Le hoi truyen thong viet nam(tap 1)

LÏÎ HÖÅI TRUYÏÌN THÖËNG VIÏÅT NAM 1
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Muåc luåc
Vuâng Têy Bùæc - Viïåt Bùæc ..........................................................................2
Lïî höåi gêìu taâo........................................................................................5
Lïî höåi cêìu an baãn mûúâng ...................................................................12
Höåi Àooåc Moong ngûúâi Mûúâng úã xaä Phong Phuá...............................18
Lïî höåi cuáng rûâng .................................................................................22
Lïî höåi lêåp tõch......................................................................................29
Vuâng Chêu thöí Bùæc Böå...........................................................................39
Höåi chuâa Hûúng...................................................................................39
Lïî höåi Lim............................................................................................50
Höåi Baåch Haåc.......................................................................................57
Höåi àïìn An Dûúng Vûúng...................................................................64
Höåi phuã Giêìy .......................................................................................72
Lïî höåi àïìn Baâ Têëm..............................................................................79
Lïî höåi laâng Miïng Haå .........................................................................86

Vuâng Têy Bùæc - Viïåt Bùæc
Hùçng nùm, cûá vaâo dõp thaáng 2 êm lõch, thúâi tiïët nùæng êëm, úã
vuâng Têy Bùæc hoa ban bùæt àêìu núã trùæng nuái, trùæng rûâng. Luác naây
cuäng laâ thúâi kyâ luáa chiïm gùåp mûa xuên, xanh mún múãn trïn caác
caách àöìng luáa nûúác.
Vïì loaâi hoa àùåc trûng cuãa nuái rûâng Têy Bùæc, truyïìn thuyïët cuãa
ngûúâi Thaái kïí rùçng: Thuúã êëy, coá möåt chaâng trai tïn laâ Khum àem
loâng yïu cö gaái tïn laâ Ban. Khum vûâa gioãi laâm nûúng, laåi coá taâi sùn
bùæn. Ban thò kheáo tay dïåt vaãi laåi coá gioång haát laâm say àùæm nhiïìu
chaâng trai. Thïë nhûng, cha naâng Ban vò ham giaâu nïn àaä àem gaã
naâng cho con trai nhaâ taåo mûúâng, vöën laâ möåt thanh niïn lûúâi nhaác,
laåi coá têåt guâ lûng.
Mùåc cho cö gaái hïët lúâi van xin, ngûúâi cha vêîn khöng tûâ boã yá
àõnh, vaâ öng àaä baân baåc cuâng vúái nhaâ taåo mûúâng sûãa soaån laâm lïî cûúái
cho hai ngûúâi. Trong bûúác àûúâng cuâng, naâng Ban àaä chaåy sang baãn
cuãa Khum gùåp chaâng àïí cêìu cûáu. Nhûng chùèng may khi àïën nhaâ
Khum, thò àûúåc tin chaâng àaä theo cha ài mua trêu úã baãn xa. Naâng
beân lêëy chiïëc khùn piïu cuãa mònh, buöåc vaâo núi cêìu thang nhaâ ngûúâi
röìi bûún baã ài tòm chaâng. Naâng ài hïët nuái naây, rûâng khaác, goåi tïn
ngûúâi yïu àïën khaãn caã gioång, nhûng chaâng úã xa naâo coá nghe thêëy.
Cuöëi cuâng kiïåt sûác naâng ngaä guåc sau khi vûúåt qua möåt daäy nuái cao.
Núi naâng nùçm xuöëng sau àoá moåc lïn möåt cêy hoa mang buáp trùæng
nhû buáp tay ngûúâi con gaái. Vaâ chùèng bao lêu, loaâi hoa êëy moåc lan ra
khùæp nuái rûâng Têy Bùæc, vaâ hùçng nùm cûá möîi àöå xuên vïì, hoa núã
trùæng nhû böng. Ngûúâi ta àùåt tïn loaâi hoa àoá laâ hoa ban.

Vïì phêìn Khum, sau khi vïì àïën nhaâ, thêëy chiïëc khùn piïu cuãa
ngûúâi yïu vùæt núi cêìu thang, biïët laâ c oá chuyïån chùèng laânh, beân vöåi vaä
ài tòm naâng. Doâ hoãi baâ con bïn baãn ngûúâi yïu, Khum biïët àûúåc laâ
naâng àaä boã nhaâ ra ài, coân ài àêu thò khöng roä. Thïë laâ chaâng trai lïn
àûúâng ài tòm ngûúâi yïu, ài maäi hïët mûúâng naây, baãn khaác maâ vêîn
khöng tòm thêëy boáng ngûúâi yïu. Cuöëi cuâng, chaâng kiïåt sûác, ngaä
xuöëng. Sau khi chïët, chaâng hoaá thaânh con chim söëng leã loi trong
rûâng, vaâ cûá àïën muâa hoa ban núã, laåi hoát vang nhû tiïëng goåi ngûúâi yïu
tha thiïët tûâ nùm naâo.
Sún La, cûá xuên sang, hoa ban núã trùæng trïn caác sûúân nuái, thò
nam nûä thanh niïn trong caác baãn mûúâng laåi ruã nhau ài höåi chúi nuái,
haái hoa mûâng xuên. Àêy cuäng laâ dõp nam nûä thanh niïn vui chúi, ca
haát, àaánh àaân tñnh, thöíi keân, muáa xoeâ, trao vaâ àoán nhêån tònh yïu.
Tûâ saáng tinh mú cuãa ngaây höåi, tiïëng tröëng, tiïëng chiïng, êm
vang truyïìn lan nuái rûâng. Caác bïëp nhaâ saân bêåp buâng lûãa àoã: àöì xöi,
luöåc gaâ, thaái mùng; coá nhaâ möí lúån baây cöî. Rûúåu cêìn tûâng voâ lúán, nhoã
àûúåc bï ra àïí chuêín bõ àaäi khaách. Àoá laâ nhûäng cöng viïåc phêìn lúán
thuöåc vïì lúáp trung niïn vaâ ngûúâi giaâ. Coân nhûäng chaâng trai, cö gaái
thò aáo quêìn, khùn vaáy chónh tïì, goåi nhau ñ úái vaâ cuâng àöí ra àûúâng dêîn
àïën nhûäng caánh rûâng coá nhiïìu hoa ban núã. Hoå choån nhûäng caânh hoa
àeåp nhêët, vûâa heá nuå àïìu nhêët àïí tùång ngûúâi yïu vaâ biïëu böë meå. Theo
quan niïåm cuãa ngûúâi Thaái, hoa ban khöng chó tûúång trûng cho tònh
yïu, maâ coân laâ biïíu tûúång cuãa loâng hiïëu thaão, biïët ún.
Cuäng trong ngaây höåi naây, trïn doâng Nêåm Na, thûúâng diïîn ra
caác cuöåc haát giao duyïn cuãa nam nûä trïn thuyïìn. Thuyïìn tröi nheå
trïn doâng nûúác; caác cö gaái duyïn daáng che ö ngöìi úã muäi thuyïìn, bïn
caånh nhûäng boá hoa ban tûúi thùæm vûâa múái haái, cêët lïn tiïëng haát
nhûäng baâi dên ca mûúåt maâ, giaäi baây caãm xuác vaâ têm traång riïng tû,
trong khi caác chaâng trai ngöìi úã phña àuöi thuyïìn, vûâa laái thuyïìn, vûâa
àaánh àaân tñnh, thöíi saáo.
Ngûúâi Thaái úã huyïån Mai Chêu (Hoaâ Bònh) laåi coá thuã tuåc múã höåi
Xïn baãn, xïn mûúâng. Höåi múã vaâo dõp hoa ban núã, nïn coân coá tïn laâ

höåi Hoa ban. Höåi töí chûác àõnh kyâ hùçng nùm, nhûng quy mö to hay
nhoã coân tuyâ thuöåc vaâo thúâi tiïët coá liïn quan àïën sûå àûúåc, mêët cuãa
muâa maâng nùm àoá. Vaâo khoaãng thaáng giïng, ngûúâi Thaái rêët chuá
troång àïën tiïëng sêëm àêìu nùm. Theo quan niïåm lêu àúâi cuãa àöìng baâo
úã àêy, tiïëng sêëm laâ dêëu hiïåu linh thiïng, laâ "lúâi phaán quyïët cuãa vua
trúâi" coá liïn quan àïën cuöåc söëng cuãa baãn mûúâng, cuãa muâa maâng nùm
àoá.
Höåi Xïn baãn, xïn mûúâng múã vaâo muâa hoa ban núã laâ höåi cêìu
muâa, cêìu phuác cuãa ngûúâi Thaái. Hoå gûãi gùæm vaâo àoá nhûäng ûúác voång
lúán lao vïì möåt cuöåc söëng bònh yïn, no êëm núi baãn mûúâng, àöìng thúâi
cuäng laâ dõp thi taâi, vui chúi, trai gaái tòm hiïíu, têm tònh qua tiïëng haát,
tiïëng àaân...

LLLÏÏÏÎÎÎ HHHÖÖÖÅÅÅIII GGGÊÊÊÌÌÌUUU TTTAAAÂÂÂOOO
Gêìu taâo laâ lïî höåi quan troång cuãa ngûúâi Hmöng. Lïî höåi múã ra
nhùçm möåt trong hai muåc àñch cêìu phuác hoùåc cêìu mïånh. Möåt gia chuã
naâo àoá khöng coá con, thûa con hoùåc sinh con möåt bïì, seä laâm lïî nhúâ
thaây cuáng boái xin cho múã höåi Gêìu taâo nhùçm cêìu mong coá con - àoá laâ
höåi cêìu phuác. Möåt gia chuã khaác bõ öëm àau bïånh têåt, con caái yïëu úát,
thêåm chñ coá con bõ chïët, muâa maâng, vêåt nuöi luåi dêìn, cuäng nhúâ thêìy
cuáng boái xin múã höåi Gêìu taâo - àoá laâ höåi cêìu mïånh.
Ngay tûâ cuöëi thaáng chaåp, khi àûúåc thêìy cuáng boái xin múã höåi,
gia àònh múã höåi cêìu phuác phaãi nhúâ anh trai, chõ dêu (nhûäng ngûúâi
coá con caã trai, caã gaái) chùåt cêy mai cao to, khöng cuåt ngoån, ngoån daâi
coá laá vïì dûång nïu. Riïng gia chuã cêìu mïånh, mong moåi ngûúâi trong
gia àònh àïìu àûúåc khoãe maånh x in àuöíi hïët bïånh têåt öëm àau, laâm ùn
têën túái thò phaãi cûã hai thanh niïn khoãe maånh trong doâng hoå chùåt
cêy mai vïì dûång nïu.
Lïî dûång nïu àûúåc töí chûác tûâ ngaây 26 àïën ngaây 29 tïët. Àõa
àiïím tröìng cêy nïu (cuäng laâ àõa àiïím múã höåi) möåt quaã àöìi gêìn
àûúâng ài, tûúng àöëi bùçng phùèng, àaánh búát göëc cêy, doån saåch caác buåi
cêy luáp xuáp. Cêy nïu àûúåc chön ngay trïn àónh àöìi. Nïëu lïî höåi àûúåc
chia laâm ba nùm (töí chûác suöët ba nùm liïìn) thò möîi nùm chó dûång
möåt cêy n ïu bùçng cêy mai. Nhûng nïëu lïî höåi chó töí chûác göåp möåt lêìn
thò phaãi chön dûång ba cêy nïu theo hònh tam giaác cên úã giûäa àónh
àöìi. Trïn gêìn ngoån nïu treo 3 miïëng vaãi lanh maâu àen, trùæng, àoã
khaác nhau.
ÚÃ Pha Long (Mûúâng Khûúng) chó treo möåt miïëng vaãi àoã vaâ daãi
vaãi àen.

ÚÃ Sa Pa laåi chó treo möåt daãi vaãi àoã. Phña dûúái súåi vaãi, treo luãng
lùèng bêìu rûúåu ngon vaâ möåt dêy tiïìn giêëy bùçng giêëy baãn. Khi dûång
xong cêy nïu, gia chuã coân laâm lïî cuáng úã ngay chên cöåt nïu múâi töí
tiïn caác thêìn phuâ höå cho coá con, moåi thaânh viïn àïìu khoãe maånh,
bùçng an kïë tuåc viïåc laâm ùn, laâm mùåc theo doâng hoå. Khi cêy nïu àûúåc
dûång lïn, caác laâng gêìn, laâng xa biïët rùçng tïët nùm nay seä múã höåi Gêìu
taâo. Moåi ngûúâi nö nûác chuêín bõ dûå höåi.
Thúâi gian múã höåi thûúâng trong khoaãng tûâ ngaây möìng möåt àïën
ngaây 15 thaáng giïng. Nïëu höåi töí chûác 3 nùm liïìn thò möîi nùm töí
chûác 3 ngaây liïìn, höåi laâm göåp möåt nùm seä töí chûác 9 ngaây.
ÚÃ Sa Pa, saáng ngaây möìng möåt tïët laâm lïî múã höåi. úã Mûúâng
Khûúng múã höåi vaâo ngaây möìng 3 tïët. Sau phêìn cuáng khai höåi cuãa
thêìy cuáng, moåi ngûúâi cuâng tham gia caác cuöåc thi troâ chúi.
Saáng súám ngaây khai höåi, moåi ngûúâi tuå têåp àïën baäi múã höåi.
Khùæp baäi àaä dûång thïm nhiïìu lïìu lúåp laá cêy cho ngûúâi giaâ ùn uöëng
chuác tuång. Baäi bùçng nhêët àûúåc doån ra cho treã em àaánh quay. Nhûäng
dêy öëng haát àûúåc chùng lïn khùæp triïìn àöìi. Núi bùæn noã, bùæn cung,
sên muáa kheân, àûúâng àua ngûåa cuäng àûúåc qui àõnh vaâ baâi trñ àún
giaãn.
Möîi sên baäi àïìu àaä cùæt cûã ngûúâi quaán xûã (chuã sûå). Gia chuã laâ
ngûúâi coá quyïìn töëi cao thöëng lônh toaân höåi. Bïn caånh gia chuã, seä coá
hai àïën ba trung niïn hay öng giaâ thaåo àûúâng ùn noái thay mùåt gia
chuã giaãi quyïët moåi sûå. Nïëu gia chuã laâ ngûúâi ñt noái nùng, chêåm chaåp
thò coá thïí nhúâ vaâ uãy quyïìn cho möåt ngûúâi thay mùåt mònh. Ngoaâi ra
cêìn coá xûâ quan (quaãn lyá) chùm lo viïåc ùn uöëng, coá hêëu pêìu túâ (quaãn
cuãi àuöëc), hêëu pêìu giï (tröng nom xay giaä dêìn saâng) cuâng vúái xûâ
quan. Taåi àêy khi laâm nhûäng thuã tuåc lïî baái, hêìu hïët laâ duâng nhûäng
tûâ hoa myä (paâng lyâ) thanh cao, nhûäng cêu vñ myä miïìu, nhûäng cêu
tuåc ngûä (luâ txaâ) khoa trûúng. Ngaây nay rêët ñt ngûúâi biïët hïët nhûäng
cêu, tûâ, baâi sûã duång trong höåi.

Khaách ngoaâi hoå, khaách àûúâng xa àïën, ngûúâi thò öëng gaåo, ngûúâi
thò thöì ngö, ngûúâi thò huä rûúåu, ngûúâi xaách àöi gaâ, ai mang àïën àïìu
phaãi vaâo laâm lïî cêìu chuác cho moåi ngûúâi yïn vui khang àûúâng, tiïëp
nûäa laâ cêìu chuác cho muâa maâng böåi thu, lúån gaâ àêìy chuöìng, àêìy sên.
Chuã nhaâ noái lúâi caãm taå vaâ biïët ún ghi sêu loâng hiïëu thaão haâo phoáng
cuãa khaách.
Khaách gêìn khaách xa, ngûúâi giaâ, ngûúâi treã ai thñch chúi troâ gò
thò laâm àïën sên êëy. Àaám höåi naâo cuäng nûúâm nûúåp. Xûâ quan, quan
xûã cuâng gia chuã vaâ caác bêåc triïët nhên thaánh hiïìn, thêìy mo chûä sau
nhûäng cuöåc àoán khaách troång thïí, hoå cöng böë múã höåi bùçng möåt lïî nheå
nhaâng, röìi àïën khai maåc tûâng àaám chúi.
Àaám bùæn thi cung noã qui àõnh tiïu àiïím bùçng möåt laá nhoã, hiïån
möåt höåt ngö, trûúác laâ tônh sau laâ àöång, di chuyïín nhanh nhû chim
bay hay soác lùån buåi. Lêìn lûúåt tûâng ngûúâi möåt vaâo bùæn, coá thïí daân
haâng ngang bùæn àöìng thúâi, nhûng röìi vêîn phaãi tûâng ngûúâi phên
thùæng baåi. Ngûúâi thiïån xaå seä àûúåc ban töí chûác ban thûúãng möåt bêìu
rûúåu ngon.
Àaám choåi quay thu huát hïët caác em nhoã vaâ caã nhûäng ngûúâi vaâo
tuöíi thanh niïn. Quay to, quay nhoã, àuã cúä àûúåc trûng ra. Troâ chúi
treã em thò nhiïìu vö kïí ngay caånh baäi quay, vùån gêåy, nhaãy saâo, mimi
naâo têíu si (nhû troâ bõt mùåt bùæt dï cuãa nhiïìu dên töåc khaác), chúi àu
quay, nhaãy ngûåa, àaánh yïën, àaánh cêìu. Song nöíi bêåt nhêët, haâo hûáng
nhêët vêîn laâ troâ àaánh quay. Con quay laâm bùçng göî cûáng: àinh, lim,
choâ chó vaâ coá 2 loaåi quay.
ÚÃ caác laâng Hmöng phña Têy söng Höìng (Baát Xaát, Sa Pa) caác
baån treã thûúâng duâng con quay àeäo troân, phêìn trïn goåt troân, nhùæm
vaâ coá nuám, phêìn dûúái húi nhoån, ngay àónh nhoån coá àoáng möåt chiïëc
àinh. Chiïëc quay nùång tûâ 0,2 àïën 0,5 kg.
ÚÃ miïìn Àöng söng Höìng, laåi duâng quay to, nùång hún, tuây sûác
lûåc vaâ yá thñch tûâng ngûúâi. Ai coá nhûäng con quay tûâ nûãa cên (0,5kg)
trúã lïn àïìu àûúåc moåi ngûúâi trêìm tröì thaán phuåc, coi nhû loaåi siïu

nùång. Con quay úã miïìn Àöng phêìn trïn phùèng, phêìn dûúái húi nhoån,
daáng thö, nùång hún quay miïìn Têy. Dêy àaánh quay thûúâng àûúåc tïët
bùçng súåi lanh, daâi 1 saãi, saãi rûúäi tuây theo chiïëc quay to hay nhoã.
Àaánh quay coá 2 hònh thûác chuã yïëu: thi quay tñt vaâ choåi quay.
Àêìu tiïn caác baån treã thûúâng thi quay tñt. Möåt voâng troân àûúåc vaåch
trïn àêët bùçng caách vaåch ngûúâi àûáng thi tûâ 5 -7m, moåi ngûúâi àûáng
daân haâng ngang úã vaåch thi àêëu, khoaãng caách vûâa phaãi àïí khi vung
tay khoãi va chaåm vaâo nhau. Chuã troâ hö lïn möåt tiïëng, nhûäng con
quay lao vuát vaâo voâng quay phaát ra nhûäng tiïëng kïu vo vo, vuâ vuâ
quay tñt, con quay naâo quay lêu nhêët seä àûúåc moåi ngûúâi trêìm tröì
khen ngúåi. Con naâo nhaãy chöìm chöìm vûúåt ra khoãi voâng troân röìi àöí
lùn chiïng ra laâ chûa àaåt, chuã nhên cuãa noá tiu nghóu, coá khi phaãi
àeäo laåi chiïëc khaác. Coá núi ngûúâi chuã quay coân duâng dêy quêët vaâo
caånh troân cuãa con quay, taåo ra möåt lûåc tiïëp tuyïën àïí nuöi quay quay
àûúåc tñt lêu hún. Loaåi quay troân coá nuám, ngûúâi ta coá thïí hêët lïn cho
quay trong loâng baân tay.
Troâ chúi quay bao giúâ cuäng thu huát àûúåc nhiïìu ngûúâi chúi,
nhiïìu khaán giaã hêm möå. Ai coá con quay trûúác thò phaãi thaã ra
khoaãng tröëng trûúác mùåt àïí laâm möìi, con quay möìi àang nhaãy nhoát,
quay vuâ vuâ. Möåt ngûúâi khaác vung tay lïn, möåt con quay tûâ trïn böí
xuöëng giaáng maånh vaâo con quay möìi. Coá con quay bõ giaáng maånh
coân bõ vúä toaác. Tiïëng xuyát xoa khen ngúåi nöíi lïn. Nïëu choåi khöng
truáng, thò con quay choåi laåi phaãi thay thïë con möìi.
ÚÃ Bùæc Haâ - Laâo Cai, choåi quay àûúåc tiïën haânh úã ba bêåc (möîi
bêåc caách nhau 5m). Ngûúâi thua cuöåc úã bêåc 1 seä laâm möìi úã caác bêåc
tiïëp theo. Choåi quay úã tûâng bêåc, àoâi hoãi ngûúâi chúi vûâa phaãi nhòn
cho tinh, liïång truáng àñch, vûâa phaãi khoãe àïí liïång quay úã àöå nhêët
àõnh xa.
Thi quay, choåi quay, taåo cho caánh tay thïm rùæn chùæc, con mùæt
thïm tinh nhanh, laâm cú súã àïí khi àïën tuöíi trûúãng thaânh, luyïån têåp
mön voä neám quaã cên xa 15 - 25m vêîn truáng àñch diïåt keã thuâ.

Àaám muáa kheân thêåt laâ trõnh troång, àûúåc coi nhû mön taâi tûã cao
sang nhêët. Moåi ngûúâi quêy quanh ngûúâi muáa, buöng tay, nghiïng
mònh kñnh cêín chiïm ngûúäng nhûäng taâi hoa xuêët chuáng. Ngûúâi muáa
ài nhûäng àûúâng lûúån, àûúâng voâng, nûúác ài, nûúác luâi, khi thò nhû con
nai in trïn thaãm coã, khi thò nhûcún gioá maát lûúát nheå qua rûâng cêy,
khi thò nhû con cöng àûáng chuåm chên xoâe caánh, lùn troân, löån nhaâo,
quay tñt ngoán chên, chên vöî hoùåc tay vöî chên kia... Kïët thuác baâi,
ngûúâi muáa laåi thöíi baâi múâi moåc röìi ngûúâi khaác bûúác ra sên, baáichaâo,
khöng àïí cho trang kheân bõ àûát quaäng. Ngûúâi vûâa biïíu diïîn xong,
bûúác ra khoãi sên bao giúâ cuäng àûúåc àoán nhûäng àöi cheán rûúåu vúái möåt
sûå troång voång khêm phuåc àùåc biïåt.
Àaám haát gêìu plïình, haát tònh ca, àöëi àaáp, trao duyïn, haát vui
höåi heâ thûúâng coá mùåt nhûäng thanh niïn trai gaái àang àöå thanh
xuên. Hoå haát àïí thi thöë taâi nghïå, vaâ cuäng nhên thïí tòm hiïíu nhau.
Nhûäng baâi haát thûúâng laâ saáng taác tûác thò. Àaám haát khöng thiïëu
nhûäng ngûúâi àaä àõnh núi chöën búãi vò àaä àûúåc luêåt höåi cho pheáp vaâ
cêëm kyå khöng àûúåc ghen tuöng, ñch kyã; hún nûäa àaám haát luön coá
ngûúâi kiïím soaát nïn ai coá vö yá sùæp laåi gêìn nhau seä coá ngay chiïëc gêåy
truác cuãa ngûúâi kiïím soaát troã vaâo giûäa nhùæc luêåt, vaâ hai ngûúâi phaãi
daän caách. Song nhiïìu chiïëc gêåy thûúâng maãi xem thöíi kheân hoùåc lûã
àûã lûâ àûâ vúái bêìu rûúåu nïn coá quïn nhiïåm vuå laâ àiïìu dïî hiïíu.
Trong àaám haát, nhûäng ngûúâi àaä àõnh núi chöën thûúâng lui túái
bïn nhûäng chiïëc öëng haát. Tûâ öëng mai àêìu naây túái öëng mai àêìu kia
caách khoaãng 100 - 200m laâ möåt súåi tú tùçm vaâng oáng nöëi liïìn, möîi
öëng bùæc trïn möåt cêy coåc cao vûâa têìm ngûúâi àûáng. Khi ngûúâi àêìu
naây haát thò ngûúâi àêìu kia aáp tai lùæng nghe, gioång haát truyïìn qua
nguyïn veån trïn súåi dêy.
Nhûäng ngûúâi chúi nhõ thöíi saáo bõt vaâ saáo lûúäi àöìng, gêíy àaân
möi thò tuây thñch nhêåp àaám hoùåc chúi riïng möåt mònh. Trïn khùæp
caác triïìn nuái, tiïëng keân laá bay böíng vang trúâi goåi múâi nhau. Caác cuå
baâ cuäng keáo nhau ra höåi moám meám kïí chuyïån naây chuyïån noå hoùåc
chùm chuát lúâi ùn tiïëng noái, bûúác ài àûáng, nïëp vaáy aáo cho con chaáu.
Caác cuå öng raång rúä mùåt maây bïn nhûäng mêm rûúåu vaâ chuã trò cho

nhûäng cuöåc lïî möåt caách cung kñnh. Möåt ngaây ba bûäa ùn sùæp cúm,
nûúác àêìy àuã.
Xûa kia coân coá chum rûúåu cêìn to tûúáng, àùåt ngay taåi göëc cêy
nïu, vaåi to, vaåi nhoã àïí trong nhûäng cùn lïìu, nhûäng göëc cêy, buåi coã coá
chiïëc voâ thò àûång rûúåu chua, chum thò rûúåu cên, coá vaåi thò rûúåu nïëp
thúm, àïìu coá cêìn, ai muöën uöëng bao nhiïu tuây thñch (vaâ khöng súå
bêín vò núi linh thiïng khöng ai daám laâm bêåy laâm bêín). Àïm àïën,
khaách xa, ngûúâi cao tuöíi àûúåc múâi vïì nhaâ gia chuã. Taåi baäi höåi,
nhûäng àöëng lûãa àûúåc àöët lïn, moåi ngûúâi tiïëp tuåc cuöåc vui. Ngaây àêìu
tiïn, sau khi laâm lïî khai höåi, nïëu nhaâ thaây mo úã gêìn thò moåi ngûúâi
keáo vaâo nhaâ thaây laâm lïî nhaãy (àha thaâng). Àaám nhaãy àöìng thúâi
cuäng seä tiïëp diïîn cho àïën hïët höåi. Nhûäng nùm khöng coá höåi, moåi
ngûúâi vêîn keáo àïën nhaâ thaây mo cuâng nhaãy àöìng (nhaãy têåp thïí töëp
nam hoùåc töëp nûä).
Hònh thûác, àöång taác nhaãy rêët àún giaãn, möåt töëp nam hoùåc möåt
töëp nûä, thûúâng laâ thanh, thiïëu niïn, àûáng thaânh möåt haâng ngang
trûúác baân thúâ. Cuöåc nhaãy múã àêìu do thaây mo àaánh chiïng. Chiïng
àaánh phña sau lûng töëp nhaãy. Khi caã töëp nhaãy àaä àöìng loaåt run rêíy,
thaây traánh ra, caã töëp cuâng nhaãy luâi, röìi nhaãy tiïën theo 4 hûúáng.
Tiïën, luâi maäi àïën luác mïåt, àöëi vúái nam, lêìn lûúåt quò laåy trûúác baân
thúâ, laåy 3 laåy theo 3 hûúáng. Àöëi vúái nûä thò chaåy ra ngoaâi hoùåc ra
phña bïëp loâ. Thöng thûúâng luác àang nhaãy, coá thïí vöì bùæt möåt ngûúâi
cuâng nhaãy cho vui. Caá biïåt coá ngûúâi khi àaánh chiïng, khöng run lïn
àûúåc, cûá àûáng trú ra. Thaây mo seä phaãi ra tay bùçng caách àïåm queã boái
dûúái chên, àöët möåt theã giêëy, lêëy tro hoâa nûúác, phun vaâo ngûúâi, khi
laâm nhûäng àöång taác êëy, àïìu phaãi khêën theo baâi cuáng àïën phûúng
saách êëy, buöåc ngûúâi àoá phaãi nhaãy, vaâ àöi khi khöng thïí dûâng àûúåc,
thaây phaãi khêën thò múái dûâng. Àoá laâ nhûäng ngûúâi hay thñch thaách àöë
thaây.
Nhaãy àöìng mang tñnh chêët cuãa sa man giaáo, dûúâng nhû vö
nghôa, song thûåc chêët yá nghôa cuãa noá laâ cêìu mong sûác khoãe, sinh
saãn, cêìu mong muâa maâng töët tûúi, cêìu mong àêët trúâi thuêån hoâa, cêìu
mong thêìn linh ma quaái khöng gêy ra nhûäng àiïìu oan trùæc. Nhaãy

àöìng coân tûåa nhû àûúåc thöi miïn, höìn àûúåc lòa khoãi xaác, khiïën ngûúâi
àûúåc bay böíng vaâo coäi mú.
Hïët thúâi haån höåi, gia chuã laâm lïî kïët thuác, cêy nïu àûúåc haå
xuöëng. Thaây mo àöët theã giêëy, höët than cho vaâo gaáo nûúác, vûâa ài vûâa
cêìu khêën. Sau möîi àoaån khêën vaái, thaây laåi hêëp möåt nguåm nûúác
phun ra xung quanh. Gia chuã cêìm bêìu rûúåu haå tûâ trïn cêy nïu ài
theo sau thaây mo, cuäng hêíy rûúåu ra khùæp núi. Maãnh vaãi àoã thò
mang vïì treo trong nhaâ cêìu mong höìng phuác àúâi àúâi. Trûúâng húåp
nïëu laâ höåi cêìu phuác, öng chuã höåi choån möåt àöi trai gaái, möåt àöi nam
nûä àûáng tuöíi àöng con vaâ hoå haâng rûúác nïu vïì gia chuã gaác úã àùçng
sau nhaâ hoùåc laâm giaát giûúâng mong súám coá con. Nïëu múã höåi cêìu
mïånh thò rûúác cêy nïu àïën gaác úã chöî vaách àaá khö raáo.

LLLÏÏÏÎÎÎ HHHÖÖÖÅÅÅIII CCCÊÊÊÌÌÌUUU AAANNN BBBAAAÃÃÃNNN MMMÛÛÛÚÚÚÂÂÂNNNGGG
Lïî höåi cêìu an cho baãn mûúâng (xïn baãn, xïn mûúâng) cuãa ngûúâi
Thaái, àùåc biïåt laâ ngûúâi Thaái Mai Chêu, Thuêån Chêu, Möåc Chêu;
ngûúâi Mûúâng... laâ möåt sinh hoaåt vùn hoaá tñn ngûúäng rêët quan troång
àöëi vúái cöång àöìng ngûúâi úã Têy Bùæc. Lïî höåi thûúâng àûúåc töí chûác vaâo
cuöëi thaáng giïng, àêìu thaáng hai êm lõch haâng nùm (dõp tïët Nguyïn
àaán), gùæn vúái tuåc giïët trêu hiïën sinh cêìu vaâ taå thêìn linh, àûúåc biïíu
hiïån qua tiïëng sêëm, tûác lúâi phaán quyïët cuãa vua trúâi, qua hònh tûúång
thuãy thêìn, thuöìng luöìng...
Lïî höåi coá liïn quan àïën àúâi söëng vêåt chêët, tinh thêìn, têm linh
cuãa caã baãn mûúâng, àïën muâa maâng, sûác khoãe vaâ sûå laâm ùn cuãa cöång
àöìng nùm êëy, nïn àûúåc töí chûác rêët troång thïí, vui veã, thu huát sûå
tham gia cuãa àöng baâo úã àõa vûåc lúán (baãn, mûúâng).
Lïî höåi cêìu an cho baãn mûúâng cuãa möåt söë töåc ñt ngûúâi súã dô thu
huát àûúåc sûå tham gia töí chûác, àoáng goáp... cuãa caác baãn, mûúâng laâ búãi,
trûúác hïët noá gùæn vúái nghi lïî hiïën sinh thúâ thêìn nûúác, nguöìn nûúác, võ
thêìn gùæn boá chùåt cheä vúái àúâi söëng têm linh cuãa cöång àöìng. Thûá nûäa,
theo quan niïåm lêu àúâi cuãa ngûúâi dên baãn mûúâng, nïëu khöng töí
chûác lïî cuáng trong toaân baãn, toaân mûúâng, khöng hiïën lïî vêåt (trêu,
cùåp trêu) cho töí tiïn vaâ caác võ thêìn linh thò cuöåc söëng vêåt chêët vaâ
têm linh cuãa con ngûúâi trong cöång àöìng seä gùåp nhûäng trùæc trúã,
khöng thuêån lúåi, thêìn khöng phuâ höå cho àûúåc nhên khang, vêåt
thõnh, cöång àöìng bònh an. Chñnh vò thïë maâ àïí àûúåc bònh yïn, cöång
àöìng ngûúâi Thaái, Mûúâng... núi Têy Bùæc xa xöi naây sûã duång möåt thïë
ûáng xûã rêët quen thuöåc cuãa caác cû dên Viïåt vaâ cû dên caác töåc ñt ngûúâi
trïn àêët Viïåt, laâ hiïën tïë lïî vêåt (trêu, boâ, heo, gaâ... thaãng hoùåc kïí caã

ngûúâi nûäa) cho thêìn linh, maâ úã àêy laâ thuãy thêìn, thêìn nûúác, thêìn
nguöìn nûúác... dûúái daång con thuöìng luöìng, con giaãi, con giao long...
Caác nghi lïî naây ngaây caâng nhaåt dêìn ài, ngùæn goån thïm,
nhûúâng chöî cho caác troâ baách hyá mang tñnh höåi heâ. Duâ thïë, qua nghi
thûác hiïën sinh rêët ngùæn goån trïn, nhûäng nhaâ khoa hoåc, vùn hoáa
thaåo giaãi maä seä àoåc àûúåc rêët nhiïìu biïíu tûúång gùæn vúái cöåi nguöìn vùn
hoáa vöën coá.
Vêåy laâ, àïí cêìu bònh an, cêìu àûúåc muâa, mûúâng baãn töí chûác lïî
höåi xïn mûúâng, xïn baãn (höåi hoa ban). Thûúâng thò ngûúâi ta töí chûác
lïî cêìu an cho mûúâng trûúác, sau àoá lêìn lûúåt laâm lïî höåi cêìu an cho baãn
hoùåc liïn baãn.
Lïî höåi naây khöng chó böåc löå khaát voång an laânh cho cuöåc söëng,
möëi quan hïå khùng khñt giûäa thêìn vaâ ngûúâi maâ coân biïíu hiïån khaát
voång sinh söi qua sûå mong muöën laâ cêìu khêín muâa maâng böåi thu, gia
suác sinh söi. Dêìn daâ, lïî höåi naây coân mang tñnh chêët taå ún thêìn linh
àaä cho muâa maâng böåi thu, àem sûå no êëm àïën cho moåi ngûúâi. Chñnh
vò thïë, ngaây nay, qui mö lïî höåi (to hay nhoã, keáo daâi hay thu goån... )
möåt phêìn lúán tuây thuöåc vaâo thúâi tiïët liïn quan àïën sûå àûúåc mêët cuãa
muâa maâng nùm túái, nhûng coân phuå thuöåc vaâo sûå àûúåc mêët, nhiïìu ñt
cuãa muâa maâng vûâa röìi, sau khi thu hoaåch.
Lïî höåi naây thûúâng àûúåc töí chûác taåi möåt baäi röång, núi coá nguöìn
nûúác (múã nûúác), nhiïìu khi laâ nguöìn nûúác thiïng, hoùåc úã caånh rûâng
(bòa rûâng) trong hai hoùåc ba ngaây. Tûâ àõa vûåc maâ sûå hiïën sinh gùæn
vúái möåt biïíu hiïån cuãa thêìn linh hay baãn thên thêìn linh (sêëm, mûa,
thuöìng luöìng, thöí cöng, thöí àõa...).
Nhiïìu ngûúâi cho biïët, úã Möåc Chêu, lïî höåi naây àûúåc tiïën haânh úã
àêìu nguöìn nûúác thuöåc möåt baãn àûúåc choån (thûúâng laâ baãn Moân). Àêy
laâ nguöìn nûúác thiïng, gêìn rûâng thiïng, núi cû truá cuãa thêìn thuöìng
luöìng àêìy uy lûåc úã ngûúâi Thaái Mai Chêu, thò lïî höåi laåi àûúåc töí chûác úã
baäi röång gêìn àònh nhû caác lïî höåi úã chêu thöí, àöìng bùçng. Coá núi,
ngûúâi ta töí chûác lïî úã caác miïëu thúâ thöí cöng, thöí àõa cuãa baãn, cuãa gia

àònh, úã vûúân vaâ úã àêìu ruöång. Thûúâng thò ngay tûâ dõp tïët Nguyïn
àaán, moåi thûá duâng cho lïî höåi àaä chuêín bõ xong.
Lïî höåi thûúâng keáo daâi trong 3 ngaây (coá núi hai ngaây möåt àïm,
coá núi möåt ngaây möåt àïm). Nghi lïî cuáng kiïëng cú baãn laâ hiïën sinh
trêu (núi laâ möåt cùåp trêu àûåc to, trùæng - àen, núi thò möåt con, nhiïìu
núi cuáng caã gaâ, lúån). úã Möåc Chêu, trong lïî xïn baãn, xïn mûúâng,
ngûúâi ta hiïën tïë cùåp trêu àen - trùæng cúä tûâ mûúâi tuöíi trúã lïn. Hai
trêu, nhûng trêu trùæng múái thûåc sûå mang nùng lûúång thiïng àïí
thaânh lïî vêåt tïë thêìn (úã àêy laâ thuãy quaái thuöìng luöìng, con ma to
nhêët dûúái nûúác maâ baâ con thûúâng goåi laâ phi ngûúåc). Coá leä nghi thûác
thúâ, hiïën sinh hai trêu laâ múái hún nghi thûác hiïën sinh möåt trêu
möång rúát phöí biïën. Búãi theo baâ con cho biïët, trûúác kia, dên möåt
mûúâng khaác phaãi àem trêu trùæng laâ caác àöì cuáng lïn cuáng taåi baãn
Moân naây. Tûâ àoá naãy sinh lïî cuáng liïn mûúâng (xïn liïn mûúâng) maâ
àöì cuáng vaâ trêu hiïën sinh tùng thïm vïì söë lûúång. Suy tûúãng naây,
thûåc ra, múái chó laâ giaã thiïët.
Ngûúâi chõu traách nhiïåm chñnh trong töí chûác lïî höåi cêìu an baãn
mûúâng laâ a nha, nhûng ngûúâi trûåc tiïëp àiïíu haânh buöíi lïî laåi chñnh
laâ öng thêìy cuáng (mo mûúâng). Dên chuáng trong mûúâng, ngoaâi baãn,
bêët kïí giaâ treã gaái trai àïìu coá nghôa vuå tham gia, àoáng goáp tuây sûác
mònh vaâ àûúåc quyïìn tham dûå lïî höåi cuãa mûúâng.
Nghi lïî giïët trêu úã àêu hïët sûác àún giaãn, khöng quan troång vaâ
hïå thöëng nhû nghi lïî àêm trêu, ùn trêu úã Têy Nguyïn. Trûúác ngaây
höåi chñnh thûác, tûác laâ khoaãng 2-3 giúâ chiïìu ngaây höm trûúác, ngûúâi ta
àaä laâm lïî giïët trêu.
Trûúác khi thõt trêu, öng mo mûúâng vaâ öng moâ phùn (tûác öng
thêìy cheám, àûúåc dên mûúâng choån ra) laâm lïî vaái thêìn linh, töí tiïn röìi
cêìm dao nhoån laâm àöång taác cheám dûä (mang tñnh nghi lïî) vaâo cöí caác
con trêu duâng tïë lïî, miïång thò thêìm nhûäng cêu nhû thêìn chuá (thûåc
ra, nhiïìu ngûúâi cho rùçng caác öng chó noái lúâi kñnh baáo vúái thêìn linh,
töí tiïn: trêu tïë thêìn àaä sùén, dên baãn, dên mûúâng àaä thõt trêu dêng
caác võ röìi àêy nheá, xin caác võ vïì maâ nhêån lêëy. Sau àoá, caác öng lui ra,

daânh chöî cho caác thanh niïn khoãe maånh vaâo cheám trêu, thõt trêu...
Bùæt àêìu ngaây höåi, ngûúâi ta laâm nhiïìu mêm cöî cuáng (möîi mêm cöî
tûúång trûng cho möåt baãn lúán, xûa, coá taåo baãn àûáng àêìu, caác baãn nhoã
khöng àûúåc tûúång trûng bùçng mêm cöî) àùåt caånh nguöìn nûúác thiïng
cuãa mûúâng. Àùåc biïåt, mêm cöî cuãa öng a nha, àùåt úã giûäa, duâng cuáng
töí tiïn (mêm cuáng chñnh thûác) phaãi àêìy àuã caác böå phêån cuãa con trêu
hiïën tïë (àêìu, àuâi, thên, moáng, àuöi...) cuâng têët caã caác böå phêån cuãa
möåt con lúån.
Nhûäng mêm coân laåi cuãa caác baãn, ngoaâi thõt trêu, cúm rûúåu...
coân phaãi coá gaâ võt, àùåt úã hai bïn mêm cuáng chñnh, daânh àïí cuáng caác
võ thêìn khaác. Khi buöíi lïî bùæt àêìu, mo mûúâng quò trûúác caác mêm cöî,
phña sau laâ a nha, taåo baãn, dên mûúâng quò lïî. Trong khöng khñ
trang nghiïm, linh thiïng, öng mo trang troång, xuêët thêìn àoåc baâi
cuáng àaä thöng thuöåc, múâi töí tiïn (öng cha baâ cöë nöåi ngoaåi tiïëng Thaái
laâ Pao pu pang caãi), thêìn àêët (Chau àón), chuã nguöìn nûúác (Chau
nùåm bo), thöí cöng thöí àõa... vïì nhêån lïî vêåt, duâng cöî, vui veã vúái cöång
àöìng dên cû baãn mûúâng; àöìng thúâi cêìu mong töí tiïn thêìn linh ban
phuác, phuâ trúå cho baãn mûúâng bònh lïn, laâm ùn suön seã, con ngûúâi
khoãe maånh, ngö luáa sinh söi, gia suác gia cêìm àaân àaân, lúáp lúáp. Khêën
xong, mo mûúâng vaâ caác võ chûác sùæc cuâng dên baãn mûúâng vaái laåy töí
tiïn vaâ caác võ thêìn. Trong luác àoá, mo mûúâng neám hai quaã trûáng (möåt
àoã, möåt trùæng) vaâ möåt nùæm cúm nhoã xuöëng nguöìn nûúác. Cuöåc lïî kïët
thuác, moåi ngûúâi bùæt àêìu vaâo cuöåc ùn uöëng cöång caãm, vui chúi thïí
thao, vùn nghïå...
Cuöåc ùn uöëng cöång caãm diïîn ra hïët sûác vui nhûng àuáng lïî
nghi. Caác öng mo mûúâng, a nha, taåo baãn... ùn laâm pheáp úã mêm cöî
chñnh, röìi ài tûâng mêm; úã möîi mêm caác öng ùn möåt miïëng thõt, uöëng
möåt húáp rûúåu. Kïë àoá, caã baãn mûúâng ùn uöëng vui veã cho bùçng hïët caác
mêm, khöng àûúåc boã thûâa hay àem vïì.
Àïí chuêín bõ cho viïåc diïîn ra nhûäng troâ baách hyá trong höåi lïî,
ngay tûâ saáng tinh mú cuãa ngaây àêìu tiïn, bïn caånh võ trñ cuáng lïî
(mùåt bùçng, coá thïí laâ baân àaá caånh nguöìn nûúác), ngûúâi dên baãn àaä sûãa
sang, doån deåp mùåt bùçng, röång caách núi haânh lïî khoaãng trïn dûúái

100m. Moåi hoaåt àöång höåi heâ, troâ chúi, vùn nghïå, thïí thao... àïìu àûúåc
diïîn ra núi àêy. Trúâi vïì chiïìu, trong tiïëng tröëng, tiïëng chiïng dòu
dùåt luác khoan luác nhùåt, dên laâng töí chûác xoâe voâng, xoâe àöi, xoâe àún
thêåt haâo hûáng. Bïn mêm rûúåu têåp thïí, nhûäng nam thanh nûä tuá haát
gioãi muáa hay, biïët nhiïìu, nhanh nheån trong ûáng àöëi vûâa ùn uöëng,
choåc gheåo, vûâa haát àöëi àaáp giao duyïn. Hoå haát giúái thiïåu, khen ngúåi
nhau, baây toã chñ hûúáng, toã loâng vúái nhau... trong men rûúåu, men
tònh... Bïn caånh àoá, dùm baãy àöi nam nûä (thûúâng laâ nhûäng àöi àaä
ngêìm kïët nhau, töí chûác muáa saåp, thi bùæn noã, bùæn suáng hoãa mai.
Nhiïìu núi coân coá tuåc ài sùn têåp thïí vaâo ngaây kïët thuác lïî höåi.
Dûúái sûå chó huy cuãa möåt thúå sùn gioãi nhêët mûúâng, àûúåc dên baãn bêìu
lïn, moåi ngûúâi lao mònh vaâo cuöåc sùn möåt caách haâo hûáng. Thuá rûâng
sùn àûúåc seä chia àïìu cho moåi ngûúâi cuäng nhû luä choá tham gia cuöåc
sùn... Cûá nhû thïë cuöåc vui keáo daâi trong hai, ba ngaây. Sau àoá, baãn
naâo vïì baãn êëy. Baãn naâo giaâu coá, nhiïìu khaã nùng vêåt chêët thò múâi mo
mûúâng, a nha vïì baãn mònh, tiïëp tuåc möí lúån, giïët gaâ tiïåc tuâng vui veã,
hoùåc töí chûác cêìu an cho baãn (xïn baãn).
Nhû vêåy caác nghi lïî chñnh trong lïî höåi cêìu an baãn mûúâng vûâa
böåc löå tñn ngûúäng thúâ phuång thuãy thêìn (thêìn nûúác, thêìn nguöìn
nûúác, sêëm baáo mûa) vûâa thïí hiïån tñn ngûúäng gùæn vúái thúâi sùn bùæn,
haái lûúåm nguyïn thuãy. Tuy nhiïn, bùçng vaâo tuåc hiïën sinh trêu, coá
thïí thêëy nghi lïî chñnh laâ cêìu thêìn nûúác, cêìu töí tiïn cho laâng baãn
bònh an, laâm ùn phaát àaåt, ngûúâi vêåt phaát triïín. Tuåc ài sùn, nhiïìu
khi, laâ hïå quaã keáo theo, ngaây caâng mang tñnh höåi heâ nhiïìu hún. Vïët
tñch nghi lïî tñn ngûúäng qua tuåc sùn bùæn toã ra rêët múâ. Duâ sao, àoá
cuäng laâ sûå keáo theo hay xïëp lúáp vùn hoáa, thûúâng gùåp trong vùn hoáa
dên gian.
Vïì lïî höåi cêìu an cho baãn mûúâng, coá tû liïåu khaác cho rùçng àöëi
tûúång thiïng àûúåc chuá yá laâ tiïëng sêëm (boáng daáng cuãa nhiïn thêìn,
thêìn sêëm, chúáp - phaáp löi, phaáp àiïån). Ngoaåi viïåc böåc löå sûå ngûúäng
voång, khêín cêìu thêìn nûúác cho muâa maâng sinh söi, con ngûúâi phöìn
thõnh, coá leä cuäng coân nhûäng tñn hiïåu biïíu trûng khaác cêìn phaãi boác
taách vaâ lyá giaãi. Duâ sao, viïåc chuá troång àïën tiïëng sêëm àêìu nùm, vúái

tû caách boáng daáng hay baãn thên möåt nhiïn thêìn (àaåi diïån cho trúâi),
möåt mùåt chûáng toã sûå gùæn boá àïën mûác nhiïìu khi lïå thuöåc vaâo thiïn
nhiïn, nhiïn thêìn cuãa cû dên vaâ muâa maâng töåc Thaái, mùåt khaác cho
thêëy kinh nghiïåm söëng, kinh nghiïåm laâm ùn phong phuá cuãa cû dên
úã àêy.
Qua möåt vaâi chi tiïët thoaáng qua, coá tñnh gúåi múã sau àêy:
"Ngûúâi Thaái Mai Chêu cho rùçng hïî nùm naâo nghe tiïëng sêëm rïìn tûâ
phña thûúång nguöìn söng Maä, thò nùm àoá ùæt coá àaåi haån... Ngûúâi ta möí
ñt lúån, gaâ laâm lïî tïë thêìn àïí cêìu mûa, rûãa laá luáa, xua àuöíi thêìn
truâng... Ngûúåc laåi, hïî nghe tiïëng sêëm àêìu nùm rïìn úã phña thûúång
nguöìn söng Àaâ, thò moåi ngûúâi àïìu phêën khúãi, tûúi vui. Hoå tin rùçng
nùm àoá seä mûa thuêån gioá hoâa, triïín voång muâa maâng seä böåi thu, thoác
ngö àêìy böì àêìy kho, moåi ngûúâi khoãe maånh, ñt öëm àau" (60 lïî höåi
truyïìn thöëng Viïåt Nam - Thaåch Phûúng, Lï Trung Duäng - Nxb
Khoa hoåc xaä höåi), coá thïí thêët thêìn linh cuäng àûúåc phên loaåi töët xêëu
gùæn vúái hoaân caãnh cuå thïí, sûå vêåt cuå thïí, nguöìn nûúác cuå thïí (söng
Maä, söng Àaâ...).
Kinh nghiïåm laâm ùn thûåc tiïîn coá taác àöång khöng nhoã àïën suy
niïåm vaâ àúâi söëng têm linh cû dên miïìn nuái. Àiïìu naây gùæn vúái viïåc
thúâ thuyã quaái àaä nïu, song coá veã giaán tiïëp hún. Tuy nhiïn, vïì mùåt
diïîn trònh, lïî höåi cêìu an baãn mûúâng coá khaác nhau úã möåt söë chi tiïët
höåi.
Nhû vêåy, ngoaâi sûå khaác biïåt àöi chuát úã nghi lïî hiïën tïë, hêìu
nhû, caác hoaåt àöång cuãa lïî höåi cêìu a n baãn mûúâng àïìu giöëng nhau, úã
chöî àêy laâ dõp àïí moåi ngûúâi tuå hoåp, gùåp gúä vúái töí tiïn, thêìn linh, gùåp
gúä vúái nhau trong caã sinh hoaåt vêåt chêët lêîn haânh àöång têm linh; vûâa
böåc löå niïìm thaânh kñnh, ngûúäng voång thaánh thêìn, vûâa thïí hiïån sûác
maånh cuãa con ngûúâi; vûâa cêìu phuác cho möåt cuöåc àúâi haånh phuác, an
bònh, vûâa böåc löå khaã nùng vui chúi, thi taâi... Coá thïí noái, lïî höåi cêìu an
baãn mûúâng laâ möåt hoaåt àöång vùn hoáa tñn ngûúäng àùåc sùæc cuãa caác töåc
Thaái, Mûúâng... ; möåt sinh hoaåt vùn hoáa dên gian töíng thïí; möåt
nguöìn vui khöng thïí thiïëu cuãa cû dên ñt ngûúâi núi reão cao Têy Bùæc
xa xöi, möîi khi muâa hoa ban trùæng núã.

HHHÖÖÖÅÅÅIII ÀÀÀOOOOOOÅÅÅCCC MMMOOOOOONNNGGG NNNGGGÛÛÛÚÚÚÂÂÂIII MMMÛÛÛÚÚÚÂÂÂNNNGGG ÚÚÚÃÃÃ XXXAAAÄÄÄ PPPHHHOOONNNGGG
PPPHHHUUUÁÁÁ
Trûúác àêy rûâng coân nhiïìu, sau tuêìn vui tïët, ngûúâi Mûúâng úã
xoám Lyá, xaä Phong Phuá, huyïån Tên Laåc, tónh Hoaâ Bònh laåi chñnh
thûác bûúác vaâo möåt muâa laâm ùn múái. Ngaây êëy ngûúâi Viïåt goåi laâ ngaây
haå nïu.
Nïëu ngûúâi Viïåt töí chûác nïu vaâo möìng 7 thaáng giïng thò haå nïu
cuãa ngûúâi Mûúâng Tên Laåc laâ ngaây 6 thaáng giïng, búãi quan niïåm
trong dên gian caách tñnh ngaây cuãa ngûúâi Mûúâng xûa luâi möåt ngaây so
vúái ngûúâi Viïåt. Ngaây möìng 1 tïët cuãa ngûúâi Viïåt coi laâ ngaây 30 cuãa
ngûúâi Mûúâng,thïë nïn, ngaây haå nïu cuãa ngûúâi Viïåt cuäng laâ ngaây haå
nïu cuãa ngûúâi Mûúâng maâ chó khaác nhau vïì caách goåi.
Ngaây haå nïu coá lïî khai sún (lïî múã cûãa rûâng). Sau lïî khai sún
moåi ngûúâi bùæt àêìu vaâo rûâng haái lûúåm vaâ sùn bùæt thuá.
Trong ngaây naây, möåt trong nhûäng sinh hoaåt cöång àöìng rêët vui,
nhiïìu núi töí chûác, àoá laâ Höåi Àooåc Moong. Tiïu biïíu laâ höåi Àooåc
Moong cuãa ngûúâi Mûúâng xoám Lyá.
Àooåc nghôa àen laâ àêm, múã röång nghôa laâ sùn. Ngön ngûä Taây-
Thaái cöí coá möåt êm tûúng tûå laâ tooåc nghôa laâ àoáng, múã röång nghôa laâ
tröìng. Moong coân goåi laâ Muöng, laâ tûâ chó caác loaâi thuá 4 chên. Höåi
Àoåc Moong laâ höåi ài sùn caác loaâi thuá rûâng.
Buöíi saáng àoá, ngûúâi trong Mûúâng hay Quïìl (àún võ cû truá) úã
Mûúâng Löì (xaä Phong Phuá ) khöng phên biïåt treã giúã trai gaái, ai coá thïí
treâo àöìi, leo nuái àûúåc cuâng keáo nhau ài. Möåt ngûúâi sùn gioãi (truâm
sùn) cuãa mûúâng cuâng caác cuå giaâ coá kinh nghiïåm baân àõnh hûúáng
xuêët phaát laâm ùn vaâ choån àiïím sùn. Sau àoá, moåi ngûúâi tûng bûâng

reo hoâ cuâng öng truâm sùn theo hûúáng àaä àõnh àïën möåt quaã àöìi hay
möåt khu rûâng. Moåi ngûúâi toaã ra vêy quanh khu rûâng àoá. Nhûäng thúå
sùn gioãi coá suáng kñp hoùåc noã cûáng, nhanh chên tòm chöî àoán loäng úã
caác khe, caác löëi moân thuá hay ài. Nhûäng ngûúâi khaác kheáp kñn dêìn
voâng vêy, hoå hoâ, reo, huá àuöíi thuá, tay cêìm cêy lao hoùåc cêìm möåt cêy
gêåy nhoã. Nhiïìu ngûúâi cêìm cöìng (chiïng), loaâi cöìng nhoã (chiïng
booâng beeng) àaánh theo àiïåu ài sùn. Nhûäng chuá choá sùn cuãa mûúâng
theo hiïåu lïånh cuãa cöìng sùn vûúåt lïn suåc saåo caác buåi rêåm àaánh húi
thuá.
Tiïëng cöìng sùn dêåp döìn, tiïëng hoâ reo vang röån, tiïëng choá suãa
choái tai cuöën huát bûúác chên ngûúâi, têët caã taåo thaânh möåt êm hûúãng
söi àöång cuãa cuöåc söëng cöång àöìng bûúác vaâo muâa laâm ùn múái.
Thuá rûâng bõ voâng vêy kheáp kñn döìn dêìn vaâo möåt núi. Trûúác laâ
bõ choá têën cöng sau laâ ngûúâi uâa àïën duâng gêåy nhoån, cêy lao chùån
àaánh. Cuäng coá khi khöng àúåi àïën luác bõ döìn vaâo möåt chöî nhûäng con
thuá ranh maänh phoáng ngûúåc laåi hûúáng tiïën cuãa con ngûúâi. Luác êëy,
moåi ngûúâi khöng boã vêy maâ chó söë ñt ngûúâi taách ra àuöíi theo con thuá.
Thûúâng chöî con thuá thoaát àûúåc laåi laâ chöî àaä coá ngûúâi nêëp
àoán chó àúåi thuá chaåy vaâo têìm ngùæm laâ nöí suáng tiïu diïåt.
Höåi Àooåc Moong rêët vui, thu huát nhiïìu ngûúâi tham gia. Nïëu
buöíi sùn höm àoá àûúåc thuá, laâng Mûúâng vui mûâng àaánh cöìng, goä
phaách. Hoå khiïng con thuá àïën möåt miïëu lúán bùçng göî, dûång úã xoám
Lyá, thúâ Àûác Taãn Viïn. Hêåu cung coá tûúång ngûúâi (Thaánh Taãn Viïn)
bùçng àaá. Moåi ngûúâi möí con thuá sùn àûúåc dêng lïî tïë Thaánh Taãn. Öng
mo thay mùåt dên xaä mùåc aáo thuång, àöåi muä tai eán laâm lïî khêën
Thaánh Taãn phuâ trúå muâa maâng tûúi töët. Nhúä khöng àûúåc thuá gò, dên
Mûúâng toã yá buöìn cho viïåc xuêët haânh àêìu nùm múái khöng may. Dên
laâng àaânh phaãi choån möåt con boâ hay thuá rûâng tïë Thaánh Taãn. úã miïëu
thúâ Thaánh Taãn coá tuåc khöng giïët trêu àïí tïë thêìn. Coá àiïìu khi choån
núi sùn, caác cuå àaä têëu trònh kyä lûúäng, möåt khi àaä keáo dên chuáng ài
Àooåc Moong thò thïë naâo cuäng phaãi sùn bùæn àûúåc thuá. Thïë nïn, khu
rûâng àûúåc choån thûúâng laâ núi cêëm sùn bùæt trong nùm àïí nhiïìu thuá

vïì úã. Sau lïî tïë Thaánh Taãn, moåi ngûúâi tûå mang cúm vaâ rûúåu cêìn àïën
vui mûâng suöët ngaây túái têån àïm khuya.
Ngoaâi con thuá àûúåc dêng lïî Thaánh Taãn, hïî phûúâng sùn coá bùæt
thïm àûúåc con thuá naâo khaác, laâng coá lïå chia phêìn nhû sau: Ngûúâi
naâo giïët chïët con thuá seä àûúåc hûúãng möåt àuâi sau cuâng àêìu con vêåt,
võ trñ cùæt lêëy àêìu tñnh bùçng caách toám caái tai con vêåt vñt xuöëng phña
cöí, àêìu nhoån tai àïën àêu thò cùæt phêìn cöí àïën àoá.
Sau àêëy, hoå möí con vêåt ra lêëy thõt chia àïìu cho töíng söë ngûúâi
vaâ choá. Moåi ngûúâi quan niïåm phêìn cuãa möåt àêìu ngûúâi tûúng àûúng
vúái phêìn cuãa möåt àêìu choá.
Cuäng coá khi trong cuöåc sùn möåt con thuá nhû lúån rûâng, hoùéng,
cheo cheo v.v... chaåy ra liïìn bõ mêëy ngûúâi àuöíi àaánh vaâ àêm chïët.
Khi con vêåt chïët hùèn, möåt ngûúâi hö to khöng àêm nûäa, moåi ngûúâi tûå
nguyïån giú cêy lao cuãa mònh ra phña trûúác, cùn cûá vaâo àêìu con thuá
vaâ àuâi sau chia àïìu cho nhûäng ngûúâi àoá. Nïëu ai àoá, duâ rùçng anh
àaánh con vêåt ngaä quõ xuöëng, hiïìm vò ngoån lao cuãa anh khöng coá
maáu thò vêîn coi laâ anh khöng trûåc tiïëp giïët con vêåt àoá. Lïå Mûúâng
quy àõnh thïë nïn nhiïìu ngûúâi chaåy túái sau, tiïëc cöng sûác àuöíi thuá,
cho duâ con thuá àaä bõ àêm chïët, anh ta cuäng cöë lao túái chêëm àêìu
nhoån cuãa mònh cho coá maáu con vêåt àïí hûúãng vinh quang vaâ phêìn
thõt chia. Lïå naây giuáp chuáng ta hiïíu thïm cú súã ra àúâi cêu phûúng
ngön cuãa ngûúâi ài sùn laâ "Rêy maáu ùn phêìn".
Ngûúâi giïët àûúåc con thuá cöët yïëu laâ nhêån vïì sûå vinh quang, caãm
phuåc cuãa ngûúâi trong mûúâng chûá lúåi löåc chùèng laâ mêëy, búãi leä khi
nhêån phêìn àem vïì nhaâ, ngûúâi giïët àûúåc thuá phaãi töën keám nhiïìu
rûúåu thõt àïí khoaãn àaäi dên mûúâng àïën chuác mûâng anh ta. Coá àiïìu:
söëng úã laâng sang úã nûúác, duâ laâ töën keám nhûng ngûúâi giïët àûúåc thuá
lêëy laâm vui mûâng lùæm, cho laâ gia àònh coá phuác lúán, tin trong nùm
laâm ùn gùåp nhiïìu may mùæn.
... Cuöåc sùn chêëm dûát bùçng hiïåu lïånh cöìng. Àaä thaânh thoái
quen, hïî nghe àiïåu cöìng àoá thò ngûúâi vaâ choá boã võ trñ trúã vïì mûúâng.

Caâng gêìn laâng mûúâng hoå caâng reo hoâ, chaâo àoán thùæng lúåi àaä giaânh
àûúåc.
Höåi Àooåc Mong ngaân àêìu nùm múái khöng thuêìn tuyá chó laâ
ngaây Höåi ài sùn múã múã röång yá nghôa thaânh ngaây höåi vùn hoaá chûáa
àûång nhiïìu yïëu töë sinh hoaåt cöång àöìng hêëp dêîn nhû àaánh chiïng,
leo nuái, vui hoâ, uöëng rûúåu cêìn, thi taâi bùæn noã, bùæn suáng, àêm lao...
giuáp con ngûúâi Mûúâng hiïíu biïët lêîn nhau vaâ söëng gùæn boá vúái nhau
hún trong möåt cöång àöìng laâng xoám chan chûáa nghôa tònh.

LLLÏÏÏÎÎÎ HHHÖÖÖÅÅÅIII CCCUUUÁÁÁNNNGGG RRRÛÛÛÂÂÂNNNGGG
Haâng nùm, cûá möîi àöå xuên vïì, cuâng vúái höåi tïët nhaãy cuãa ngûúâi
Dao; höåi gêìu taâo - saãi saán cuãa ngûúâi H' Möng; höåi xuöëng àöìng cuãa
ngûúâi Giaáy, Taây... ngûúâi Nuâng laåi têëp nêåp múã höåi cuáng rûâng.
Höåi cuáng rûâng àûúåc töí chûác úã hai khu rûâng cêëm khaác nhau,
vaâo hai thúâi àiïím khaác nhau: àoá laâ höåi cuáng rûâng úã àêìu baãn vaâo
ngaây 30 thaáng giïng vaâ höåi cuáng rûâng cêëm giûäa àöìng vaâo ngaây
möìng 2 thaáng 7 êm lõch.
Höåi cuáng rûâng àêìu xuên ngaây 30 thaáng giïng àûúåc töí chûác úã
khu rûâng àêìu baãn. Àêy laâ höåi chñnh nïn àûúåc töí chûác möåt caách chu
àaáo tó mó vaâ chùåt cheä. Caách àêy vaâi chuåc nùm, höåi naây do caác giaâ
laâng àûáng ra töí chûác. Sau höåi àûúåc giao cho ban quaãn trõ húåp taác xaä
cuâng àöåi saãn xuêët lo liïåu vaâ hiïån nay giao cho caác trûúãng phoá thön
chuã trò, caác thêìy cuáng thêìy mo chó laâm caác thuã tuåc lïî nghi.
Tûâ trûúác àoá haâng tuêìn, caác cuå öng vaâ baâ con dên baãn töí chûác
quyïn goáp tiïìn nong mua lúån gaâ, vaâng hûúng, gaåo nïëp laâm rûúåu
cêím. Ban töí chûác têåp húåp baâ con dên baãn phên viïåc cho caác böå phêån:
hêåu cêìn, tiïëp tên lïî nghi phuåc vuå thêìy cuáng - thêìy mo, böå phêån phaát
doån coã laâm saåch möi trûúâng khu rûâng cêëm. Àùåc biïåt, trong böå phêån
hêåu cêìn, ngûúâi ta choån möåt baâ giaâ vûâa àûác àöå vûâa coá kinh nghiïåm
laâm huä rûúåu cêím àïí cuáng thêìn linh.
Tûâ saáng súám ngaây 30 thaáng giïng, trong khi àúåi caác böå phêån
phaát doån, tiïëp tên chuêín bõ, caác thêìy mo - thêìy cuáng xuác miïång
bùçng nûúác muöëi, rûãa mùåt bùçng nûúác trêìm hûúng vaâ àiïím têm nguåm
rûúåu, mùåc quêìn aáo daâi múái, chên ài giaây, àêìu vêën khùn xïëp chuêín

bõ tiïën haânh caác nghi lïî cuáng rûâng. Trong khi cuáng, khöng àûúåc ai
ùn uöëng, vïå sinh bûâa baäi, ö uïë möi trûúâng.
Baân thúâ cuáng àùåt úã hai göëc cêy cöí thuå goåi laâ cêy böë vaâ cêy meå
(tiïëng Nuâng laâ chapöq- chamïq). Thûác ùn àùåt trïn laá chuöëi àïí trïn
möåt caái giaá hai têìng, mêm trïn vaâ mêm dûúái.
Cöî mêm trïn goåi laâ mêm àêët nûúác göìm möåt con gaâ söëng löng
àoã àeåp; möåt con lúån àûåc àen tuyïìn; 7 cheán rûúåu xïëp haâng ngang-
cheán giûäa àöåi àaáy möåt cheán khaác; möåt baát nûúác; möåt nhuám muöëi, 7
con ngûåa giêëy àen; möåt caái ö bùçng giêëy àen che lû hûúng (lû hûúng
àûúåc bïån bùçng coã); 7 neán nhang; 7 baát cúm vaâ 7 xêu thõt töíng húåp.
Àùåc biïåt coá möåt baát thõt göìm thõt naåc, gan, tim, tiïët, goåi laâ baát baão
höå àêët nûúác.
Cöî mêm dûúái goåi laâ mêm baão vïå baãn laâng. Mêm naây göìm möåt
con gaâ söëng gaáy; möåt miïëng thõt lúån, 5 xêu thõt lúån töíng húåp; 5 cheán
rûúåu vaâ 5 baát cúm. Cheán giûäa cuäng àöåi àaáy cheán khaác; 5 con ngûåa
bùçng giêëy. Khaác vúái mêm cöî trïn, mêm dûúái coá möåt baát thûác ùn
chay.
Coá hai thêìy cuáng, thaây mo thay mùåt nhên dên thön baãn uáp
mùåt vaâo cêy quyâ laåy 4 phûúng trúâi, 2 lêìn möîi lêìn 3 laåi mang nghôa
àoán nguöìn nûúác meå vïì phuâ höå àöå trò cho baâ con dên baãn an cû laåc
nghiïåp, moåi sûå bònh lïn.
Rûúåu àïí cuáng laâ rûúåu nïëp cêím. Sau khi khai lïî lêìn thûá nhêët,
quò laåy 4 phûúng trúâi, thò möí lúån gaâ laâm caác thûác ùn theo thuã tuåc àïí
baân) thúâ, hïët hai lêìn cuáng thò caác thêìy cuáng vaâ hai ngûúâi tiïëp tên
cuâng nhau ùn uöëng àiïím têm, xem boái xûúng gaâ. Trong khi thaây
cuáng quay laåi khêën vaái, nhûäng ngûúâi khaác coá thïí xem nhûng khöng
àûúåc noái tiïëng dên töåc khaác àïí pha taåp tiïëng meå àeã. Caác thêìy cuáng
vaâ ngûúâi phuåc vuå khöng àûúåc ùn uöëng gò caã, kïí caã vïå sinh cuäng phaãi
ra ngoaâi khu rûâng cêëm. Sau khi laâm hïët caác thuã tuåc thúâ cuáng, xem
boái xûúng gaâ, trûúãng ban töí chûác múái duâng loa ài múâi toaân thïí dên
baãn túái dûå höåi.

Höåi àûúåc quy tuå úã ven khu rûâng cêëm vaâ sinh hoaåt taåi chöî.
Ngûúâi àaåi diïån gia àònh àïën dûå höåi phaãi laâ con trai, bêët kyâ giaâ treã
àïìu àûúåc. Àïën dûå höåi ai cuäng phaãi ùn mùåc chónh tïì, khöng àûúåc àïí
àêìu trêìn chên àêët vaâ tûå àem baát àuäa cúm rûúåu àoáng goáp theo nhu
cêìu cuãa mònh.
Caác gia àònh úã thön baãn khaác vaâ àöìng baâo dên töåc khaác trong
khu vûåc cuäng àûúåc pheáp dûå höåi miïîn laâ tuên thuã caác quy àõnh
chung cuãa ban töí chûác maâ tuåc lïå àïì ra nhû: phaãi coá traách nhiïåm
àoáng goáp theo quy àõnh chung, trong luác dûå höåi cuäng nhû sau lïî höåi
phaãi tuên thuã caác lïå laâng trong phaåm vi khu vûåc nhû: khöng thaã
röng gia suác; gia cêìm phaá hoaåi muâa maâng ngûúâi khaác; khöng chùåt
phaá cêy rûâng b ûâa baäi, khi laâng baãn coá gia àònh naâo tai bay vaå gioá àoái
reát, bïånh têåt, thiïn tai haån haán hoùåc cûúái xin, tang gia àau buöìn
phaãi coá traách nhiïåm giuáp àúä, àoaân kïët lêîn nhau trong luác hoaån naån,
khoá khùn.
Moåi ngûúâi ùn uöëng têåp trung nhû möåt höåi thïì, khöng phên
biïåt giaâ treã, giaâu ngheâo vò têët caã thûác ùn àïìu nêëu chung thaânh möåt
chaão (nhû chaão thùæng cöë) vaâ chia seã àïìu nhau. Caác thêìy cuáng cuäng
cuâng ùn uöëng vúái moåi ngûúâi trong khöng khñ chan hoaâ tònh c aãm gia
àònh. Moåi ngûúâi vûâa ùn uöëng vûâa chuyïån troâ vui veã. Giûäa tiïåc höåi,
thêìy cuáng trõnh troång thöng baáo nhûäng àiïìu hay àiïìu gúã cuãa xoám
laâng qua böå xûúng gaâ, àêìu gaâ, chên gaâ cho dên baãn hay àïí cuâng
nhau àïì phoâng, traánh nhûäng àïìu tai bay vaå gioá..., cêìu chuác cho dên
baãn lao àöång saãn xuêët àûúåc muâa vaâ söëng bònh lïn haånh phuác. Caác
thêìy kïu goåi moåi ngûúâi haäy àoaân kïët chung lûng àêëu cêåt thi àua saãn
xuêët trïn àöìng ruöång, nûúng rêîy, phaát triïín chùn nuöi àaân gia suác,
gia cêìm; cêìu thêìn rûâng phuâ höå àöå trò che chúã cho moåi ngûúâi àïìu
àûúåc thanh tõnh bònh an, muâa maâng tûúi töët coá cuöåc söëng an khang
thinh vûúång àöìng thúâi lïu cêìu moåi ngûúâi thûåc hiïån töët caác quy àõnh
vïì lïå laâng àaä àûúåc dên baãn baân baåc, nhêët trñ àïì ra trong lïî höåi.
Cuöëi buöíi lïî höåi, thêìy cuáng tuyïn böë ùn tïët 3 ngaây khöng ai
àûúåc vi phaåm tuåc lïå. Nïëu ai mang vaåc cuöëc caây bûâa, dao hay chõ em

phuå nûä coá mang àöåi noán qua laâng trong nhûäng ngaây tïët seä bõ phaåt
vaå.
Sau caác thuã tuåc lïî nghi, caác thaây cuáng ra vïì, dên baãn vêîn coân
rûúåu cheâ ca haát linh àònh. Coá töëp thò chúi troâ Leng hao tûác laâ hai töët
gêìn giöëng nhû "oùèn tuâ tò"; coá àaám thò haát Saán cöx tûác sún ca nhûng
chuã yïëu laâ haát dên ca Lûnx cha chinw (tiïëng haát laâm ùn) trong àoá coá
àoaån:
Möåt nùm 12 thaáng
Thaáng giïng laá muåc(1) taân
Thaáng hai laá muåc nhuá
Laá muåc nhuá moã quaå
Laá gianh ngoån lûúäi maác
Moåi laá cêy àïìu moåc
Muön thûá hoa àua núã
Chim rûâng haát vang rûâng
Chim rûâng ca vang nuái
Ve úã nûúng kïu nhiïìu
Àaánh thûác ngûúâi nguã muöån
Dêåy lêëy nûúác àûång bêìu
Dêåy lêëy thoác tra nûúng
Baáo laâm ùn muâa múái
Keã coá ngûåa sûãa chuöìng
Ngûúâi chöëng loaån sûãa suáng
Keã laâng chúi sûãa nhõ
Ngûúâi laâm ùn sûãa àöì(2).
Tuy rûúåu cheâ ca haát say sûa, nhûng cuöëi höåi khöng ai quïn
daânh möåt phêìn thûác ùn vïì cho gia àònh cuâng vui hûúãng phuác löåc cuãa
rûâng. Sau àoá caác gia àònh laâm caác loaåi baánh traái àaä chuêín bõ sùén nhû
baánh khuác, baánh daây, baánh chûng röìi möí gaâ cuáng gia tiïn, ruã con

chaáu hoå haâng, múâi laâng xoám ngoaâi baãn thên quen cuâng xum vêìy ùn
tïët ba ngaây. Nam thanh nûä tuá, treã em thiïëu nhi laåi trûng diïån nhûäng
böå quêìn aáo múái löång lêîy ài tham dûå caác troâ chúi vui xuên nhû àaánh
quay, àaánh yïën, àaánh àu, laâm leng hao, chúi cúâ göî. Tûâ khùæp goác baãn
àïën giûäa laâng chöî naâo cuäng nhöån nhõp, nghe thêëy nhûäng tiïëng con
quay àöm àöëp chaåm nhau, àu quay kïu keäo keåt tiïëng vöî tay cöí àöång
êìm ô cuãa nhûäng ngûúâi thùæng cuöåc trong höåi leng hao, cúâ göî...
Sau 3 ngaây chúi tïët, ùn uöëng vui xuên thoaã thñch, nghe tiïëng
chim nguã muöån kïu vang àöång nuái rûâng, khöng ai baão ban thuác giuåc,
baâ con dên baãn tiïëp tuåc möåt nùm laâm ùn múái vò sûå sinh töìn cuãa möîi
con ngûúâi, gia àònh vaâ caã laâng baãn.
Truyïìn thuyïët cuãa ngûúâi Nuâng kïí laåi rùçng: con ngûúâi vöën coá töí
tiïn, sinh ra nhiïìu thïë hïå con chaáu nöëi tiïëp nhau khai thiïn lêåp àõa,
àoaân kïët bïn nhau lêåp laâng, dûång baãn giûäa trúâi àêët thiïn nhiïn truâ
phuá. Nhúâ rûâng nuái mïnh möng, thúâi tiïët thuêån hoaâ, àêët àai maâu múä,
cêy coã hoa laá xanh tûúi con chaáu múái xêy dûång cho mònh cuöåc söëng
êëm no haånh phuác.
Cuäng nhû con ngûúâi, àêët trúâi rûâng nuái laâ töí tiïn, linh höìn cuãa
vaån vêåt. Noá baão vïå, che chúã cho thïë giúái thiïn nhiïn luön töìn taåi vaâ
phaát triïín. Vò vêåy, cuâng vúái viïåc thúâ cuáng gia tiïn trong caác ngaây lïî
tïët cöí truyïìn, àïí àïìn àaáp cöng ún cuãa töí tiïn thò cuäng phaãi cuáng nuái
rûâng, cêìu rûâng phuâ höå che chúã cho muâa maâng, gia suác gia cêìm luön
àûúåc phaát triïín töët tûúi khöng bõ mûa gioá vuâi dêåp, sêu boå phaá hoaåi,
bïånh dõch giïët haåi gia suác; cêìu nuái rûâng vaâ töí tiïn phuâ höå cho ngûúâi
Nuâng traánh khoãi moåi tai bay vaå gioá, loaån laåc lêm nguy. Rûâng nuái non
nûúác àûúåc dên thúâ cuáng nhû töí tiïn dên töåc. Nguyïn do cuãa lïî höåi
chûáng rûâng laâ thïë.
Höåi cuáng rûâng coân àûúåc nhûäng gia àònh gùåp ruãi ro, öëm àau,
bïånh têåt, muâa maâng thêët baát töí chûác.
Lïî vêåt cuáng rûâng úã gia àònh àún giaãn hún, göìm möåt con lúån, möåt
con gaâ söëng gaáy vaâ möåt chai rûúåu. Thêìy cuáng phaãi khêën 3 baâi cuáng
laâ:
- Múâi thêìn rûâng xuöëng trònh têëu,

- Xin thêìn rûâng giuáp cûáu dên àöå thïë,
- Möí lúån gaâ naåp lïî.
Vñ duå trong baâi cuáng múâi thêìn rûâng trònh têëu àïì cûáu giuáp gia
chuã coá àoaån:
Húäi chuã göî sung, cöåi göî söng!
Kñnh böën phûúng trúâi böën phûúng àêët
Duâ úã phûúng àöng phûúng nam
Cuäng kñnh múâi túái phûúng àöng phûúng nam
...Öng úã xa, suöëi sêu khöng qua àûúåc
Khoái hûúng naây cuäng ài qua
Öng úã xa, àûúâng döëc khöng biïët ài
Khoái hûúng naây ài baáo phaãi vïì
Öng úã gêìn lúâi hoa tiïëng ngoåt
Nö tyâ naây ài kñnh múâi phaãi vïì
Thaây mo naây ài tòm phaãi gùåp
Múâi vïì dêîm trûúác baân
Múâi vïì ngöìi lïn ghïë
Àûâng àïí baân naây vùæng
Khöng àïí ghïë kia veã...
Sau khi cuáng xong, gia chuã múâi àaåi diïån cuãa baãn cuâng hoå haâng
ùn uöëng. Trong ngaây lïî naây nhûäng ngûúâi trong gia töåc cuäng phaãi
tuên thuã nhûäng àiïìu cêëm kyå nhû trong höåi caã baãn.
Höåi cuáng rûâng cêëm giûäa àöìng hoùåc ngay trûúác baãn töí chûác vaâo
ngaân möìng 2 thaáng 7 êm lõch- àêìu muâa luáa chñn. Rûâng cêëm naây chó
baão höå vuå luáa úã ruöång àöìng.
Mêm lïî vêåt cuáng úã rûâng naây cuäng giöëng mêm cuáng úã vuâng rûâng
cêëm àêìu baãn, song coá möåt àiïìu khaác laâ mêm cuáng dûúái úã rûâng cêëm
naây coá thïm möåt con võt, vò baâ con thûúâng chùn võt úã göëc cêy luáa.
Quaá trònh töí chûác höåi naây cuäng giöëng nhû höåi chñnh. Song trong
quaá trònh töí chûác, nïëu nhaâ naâo àang coá ruöång luáa bõ sêu haåi hoùåc bõ
uáa vaâng khö goåi laâ bõ phaåm thêìn lûãa, tiïëng Nuâng goåi laâ Sriuw phay,

thò cuäng cuáng taåi chöî. Trong mêm cuáng khöng coá xêu thõt maâ chó coá
baát thõt tinh chêët vaâ xöi vaâng, duâng rûúåu trùæng chûá khöng phaãi duâng
cúm nïëp cêím vúái nghôa chuác mûâng vaâ cêìu mong luáa chñn röå.
Luác ùn höåi, chó coá nam giúái ài dûå, bêët kyâ giaâ hay treã. Nhûäng
ngûúâi coá vúå chûãa thò khöng àûúåc ài dûå maâ chia phêìn vïì nhaâ vò ngûúâi
ta tin rùçng nïëu ài thò luáa seä bõ mùæc bïånh àöëm laá. Nhûäng ngûúâi ài dûå
khöng àöåi muä thò ruöång seä coá sêu ùn luáa vaâ ai àem theo úát ài ùn
ruöång luáa seä chïët khö. Vò vêåy trong khi ài ùn cöî, moåi ngûúâi phaãi tuên
thuã theo quy àõnh chung cuãa lïå laâng laâ khöng àûúåc noái tiïëng dên töåc
khaác, khöng àûúåc àïí àêìu trêìn chên àêët, khöng àûúåc ùn mùåc quêìn aáo
raách, khöng àûúåc àem úát, cúm chaáy, rûúåu khï. Nûúác chêëm moán ùn
cöång àöìng chó coá muöëi,mò chñnh, rau thúm. Luác ùn coá thïí noái tuåc chûá
khöng àûúåc chûãi bêåy.
Nhû vêån höåi cuáng rûâng cuãa ngûúâi Nuâng ngoaâi yá nghôa laâ höåi
cêìu muâa, cêìu àêët trúâi thiïn nhiïn phuâ höå cho con ngûúâi möåt cuöåc
söëng an khang thõnh vûúång, coân goáp phêìn baão vïå möi trûúâng sinh
thaái, giûä gòn baão vïå caãnh thiïn nhiïn kyâ thuá... cuãa laâng baãn.
(1) Laá muåc: Laá loaåi cêy tïn laâ "mayx mucq"
(2) Àöì: Àöì duâng lao àöång saãn xuêët

LLLÏÏÏÎÎÎ HHHÖÖÖÅÅÅIII LLLÊÊÊÅÅÅPPP TTTÕÕÕCCCHHH
Ngûúâi Dao Hoå (thuöåc baãn Khe Muå, xaä Sún Haâ huyïån Baão Thùæng,
Laâo Cai) laâ möåt cöång àöìng khöng lúán so vúái cû dên trong xaä. trong söë
40 gia àònh söëng úã xaä Sún Haâ thò ngûúâi Dao Hoå chó coá 10 noác nhaâ (gia
àònh). Vïì àõa vûåc cû truá, hoå úã khöng sêu.
Túái phöë Lu, theo àûúâng sùæt hoùåc àûúâng böå (quöëc löå II), àïën Khe
Muå chó coân khoaãng 6 km, ngûúâi dên baãn vêîn ra chúå phöë Lu mua baán
nhûäng nhu yïëu phêím cho mònh. Ngûúâi Dao Hoå úã Khe Muå söëng ven
theo caác triïìn nuái thêëp bïn caác khe suöëi hoùåc thung luäng heåp. Khe
Muå trûúác kia goåi laâ Khe Lau, theo dên baãn vò trûúác àêy coá rêët nhiïìu
cêy lau, sau naây khi coá nhiïìu ngûúâi Kinh àïën sinh söëng vaâ goåi laâ Khe
Muå. nghôa cuãa tûâ naây laâ gò khöng ai roä. Àêy cuäng khöng phaãi laâ àêët úã
lêu àúâi cuãa ngûúâi Dao Hoå, maâ nhûäng ngûúâi Dao Hoå úã àêy vöën göëc tûâ
Gia Phuá- Thaái Niïn do traánh sûå o eáp cuãa Phaáp maâ chaåy vïì àêy sinh
söëng. Luác àêìu chó coá ngûúâi Dao Hoå úã àêy, sau naây ngûúâi kinh úã miïìn
xuöi lïn sinh söëng vaâ cûá àöng dêìn nhû ngaây nay.
Trong kho taâng vùn hoaá cuãa ngûúâi Dao Hoå, thò lïî lêåp tõch àoáng
möåt vai troâ quan troång trong àúâi möåt con ngûúâi. Lïî lêåp tõch (hay coân
goåi laâ cêëp sùæc) cuãa ngûúâi Dao Hoå giöëng nhû lïî thaânh àinh cuãa caác d ên
töåc úã nûúác ta vaâ trïn thïë giúái. Àoá laâ nghi lïî àaánh dêëu möåt giai àoaån
cuãa cuöåc àúâi con ngûúâi, giai àoaån tûâ tuöíi thiïëu niïn lïn tuöíi trûúãng
thaânh, àûúåc cöång àöìng cöng nhêån coá võ trñ trong àúâi söëng vaâ sinh hoaåt
cuãa ngûúâi Dao Hoå. Hún thïë nûäa, àoá khöng chó laâ sûå cöng nhêån chñnh
cuãa cöång àöìng, maâ coân laâ sûå chêëp nhêån cuãa thêìn linh cho chaâng trai
àoá coá àêìy àuã moåi tiïu chuêín cuãa möåt thaânh viïn chñnh thûác cuãa cöång
àöìng.

Àïí laâm àûúåc möåt lïî lêåp tõch cêìn phaãi chi phñ khaá töën keám vïì mùåt
kinh tïë, do àoá khöng phaãi ai cuäng coá thïí laâm àûúåc, duâ rùçng àoá laâ àiïìu
mong ûúác cuãa moåi gia àònh. Búãi vò, khi chûa laâm lïî naây thò ngûúâi àaân
öng cho àïën khi chïët vêîn chó laâ ngûúâi thûúâng, khöng coá vai troâ gò
trong cöång àöìng. Àïën nhûäng núi thiïng liïng anh ta khöng àûúåc
quyïìn vaâo, khöng àûúåc coi troång trong caác buöíi höåi heâ, ùn uöëng, maâ
chó laâ ngûúâi phuåc vuå bònh thûúâng.
Gia àònh àõnh laâm lïî lêåp tõch cho con cêìn phaãi chuêín bõ gaåo, thõt,
tiïìn àïí laâm cöî cuáng thêìn, múâi caác thêìy cuáng vaâ baâ con dên laâng. tuy
rùçng moåi ngûúâi àïën àïìu coá quaâ mûâng, nhûng phêìn chuã yïëu vêîn laâ do
gia àònh tûå lo.
Laâm lïî lêåp tõch göìm coá hai loaåi Tam Thanh vaâ tam nguyïn. Tam
Thanh àún giaãn hún Tam Nguyïn, nhûng ngûúâi laâm Tam Nguyïn
xong seä úã thûá bêåc cao hún so vúái Tam Thanh. Laâm Tam Thanh hay
Tam Nguyïn laâ do truyïìn thöëng cuãa tûâng gia àònh. Nïëu trûúác kia
trong gia àònh öng böë laâm Tam Thanh thò nay cuäng chó laâm Tam
Thanh cho con. Nïëu böë trûúác kia àaä laâm Tam Nguyïn thò nay con
cuäng phaãi laâm Tam Nguyïn. Tam Nguyïn àoâi hoãi töën keám vaâ caác
nghi lïî phûác taåp, do vêåy khöng phaãi ai cuäng laâm àûúåc, maâ chó nhûäng
ngûúâi coá àiïìu kiïån.
Con trai tûâ 13 tuöíi trúã lïn, nïëu gia àònh coá àiïìu kiïån, laâ laâm àûúåc.
coá ngûúâi àïën chïët vêîn chûa laâm àûúåc thò luác àoá àònh àaám khöng àûúåc
tham gia, khöng àûúåc vaâo laán thúâ chöî ngûúâi ta àang laâm nghi lïî maâ
chó àûúåc úã ngoaâi ròa. nhû vêåy, viïåc laâm hay khöng laâm lïî lêåp tõch coá
möåt ranh giúái rêët roä raâng. Àoá khöng chó vúái nhûäng ngûúâi àang cuâng
chung söëng maâ coân vúái thêìn linh cuãa cöång àöìng.
Khi gia àònh àaä quyïët àõnh laâm lïî lêåp tõch cho con, phaãi lûåa ngaây
töët àïën gùåp öng thêìy àïí em tuöíi coá àûúåc ngaây, àûúåc thaáng, àûúåc nùm
hay khöng. Sau àoá vïì nhaâ, 20 ngaây sau tiïëp tuåc xem chên gioâ, nïëu
chên gioâ maâ àeåp, tûác laâ laâm àûúåc - thêìn linh àaä àöìng yá. Gia àònh lêëy
möåt túâ giêëy, viïët tïn tuöíi chaâng trai, tïn tuöíi cuãa thêìy vaâ ngaây thaáng
gia àònh seä laâm vaâ múâi thêìy àïën. Viïåc múâi thêìy phaãi trûúác ñt nhêët 7

ngaây àïí thêìy chuêín bõ tòm nhûäng ngûúâi giuáp viïåc vaâ xem saách daåy
caác bûúác laâm, sùæm sûãa caác àöì trang trñ àïí àïën ngaây àoá mang túái gia
àònh. Àiïìu naây rêët quan troång búãi vò àöëi vúái ngûúâi Dao Hoå, möîi möåt
bûúác laâm trong moåi nghi lïî àïìu coá saách quy àõnh. Vaã laåi viïåc trang trñ
trong möåt buöíi lïî rêët cöng phu, naâo laâ viïët súá, daán tranh thúâ, trang trñ
baân thúâ, àöì thúâ vaâ caác vêåt haânh lïî. Do àoá cêìn phaãi coá sûå chuêín bõ
trûúác hïët sûác tó mó.
Vïì phña gia àònh möåt mùåt tiïëp tuåc chuêín bõ lïî vêåt, múâi anh em hoå
haâng gêìn xa, mùåt khaác nhúâ baâ con anh em úã gêìn àïën dûång laán thúâ.
Laán thúâ laâ núi seä tiïën haânh caác nghi thûác chñnh thûác cho lïî lêåp
tõch. Laán àûúåc xêy dûång trïn möåt khoaãng àêët bïn caånh hoùåc úã ngoaâi
xa nhaâ úã möåt chuát, theo àuáng kiïíu möåt ngöi nhaâ thu nhoã. Àùåc biïåt laâ
möåt bïn maái àûúåc khoeát tröëng úã giûäa nhûng thùèng tûâ vaách lïn chûá
khöng phaãi úã giûäa maái. Núi àoá seä dûång möåt baân thúâ ngoaâi trúâi. baân
thúâ àûúåc dûång trïn 4 coåc.
Toaân böå laán thúâ àûúåc thûng kñn bùçng vaách xung quanh, chó àïí möåt
cûãa ra vaâo. Trïn khùæp böën vaách àûúåc daán kñn búãi rêët nhiïìu tranh thúâ,
giêëy maâu, caác túâ súá vaâ nhûäng hònh cùæt daán rêët cöng phu. Theo chiïìu
doåc cuãa laán thúâ coá dûång 4 khöëi coåc thùèng nhau theo noác laán, xung
quanh böën khöëi coåc (möîi khöëi göìm nhiïìu coåc tre nhoã boá laåi) àûúåc daán
kñn bùçng giêëy maâu, súá .v.v ... Theo suy nghô cuãa ngûúâi Dao hoå, àoá laâ
núi nhöët caác ma àïí chuáng khöng quêëy phaá con ngûúâi trong ngaây lïî.
Coá thïí noái hêìu hïët caác nghi lïî quan troång àïìu àûúåc tiïën haânh taåi
àêy vaâ noá laâ trung têm cuãa nhûäng ngaây lïî. Viïåc dûång laán thúâ laâ möåt
viïåc laâm hïët sûác cöng phu, nïn gia chuã phaãi baáo trûúác àïí thêìy cuáng
chuêín bõ. Àïën ngaây öng thêìy àïën trang trñ laán thúâ, moåi viïåc öng àïìu
dûåa trïn luêåt tuåc àaä quy àõnh maâ baân baåc, thoaã thuêån cuâng gia chuã
cho húåp lyá, chûá khöng bao giúâ àöåc àoaán bùæt gia chuã phaãi nhêët nhêët
tuên theo yá cuãa mònh. Àêy cuäng laâ neát vùn hoaá àaáng chuá yá.
Laâm laán thúâ àaä xong, nhaâ chuã choån lêëy vaâi ngûúâi thên cêån ài lêëy
dêy àïí àan voäng. Àoá laâ möåt têëm lûúái àûúåc àan bùçng nhûäng cêy leo

trong rûâng àïí àúä chaâng trai sau khi àaä hoaân thaânh caác nghi lïî Tam
Nguyïn tûâ trïn trúâi trúã laåi vúái cöång àöìng. Ngûúâi ài lêëy dêy laâm voäng
khöng cêìn phaãi lûåa choån kyä, nhûng loaåi dêy leo àïí laâm voäng phaãi
àûúåc lûåa choån rêët kyä. Àoá laâ loaåi dêy leo daâi, deão vaâ chó choån nhûäng
cêy leo vùæt qua ngoâi nûúác hoùåc suöëi vaâ thêåt xoùæn. Loaåi cêy leo àoá goåi
laâ tay thaãy maãy, àaä àûúåc truyïìn tûâ àúâi noå qua àúâi kia, duâng àïí bïån
voäng. Thûúâng thûúâng nhûäng ngûúâi ài tòm dêy leo laâ nhûäng ngûúâi àaä
rêët thöng thaåo, biïët úã chöî naâo coá nhiïìu loaåi dêy àoá. Ngûúâi ta àïën lêëy
vaâ cuöån thaânh boá khiïng vïì boác hïët voã, chó lêëy ruöåt röìi tûúác ra àïí
thaânh àöëng sùén àoá.
Laâm baân àõa cuäng laâ möåt viïåc quan troång. Baân àõa laâ núi thûåc
haânh nhûäng nghi lïî cuöëi cuâng cuãa ngûúâi lêåp tõch Tam Nguyïn. Taåi
àêy, sau khi àaä laâm xong caác nghi lïî, ngûúâi thuå lïî seä buöng mònh rúi
xuöëng têëm lûúái voäng do moåi ngûúâi cêìm àúä úã dûúái, biïíu tûúång cho möåt
cuöåc thûã thaách daâi, qua hïët caác àoaån àûúâng vaâ tûâ trïn trúâi trúã vïì vúái
cöång àöìng.
Núi àùåt baân àõa laâ võ trñ cao raáo, thoaáng úã àêìu baãn. Taåi àoá ngûúâi ta
dûång 4 chiïëc coåc bùçng böën àoaån göî to, khoeã vaâ chùæc chùæn. Trïn àêìu
böën coåc êëy àûúåc àùåt möåt chiïëc baân hûúáng vïì phña àöng, àoá cuäng laâ núi
ngûúâi laâm lïî lêåp tõch phaãi rúi xuöëng. Baân göî àûúåc cöåt chùåt vaâo böën goác
úã àöå cao tûâ 2,5 m àïën 3 m. Möåt chiïëc thang daâi 3m àûúåc àùåt phña têy
gùæn vaâo meáp baân. Thang göìm 12 bêåc, tûúång trûng àûúâng ài lïn trúâi.
Trûúác khi laâm baân àõa, ngûúâi ta s ùæm möåt mêm lïî vêåt göìm hûúng,
gaåo, trûáng, rûúåu. Thêìy cuáng àùåt mêm lïî êëy trïn chöî àêët seä laâm baân
àõa. Trïn mêm lïî coân coá möåt con dao gùm. Sau khi thêìy cuáng khêën
vaái xong liïìn cêìm con dao gùm vaåch ra mêëy vaåch úã chöî seä chön coåc,
tûåa nhû thêìn linh àaä maách baão chöî phaãi àùåt baân àõa. Sau àoá, thêìy
cuáng cêìm chiïëc ròu, seä duâng àïí chùåt cêy laâm coåc, dêng lïn trûúác mêm
lïî vaâ khêën, röìi cêìm ròu ra chùåt vaâo caác cêy àaä àïí sùén caånh àoá. Thêìy
cuáng tiïëp tuåc khêën möåt vaâi lúâi nûäa vaâ lêëy con dao gùm trïn mêm ra
ào àöå daâi cuãa coåc àïí lêëy kñch thûúác. lêëy xong öng thêìy khêën tiïëp vaâi
lúâi nûäa röìi moåi ngûúâi bùæt tay vaâo viïåc.

Àiïìu àaáng chuá yá úã àêy laâ viïåc thûåc haânh nghi lïî cuáng naây coá hai
ngûúâi. Möåt öng thêìy àûáng úã trûúác mêm lïî àoåc têët caã nhûäng lúâi khêën,
coân möåt öng khaác ngöìi àöëi diïån saát mêm thûåc hiïån nhûäng bûúác àaä kïí
trïn theo lúâi khêën cuãa öng thêìy àûáng trûúác mêm. Khi xong caác nghi
thûác, nhûäng ngûúâi àaân öng, möîi ngûúâi goáp möåt tay àïí laâm baân àõa,
ngûúâi àaâo höë, ngûúâi chùåt cêy, ngûúâi buöåc thang... Chùèng mêëy chöëc maâ
chiïëc baân àõa àaä dûång xong. Caác thêìy cuáng kiïím tra laåi àöå chùæc chùæn
cuãa thang, cuãa baân röìi moåi ngûúâi duâng laá chuöëi phuã lïn. Viïåc laâm baân
àõa kïët thuác.
Trong luác úã dûúái àêìu baãn laâm baân àõa thò trïn nhaâ gia chuã, ngûúâi
ta gêy möëi àïí àan voäng. möëi gêy nhû möåt chiïëc chön quang, xung
quanh chiïëc voäng troân kiïíu chön quang naây, caách àïìu tûâng àoaån,
ngûúâi ta buöåc sùén caác súåi dêy daâi ra caác phña, àïí sau naây cûá theo caác
àoaån dêy êëy maâ àan tiïëp vaâo laâm thaânh möåt têëm lûúái voäng. Gêy möëi
xong, ngûúâi ta döìn têët caã àöëng dêy leo àaä tûúác sùén êëy thaânh möåt
àöëng, buöåc goån laåi, àúåi àïën luác àem ra chöî baân àõa àïí àan voäng. Trong
luác moåi ngûúâi gêy möëi àïí àan voäng, coá nhaåc cuãa chiïng vaâ tröëng keâm
theo.
Lïî lêåp tõch cuãa ngûúâi Dao Hoå úã Khe Muå keáo daâi túái ba ngaây vaâ coá
thïí hún nûäa. Nhiïìu nghi lïî vaâ sinh hoaåt tñn ngûúäng àûúåc tiïën haânh
trong thúâi gian àoá. Ngûúâi ta thûúâng kïët húåp laâm caã lêåp tõch cho Tam
Thanh, Tam Nguyïn vaâ laâm chay (hay coân goåi laâ laâm ma khö) vaâo
cuâng möåt lêìn. Nhû vêåy seä àúä töën keám hún. Ngûúâi ta quy àõnh roä cho
tûâng ngaây trong thúâi gian diïîn ra lïî lêåp tõch phaãi laâm nhûäng gò. theo
lúâi kïí cuãa caác giaâ laâng thò trûúác àêy, thúâi gian laâm lïî rêët daâi vaâ göìm
nhiïìu nghi lïî phûác taåp. Nhûäng nghi lïî maâ chuáng töi quan saát àûúåc
vaâo thaáng 3 nùm 1996 göìm möåt söë lúáp nhû sau:
- Lïî trònh trûúác baân thúâ töí tiïn.
- Caác nghi lïî úã trong laán thúâ.
- Caác nghi lïî úã ngoaâi baân àõa.

Trong söë naây, daâi nhêët vaâ phûác taåp nhêët laâ caác nghi lïî diïîn ra úã
trong laán thúâ. Àêy laâ núi haânh lïî chñnh thûác vaâ göìm rêët nhiïìu lïî nhû
lïî cuáng cêìu, lïî muáa gaâ, lïî cên lúån, laâm buâa, lïî dêîn àûúâng cho Tam
Thanh vaâ Tam Nguyïn .v.v...
Vïì thúâi gian, trong ba ngaây thò ngaây àêìu tiïn thûåc hiïån nhûäng
nghi lïî múã àêìu cho lïî lêåp tõch, cuáng töí tiïn, thêìn linh àïí baáo cho biïët,
múâi hoå vïì dûå vaâ giuáp àúä àuöíi taâ ma; àoán khaách àïën thùm hoãi dûå lïî,
chuêín bõ laán thúâ. Ngaây thûá hai tiïëp tuåc trang trñ laán thúâ, daán tranh,
viïët súá, yïím buâa trûâ taâ ma, laâm baân àõa, àan voäng vaâ cuáng lïî trong
laán thúâ àïën hïët àïm. Sang ngaây thûá ba thò tûâ luác chûa saáng àaä tiïën
haânh muáa gaâ, cên lúån vaâ kïët thuác caác nghi lïî trong laán thúâ àïí sau àoá
thûåc hiïån caác nghi lïî cuöëi cuâng laâ nghi lïî nhaãy voäng tûâ trïn baân àõa.
Sau nhaãy voäng laâ kïët thuác lïî lêåp tõch. Nïëu gia àònh naâo kïët húåp laâm
chay thò sau lïî nhaãy voäng möåt luác ngûúâi ta seä tiïën haânh laâm chay.
Chuáng töi xin trònh baây úã àêy lïî nhaãy voäng cuãa ngûúâi laâm Tam
Nguyïn. Àoá cuäng laâ giai àoaån kïët thuác cuãa möåt lïî lêåp tõch cuãa ngûúâi
Dao Hoå.
Trûúác hïët phaãi thûa rùçng Nhaãy voäng laâ do chuáng töi tûå àùåt ra àïí
chó nghi lïî maâ ngûúâi con trai laâm Tam Nguyïn phaãi tiïën haânh úã giai
àoaån cuöëi cuãa lïî lêåp tõch. Àoá laâ khi anh ta buöng mònh rúi tûâ trïn baân
àõa xuöëng têëm lûúái to do nhiïìu ngûúâi àaân öng khaác tûâ dûúái cùng ra vaâ
àúä. Voäng úã àêy chñnh laâ möåt têëm lûúái to àûúåc àan bùçng loaåi cêy leo, àaä
àûúåc trònh baây úã trïn. Ngûúâi Dao Hoå quan niïåm rùçng viïåc hoå hûáng
têëm lûúái êëy ra chúâ àoán ngûúâi con cuãa cöång àöìng, sau khi àaä traãi qua
moåi thûã thaách, àûúåc thêìn àêët, thêìn gioá, àûúåc töí tiïn vaâ caác võ thêìn
linh khaác che chúã, nay àaä chñnh thûác àûúåc laâm möåt ngûúâi con cuãa gia
àònh, doâng hoå, möåt thaânh viïn cuãa cöång àöìng vúái àêìy àuã phêím chêët
cuãa noá.
Vaâo saáng ngaây thûá ba, sau khi nhûäng nghi lïî àaä kïët thuác, taåi laán
thúâ luác naây, ngûúâi ta choaâng cho ngûúâi laâm Tam Nguyïn möåt chiïëc aáo
daâi àoã, möåt chiïëc khùn thïu truâm lïn àêìu. Hêìu hïët têët caã caác thêìy
cuáng coá mùåt taåi àêy àïí tiïën haânh nghi lïî. Baãy öng thêìy, möåt ngûúâi

cêìm dao, möåt söë tay khöng, ài xung quanh Tam nguyïn, vûâa vöî tay
vûâa tung dao cheám vaâo khoaãng khöng. Sau àoá, hoå cêìm möîi ngûúâi möåt
ngoån nïën ài voâng quanh Tam Nguyïn. Hïët voâng, têët caã cuâng chuåm
tay vaâo traán Tam Nguyïn, lêìm rêìm àoåc thêìn chuá, röìi cuâng aáp tay vaâo
buång, vaâo chên Tam Nguyïn àoåc thêìn chuá. Möåt öng thêìy àûáng bïn
ngoaâi àoåc to caác lúâi khêën. Tiïëp àïën têët caã caác öng thêìy cuâng nhau ngöìi
xuöëng trûúác baân thúâ àïí àoåc lúâi khêën. Àoåc xong, möåt öng thêìy trang
phuåc giöëng nhû Tam Nguyïn, àêìu àöåi muä coá àuöi, traán coá àeo möåt
bûác tranh veä möåt võ thêìn, nöëi vúái Tam Nguyïn bùçng möåt têëm vaãi úã
trûúác buång, dùæt tam nguyïn ài voâng quanh chiïëc cöåt úã giûäa laán thúâ.
Caác thêìy coá mùåt cuâng nhau àoåc nhûäng lúâi khêën viïët sùén trïn giêëy vaâ
chuêín bõ ài xuöëng baân àõa.
Àoaân ngûúâi dêîn tam nguyïn xuöëng baân àõa göìm coá: Ngûúâi ài àêìu
tiïn cêìm hai kiïëm, vûâa ài vûâa muáa. Theo sau laâ möåt ngûúâi cêìm thûúác,
möåt ngûúâi cêìm kiïëm vaâ möåt ngûúâi àeo mùåt naå. Röìi tiïëp àïën hai ngûúâi
vúái nhûäng chiïëc tua vaãi úã tay vûâa ài vûâa muáa. Kïë àïën laâ möåt öng thêìy
dêîn Tam nguyïn ài. Öng naây ài giêåt luâi, mùåt àöëi mùåt vúái Tam
Nguyïn àïí dêîn àûúâng. Lêìn lûúåt theo sau laâ möåt öng thêìy àöåi muä,
mùåc aáo àoã, tay öm saách; möåt ngûúâi cêìm hûúng, möåt ngûúâi àoåc lúâi
khêën trong luác ài. Hai ngûúâi khiïng voäng cuâng daân nhaåc vaâ moåi
ngûúâi ài theo.
Àïën baân àõa, têët caã ài quanh baân àõa thuêån chiïìu kim àöìng höì.
Phña trûúác mùåt baân àõa, vïì hûúáng àöng, coá àùåt möåt chiïëc baân hûúng
vaâ möåt bûác tranh thaánh, phña àöëi diïån baân naây úã hûúáng têy, sau chên
thang lïn baân àõa, cuäng àùåt möåt baân hûúng nhû thïë. sau khi ba voâng
ài quanh thang kïët thuác, nïën àûúåc thùæp vaâ cùæm doåc hai bïn cuãa 12
bêåc thang lïn baân àõa. Tam Nguyïn cuâng öng thêìy dêîn àûúâng bûúác
lïn bêåc àoá. Caác öng thêìy cuáng khaác ngöìi hïët lïn caác bêåc thang coân laåi
phña trïn. Sau àoá têët caã caác öng thêìy trïn àoá tûâ tûâ ài xuöëng, möåt öng
thêìy khaác tûâ dûúái àêët bûúác lïn thang vûâa ài vûâa khêën, vûâa xua tay
vaâ gaåt hïët nhûäng caânh laá chuöëi che trïn àoá xuöëng. Möåt öng thêìy àûáng
trûúác chên thang àoåc lúâi khêën. Möåt öng khaác tiïëp tuåc treâo lïn thang.
Khi lïn túái baân, öng ta àûáng dêåy laâm nhûäng àöång taác thêìn chuá vaâ

muáa úã trïn àoá. Möåt tay öng cêìm tua vaãi, tay kia cêìm möåt chiïëc gêåy
bùçng göî, möåt àêìu voát nhoån, möåt àêìu laâ con dao. Sau khi muáa xong,
öng ta khöng ài xuöëng theo bêåc thang, maâ nhaãy xuöëng. Luác àoá öng
thêìy àang àûáng àoåc khêën trûúác chên thang tiïëp tuåc lïn. Tay öng cêìm
con dao coá àeo möåt voâng tiïìn xu úã caán, khi lïn túái baân öng lêëy tay
vaåch trïn mùåt baân vaâ thò thêìm àoåc lúâi niïåm chuá. Kïët thuác öng ta cuäng
nhaãy xuöëng. Möåt àiïìu àaáng lûu yá laâ caã hai öng naây möîi khi nhaãy
xuöëng àïìu vöî hoùåc xoa tay vaâo cöåt úã baân àõa röìi múái nhaãy. Mùåt baân
khaá cao so vúái mùåt àêët nïn caác öng àïìu treâo thaã chên röìi múái nhaãy
chûá khöng nhaãy thùèng tûâ trïn mùåt xuöëng.
Khi öng thêìy cêìm dao coá voâng tiïìn kïët thuác nghi lïî cuãa mònh thò
öng thêìy dêîn Tam Nguyïn bùæt àêìu lïn. hai thêìy troâ cuâng lïn cêìu
thang song song vúái nhau, möîi ngûúâi möåt bïn. Vûâa ài vûâa cuái xuöëng
duâng tua vaãi xua xua hai bïn nhû àïí deåp àûúâng. Àïën caånh baân, öng
thêìy cuäng niïåm chuá röìi àúä Tam Nguyïn lïn mùåt baân. Öng ta lêëy ra
nhûäng maãnh vaãi trùæng vaâ àen (do öng chuã nhaâ sùæm sùén vaâ àûa luác
öng thêìy coân àûáng dûúái chên cêìu thang bùæt àêìu keåp vaâo ba khe ngoán
tay giûäa cuãa Tam Nguyïn, möîi khe ba cùåp. Nhûäng têëm vaãi duâng
quêën úã buång cuãa caã thêìy lêîn troâ àûúåc cúãi ra vaâ luöìn xuöëng khe thang.
Öng thêìy nhaãy xuöëng khoãi thang vaâo baân àõa bõ chùåt àûát vaâ thang
àûúåc àem ài. Trïn baân luác naây chó coân Tam Nguyïn ngöìi xuöëng, quay
lûng vïì hûúáng àöng (núi seä rúi xuöëng, mùæt nhòn vïì hûúáng têy núi öng
thêìy seä chuã huy cuöåc nhaãy voäng. Öng thêìy cêìm con dao khi naäy bêy
giúâ ngöìi caách baân àõa khoaãng 5m, bùæt àêìu haânh lïî. Öng ta hö lïn hai
tiïëng ï, ï baáo cho tam nguyïn biïët cuöåc lïî bùæt àêìu. Sau àoá, öng ta hö
tiïëp möåt lêìn àöìng thúâi nhöím ngûúâi lïn möåt ñt, hö lêìn thûá hai àûáng
khom vaâ hö lêìn thûá ba àûáng thùèng ngûúâi lïn. Xong viïåc naây, öng
dang tay phaãi sang phaãi vaâ cuäng hö ba lêìn, möîi lêìn hö laâ möåt lêìn
nêng dêìn lïn, àïën cêu thûá ba thò giú thùèng lïn àêìu. Hïët bïn phaãi
chuyïín sang bïn tay traái. Cûá möîi lêìn hö vaâ laâm àöång taác naây thò Tam
Nguyïn úã trïn baân cuäng nhòn maâ laâm theo, vaâ xong möåt bïn tay thò
Tam Nguyïn thaã möåt cùåp hai miïëng vaãi àen trùæng úã möåt keä tay. Cûá
nhû vêåy sau saáu lêìn thò söë maãnh vaãi keåp úã tay cuäng hïët.

Xong viïåc thaã caác maãnh vaãi, theo lúâi hö cuãa thêìy, Tam Nguyïn
àûáng thùèng vaâ ngöìi xuöëng, hai tay boá vaâo göëi. Laåi ba lêìn hö, Tam
Nguyïn theo àoá maâ chuåm chên vaâ xoay dêìn ra meáp baân phña àöng.
trong luác àoá, moåi ngûúâi úã dûúái cuâng nhau traãi voäng cho cùng ra. Trïn
mùåt voäng traãi 12 caái chùn àan cheáo nhau, àöìng thúâi lêëy gaåo vaäi k hùæp
mùåt voäng. Söë chùn phaãi xïëp sao cho àïí luác ngûúâi Tam Nguyïn nhaãy
xuöëng thò têët caã caác àêìu chùn phaãi chuåm laåi phuã kñn toaân böå ngûúâi
nhaãy voäng.
Tam Nguyïn cûá nhñch dêìn, nhñch dêìn. Àïën lêìn hö thûá ba thò
buöng mònh rúi xuöëng voäng theo àùçng lûng xuöëng trûúác. khi xuöëng
túái núi, têët caã caác chùn phuã kñn Tam Nguyïn. Anh ta khöng àûúåc
àöång àêåy maâ vêîn giûä nguyïn tû thïë ngöìi boá göëi. Chó àïën khi caác thêìy
xöng vaâo, lêëy tay àêåp vaâo àêìu göëi, luác êëy Tam Nguyïn múái àûúåc boã
tay ra vaâ duöîi thùèng ngûúâi vaâ chên. caác thêìy cúãi aáo cuãa mònh ra àùæp
cho Tam Nguyïn. Ngûúâi ta bùæt àêìu àoåc nhûäng lúâi thêìn chuá. Sau àoá
ngûúâi ta nêng Tam Nguyïn ngöìi dêåy, caác thêìy lêìn lûúåt vaâo duâng dêëu
buâa àoáng (tûúång trûng) vaâ niïåm chuá cho Tam Nguyïn, boán trûáng vaâ
cúm cho Tam Nguyïn. Ngûúâi ta àem àïën möåt cuöån vaãi vaâ chiïëc öëng
nûáa àïí döëc tiïìn vaâo loâng Tam Nguyïn àïí kiïím tra êm dûúng röìi xeá
cho Tam Nguyïn hai àoaån vaãi.
Moåi thuã tuåc nhû vêåy laâ xong. Giúâ àêy chaâng trai êëy coi nhû àaä
àûúåc cêëp sùæc laâ Tam Nguyïn. Vaâ anh ta àaä trúã thaânh möåt öng thêìy
Tam Nguyïn múái vaâ hoaâ vaâo doâng caác thêìy muáa ba voâng xung quanh
baân àõa. trong luác vûâa muáa caác thêìy cuâng nhau chùåt voäng ra nhiïìu
maãnh vaâ àem vûát ra böën phña. Lïî kïët thuác, moåi ngûúâi laåi nhaãy muáa
trúã vïì nhaâ trong tiïëng nhaåc röån raä.
Nhûäng ngûúâi höm qua dûång baân àõa nay laåi tûå tay phaá noá ra,
ngoaâi nhûäng ngûúâi àoá khöng ai àûúåc laâm. Laán thúâ àûúåc dúä vaâ àem ra
khoãi khu vûåc nhaâ úã àïí àöët ài.
Lïî lêåp tõch cuãa Dao Hoå laâ möåt lïî höåi vûâa phong phuá vûâa phûác taåp,
trong àoá chûáa àûång rêët nhiïìu caác caác phong tuåc, tñn ngûúäng cuãa dên
töåc Dao Hoå. Noá laâ möåt hiïån tûúång vùn hoaá töíng húåp göìm nhiïìu loaåi

hònh muáa, nhaåc, lïî vaâ àùåc biïåt laâ söë lûúång lúán nhûäng baâi cuáng do caác
thêìy cuáng àoåc tûâ caác saách àaä àûúåc quy àõnh tûâ lêu àúâi, coá yá nghôa rêët
quan troång àïën àúâi söëng vêåt chêët vaâo têm linh cuãa töåc ngûúâi naây.

Vuâng Chêu thöí Bùæc Böå
HHHÖÖÖÅÅÅIII CCCHHHUUUÂÂÂAAA HHHÛÛÛÚÚÚNNNGGG
Ngûúâi Viïåt Nam, mêëy ai laåi khöng biïët túái höåi chuâa Hûúng. Phan
Huy Chuá möåt hoåc giaã löîi laåc àêìu thïë kyã XIX tûâng àaánh giaá höåi chuâa
Hûúng laâ höåi vui bêåc nhêët úã coäi trúâi Nam.
Höåi chuâa diïîn ra trïn àõa baân xaä Hûúng Sún, trong àõa phêån
huyïån Myä Àûác, tónh Haâ Têy: Xaä göìm saáu thön (Tiïn Mai, Phuá Yïn,
Höåi Xaá, Àuåc Khï, Yïën Vô, Haå Àoaån). Àêìu thïë kyã XIX, caác thön naây
thuöåc töíng Phuâ Lûu thûúång, huyïån Hoaâi An, trêën Sún Nam
thûúång(1).
Hûúng Sún nay laâ xaä lúán nhêët cuãa huyïån Myä Àûác, dên söë chûâng
1,2 vaån ngûúâi, diïån tñch khoaãng 30km2, chiïìu daâi 6km, bïì röång 5km,
nùçm ven búâ söng Àaáy, coá daäy nuái àaá vöi Hûúng Tñch nhêëp nhö, nhûäng
doâng suöëi chaãy men chên nuái, nhûäng caánh àöìng maâu múä múã röång
tröng ra chêu thöí. Caãnh thiïn nhiïn êëy thêåt nhû ca dao àõa phûúng
miïu taã:
Möåt vuâng non nûúác bao la
Rùçng àêy laåc quöëc hay laâ Àaâo Nguyïn
Hûúng sún laâ chöën non tiïn
Böìng lai maâ thêëy úã miïìn nhên gian
Haâng nùm, khaách thêåp phûúng (trong àoá coá rêët nhiïìu àoaân khaách
quöëc tïë) trêíy höåi vïì quêìn thïí di tñch Hûúng Sún túái haâng chuåc vaån

ngûúâi (2). Nhûäng höm cao àiïím khaách vïì höåi túái vaån ngûúâi. Àiïìu àoá,
phaãn aánh sûác huát cuãa höåi chuâa àïën nhûúâng naâo.
Höåi traãi daâi trïn ba tuyïën:
+ Tuyïën Hûúng Tñch (tuyïën chñnh)
+ Tuyïën Tuyïët Sún
+ Tuyïën Long Vên
1. Höåi chuâa Hûúng, lïî höåi daâi nhêët nûúác
Ngaây xûa, caác cuå noái höåi chuâa tûå múã vaâ tûå àoáng. Thûúâng laâ sau tïët
Thûúång Nguyïn (rùçm thaáng giïng) khaách àaä àöng àuác vïì höåi àïën
khoaãng rùçm thaáng ba thò vaän khaách.
Ngaây nay, höåi chuâa múã súám hún, Ban töí chûác höåi lêëy ngaây möìng
saáu thaáng giïng àïí khai höåi. Ngaây naây vöën laâ ngaây lïî khai sún (lïî múã
cûãa rûâng) cuãa ngûúâi laâng Yïën Vô vaâ Phuá Yïn. Lïî múã cûãa rûâng cuãa
laâng Yïën Vô töí chûác úã àïìn Nguä Nhaåc, xûa, àïìn thúâ sún thêìn (öng Höí),
möåt tñn ngûúäng linh vêåt. Sau àoá coá sûå hoâa tröån vúái nhên thêìn àïí ra
àúâi võ thêìn tïn laâ Huâng Lang con öng Huâng An möåt võ tûúáng thúâi
Huâng Vûúng coá cöng deåp giùåc Ên trûâ baåo cho nûúác (3).
Coân laâng Phuá Yïn laâm lïî múã cûãa rûâng úã àïìn Haå cuäng thúâ sún
thêìn. Lïî khai sún vöën laâ nghi lïî nöng nghiïåp cuãa ngûúâi Viïåt cöí taå
thêìn nuái, taå chuáa sún lêm mong trong nùm laâm ùn gùåp nhiïìu may
mùæn, mûa gioá thuêån hoâa, con ngûúâi an khang traáng kiïån, khöng bõ
thuá dûä ùn thõt. Nay lïî naây coân soát laåi úã möåt söë vuâng ngûúâi Mûúâng. Àöëi
vúái cû dên úã àöìng bùçng, lïî khai sún khöng coân nûäa maâ coá lïî haå cêy
nïu (möìng baãy thaáng giïng) chêëm dûát möåt tuêìn vui tïët àïí bùæt tay vaâo
muâa laâm ùn múái.
Mêm lïî cuãa laâng Yïën Vô dêng sún thêìn phaãi coá möåt mùåt lúån caåo
saåch àïí söëng, coân laâng Phuá Yïn laâ con choá thui, chó nhûäng khi khöng
kiïëm àûúåc choá thò thay bùçng khuác cöí lúån, àêëy laâ nhûäng thûá sún thêìn

hay ùn. Sau nhûäng nghi thûác cuáng tïë, laâng Yïën Vô cûã möåt cuå öng (vúå
chöìng ùn úã thuêån hoâa, àaä tûâng sinh con àeã caái mau ùn choáng lúán)
bûúác vaâo rûâng cêìm dao chùåt àûát möåt caânh cêy, vaâi súåi dêy leo; laâng
Phuá Yïn cuäng cûã möåt cuå öng àeåp laäo, coá kinh nghiïåm laâm rûâng, duâng
dao chùåt àûát möåt caânh cêy rûâng. Sau lïî khai sún, dên chuáng hai thön
múái chñnh thûác ài rûâng.
Ngaây nay, nghi thûác múã cûãa rûâng haâm chûáa yá nghôa múái, àöìng
nghôa vúái múã cûãa chuâa. Do biïën àöång vïì àõa lyá nïn àïìn Trònh cuãa
chuâa Hûúng, xûa laâ úã àònh cuãa laâng Àuåc Khï, gêìn con söng Àaáy, nay
chuyïín vaâo àïìn Nguä Nhaåc cuãa thön Yïën Vô (núi diïîn ra lïî múã cûãa
rûâng) vaâ coá tïn goåi múái laâ àïìn Trònh.
Ngaây möìng saáu thaáng giïng laâ lïî khai höåi; khaách du lõch, caác tñn
àöì rêët àöng. Ngaây höåi coá lïî dêng hûúng tûúãng nhúá võ tûúáng cuãa vua
Huâng do nhaâ chûác traách àõa phûúng àaãm nhiïåm. Höm êëy, dên Yïën Vô
töí chûác muáa röìng úã sên àïìn Trònh, búi thuyïìn muáa röìng trïn doâng
suöëi Yïën.
Sau lïî múã cûãa chuâa du khaách trêíy höåi trïn ba tuyïën àoá àöng dêìn,
maâ cao àiïím nhêët laâ ngaây 18 thaáng hai êm lõch. Tûúng truyïìn laâ
ngaây khaánh àaãn Àûác Quan Thïë Êm, nghôa laâ ngaây sinh cuãa baâ Chuáa
Ba úã chuâa Hûúng.
Höåi cûá àöng vui têëp nêåp àïën thaáng ba. Khi caái nùæng àêìu heâ oi bûác
thò caái thuá leo nuái chùèng coân hêëp dêîn du khaách nûäa, höåi vaän dêìn. Cûá
theo tiïën trònh êëy thò höåi chuâa Hûúng diïîn ra suöët ba thaáng xuên, hïët
quñ àêìu cuãa voâng luên höìi Xuên - Haå - Thu - Àöng cuãa trúâi àêët. Noái
thïë, goåi laâ kheáp höåi chuâa, chûá lïî chuâa, du lõch thùæng caãnh Hûúng Sún
thò àêu àaä hïët. Möìng möåt, höm rùçm vaâ caác ngaây chuã nhêåt nhûäng
thaáng sau àoá, khaách vêîn thûúâng lui túái vúái àêët danh thùæng Hûúng
Sún.
2. Quêìn thïí Hûúng Sún, möåt àaåi kyâ quan cuãa àêët nûúác
Trûúác hïët phaãi ghi nhêån chuâa Hûúng laâ möåt danh thùæng nöíi tiïëng.
Taåo hoáa kheáo baây àùåt úã vuâng naây nhûäng daäy nuái àaá göì ghïì bïn caånh

Le hoi truyen thong viet nam(tap 1)

Le hoi truyen thong viet nam(tap 1)

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (14)

Viewers also liked

Viewers also liked (14)

Similar to Le hoi truyen thong viet nam(tap 1)

Similar to Le hoi truyen thong viet nam(tap 1) (20)

Le hoi truyen thong viet nam(tap 1)