓu hiÖn
qua c¸c h×nh tîng: bãng xÕ tµ, bãng tÞch d¬ng, triªu mé, chiÒu thu.. Cßn thêi
gian lÞch sö th× l¹i ®îc biÓu hiÖn qua nh÷ng tõ H¸n -ViÖt: tang th¬ng, kim cæ,
ngµn n¨m. Vµ dêng nh trong th¬ N«m §êng luËt cña Bµ HuyÖn Thanh Quan
kh«ng xuÊt hiÖn c¸c h×nh thøc thêi gian sinh mÖnh - ®êi ngêi, thêi gian sinh
häat, thêi gian tiªn c¶nh.
Thêi gian lÞch sö trong th¬ N«m §êng luËt lµ thêi gian "kh«ng gian hãa",
lµ tÝnh bÊt biÕn cña lÞch sö hãa th©n vµo dÊu tÝch. C¸c nhµ th¬ cho r»ng: LÞch
sö lµ tiÒn ®Ò ®Ó cæ vò cho t¬ng lai. C¸i qu¸ khø ®ã còng lµ m¬ íc t¬ng lai hoÆc
t×m t¬ng lai trong qu¸ khø. Th¬ NguyÔn Tr·i còng cã nhiÒu c©u nh thÕ:
"§Çu non ThiÕu thÊt ®en b»ng mùc
16

17. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
Dßng níc Liªm khª lôc nöa chµm"
(Tù th¸n bµi 27)
C¸i g× trong qu¸ khø, ®· tr«i qua ®Òu tiªu tan, chØ ®Ó l¹i dÊu tÝch. TÝnh tr«i
ch¶y cña thêi gian ®îc biÓu hiÖn qua sù ®èi lËp "tiÒn ®¹i", "v·ng tÝch"," kim
thêi", "kim cæ"...
"ViÖc cò ngo¸i ®Çu cßn ®©u n÷a
Gi÷a dßng viÕng c¶nh d¹ b©ng khu©ng"
( NguyÔn Tr·i - Cöa bÓ B¹ch §»ng )
Sù suy tµn vµ thèi n¸t cña x· héi phong kiÕn tõ thÕ kû XVIII trë vÒ sau ®·
mµi s¾c thªm c¶m gi¸c vÒ sù tr«i ch¶y cña thêi gian, sù mai mét cña thêi gian
mét ®i kh«ng trë l¹i. NguyÔn Du viÕt:"Cæ kim vÞ kiÕn thiªn niªn quèc" ®Ó diÔn
®¹t sù ®æi thay ë x· héi Êy.
Th¬ Bµ HuyÖn Thanh Quan ë c¸c bµi "Th¨ng Long thµnh hoµi cæ", "Chïa
TrÊn B¾c" trµn ngËp c¶m gi¸c thêi gian. §ã lµ thêi gian "th¾m tho¾t", lµ sù mai
mét, ®æi thay cña "lèi xa", "nÒn cò","tuÕ nguyÖt". Bµi th¬ "Chïa TrÊn B¾c" t¹o
c¶m gi¸c vÒ bíc ®i giôc gi· nh sãng dån cña sù biÕn ®æi:
" Sãng líp phÕ hng coi ®· rén
Chu«ng håi kim cæ l¾ng cµng mau"
+) Thêi gian sinh mÖnh - ®êi ngêi trong th¬ NguyÔn Tr·i cã tÝnh chÊt h÷u
h¹n:
"TiÕc xu©n cÇm ®uèc m¶ng ch¬i ®ªm
Nh÷ng lÖ xu©n qua tuæi t¸c thªm"
TiÕc mét tuæi trÎ b×nh thêng cña con ngêi ®Ó hëng thô ®Çy ®ñ cuéc sèng.
NguyÔn Tr·i ®· tÝnh thêi gian b»ng ngµy:
"Ba xu©n th× ®îc chÝn m¬i ngµy"
NguyÔn Du c¶m ®îc sù nhá nhoi cña con ngêi tríc thêi gian:
"Giã thu xÕ bãng lßng qu¸ rén
Níc ch¶y m©y bay nghiÖp b¸ mê"
17

18. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
(Tr«ng vêi níc Së)
§èi víi NguyÔn Du c¸c ®¬n vÞ ®o thêi gian nh ngµy, th¸ng, n¨m, tr¨m
n¨m kh«ng thËt ý nghÜa. C¸i cã ý nghÜa l¹i lµ c¸i ®æi thay nhanh chãng, cho
nªn kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ th¬ «ng rÊt nhiÒu vÒ mïa thu, buæi chiÒu, trêi
®ªm, tãc b¹c, l¸ rông... vÒ mäi c¸i cø ph«i pha, tµn t¹ kh«ng dõng l¹i ®îc.
"Bèn mïa c¶nh ®Ñp ®îc bao ngµy
Vïn vôt thoi ®a gäi kh«ng trë l¹i"
(Thu ®Õn )
Thêi gian hñy diÖt cuéc ®êi :
"Thu cóc xu©n lan thµnh chuyÖn h·o
H¹ nång ®«ng rÐt giôc ngµy tµn"
(T¹p Thi)
Cßn sù tiÕc nuèi:
"Cuéc sèng tr¨m n¨m coi mÊy chèc
ChuyÖn vui tuæi sím tiÕc tõng giê"
(C¶m høng lan man)
§Õn thÕ kû XIX, NguyÔn C«ng Trø l¹i cã c¸i nh×n kh¸c ®èi víi thêi gian.
¤ng coi träng thêi hiÖn t¹i vµ tranh thñ hëng thô:
"Bãng quang ©m ch¬i lÊy kÎo giµ
Tr¨m n¨m trong câi ngêi ta
Xãc sæ tÝnh ngµy ch¬i ®µ ®îc mÊy?"
(Trong trÇn mÊy mÆt lµng ch¬i)
ý thøc ®îc cuéc ®êi chØ ng¾n ngñi:
18

19. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
"DÉu ba v¹n s¸u ngh×n ngµy lµ mÊy chèc!
H¹n lÊy tuæi ®Ó mµ ch¬i lÊy
Cuéc hµnh l¹c bao nhiªu lµ l·i ®Êy
NÕu kh«ng ch¬i thiÖt Êy ai bï"
(Ch¬i xu©n kÎo hÕt xu©n ®i)
Vµ sù h huyÔn cña cuéc ®êi:
" X¸o trêi ®Êt cæ kim, kim cæ
M¶nh h×nh hµi kh«ng cã, cã kh«ng"
(VÞnh nhµn)
Hå Xu©n H¬ng còng th¬ng xãt, cè nÝu kÐo hiÖn t¹i mét c¸ch bÊt lùc:
"Tµi tö v¨n nh©n ai ®ã t¸
Th©n nµy ®©u ®· chÞu giµ tom!"
+) Thêi gian sinh ho¹t trong th¬ N«m §êng luËt b»ng: §ªm, ngµy, tèi,
th¸ng, phót, tuÇn canh.
" §ªm thanh híp nguyÖt nghiªng nghiªng chÐn
…
Ngµy v¾ng xem hoa bÎ c©y "
…
(NguyÔn Tr·i - Bµi 10)
Hay: "Thoi nhËt nguyÖt ®a thÊm tho¾t"
(Th¬ N«m - Bµi 48 - NguyÔn BØnh Khiªm)
19

20. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
+) Thêi gian sinh ho¹t trong th¬ N«m §êng luËt b»ng:§ªm, ngµy, tèi,
th¸ng, phót, tuÇn canh.
"...§ªm thanh híp nguyÖt nghiªng nghiªng chÐn
Ngµy v¾ng xem hoa bÎ c©y..."
(NguyÔn Tr·i - bµi 10)
hay: "Thoi nhËt nguyÖt ®a thÊm tho¾t"
(Th¬ N«m- bµi 48- NguyÔn BØnh Khiªm)
+) Thêi gian tiªn c¶nh lµ thÕ giíi thÇn tiªn, thÇn th¸nh. Khi con ngêi sî
h·i tríc c¸i chÕt, hä thêng muèn t×m ®Õn thêi gian siªu nhiªn, tiªn c¶nh nµy ®Ó
Èn n¸u, n¬ng m×nh. Thêi gian tiªn c¶nh - siªu nhiªn nµy xuÊt hiÖn cßn Ýt ái,
m·i ®Õn sau míi xuÊt hiÖn nhiÒu.
Nh vËy, n¨m h×nh thøc thêi gian: Thêi gian vò trô - tù nhiªn, thêi gian
sinh mÖnh ®êi ngêi, thêi gian lÞch sö, thêi gian tiªn c¶nh, thêi gian sinh ho¹t,
®· ®îc c¸c nhµ th¬ trung ®¹i ViÖt Nam thÓ hiÖn mét c¸ch râ nÐt. Tuy nhiªn, hä
chØ dõng l¹i ë sù miªu t¶ thêi gian ®Ó nãi lªn ý chÝ cña m×nh, chø cha béc lé
®îc t©m tr¹ng cña nh©n vËt tr÷ t×nh.
I.3. Thêi gian nghÖ thuËt trong th¬ N«m truyÒn tông
Hå Xu©n H¬ng
Chóng ta ®· biÕt, thêi kú phong kiÕn con ngêi ®îc ®Æt trong mèi quan hÖ
céng ®ång;c¸i t«i lµ c¸i t«i céng ®ång ;cho nªn trong th¬ ca bao giê c¸i tr÷ t×nh
còng chØ xuÊt hiÖn gi¸n tiÕp. C¸c thi sÜ cã tµi lµm th¬ thêng thiªn vÒ tr÷ t×nh
®¹o ®øc, v× lý do gi÷ m×nh tríc thêi ®¹i, hoÆc v× hä cã tham väng vÒ con ®êng
c«ng danh trong x· héi chuyªn chÕ phong kiÕn.Kh¸c víi c¸c thi nh©n cïng
thêi, Hå Xu©n H¬ng ®· trót bá hoµn toµn khái nh÷ng gi¸o ®iÒu trung cæ.Bµ ®·
x©y dùng mét h×nh tîng nghÖ thuËt "ph¹m thîng",ph¹m thîng ®èi víi truyÒn
thèng, ®èi víi "bÒ trªn", ph¹m thîng ®èi víi c¶ c¸c thø "®¹o" trãi buéc n÷a.
Tuy nhiªn, c¸c yÕu tè h×nh thøc vÉn mang nh÷ng ®Æc ®iÓm truyÒn thèng, nhng
l¹i cã nh÷ng s¸ng t¹o tõ b¶n th©n ®êi sèng, tõ c¸ tÝnh ®éc ®¸o cña nhµ th¬.
20

21. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
Trong th¬ N«m truyÒn tông Hå Xu©n H¬ng vÉn cã ®ñ n¨m h×nh thøc thêi
gian nghÖ thuËt nh th¬ §êng truyÒn thèng: Thêi gian sinh mÖnh - ®êi ngêi,
thêi gian vò trô - tù nhiªn, thêi gian lao ®éng - sinh häat - lÔ héi, thêi gian lÞch
sö, thêi gian siªu nhiªn.
+) ë trong th¬ §êng, nãi ®Õn thêi gian sinh mÖnh - ®êi ngêi lµ nãi ®Õn
c¸i ng¾n ngñi cña cuéc ®êi, cña con ngêi. Con ngêi lu«n ý thøc vÒ sù v« thêng,
vÒ sù mét ®i kh«ng trë l¹i cña ®êi ngêi. Trong th¬ N«m truyÒn tông cña Hå
Xu©n H¬ng còng c¶m nhËn ®îc sù ng¾n ngñi cña thêi gian sinh mÖnh - ®êi ng-
êi.
Mét ph¶n ®Ò ®Ó hiÓu thªm lßng yªu sù sèng ë Hå Xu©n H¬ng lµ nh÷ng
lêi t©m sù tríc c¸i chÕt.
Cã nhiÒu c¸i chÕt bªn hµng xãm l¸ng giÒng. Nhng Hå Xu©n H¬ng chØ
quan t©m mçi mét c¶nh chÕt chång. C¸i chÕt nµo còng mang mÊt m¸t, ®au th-
¬ng, nhng chÕt chång míi lµ nçi ®au khæ nhÊt cña ngêi phô n÷.
Trong bµi "Dç ngêi ®µn bµ chång chÕt" Hå Xu©n H¬ng ®a hai ch÷ "non
s«ng" ®Ó an ñi, khuyÕn khÝch, vùc dËy:
"NÝn ®i kÎo thÑn víi non s«ng"
Víi m×nh, Hå Xu©n H¬ng còng kh«ng giÊu nçi lßng khi bÊt h¹nh mÊt
chång. TiÕc th¬ng cho ngêi mÊt, nhng còng lµ tiÕc th¬ng cho sù l¹nh lÏo, buån
tñi cña cuéc sèng ngêi cßn.
"Chµng Cãc ¬i! Chµng Cãc ¬i !
ThiÕp bÐn duyªn chµng cã thÕ th«i".
TiÕng khãc Êy lµ viÖc chÊm døt mét mèi l¬ng duyªn ng¾n ngñi cïng cùc
"ThiÕp bÐn duyªn chµng cã thÕ th«i". Ta vÉn cßn ®ang nghe ®©u ®©y tiÕng
khãc thèng thiÕt cña Hå Xu©n H¬ng tõ mÊy tr¨m n¨m v¨ng v¼ng väng l¹i, mµ
kh«ng khái ngËm ngïi cho nçi niÒm, cho c¸i phËn ch×m næi lªnh ®ªnh cña
nµng.
21

22. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
Hay:"Sinh ký, chµng ¬i, tö t¾c quy" trong "Bìn bµ lang khãc chång", Hå
Xu©n H¬ng ®· viÕt vÒ c¸i chÕt cña con ngêi, c¸i kÕt côc bi th¶m cña mét ®êi
ngêi.
Hå Xu©n H¬ng biÕt qu¸ râ nçi khæ cña nh÷ng ngêi ®µn bµ chÕt chång.
Ngêi ta ®au khæ nhiÒu gãp thªm vµi giät níc m¾t pháng cã Ých g×. Hå Xu©n H-
¬ng kh«ng muèn khãc víi hä mµ muèn dç hä, muèn dÞu dµng ®ïa víi hä, ®Ó
cho hä khu©y kháa nçi ®au vµ d×u hä l¹i cuéc sèng b×nh thêng.
"V¨ng v¼ng tai nghe tiÕng khãc g×
Th¬ng chång nªn míi khãc t× ti.."
C©u th¬ gièng nh lêi nãi nùng cña mét ngêi chÞ c¶ bÕ ngêi em g¸i bÐ
báng trªn tay, võa rung rung võa vç khÏ vµo lng cho nã quªn ®i c¬n khãc.
Trong v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam hiÕm cã nhµ th¬ thø hai nµo ®éc ®¸o mµ l¹i
nh©n t×nh ®Õn thÕ.
Ngêi thiÕu n÷ hån nhiªn, vui t¬i, tin yªu vµ kh¸t khao lµ thÕ mµ l¹i ph¶i
b¾t gÆp mét thùc tÕ kh«ng may m¾n g× cho l¾m trong t×nh yªu, trong chuyÖn
gia ®×nh. Nµng ®· thèt ra nçi niÒm xãt xa, cay ®¾ng, ®au buån:
"Bå liÔu th«i ®µnh phËn máng manh"
(§Ò tranh Tè n÷)
"PhËn liÔu sao ®µ n¶y nÐt ngang"
(Kh«ng chång mµ chöa)
"B¸c mÑ sinh ra phËn èc nhåi"
(èc nhåi)
"ChiÕc b¸ch buån vÒ phËn næi nªnh"
(Tù t×nh III)
Thêi gian sinh mÖnh ë ®©y ®îc hiÓu lµ sè mÖnh ®êi ngêi lµ kiÕp "hång
nh©n b¹c mÖnh" cña ngêi phô n÷, vÒ thêi gian cña kiÕp tu hµnh.
NÕu ë "Chinh phô ng©m" cña §Æng TrÇn C«n, ngêi vî kh«ng ngõng
nghiÒn ngÉm vÒ h¹nh phóc:
22

23. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
"NghÜ mÖnh b¹c, tiÕc niªn hoa
G¸i t¬ mÊy chèc hãa ra n¹ dßng"
§ã lµ nçi sî c« ®¬n, nçi sî thêi gian. DÉu sao nµng vÉn cßn may m¾n h¬n
rÊt nhiÒu so víi ngêi cung n÷ trong "Cung o¸n ng©m" (NguyÔn Gia ThiÒu).
"Tr¶i v¸ch quÕ giã vµng hiu h¾t
M¶nh vò y l¹nh ng¾t nh ®ång
O¸n chi nh÷ng kh¸ch tiªu phßng
Mµ xui mÖnh b¹c n»m trong m¸ ®µo".
Th× Hå Xu©n H¬ng còng kiÕm t×m kh¸t khao h¹nh phóc, thø h¹nh phóc
rÊt ®êi thêng cña ngêi con g¸i ®· ®Õn th×, ®Õn løa:
"Hái bao nhiªu tuæi hìi c« m×nh
ChÞ còng xinh mµ em còng xinh
§«i løa nh in tê giÊy tr¾ng
Ngh×n n¨m cßn m·i c¸i xu©n xanh
PhiÕn mai chi d¸m t×nh tr¨ng giã
Bå liÒu th«i ®µnh phËn máng manh
Cßn thó vui kia sao ch¼ng vÏ
Tr¸ch ngêi thî vÏ khÐo v« t×nh"
(§Ò tranh Tè n÷)
Ngêi thiÕu n÷ Êy ®ang t©m t×nh víi bøc tranh hay t©m t×nh víi chÝnh lßng
m×nh: C« g¸i '"xu©n xanh" tr¾ng trong "nh in tê giÊy tr¾ng" c« g¸i trÎ Êy ®©u
®· "d¸m chi t×nh tr¨ng giã". DÉu biÕt r»ng phËn ngêi con g¸i qu¸ máng manh
gi÷a hai cuéc ®êi.
Hå Xu©n H¬ng lu«n kh¸t khao mét h¹nh phóc trÇn tôc rÊt con ngêi, kh¸t
khao Êy ®· thæi vµo bøc tranh Tè n÷. Ngêi phô n÷ ®· vît lªn trªn sè mÖnh l¹c
quan tin tëng vµo søc xu©n th×:
23

24. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
"Ng¸n næi xu©n ®i, xu©n l¹i l¹i
M¶nh t×nh san sÎ tý con con!"
Søc sèng cña ngêi con g¸i lµ thÕ, cã buån ®Ó l¹i cã vui. Dêng nh qu·ng
®êi cña phô n÷ lµ sù cam chÞu. §øc tÝnh cam chÞu lµ ®øc tÝnh chung cña ngêi
phô n÷ ¸ ®«ng. Hä chÊp nhËn c¸i khæ nh mét lÏ ®¬ng nhiªn gäi lµ sè mÖnh vµ
hä sèng trong sù thÇm lÆng, còng cã lóc hä ca cÈm, nhng còng chØ ®Ó lµ thªm
m¾m muèi cho cuéc sèng yªn phËn tèi t¨m cña m×nh:
"Vî lÏ nh giÎ chïi ch©n
Chïi råi th× vøt ra s©n
Kªu «ng hµng xãm bÈn ch©n th× chïi"
(Tôc ng÷)
Ngêi vî lÏ trong c©u tôc ng÷ kh«ng cã ý ®Þnh ph¶n øng g× c¶. Hå Xu©n
H¬ng kh«ng thÕ vµ kh«ng nh thÕ: C¾n r¨ng chÞu ®ùng kh«ng ph¶i ®Ó bu«ng
xu«i, mµ ngîc l¹i lµ mét tÝn hiÖu ®Çy biÕn ®éng b¸o hiÖu sù ph¶n øng quyÕt
liÖt cña c¸i t«i:
"Th©n nµy vÝ biÕt dêng nµy nhØ
Thµ tríc th«i ®µnh ë vËy xong"
§Ó råi tiÕng khãc chång cña nµng l¹i ph¶i vang ra ®ín ®au, sù ®ín ®au
kh«ng thÓ k×m nÐn ®îc trong lßng ®Õn lóc tu«n trµo:
"Chµng Cãc ¬i! Chµng Cãc ¬i!
ThiÕp bÐn duyªn chµng cã thÕ th«i
Nßng näc ®øt ®u«i tõ ®©y nhÐ
Ngh×n vµng kh«n chuéc dÊu b«i v«i"
(Khãc Tæng Cãc)
Ta vÉn cßn ®ang nghe ®©u ®©y tiÕng khãc thèng thiÕt cña Hå Xu©n H¬ng
tõ mÊy tr¨m n¨m väng l¹i vµ kh«ng khái ngËm ngïi cho c¸i nçi niÒm, c¸i phËn
næi nªnh cña bµ.
24

25. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
Nh×n chung, thêi gian sinh mÖnh trong th¬ N«m truyÒn tông Hå Xu©n
H¬ng lµ thêi gian cña ®êi ngêi, lµ thêi gian h÷u h¹n, ng¾n ngñi cña con ngêi.
Con ngêi Êy ®· vïng vÉy d·y dôa trong sù trãi buéc cña th©n phËn, trong sù
bÊt lùc tríc sù ng¾n ngñi cña thêi gian sinh mÖnh ®êi ngêi.
+) Thêi gian vò trô - tù nhiªn trong th¬ N«m truyÒn tông Hå Xu©n H¬ng
chÝnh lµ sù kh¼ng ®Þnh c¸i bÊt biÕn, vÜnh viÔn, trêng tån cña thÕ giíi kh¸ch
quan.
Th¬ c¸c nhµ nho xa còng trµn ®Çy thêi gian tÜnh t¹i bÊt biÕn. Thêi gian
vò trô tÜnh t¹i tríc hÕt thÓ hiÖn ë c¸c nhan ®Ò bµi th¬ nãi vÒ mét thêi ®iÓm: v·n
c¶nh, triªu c¶nh, mé c¶nh, d¹ vò, xu©n hµn... c¸c bµi th¬ phong c¶nh thêng
miªu t¶ c¶nh s¾c trong mét thêi ®iÓm tÜnh t¹i. VÝ dô nh bµi: "C¶m høng nói
ChÝ Linh" cña Chu An:
"Nói xanh mu«n líp h¹ b×nh che
¸c xÕ soi lªn r¹ng nöa khe
Bôi rËm ®êng s©u ngêi v¾ng vÎ
Trong m©y chim kh¸ch gäi le te"
Thêi gian ë ®©y nh ngõng tr«i.
Trong "Hång §øc quèc ©m thi tËp" thêi gian bèn mïa, n¨m canh, mêi hai
th¸ng, ®Òu trë thµnh ®èi tîng ng©m vÞnh.
Thêi gian vò trô- tù nhiªn trong th¬ N«m truyÒn tông Hå Xu©n H¬ng l¹i
®îc tµng Èn trong h×nh ¶nh "triªu mé":
"Ba håi triªu mé chu«ng gÇm sãng"
(Ch¬i ®µi Kh¸n Xu©n)
Hay ©m thanh "tiÕng gµ ":
"TiÕng gµ v¨ng v¼ng g¸y trªn bom..."
(Tù T×nh I)
Hay : -"Canh khuya v¨ng v¼ng trèng canh dån"
- "V¨ng v¼ng tai nghe tiÕng khãc chång..."
25
Tải bản FULL (file word 55 trang): bit.ly/2Ywib4t
Dự phòng: fb.com/KhoTaiLieuAZ

26. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
- "V¨ng v¼ng tai nghe tiÕng khãc g×
Th¬ng chång nªn nçi khãc tØ ti..."
Nh÷ng tiÕng "v¨ng v¼ng" trong ®ªm khuya thËt ai o¸n: Nh÷ng ©m thanh
xa x«i nµy biÓu ®¹t kh«ng khÝ "sÇu", "th¶m" bao trïm vò trô, vµ nçi "®¾ng
cay", tiÕng khãc nh kh«ng døt víi thêi gian vµ lêi dç dµnh còng nØ non víi c¸i
v« cïng tËn: "NÝn ®i kÎo thÑn víi non s«ng". Mét sù c« ®¬n rïng rîn.
Thêi gian bèn mïa cña vò trô- tù nhiªn còng ®îc "Bµ chóa th¬ N«m" thÓ
hiÖn rÊt râ.
B»ng hai mµu tr¾ng son, víi c¸i nÒn xanh cña mïa xu©n, nhµ th¬ ca ngîi
c¸i ®Ñp tr¾ng trong, c¸i ®Ñp s¾t son cña ngêi phô n÷. Mµu tr¾ng cña da, mµu
son cña tr¸i tim, hoÆc mµu tr¾ng, mµu hång cña t©m hån vµ th©n thÓ ngêi phô
n÷ lµ søc quyÕn rò say mª cña cuéc sèng, lµ nÐt thÈm mÜ tån t¹i m·i m·i:
"Th©n em võa tr¾ng l¹i võa trßn
B¶y næi ba ch×m víi níc non
R¾n n¸t mÆc dÇu tay kÎ nÆn
Mµ em vÉn gi÷ tÊm lßng son"
(B¸nh tr«i níc)
ë bµi "Hái tr¨ng" mang ý nghÜa siªu h×nh, ý nghÜa triÕt lý vÒ thêi gian,
vÒ c¸i vÜnh h»ng, c¸i sinh thµnh, vÒ c¸i th©n phËn con ngêi trong mèi quan hÖ
víi vò trô v« thñy v« chung. H·y nghe lêi th¬ d×u dÆt:
..."§ªm v¾ng cí chi ph« tuyÕt tr¾ng?
Ngµy xanh sao nì l¹nh lßng son?..."
Nh÷ng ©m thanh vang déi trong ®ªm khuya vµ kÕt thóc bµi th¬ lµ sù
biÓu ®¹t c¸i c« ®¬n vµ niÒm hy väng:
"N¨m canh l¬ löng chê ai ®ã?
Hay cã t×nh riªng víi níc non?"
Nçi c« ®¬n - mét m×nh ®èi diÖn víi tÊt c¶, mµ còng lµ ®èi diÖn víi riªng
m×nh, kh¸t khao giao hßa víi tÊt c¶ nhng rèt cuéc vÉn chØ lµ ¶o ¶nh:
26
Tải bản FULL (file word 55 trang): bit.ly/2Ywib4t
Dự phòng: fb.com/KhoTaiLieuAZ

27. Khãa luËn tèt nghiÖp §Æng ThÞ H¬ng
"Canh khuya v¨ng v¼ng trèng canh dån
Tr¬ c¸i hång nhan víi níc non
ChÐn rîu h¬ng ®a say l¹i tØnh
VÇng tr¨ng bãng xÕ khuyÕt cha trßn..."
(Tù t×nh)
Trong m¹ch c¶m xóc tù phËn th¬ng th©n, thi sÜ ®· thÊy thêi gian tr«i ch¶y
®Õn thµnh nhµm ch¸n, thÊy t×nh ®êi vµ h¹nh phóc ®Õn víi m×nh qu¸ nhá nhoi:
"Ng¸n nçi xu©n ®i, xu©n l¹i l¹i
M¶nh t×nh san sÎ tÝ con con!"
(Tù t×nh II)
C¸m c¶nh th©n phËn m×nh, nhµ th¬ thÊy c¶ ®Êt trêi, c¶ thêi gian ®Òu
nhuèm mµu h ¶o, c« liªu, tÊt c¶ nh chÊt chøa mét sù bïng næ, mong muèn mét
cuéc ®æi thay, "næi lo¹n".
"TiÕng gµ v¨ng v¼ng g¸y trªn bom
o¸n hËn tr«ng ra kh¾p mäi chßm
Mâ th¶m kh«ng khua mµ còng cèc
Chu«ng sÇu ch¼ng ®¸nh cí sao om?
Tríc nghe nh÷ng tiÕng thªm rÇu rÜ
Sau giËn v× duyªn ®Ó mâm mßm
Tµi tö v¨n nh©n ai ®ã t¸?
Th©n nµy ®©u ®· chÞu giµ tom!.
(Tù t×nh I)
Trong ba bµi th¬ ''tù t×nh'' cña Hå Xu©n H¬ng th× cã tíi hai bµi c¶m thøc
vÒ thêi gian ®· trë thµnh c¸i nÒn cña t©m tr¹ng. Bµi ''Tù t×nh I '' më ®Çu vµ kÕt
thóc lµ nh÷ng c©u th¬ c¶m thøc vÒ thêi gian: "TiÕng gµ v¨ng v¼ng g¸y trªn
bom'', '' Th©n nµy ®©u ®· chÞu giµ tom''. Bµi ''Tù t×nh II'' còng lµ mét kÕt cÊu
vßng trßn, më ra b»ng sù c¶m nhËn cña thêi gian: '' §ªm khuya v¨ng v¼ng
trèng canh dån'' vµ khÐp l¹i còng trong sù c¶m nhËn vÒ thêi gian: ''Ng¸n nçi
xu©n ®i, xu©n l¹i l¹i. M¶nh t×nh san sÎ tý con con''.
27
895168