Sức khỏe môi trường

Bé y tÕ
søc kháe m«i tr−êng
S¸ch dïng ®µo t¹o cö nh©n y tÕ c«ng céng
M· sè §14 Z03
Nhµ xuÊt b¶n Y häc
Hµ Néi - 2006

Chñ biªn:
PGS. TS. NguyÔn V¨n M¹n
Th− ký biªn so¹n:
CN. TrÇn ThÞ TuyÕt H¹nh
CN. NguyÔn H÷u Th¾ng
ThS. Vò ThÞ Thu Nga
ThS. NguyÔn Ngäc BÝch
Nh÷ng ng−êi biªn so¹n:
PGS. TS. Bïi Thanh T©m
PGS. TS. §Æng §øc Phó
GS.TS. Tr−¬ng ViÖt Dòng
TS. NguyÔn Huy Nga
PGS. TS. Lª §×nh Minh
PGS. TS. L−u §øc H¶i
ThS. Lª ThÞ Thanh H−¬ng
ThS. NguyÔn Trinh H−¬ng
Tham gia tæ chøc b¶n th¶o:
ThS. PhÝ NguyÖt Thanh vµ nhãm th− ký
© B¶n quyÒn thuéc Bé Y tÕ (Vô khoa häc vµ §µo t¹o)
2

Lêi nãi ®Çu
Thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 43/2000/N§-CP ngµy30/8/2000 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh
chi tiÕt vµ h−íng dÉn triÓn khai LuËt Gi¸o dôc, Bé Gi¸o dôc & §µo t¹o vµ Bé Y tÕ ®·
phª duyÖt, ban hµnh ch−¬ng tr×nh khung cho ®µo t¹o cö nh©n y tÕ c«ng céng. Bé Y tÕ
tæ chøc biªn so¹n bé tµi liÖu d¹y - häc çc m«n häc c¬ së vµ chuyªn m«n theo ch−¬ng
tr×nh míi nh»m tõng b−íc x©y dùng bé s¸ch chuÈn trong c«ng t¸c ®µo t¹o cö nh©n y tÕ
c«ng céng. Søc kháe m«i tr−êng lµ tµi liÖu ®· ®−îc biªn so¹n theo ch−¬ng tr×nh gi¸o
dôc cña Tr−êng §¹i häc Y tÕ c«ng céng trªn c¬ së ch−¬ng tr×nh khung ®· ®−îc phª
duyÖt. N¨m 2005, cuèn s¸ch nµy ®−îc Héi ®ång chuyªn m«n thÈm ®Þnh s¸ch gi¸o
khoa vµ tµi liÖu d¹y - häc cña Bé Y tÕ thÈm ®Þnh. Bé Y tÕ thèng nhÊt sö dông lµm tµi
liÖu d¹y - häc chÝnh thøc cña ngµnh trong giai ®o¹n hiÖn nay. Trong thêi gian tõ 3 ®Õn
5 nam s¸ch cÇn ®−îc chØnh lý, bæ sung vµ cËp nhËt.
Néi dung s¸ch Søc kháe m«i tr−êng ®· b¸m s¸t ®−îc çc yªu cÇu vÒ kiÕn thøc c¬
b¶n, chÝnh x¸c khoa häc, cËp nhËt vµ thùc tiÔn cña ViÖt Nam nh»m cung cÊp cho sinh
viªn nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ søc kháe m«i tr−êng, nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch vÒ søc
kháe m«i tr−êng hiÖn nay ë ViÖt Nam vµ çc yÕu tè nguy c¬ cho søc kháe m«i tr−êng.
S¸ch dïng ®Ó ®µo t¹o cö nh©n y tÕ c«ng céng, ®ång thêi còng lµ tµi liÖu tham kh¶o tèt
cho sinh viªn çc chuyªn ngµnh kh¸c vµ çc çn bé y tÕ quan t©m ®Õn lÜnh vùc søc
kháe m«i tr−êng.
Vô Khoa häc vµ §µo t¹o, Bé Y tÕ xin ch©n thµnh c¶m ¬n çc gi¶ng viªn Tr−êng
§¹i häc Y tÕ c«ng céng tÝch cùc tham gia biªn so¹n cuèn s¸ch nµy. §©y lµ lÜnh vùc
khoa häc míi ph¸t triÓn nªn çc néi dung biªn so¹n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt
vµ cÇn ®−îc bæ sung cËp nhËt. Vô Khoa häc vµ §µo t¹o mong nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn
®ãng gãp cña ®éc gi¶ vµ ®ång nghiÖp ®Ó cuèn s¸ch ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n.
Vô Khoa häc vµ §µo t¹o
Bé Y tÕ
3

Môc lôc
PHÇN 1. Dµnh cho cö nh©n y tÕ c«ng céng n¨m thø 2
Bµi 1. NhËp m«n Søc khoÎ m«i tr−êng 9
PGS. TS. §Æng §øc Phó - ThS. Lª ThÞ Thanh H−¬ng
Bµi 2. Qu¶n lý nguy c¬ tõ m«i tr−êng 26
GS. TS. Tr−¬ng ViÖt Dòng
Bµi 3. C¬ së sinh th¸i häc cña søc khoÎ vµ bÖnh tËt 58
PGS. TS. NguyÔn V¨n M¹n – ThS. Lª ThÞ Thanh H−¬ng
Bµi 4. ¤ nhiÔm kh«ng khÝ 86
ThS. NguyÔn Trinh H−¬ng - ThS. Lª ThÞ Thanh H−¬ng
Bµi 5. Qu¶n lý chÊt th¶i r¾n vµ chÊt th¶i y tÕ 110
TS. NguyÔn Huy Nga - ThS. Lª ThÞ Thanh H−¬ng
Bµi 6. N−íc vµ vÖ sinh n−íc 141
PGS. TS. Lª §×nh Minh
PHÇN 2. Dµnh cho cö nh©n y tÕ c«ng céng n¨m thø 3
Bµi 7. An toµn m«i tr−êng 169
PGS. TS. Bïi Thanh T©m
Bµi 8. KiÓm so¸t vÐc-t¬ truyÒn bÖnh 183
Bµi 9. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng 201
PGS. TS. L−u §øc H¶i
Bµi 10. Qu¶n lý søc khoÎ m«i tr−êng 222
GS. TS. Tr−¬ng ViÖt Dòng
5

PhÇn 1
Dµnh cho cö nh©n y tÕ c«ng céng
n¨m thø 2
7

BµI 1
NHËP M¤N SøC KHOÎ M¤I TR¦êNG
MôC TI£U
1. Tr×nh bµy ®−îc çc thµnh phÇn chÝnh cña m«i tr−êng.
2. Nªu ®−îc çc khÝa c¹nh lÞch sö cña søc khoÎ m«i tr−êng.
3. Tr×nh bµy ®−îc mèi quan hÖ gi÷a søc khoÎ vµ m«i tr−êng, çc chÝnh s¸ch vÒ søc
khoÎ m«i tr−êng vµ qu¶n lý m«i tr−êng.
4. Gi¶i thÝch ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò søc khoÎ m«i tr−êng mang tÝnh cÊp b¸ch ë ®Þa
ph−¬ng vµ trªn thÕ giíi.
Søc khoÎ m«i tr−êng lµ nÒn t¶ng cña y tÕ c«ng céng, cung cÊp rÊt nhiÒu lý luËn
c¬ b¶n nÒn t¶ng cho mét x· héi hiÖn ®¹i. Qu¸ tr×nh c¶i thiÖn t×nh tr¹ng vÖ sinh, chÊt
l−îng n−íc uèng, vÖ sinh vµ an toµn thùc phÈm, kiÓm so¸t bÖnh tËt vµ c¶i thiÖn ®iÒu
kiÖn nhµ ë lµ nhiÖm vô trung t©m cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn viÖc n©ng cao chÊt l−îng
cuéc sèng vµ tiÕp tôc nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u cña c¶ thÕ kû qua. Tuy nhiªn, hiÖn
nay cuéc sèng cña ng−êi d©n trong thêi kú ®æi míi cã nhiÒu thay ®æi: viÖc ®« thÞ ho¸,
t¨ng d©n sè, thay ®æi lèi sèng, n¹n ph¸ rõng, t¨ng sö dông ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt
trong n«ng nghiÖp, dïng çc hormon t¨ng tr−ëng trong ch¨n nu«i, sù ph¸t triÓn c«ng
nghiÖp vµ kh«ng kiÓm so¸t ®−îc nh÷ng chÊt th¶i c«ng nghiÖp,.... lµm cho m«i tr−êng
®ang bÞ suy tho¸i. Trong nh÷ng n¨m qua, th¶m häa thiªn nhiªn ®· g©y nªn nhiÒu thiÖt
h¹i lín nh− lò quÐt ë Lai Ch©u, S¬n La; óng lôt ë §ång b»ng S«ng Cöu Long; h¹n h¸n
ë nhiÒu n¬i nh− T©y Nguyªn. HiÖn nay, nh÷ng tr−êng hîp bÞ nhiÔm ®éc ho¸ chÊt, ngé
®éc çc ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt vµ ngé ®éc thùc phÈm vÉn x¶y ra th−êng xuyªn. Cã
nhiÒu chØ thÞ vµ nghÞ quyÕt bµn vÒ ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng, nghÜa lµ b¶o
®¶m cho m«i tr−êng vµ m«i sinh trong s¹ch, gi¶m thiÓu « nhiÔm, nh»m n©ng cao søc
khoÎ con ng−êi nh− LuËt b¶o vÖ m«i tr−êng ViÖt Nam ®· nªu. Bªn c¹nh ®ã cßn ph¶i
kÓ ®Õn m«i tr−êng x· héi, m«i tr−êng lµm viÖc còng cã nhiÒu ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ
con ng−êi. Do vËy, viÖc nghiªn cøu, xö lý, phßng chèng « nhiÔm m«i tr−êng vµ c¶i
thiÖn m«i tr−êng x· héi lµ mét viÖc hÕt søc cÇn thiÕt. Muèn lµm ®−îc ®iÒu ®ã mäi
ng−êi, mäi tæ chøc trong x· héi mµ tr−íc hÕt lµ häc sinh, sinh viªn - nh÷ng ng−êi lµm
chñ t−¬ng lai ®Êt n−íc ph¶i cïng nhau tham gia gi¶i quyÕt th× míi ®¹t ®−îc kÕt qu¶.
§ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr−êng ¶nh h−ëng ®Õn ®êi sèng x· héi, ®Õn kinh tÕ ®Êt n−íc.
Cßn m«i tr−êng ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ con ng−êi cô thÓ nh− thÕ nµo? ThÕ nµo gäi lµ
søc khoÎ m«i tr−êng? Chóng t«i sÏ tr×nh bµy nh÷ng kh¸i niÖm nµy ë phÇn sau.
9

1. ÇC THµNH PHÇN C¥ B¶N CñA M¤I TR¦êNG
1.1. M«i tr−êng lµ g×?
Theo LuËt b¶o vÖ m«i tr−êng ViÖt Nam (1993): m«i tr−êng bao gåm çc yÕu tè
tù nhiªn vµ yÕu tè vËt chÊt nh©n t¹o quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, bao quanh con
ng−êi, cã ¶nh h−ëng tíi ®êi sèng, s¶n xuÊt, sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña con ng−êi vµ
thiªn nhiªn.
1.2. Çc thµnh phÇn cña m«i tr−êng
Çc yÕu tè kÓ trªn cßn gäi lµ çc thµnh phÇn cña m«i tr−êng bao gåm: kh«ng
khÝ, ®Êt, n−íc, khÝ hËu, ©m thanh, ¸nh s¸ng, søc nãng, bøc x¹, ®éng thùc vËt thuéc çc
hÖ sinh th¸i, khu d©n c−, khu s¶n xuÊt, c¶nh quan thiªn nhiªn, danh lam th¾ng c¶nh, di
tÝch lÞch sö, khu vui ch¬i gi¶i trÝ, v.v.... Tãm l¹i, çc thµnh phÇn cña m«i tr−êng bao
gåm m«i tr−êng vËt lý, m«i tr−êng sinh häc vµ m«i tr−êng x· héi.
1.2.1. M«i tr−êng vËt lý
M«i tr−êng vËt lý bao gåm çc yÕu tè vËt lý nh−: khÝ hËu, tiÕng ån, ¸nh s¸ng,
bøc x¹, g¸nh nÆng lao ®éng. Bªn c¹nh çc yÕu tè vËt lý cßn cã nh÷ng yÕu tè ho¸ häc
nh− bôi, ho¸ chÊt, thuèc men, chÊt kÝch thÝch da, thùc phÈm, v.v...
1.2.2. M«i tr−êng sinh häc
M«i tr−êng sinh häc bao gåm: ®éng vËt, thùc vËt, ký sinh trïng, vi khuÈn, virus,
çc yÕu tè di truyÒn, v.v...
1.2.3 M«i tr−êng x· héi
M«i tr−êng x· héi bao gåm: stress, mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi víi con ng−êi,
m«i tr−êng lµm viÖc, tr¶ l−¬ng, lµm ca, v.v....
2. ÇC KHÝA C¹NH LÞCH Sö CñA SøC KHOÎ M¤I TR¦êNG
2.1. Kh¸i niÖm vÒ søc khoÎ m«i tr−êng
Søc khoÎ m«i tr−êng lµ g×? Theo quan ®iÓm cña nhiÒu ng−êi søc khoÎ m«i
tr−êng chÝnh lµ søc khoÎ cña m«i tr−êng. §©y lµ çc ý niÖm vÒ ®êi sèng hoang d·, vÒ
rõng, s«ng, biÓn, v.v.... vµ theo hä th× søc khoÎ m«i tr−êng ®ång nghÜa víi viÖc b¶o vÖ
m«i tr−êng. Nh÷ng ng−êi kh¸c th× cho r»ng søc khoÎ m«i tr−êng lµ çc vÊn ®Ò vÒ søc
khoÎ cña con ng−êi cã liªn quan ®Õn ®iÒu kiÖn sèng, sù nghÌo nµn, l¹c hËu, kh«ng ®ñ
n−íc s¹ch, lò lôt, sù ph¸ ho¹i cña c«n trïng vµ sóc vËt cã h¹i - tÊt c¶ çc th¸ch thøc ®ã
chóng ta ®· tr¶i qua, ®· chèng tr¶ trong suèt qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña con
ng−êi vµ cuéc sèng (nhÊt lµ nh÷ng n¨m gÇn ®©y) vµ chóng ta ®· chiÕn th¾ng.
10

C¶ hai quan ®iÓm nµy ®Òu ch−a ®óng, ch−a chÝnh x¸c, søc khoÎ m«i tr−êng
kh«ng ®ång nghÜa víi søc khoÎ cña m«i tr−êng vµ b¶o vÖ m«i tr−êng vµ còng kh«ng
bã hÑp trong viÖc kiÓm so¸t çc lo¹i dÞch bÖnh cña thÕ kû qua. Cho ®Õn hiÖn nay nhiÒu
t¸c gi¶ ®−a ra kh¸i niÖm vÒ søc khoÎ m«i tr−êng nh− sau:“Søc khoÎ m«i tr−êng lµ t¹o
ra vµ duy tr× mét m«i tr−êng trong lµnh, bÒn v÷ng ®Ó n©ng cao søc khoÎ céng ®ång.
2.2. LÞch sö ph¸t triÓn cña thùc hµnh søc khoÎ m«i tr−êng
Mçi sinh vËt trªn tr¸i ®Êt ®Òu cã m«i tr−êng sèng cña riªng m×nh, nÕu tho¸t ra
khái m«i tr−êng tù nhiªn ®ã hoÆc sù biÕn ®æi qu¸ møc cho phÐp cña m«i tr−êng mµ
chóng ®ang sèng th× chóng sÏ bÞ chÕt vµ bÞ huû diÖt. Do ®ã, ®¶m b¶o sù æn ®Þnh m«i
tr−êng sèng lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó duy tr× sù sèng cña mäi loµi sinh vËt trªn tr¸i ®Êt.
Nh÷ng vÝ dô rÊt gi¶n ®¬n mµ mäi ng−êi ®Òu biÕt lµ ngé ®éc oxyd carbon (CO) ë
nh÷ng ng−êi ®i kiÓm tra çc lß g¹ch thñ c«ng ®èt b»ng than hoÆc ç chÕt do n−íc bÞ «
nhiÔm ho¸ chÊt cña nhµ m¸y ph©n l©n V¨n §iÓn, v.v... §iÒu ®ã cã nghÜa lµ m«i
tr−êng, con ng−êi vµ søc khoÎ con ng−êi cã mèi liªn quan mËt thiÕt víi nhau vµ cã thÓ
çi nä lµ nh©n qu¶ cña çi kia. Kh«ng ph¶i ®Õn b©y giê con ng−êi míi biÕt tíi mèi
quan hÖ nµy, mµ tõ hµng ngµn n¨m tr−íc ng−êi Trung Quèc, Ên §é, Ba T−, Ai CËp cæ
®¹i ®· biÕt ¸p dông çc biÖn ph¸p thanh khiÕt m«i tr−êng ®Ó ng¨n ngõa vµ phßng
chèng dÞch cho céng ®ång vµ qu©n ®éi. Çc t− liÖu lÞch sö cho thÊy tõ nh÷ng n¨m
tr−íc c«ng nguyªn, ë thµnh Aten (Hy L¹p) con ng−êi ®· x©y dùng hÖ thèng cèng
ngÇm ®Ó th¶i n−íc bÈn, ®· biÕt dïng çc chÊt th¬m, diªm sinh ®Ó tÈy uÕ kh«ng khÝ
trong vµ ngoµi nhµ ®Ó phßng çc bÖnh truyÒn nhiÔm.
Ng−êi La M· cßn tiÕn bé h¬n: khi x©y dùng thµnh La M·, ng−êi ta ®· x©y dùng
mét hÖ thèng cèng ngÇm dÉn tíi mäi ®iÓm trong thµnh phè ®Ó thu gom n−íc th¶i,
n−íc m−a dÉn ra s«ng Tibre, ®ång thêi x©y dùng mét hÖ thèng cung cÊp n−íc s¹ch
cho d©n chóng trong thµnh phè. Vµo thêi kú nµy, ®é cao cña nhµ ë, bÒ réng çc ®−êng
®i l¹i trong thµnh ®Òu ®−îc quy ®Þnh vµ tiªu chuÈn ho¸, nh÷ng ng−êi ®em b¸n lo¹i
thùc phÈm gi¶ m¹o, thøc ¨n «i thiu ®Òu ph¶i chÞu téi.
Theo thêi gian, cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi, d©n sè, « nhiÔm m«i tr−êng vµ
phßng chèng « nhiÔm m«i tr−êng cµng ®−îc t¨ng c−êng vµ ph¸t triÓn. Nh− chóng ta
®· biÕt, çc nh©n tè sinh häc, çc ho¸ chÊt tån t¹i mét çch tù nhiªn vµ çc nguy c¬
vËt lý ®· tån t¹i trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö loµi ng−êi. §ång thêi çc
chÊt « nhiÔm m«i tr−êng do ho¹t ®éng cña con ng−êi sinh ra còng cã qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn tõ tõ vµ l©u dµi.
Cuéc khñng ho¶ng m«i tr−êng lÇn thø nhÊt xuÊt hiÖn ë Ch©u ¢u lÇn ®Çu tiªn vµo
thÕ kû 19, nguyªn nh©n lµ do thùc phÈm kÐm chÊt l−îng, n−íc bÞ « nhiÔm ¶nh h−ëng
®Õn søc khoÎ céng ®ång. Cuéc çch m¹ng c«ng nghiÖp ë Anh ®· lµm cho n−íc Anh
trë thµnh xø së s−¬ng mï do « nhiÔm kh«ng khÝ, thêi gian nµy vÊn ®Ò « nhiÔm c«ng
nghiÖp lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc nghiªm träng nh−ng bÞ chÝnh phñ lê ®i v× cßn nhiÒu vÊn
®Ò x· héi kh¸c quan träng h¬n, mÆc dï n¨m 1848 Quèc héi Anh ®· th«ng qua LuËt Y
tÕ c«ng céng ®Çu tiªn trªn thÕ giíi. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, « nhiÔm
kÐo dµi cho ®Õn gi÷a thÕ kû 20 vµ hµng lo¹t nh÷ng « nhiÔm míi song song víi «
11

nhiÔm c«ng nghiÖp lµ « nhiÔm ho¸ häc, ho¸ chÊt tæng hîp, nhÊt lµ tr−íc vµ sau chiÕn
tranh thÕ giíi lÇn thø 2. Nh÷ng tiÕn bé cña kü thuËt, lÜnh vùc ho¸ häc, ®Æc biÖt lµ
ngµnh c«ng nghiÖp ho¸ chÊt ®· t¹o ra çc ho¸ chÊt tæng hîp nh− cao su tæng hîp,
nhùa, çc dung m«i, thuèc trõ s©u v.v... ®· t¹o ra rÊt nhiÒu chÊt khã ph©n huû vµ tån
d− l©u dµi trong m«i tr−êng nh− DDT, 666, dioxin v.v... g©y ra « nhiÔm m«i tr−êng
nÆng nÒ, dÉn tíi sù ph¶n ®èi kÞch liÖt cña céng ®ång nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi trong
suèt thêi kú nh÷ng n¨m 60 vµ 70 cña thÕ kû 20 (xem hép 1.1).
Hép 1.1. Çc vÝ dô vÒ nh÷ng sù kiÖn søc kháe m«i tr−êng quan träng
1798 - Thomas Malthus x©y dùng lý thuyÕt vÒ ph©n bè tµi nguyªn vµ d©n sè
1848 - Quèc héi Anh th«ng qua LuËt Y tÕ c«ng céng
1895 - Svante Arrhenius m« t¶ hiÖn t−îng hiÖu øng nhµ kÝnh
1899 - HiÖp ®Þnh Quèc tÕ ®Çu tiªn vÒ cÊm vò khÝ ho¸ häc
1956 - Anh th«ng qua LuËt Kh«ng khÝ s¹ch
1962 - ViÖc xuÊt b¶n cuèn s¸ch Mïa xu©n lÆng lÏ (silent spring) cña Rachel Carson ®· thu
hót ®−îc sù chó ý tíi vÊn ®Ò thuèc trõ s©u vµ m«i tr−êng
1969 - HiÖp ®Þnh quèc tÕ ®Çu tiªn vÒ hîp t¸c trong tr−êng hîp « nhiÔm biÓn (vïng biÓn phÝa
B¾c)
1972 - Héi nghÞ cña Liªn hiÖp quèc vÒ M«i tr−êng vµ Con ng−êi, Stockholm; DDT ®· bÞ cÊm
sö dông ë Mü
1982 - Héi nghÞ ®a ph−¬ng vÒ sù acid ho¸ m«i tr−êng ®· khëi ®Çu qu¸ tr×nh dÉn tíi chÝnh
thøc thõa nhËn vÊn ®Ò « nhiÔm xuyªn biªn giíi vµ nhu cÇu vÒ sù kiÓm so¸t quèc tÕ
1986 - Héi nghÞ quèc tÕ ®Çu tiªn vÒ n©ng cao søc khoÎ (health promotion) th«ng qua HiÕn
ch−¬ng Ottawa, trong ®ã ®Þnh nghÜa n©ng cao søc khoÎ lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho con
ng−êi kiÓm so¸t nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh tíi søc khoÎ cña hä.
1987 - B¸o ço cña Uû ban Brundtland "T−¬ng lai chung cña chóng ta" (Our Common
Future) ®· kªu gäi h−íng tíi "ph¸t triÓn bÒn v÷ng"; NghÞ ®Þnh th− Montreal vÒ h¹n
chÕ ph¸t th¶i clorofluorocarbon (CFC) vµo kh«ng khÝ ®Ó gi¶m tèc ®é suy gi¶m tÇng
ozon ë tÇng b×nh l−u
1992 - Héi nghÞ th−îng ®Ønh tr¸i ®Êt (Héi nghÞ cña Liªn hiÖp quèc vÒ M«i tr−êng vµ ph¸t
triÓn), Rio de Janeiro
1994 - Héi nghÞ quèc tÕ vÒ D©n sè vµ Ph¸t triÓn, Cairo
1995 - Héi nghÞ Th−îng ®Ønh cña Liªn hiÖp quèc vÒ Ph¸t triÓn x· héi, Copenhagen
1996 - Héi nghÞ cña Liªn hiÖp quèc vÒ vÊn ®Ò ®Þnh c− (HABITAT II), Istanbul
1997 - HiÖp ®Þnh khung cña Liªn hiÖp quèc vÒ thay ®æi khÝ hËu, Kyoto
Nguån: Yassi vµ céng sù, 2001
Lµn sãng lÇn thø hai vÒ çc vÊn ®Ò m«i tr−êng x¶y ra vµo nh÷ng n¨m gi÷a cña
thÕ kû 20 víi hai phong trµo lín lµ m«i tr−êng vµ sinh th¸i. Phong trµo m«i tr−êng lµ
viÖc b¶o tån tµi nguyªn thiªn nhiªn, nhÊt lµ nh÷ng tµi nguyªn kh«ng t¸i t¹o. KÕt qu¶ lµ
12

®éng vËt trªn ®Êt liÒn ë nhiÒu vïng thiªn nhiªn hoang d·, çc vïng ®Êt, biÓn quý hiÕm
kh¸c, c¶nh quan thiªn nhiªn ®−îc b¶o tån vµ t«n t¹o. VÒ phong trµo sinh th¸i tËp trung
vµo çc chÊt cã thÓ g©y ®éc cho con ng−êi hoÆc cã kh¶ n¨ng g©y huû ho¹i m«i tr−êng.
KÕt qu¶ cña nh÷ng phong trµo nµy cïng víi Héi nghÞ cña Liªn hîp quèc vÒ m«i
tr−êng vµ con ng−êi ®· ®−îc tæ chøc vµo n¨m 1972 ®· thuyÕt phôc ®−îc nhiÒu chÝnh
phñ çc n−íc th«ng qua luËt lÖ nh»m h¹n chÕ « nhiÔm c«ng nghiÖp vµ ph¸t th¶i r¸c,
phßng chèng « nhiÔm ho¸ häc, ®¶m b¶o chÊt l−îng vµ vÖ sinh an toµn thùc phÈm,
thuèc, v.v...
Lµn sãng lÇn thø ba vÒ çc vÊn ®Ò søc khoÎ m«i tr−êng lµ tõ nh÷ng n¨m 80, 90
®Õn nay, ngoµi nh÷ng vÊn ®Ò « nhiÔm c«ng nghiÖp, ho¸ chÊt cßn cã çc vÊn ®Ò vÒ
dioxyd carbon, clorofluorocarbon g©y thñng tÇng ozon, vÊn ®Ò c©n b»ng m«i tr−êng,
ph¸t triÓn bÒn v÷ng, m«i tr−êng toµn cÇu thay ®æi, khÝ hËu toµn cÇu nãng lªn, v.v... sÏ
cßn ph¶i gi¶i quyÕt trong nhiÒu thËp kû tíi.
3. NéI DUNG M¤N SøC KHOÎ M¤I TR¦êNG
TÊt c¶ çc khÝa c¹nh cña søc khoÎ m«i tr−êng lµ x¸c ®Þnh, gi¸m s¸t, kiÓm so¸t
çc yÕu tè vËt lý, ho¸ häc, sinh häc vµ x· héi cã ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ con ng−êi.
Thùc hµnh søc khoÎ m«i tr−êng bao gåm: ®¸nh gi¸, kiÓm so¸t vµ phßng ngõa
çc yÕu tè trong m«i tr−êng ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn søc khoÎ con ng−êi, ®ång thêi
ph¸t huy çc yÕu tè m«i tr−êng cã lîi cho søc khoÎ. ViÖc nµy bao gåm tÊt c¶ çc biÖn
ph¸p cÇn thiÕt ®Ó ®èi mÆt víi çc vÊn ®Ò: nh− suy tho¸i m«i tr−êng, thay ®æi khÝ hËu,
çc nguy c¬ m«i tr−êng (nh−: « nhiÔm ®Êt, n−íc, kh«ng khÝ, « nhiÔm thùc phÈm), tiÕp
xóc víi ho¸ chÊt vµ vÊn ®Ò r¸c th¶i hiÖn nay. Thùc hµnh søc khoÎ m«i tr−êng cßn t¹o
®iÒu kiÖn, c¬ héi ®Ó n©ng cao søc khoÎ b»ng çch lËp kÕ ho¹ch n©ng cao søc khoÎ vµ
tiÕn tíi x©y dùng mét m«i tr−êng cã lîi cho søc khoÎ. Çc ho¹t ®éng søc khoÎ m«i
tr−êng ®−îc thùc hiÖn ë tÊt c¶ çc cÊp, bao gåm:
− X©y dùng, ph¸t triÓn çc chiÕn l−îc vµ tiªu chuÈn, gåm:
+ An toµn d©n sè.
+ T− vÊn céng ®ång, b¶o vÖ søc khoÎ trong çc tr−êng hîp khÈn cÊp.
+ Theo dâi, quan tr¾c vµ x©y dùng çc tiªu chuÈn nh− tiªu chuÈn vÒ nhµ ë v.v...
+ N©ng cao ph¸t triÓn søc khoÎ.
− Ph¸t triÓn vµ ®−a ra çc khuyÕn ço vÒ søc khoÎ m«i tr−êng:
+ Cung cÊp th«ng tin cho céng ®ång vÒ søc khoÎ m«i tr−êng.
+ Nghiªn cøu søc khoÎ m«i tr−êng.
+ Gi¸o dôc søc khoÎ m«i tr−êng.
− CÇn ph¶i cã kÕ ho¹ch x©y dùng luËt søc khoÎ m«i tr−êng.
13

− Qu¶n lý m«i tr−êng vËt lý:
+ An toµn n−íc, nhÊt lµ an toµn n−íc ë khu gi¶i trÝ.
+ An toµn thùc phÈm.
+ Qu¶n lý chÊt th¶i r¾n.
+ An toµn vµ søc khoÎ nghÒ nghiÖp.
+ Phßng chèng chÊn th−¬ng.
+ KiÓm so¸t tiÕng ån.
+ Søc khoÎ vµ chÊt phãng x¹.
− Qu¶n lý nguy c¬ sinh häc:
+ KiÓm so¸t c«n trïng vµ çc ®éng vËt cã h¹i.
+ Qu¶n lý bÖnh truyÒn nhiÔm qua vËt chñ trung gian truyÒn bÖnh.
+ KiÓm so¸t vi sinh vËt.
− Qu¶n lý nguy c¬ ho¸ häc:
+ X©y dùng çc tiªu chuÈn an toµn ho¸ häc cho kh«ng khÝ, ®Êt, n−íc sinh
ho¹t, n−íc th¶i vµ thùc phÈm.
+ Sö dông thuèc b¶o vÖ thùc vËt an toµn.
+ §¸nh gi¸ vµ qu¶n lý çc nguy c¬ søc khoÎ ë çc vïng bÞ « nhiÔm vÝ dô
nh− dioxin, v.v...
+ KiÓm so¸t thuèc, chÊt ®éc, çc s¶n phÈm y d−îc kh¸c.
+ ChÊt ®éc häc.
+ KiÓm so¸t thuèc l¸.
Bªn c¹nh ®ã cßn nhiÒu çc yÕu tè kh¸c cÇn ph¶i kiÓm so¸t nh−: cung cÊp ®ñ
thøc ¨n dinh d−ìng, cung cÊp n−íc s¹ch, ®iÒu kiÖn vÖ sinh vµ xö lý r¸c th¶i nhÊt lµ ë
n«ng th«n hiÖn nay, cung cÊp nhµ ë vµ b¶o ®¶m mËt ®é d©n sè v.v...
Ngoµi ra, cßn mét sè çc yÕu tè kh¸c nhÊt lµ kh¶ n¨ng tiÒm tµng cña çc nguy
c¬ m«i tr−êng vµ suy tho¸i m«i tr−êng t¸c ®éng lªn søc khoÎ do çc ®Æc ®iÓm sau:
− Th−êng x¶y ra sau mét thêi gian dµi tiÕp xóc.
− Çc bÖnh liªn quan ®Õn m«i tr−êng th−êng do hoÆc liªn quan ®Õn nhiÒu nguyªn
nh©n kh¸c nhau, vÝ dô nh− viªm phÕ qu¶n m¹n tÝnh cã thÓ lµ do m«i tr−êng bÞ «
nhiÔm, do vi khuÈn, thÓ lùc v.v.
Thùc hµnh søc khoÎ m«i tr−êng sö dông kiÕn thøc vµ kü n¨ng cña nhiÒu lÜnh vùc
kh¸c nhau ®Ó tËp trung gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò søc khoÎ tiÒm tµng.
14

“Loµi ng−êi lµ trung t©m cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Hä cã quyÒn sèng mét cuéc
sèng khoÎ m¹nh vµ hoµ hîp víi tù nhiªn”.
(Tuyªn bè Rio de Janero vÒ M«i tr−êng vµ Ph¸t triÓn)
4. QUAN HÖ GI÷A SøC KHOÎ Vµ M¤I TR¦êNG
Khi con ng−êi ®Çu tiªn xuÊt hiÖn trªn tr¸i ®Êt, tuæi thä trung b×nh cña hä chØ
kho¶ng tõ 30 ®Õn 40 tuæi. Do sèng trong m«i tr−êng kh¾c nghiÖt, tuæi thä cña hä thÊp
h¬n nhiÒu so víi tuæi thä cña con ng−êi trong x· héi hiÖn nay. Tuy vËy, 30 - 40 n¨m
còng ®ñ ®Ó cho hä cã thÓ sinh con ®Î çi, tù thiÕt lËp cho m×nh cuéc sèng víi t− çch
lµ mét loµi cã kh¶ n¨ng cao nhÊt trong viÖc lµm thay ®æi m«i tr−êng theo h−íng tèt
lªn hay xÊu ®i.
§Ó cã thÓ sèng sãt, nh÷ng ng−êi tiÒn sö ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng vÊn ®Ò sau ®©y:
Lu«n ph¶i t×m kiÕm nguån thøc ¨n vµ n−íc uèng trong khi tr¸nh ¨n ph¶i nh÷ng
thùc vËt cã chøa chÊt ®éc tù nhiªn (vÝ dô nÊm ®éc) hoÆc çc lo¹i thÞt ®· bÞ «i thiu,
nhiÔm ®éc.
BÖnh nhiÔm trïng vµ çc ký sinh trïng ®−îc truyÒn tõ ng−êi nµy sang ng−êi
kh¸c hoÆc tõ ®éng vËt sang con ng−êi th«ng qua thùc phÈm, n−íc uèng hoÆc çc c«n
trïng truyÒn bÖnh.
ChÊn th−¬ng do ng·, ho¶ ho¹n hoÆc ®éng vËt tÊn c«ng.
NhiÖt ®é qu¸ nãng hoÆc qu¸ l¹nh, m−a, tuyÕt, th¶m ho¹ thiªn nhiªn (nh− b·o lôt,
h¹n h¸n, ch¸y rõng v.v.) vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt kh¸c.
Nh÷ng mèi nguy hiÓm ®èi víi søc khoÎ con ng−êi lu«n lu«n x¶y ra trong m«i
tr−êng tù nhiªn. Trong mét sè x· héi, nh÷ng mèi nguy hiÓm truyÒn thèng trªn ®©y vÉn
lµ nh÷ng vÊn ®Ò søc khoÎ m«i tr−êng ®−îc quan t©m nhiÒu. Tuy nhiªn, khi con ng−êi
®· kiÓm so¸t ®−îc nh÷ng mèi nguy hiÓm nµy ë mét sè vïng, th× nh÷ng mèi nguy hiÓm
hiÖn ®¹i do sù ph¸t triÓn kü thuËt, c«ng nghiÖp t¹o ra còng ®· trë thµnh nh÷ng mèi ®e
däa ®Çu tiªn ®èi víi søc khoÎ vµ sù sèng cña con ng−êi. Mét sè vÝ dô vÒ çc mèi nguy
hiÓm m«i tr−êng hiÖn ®¹i lµ:
M«i tr−êng ®Êt, n−íc ë n«ng th«n bÞ « nhiÔm nghiªm träng do sö dông hãa chÊt
b¶o vÖ thùc vËt kh«ng ®óng chñng lo¹i, liÒu l−îng vµ kh«ng ®óng çch.
Çc sù cè rß rØ çc lß ph¶n øng h¹t nh©n/nhµ m¸y ®iÖn nguyªn tö, v.v...
Sù thay ®æi khÝ hËu toµn cÇu, hiÖu øng nhµ kÝnh, v.v...
Trong mét vµi thËp kû võa qua, tuæi thä cña con ng−êi ®· t¨ng lªn ®¸ng kÓ ë hÇu
hÕt çc quèc gia. Çc nhµ ®iÒu tra cho r»ng cã 3 lý do c¬ b¶n dÉn tíi viÖc t¨ng tuæi thä
cña con ng−êi:
+ Nh÷ng tiÕn bé trong m«i tr−êng sèng cña con ng−êi.
+ Nh÷ng c¶i thiÖn vÒ vÊn ®Ò dinh d−ìng.
+ Nh÷ng tiÕn bé trong chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ y häc ®èi víi çc lo¹i bÖnh tËt.
15

Nh÷ng tiÕn bé trong y tÕ lu«n ®i cïng víi víi nh÷ng c¶i thiÖn vÒ chÊt l−îng m«i
tr−êng, dinh d−ìng vµ ch¨m sãc y tÕ. Ngµy nay, nh÷ng ng−êi èm yÕu cã c¬ héi sèng
sãt cao h¬n nhiÒu do hÖ thèng ch¨m sãc y tÕ ®−îc c¶i thiÖn. RÊt nhiÒu ng−êi lu«n
sèng khoÎ m¹nh, do cã nguån dinh d−ìng tèt vµ kiÓm so¸t tèt çc mèi nguy hiÓm vÒ
søc khoÎ m«i tr−êng.
Khoa häc m«i tr−êng lµ mét m«n häc rÊt cÇn thiÕt vµ quan träng dùa trªn hai lý
do c¨n b¶n sau ®©y:
+ Nghiªn cøu nh÷ng mèi nguy hiÓm trong m«i tr−êng vµ nh÷ng ¶nh h−ëng
cña chóng lªn søc khoÎ.
+ øng dông nh÷ng ph−¬ng ph¸p hiÖu qu¶ ®Ó b¶o vÖ con ng−êi khái nh÷ng
mèi nguy h¹i tõ m«i tr−êng.
Muèn vËy chóng ta h·y xem xÐt thÕ nµo lµ søc khoÎ vµ thÕ nµo lµ m«i tr−êng?
Tr−íc hÕt chóng ta h·y ®iÓm qua vµi nÐt vÒ hÖ sinh th¸i:
Ra ®êi tõ nh÷ng n¨m 1930, thuËt ng÷ hÖ sinh th¸i cã thÓ ®−îc ®Þnh nghÜa nh− lµ
mét hÖ thèng gåm nh÷ng mèi quan hÖ t−¬ng t¸c qua l¹i gi÷a çc sinh vËt sèng vµ m«i
tr−êng tù nhiªn cña chóng. §ã lµ mét thùc thÓ ®ãng ®· ®¹t ®−îc çc c¬ chÕ tù æn ®Þnh
vµ néi c©n b»ng, ®· tiÕn ho¸ qua hµng thÕ kû. Trong mét hÖ sinh th¸i æn ®Þnh, mét loµi
nµy kh«ng lo¹i trõ mét loµi kh¸c, nÕu kh«ng th× nguån cung cÊp thøc ¨n cho nh÷ng
loµi ¨n thÞt sÏ kh«ng tån t¹i. Çc hÖ sinh th¸i æn ®Þnh vµ c©n b»ng sÏ cã tuæi thä cao
nhÊt. Mét hÖ sinh th¸i sÏ kh«ng thÓ duy tr× ®−îc mét sè l−îng lín vËt chÊt vµ n¨ng
l−îng ®−îc tiªu thô bëi mét loµi mµ l¹i kh«ng lo¹i trõ mét loµi kh¸c vµ thËm chÝ cßn
g©y nguy hiÓm cho kh¶ n¨ng tån t¹i cña toµn bé hÖ sinh th¸i. T−¬ng tù nh− vËy, kh¶
n¨ng cña mét hÖ sinh th¸i trong viÖc chøa ®ùng chÊt th¶i vµ t¸i t¹o ®Êt, n−íc ngät
kh«ng ph¶i lµ v« h¹n. T¹i mét thêi ®iÓm nµo ®ã, nh÷ng t¸c ®éng tõ bªn ngoµi sÏ ph¸
vì c©n b»ng cña hÖ sinh th¸i, dÉn ®Õn sù thay ®æi nhanh chãng hoÆc lµm huû diÖt hÖ
sinh th¸i ®ã.
§Þnh nghÜa søc khoÎ vµ m«i tr−êng:
Theo ®Þnh nghÜa cña Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (1946) th× søc khoÎ lµ tr¹ng th¸i
tho¶i m¸i vÒ c¶ tinh thÇn, thÓ chÊt vµ x· héi chø kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ v« bÖnh, tËt.
Kh¸i niÖm bÖnh, tµn tËt vµ tö vong d−êng nh− ®−îc çc nh©n viªn y tÕ ®Ò cËp tíi nhiÒu
h¬n so víi kh¸i niÖm lý t−ëng nµy vÒ søc khoÎ. Do vËy khoa häc søc khoÎ hÇu nh− ®·
trë thµnh khoa häc bÖnh tËt, v× nã tËp trung chñ yÕu vµo viÖc ®iÒu trÞ çc lo¹i bÖnh vµ
chÊn th−¬ng chø kh«ng ph¶i lµ n©ng cao søc khoÎ.
T−¬ng tù nh− vËy, nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ m«i tr−êng trong bèi c¶nh søc khoÎ ®·
®−îc ®Ò cËp. Theo ®Þnh nghÜa míi nhÊt (1995), m«i tr−êng lµ tÊt c¶ nh÷ng g× ë bªn
ngoµi c¬ thÓ con ng−êi. Nã cã thÓ ®−îc ph©n chia thµnh m«i tr−êng vËt lý, sinh häc,
x· héi, v¨n ho¸... BÊt kú m«i tr−êng nµo hay tÊt c¶ çc m«i tr−êng trªn ®Òu cã thÓ ¶nh
h−ëng tíi t×nh tr¹ng søc khoÎ cña quÇn thÓ. §Þnh nghÜa nµy ®−îc dùa trªn quan ®iÓm
16

lµ søc khoÎ cña con ng−êi chñ yÕu ®−îc x¸c ®Þnh do yÕu tè di truyÒn vµ m«i tr−êng.
YÕu tè di truyÒn (gen) do cha mÑ truyÒn l¹i, bao gåm ADN trong mçi tÕ bµo c¬ thÓ.
Çc gen nµy tån t¹i khi ph«i ®−îc h×nh thµnh vµ kh«ng cã sù thay ®æi nµo vÒ di truyÒn
trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña con ng−êi. NÕu nh− cã sù thay ®æi gen (nh− trong
tr−êng hîp ®ét biÕn), nã cã thÓ dÉn tíi sù mÊt chøc n¨ng, chÕt tÕ bµo vµ ung th− (ë
mét sè tr−êng hîp ®ét biÕn cô thÓ). C¬ së vËt chÊt di truyÒn cña mét ç thÓ lµ mét
trong nh÷ng yÕu tè chÝnh x¸c ®Þnh viÖc ç thÓ ®ã bÞ ¶nh h−ëng nh− thÕ nµo bëi çc
yÕu tè m«i tr−êng. Mét sè ç thÓ sÏ bÞ ¶nh h−ëng khi tiÕp xóc víi çc chÊt ®éc h¹i,
çc nguy hiÓm m«i tr−êng víi hµm l−îng lín. Mét sè ç thÓ kh¸c l¹i bÞ ¶nh h−ëng ë
møc ®é thÊp h¬n, bëi v× hä cã çc yÕu tè nguy c¬ / ®iÒu kiÖn kÐp hoÆc nguy c¬ / ®iÒu
kiÖn ®· cã tõ tr−íc. Mét sè ng−êi bÞ ¶nh h−ëng ë mét møc ®é rÊt thÊp do tÝnh nh¹y
c¶m di truyÒn. §iÒu ®ã minh chøng cho nh÷ng ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng ®èi víi søc
khoÎ. Tuy nhiªn, ®· mét thêi chÝnh con ng−êi ®· lµm huû ho¹i vµ suy tho¸i m«i
tr−êng. V× suy tho¸i m«i tr−êng nªn cã ¶nh h−ëng tíi søc khoÎ céng ®ång nh− ung th−
da t¨ng lªn ë Australia khi tÇng ozon bÞ suy gi¶m.
Con ng−êi ®· ph¸ rõng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m×nh vµ hËu qu¶ lµ con
ng−êi ph¶i chÞu nh÷ng hËu qu¶ cña lò quÐt, cña thay ®æi khÝ hËu toµn cÇu, cña «
nhiÔm çc chÊt th¶i c«ng nghiÖp.
Khi con ng−êi huû ho¹i m«i tr−êng th× theo quy luËt nh©n qu¶ häc, con ng−êi
còng ph¶i chÞu nh÷ng mèi ®e däa tõ m«i tr−êng, ®ã lµ nh÷ng mèi nguy hiÓm hiÖn ®¹i
vµ truyÒn thèng.
Kh¸i niÖm vÒ søc khoÎ m«i tr−êng:
HiÖn nay trªn thÕ giíi, vÉn cßn nhiÒu tranh c·i vÒ çc ®Þnh nghÜa nh− m«i tr−êng
lµ g×? Søc kháe m«i tr−êng lµ g×. §Æc biÖt viÖc ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a hai ph¹m
trï m«i tr−êng vµ søc kháe m«i tr−êng lµ rÊt khã kh¨n. Søc kháe m«i tr−êng lµ mét
thuËt ng÷ kh«ng dÔ ®Þnh nghÜa. NÕu chóng ta cho ®ã lµ Søc kháe cña m«i tr−êng th×
d−êng nh− chóng ta kh«ng quan t©m tíi mét loµi nµo cô thÓ, vÝ dô loµi ng−êi. Nh−ng
nÕu mét ai ®ã l¹i muèn ®Þnh nghÜa thuËt ng÷ nµy ¸m chØ tíi søc kháe con ng−êi th×
®iÒu nµy l¹i cßn qu¸ nhiÒu chç ®Ó tranh c·i. Hai ®Þnh nghÜa d−íi ®©y, ®Þnh nghÜa ®Çu
tiªn quan t©m tíi nh÷ng ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng lªn søc kháe trong khi ®Þnh nghÜa
thø hai quan t©m tíi nh÷ng dÞch vô søc kháe m«i tr−êng.
§Þnh nghÜa 1: Søc kháe m«i tr−êng bao gåm nh÷ng khÝa c¹nh vÒ søc kháe con
ng−êi (bao gåm c¶ chÊt l−îng cuéc sèng), ®−îc x¸c ®Þnh bëi çc yÕu tè vËt lý, hãa
häc, sinh häc, x· héi vµ çc yÕu tè t©m lý trong m«i tr−êng (theo ®Þnh nghÜa trong
ChiÕn l−îc Søc kháe M«i tr−êng Quèc gia cña Australia - 1999). §Þnh nghÜa nµy còng
¸m chØ tíi c¶ lý thuyÕt vµ thùc tiÔn cña viÖc quyÕt ®Þnh, kiÓm so¸t vµ phßng ngõa ®èi
víi nh÷ng yÕu tè trªn trong m«i tr−êng, nh÷ng yÕu tè cã thÓ cã ¶nh h−ëng tiÒm tµng
bÊt lîi ®èi víi søc kháe cña çc thÕ hÖ hiÖn t¹i còng nh− çc thÕ hÖ t−¬ng lai.
17

§Þnh nghÜa 2: Çc dÞch vô søc kháe m«i tr−êng lµ nh÷ng dÞch vô nh»m c¶i thiÖn
çc chÝnh s¸ch vÒ søc kháe m«i tr−êng qua çc ho¹t ®éng gi¸m s¸t, kiÓm so¸t. Chóng
còng thùc hiÖn vai trß t¨ng c−êng sù c¶i thiÖn nh÷ng giíi h¹n cña m«i tr−êng vµ
khuyÕn khÝch viÖc sö dông çc c«ng nghÖ s¹ch vµ khuyÕn khÝch nh÷ng th¸i ®é còng
nh− nh÷ng çch c− xö tèt ®èi víi m«i tr−êng vµ søc kháe. Nh÷ng dÞch vô nµy còng cã
vai trß quan träng trong viÖc ph¸t triÓn vµ ®Ò xuÊt nh÷ng chÝnh s¸ch míi vÒ søc khoÎ
m«i tr−êng.
5. T¸C §éNG CñA D¢N Sè, §¤ THÞ HO¸ L£N SøC KHOÎ CéNG §åNG Vµ M¤I
TR¦êNG
Nh÷ng th¸ch thøc vÒ d©n sè ViÖt Nam lµ rÊt nghiªm träng ®èi víi tÊt c¶ çc vÊn
®Ò m«i tr−êng vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn. T¨ng d©n sè vÉn ë møc cao 1,7% (1999) vµ
di d©n néi bé tõ çc khu vùc nghÌo tµi nguyªn vµ kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn vÉn ®ang t¨ng
lªn vµ kh«ng kiÓm so¸t ®−îc. Theo dù b¸o ®Õn n¨m 2020, d©n sè n−íc ta xÊp xØ 100
triÖu ng−êi, trong khi ®ã çc nguån tµi nguyªn ®Êt, n−íc vµ çc d¹ng tµi nguyªn kh¸c
cã xu thÕ suy gi¶m, vÊn ®Ò nghÌo ®ãi ë çc vïng s©u, vïng xa ch−a ®−îc gi¶i quyÕt
triÖt ®Ó (hiÖn c¶ n−íc cã 1750 x· ë diÖn ®ãi nghÌo). Qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ vµ ph¸t triÓn
kinh tÕ b»ng con ®−êng c«ng nghiÖp ho¸ ®ßi hái nhu cÇu vÒ n¨ng l−îng, nguyªn liÖu
ngµy cµng to lín, kÐo theo chÊt l−îng m«i tr−êng sèng ngµy cµng xÊu ®i nÕu kh«ng cã
çc biÖn ph¸p h÷u hiÖu ngay tõ ®Çu. MÆt kh¸c, qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ vµ c«ng nghiÖp
ho¸ ë nhiÒu khu vùc, vïng l·nh thæ l¹i kh«ng ®−îc qu¸n triÖt ®Çy ®ñ theo quan ®iÓm
ph¸t triÓn bÒn v÷ng, nghÜa lµ ch−a tÝnh to¸n ®Çy ®ñ çc yÕu tè m«i tr−êng trong ph¸t
triÓn kinh tÕ x· héi. Theo dù kiÕn, tèc ®é t¨ng tr−ëng GDP ph¶i ®¹t xÊp xØ 7%/n¨m vµ
®−îc duy tr× liªn tôc ®Õn n¨m 2010. Theo tÝnh to¸n cña çc chuyªn gia n−íc ngoµi,
nÕu GDP t¨ng gÊp ®«i th× nguy c¬ chÊt th¶i t¨ng gÊp 3 - 5 lÇn. Vµ nÕu nh− tr×nh ®é
c«ng nghÖ s¶n xuÊt, c¬ cÊu s¶n xuÊt, tr×nh ®é qu¶n lý s¶n xuÊt, tr×nh ®é qu¶n lý m«i
tr−êng kh«ng ®−îc c¶i tiÕn th× sù t¨ng tr−ëng sÏ kÐo theo t¨ng khai th¸c, tiªu thô tµi
nguyªn vµ n¨ng l−îng. §iÒu nµy dÉn ®Õn khai th¸c c¹n kiÖt tµi nguyªn thiªn nhiªn, t¹o ra
sù gia t¨ng çc lo¹i chÊt th¶i vµ « nhiÔm m«i tr−êng g©y nªn søc Ðp cho m«i tr−êng. Trong
khi ®ã m«i tr−êng ®« thÞ, c«ng nghiÖp vµ n«ng th«n tiÕp tôc bÞ « nhiÔm. §Õn n¨m 1999,
d©n ®« thÞ lµ 23% so víi d©n sè c¶ n−íc, dù kiÕn n¨m 2010 lµ 33% vµ 2020 lµ 45%.
M«i tr−êng ®« thÞ ë n−íc ta bÞ « nhiÔm bëi çc chÊt th¶i r¾n, n−íc th¶i ch−a
®−îc thu gom vµ xö lý theo ®óng quy ®Þnh. KhÝ th¶i, bôi, tiÕng ån v.v... tõ çc ph−¬ng
tiÖn giao th«ng néi thÞ vµ m¹ng l−íi s¶n xuÊt quy m« võa vµ nhá cïng víi c¬ së h¹
tÇng yÕu kÐm cµng lµm cho ®iÒu kiÖn vÖ sinh m«i tr−êng ë nhiÒu ®« thÞ ®ang thùc sù
l©m vµo t×nh tr¹ng ®¸ng b¸o ®éng. HÖ thèng cÊp vµ tho¸t n−íc l¹c hËu, xuèng cÊp,
kh«ng ®¸p øng ®−îc nhu cÇu. Møc « nhiÔm kh«ng khÝ vÒ bôi, çc khÝ th¶i ®éc h¹i
nhiÒu n¬i v−ît tiªu chuÈn cho phÐp nhiÒu lÇn, nhÊt lµ t¹i çc thµnh phè lín nh− Hµ
Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh v−ît tiªu chuÈn cho phÐp 2 - 3 lÇn.
18

M«i tr−êng n«ng th«n ®ang bÞ « nhiÔm do çc ®iÒu kiÖn vÖ sinh vµ c¬ së h¹ tÇng
yÕu kÐm. ViÖc sö dông kh«ng hîp lý çc ho¸ chÊt n«ng nghiÖp ®· vµ ®ang lµm cho
m«i tr−êng n«ng th«n « nhiÔm vµ suy tho¸i. ViÖc ph¸t triÓn çc lµng nghÒ tiÓu thñ
c«ng nghiÖp ®· lµm « nhiÔm m«i tr−êng nghiªm träng. N−íc sinh ho¹t vµ vÖ sinh lµ
vÊn ®Ò cÊp b¸ch, tû lÖ hè xÝ hîp vÖ sinh ë n«ng th«n chØ ®¹t kho¶ng 34% vµ chØ
kho¶ng 46% sè hé d©n n«ng th«n ®−îc dïng n−íc hîp vÖ sinh (Trung t©m N−íc sinh
ho¹t vµ VÖ sinh n«ng th«n 2001). Theo Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, ®Õn
hÕt n¨m 2002, chØ míi 50% sè d©n n«ng th«n ®−îc sö dông n−íc s¹ch.
N¹n khai th¸c rõng bõa b·i, thËm chÝ x¶y ra ë c¶ çc khu rõng cÊm, rõng ®Æc
dông; n¹n ®èt ph¸ rõng ®· g©y ra nh÷ng th¶m ho¹ ch¸y rõng nghiªm träng nh− vô
ch¸y rõng n−íc mÆn U Minh võa qua; ®ång thêi, viÖc s¨n b¾t ®éng vËt hoang d· còng
®ang lµm suy gi¶m ®a d¹ng sinh häc vµ g©y huû ho¹i m«i tr−êng. Nh÷ng vÊn ®Ò cña
m«i tr−êng x· héi ngµy cµng trë nªn bøc xóc nh− ma tuý, HIV/AIDS vµ b¹o lùc.
Nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr−êng toµn cÇu nh− tÇng ozon bÞ suy gi¶m, hiÖu øng nhµ kÝnh, khÝ
hËu toµn cÇu nãng lªn, thay ®æi khÝ hËu, mùc n−íc biÓn d©ng cao, hiÖn t−îng En Ni-
n«; La Ni-na g©y nªn çc hiÖn t−îng h¹n h¸n, lò lôt x¶y ra ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi
trong ®ã cã ViÖt Nam; ®ång thêi, n¹n chuyÓn dÞch « nhiÔm sang çc n−íc ®ang ph¸t
triÓn còng lµ mét vÊn ®Ò cÇn chó träng.
Tõ nh÷ng vÊn ®Ò trªn thùc tÕ ®ßi hái ph¶i cã mét chÝnh s¸ch vÒ m«i tr−êng, søc
khoÎ m«i tr−êng mét çch ®óng ®¾n, ®ång bé vµ hîp lý trong giai ®o¹n ph¸t triÓn míi
cña ®Êt n−íc ta.
6. NH÷NG §ÞNH H¦íNG C¥ B¶N CHO M¤I TR¦êNG LµNH M¹NH
6.1. BÇu kh«ng khÝ trong s¹ch
Kh«ng khÝ rÊt cÇn thiÕt cho sù sèng, nÕu thiÕu kh«ng khÝ, con ng−êi sÏ chÕt chØ
sau mét vµi phót. ¤ nhiÔm kh«ng khÝ lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr−êng trÇm
träng nhÊt trong çc x· héi ë tÊt c¶ çc cÊp ®é ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸c nhau. Trªn thÕ
giíi, hµng ngµy cã kho¶ng 500 triÖu ng−êi ph¶i tiÕp xóc víi mét hµm l−îng lín «
nhiÔm kh«ng khÝ trong nhµ ë çc d¹ng nh−: khãi tõ çc lß s−ëi kh«ng kÝn hoÆc lß s−ëi
®−îc thiÕt kÕ tåi vµ kho¶ng 1, 5 tû ng−êi ë çc khu vùc thµnh thÞ ph¶i sèng trong m«i
tr−êng bÞ « nhiÔm kh«ng khÝ nÆng nÒ (WHO, 1992). Sù ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng
nghiÖp ®i ®«i víi viÖc th¶i ra sè l−îng lín çc khÝ vµ çc chÊt h¹t tõ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
c«ng nghiÖp vµ tõ qu¸ tr×nh ®èt ch¸y çc nhiªn liÖu ho¸ th¹ch cho nhu cÇu giao th«ng
vËn t¶i vµ lÊy n¨ng l−îng. Khi çc tiÕn bé c«ng nghÖ ®· b¾t ®Çu chó träng ®Õn viÖc
kiÓm so¸t « nhiÔm kh«ng khÝ b»ng çch gi¶m viÖc th¶i ra çc chÊt h¹t th× ng−êi ta vÉn
tiÕp tôc th¶i ra çc chÊt khÝ, do vËy « nhiÔm kh«ng khÝ vÉn cßn lµ vÊn ®Ò lín. MÆc dï
hiÖn nay nhiÒu n−íc ph¸t triÓn ®· cã nh÷ng nç lùc lín ®Ó kiÓm so¸t c¶ viÖc th¶i khÝ vµ
çc chÊt h¹t, « nhiÔm kh«ng khÝ vÉn lµ nguy c¬ ®èi víi søc khoÎ cña nhiÒu ng−êi.
19

ë nh÷ng x· héi ph¸t triÓn nhanh chãng, viÖc kiÓm so¸t « nhiÔm kh«ng khÝ
kh«ng ®−îc ®Çu t− thÝch hîp v× cßn nh÷ng −u tiªn kh¸c vÒ kinh tÕ vµ x· héi. ViÖc ph¸t
triÓn c«ng nghiÖp nhanh chãng ë nh÷ng n−íc nµy ®· x¶y ra ®ång thêi víi viÖc gia t¨ng
l−îng « t« vµ çc lo¹i xe t¶i kh¸c, nhu cÇu ®iÖn th¾p s¸ng t¹i çc hé gia ®×nh còng
t¨ng lªn, d©n sè tËp trung ë çc khu ®« thÞ hoÆc çc thµnh phè lín. KÕt qu¶ lµ mét sè
th¶m ho¹ « nhiÔm kh«ng khÝ tåi tÖ nhÊt trong lÞch sö thÕ giíi ®· x¶y ra.
ë çc quèc gia n¬i mµ viÖc sö dông çc nguån n¨ng l−îng s¹ch ë çc hé gia
®×nh vÉn ch−a ®−îc chó träng, « nhiÔm kh«ng khÝ ®· trë thµnh mét vÊn ®Ò trÇm träng
v× n¨ng l−îng dïng ®Ó s−ëi Êm vµ ®un nÊu cßn thiÕu vµ s¶n sinh ra rÊt nhiÒu khãi, dÉn
®Õn « nhiÔm trong nhµ vµ ngoµi trêi. KÕt qu¶ lµ con ng−êi cã thÓ bÞ kÝch thÝch mµng
nhÇy, m¾c çc bÖnh h« hÊp, bÖnh phæi, çc vÊn ®Ò vÒ m¾t vµ t¨ng nguy c¬ bÞ ung th−.
Phô n÷ vµ trÎ em ë nh÷ng céng ®ång nghÌo khæ t¹i çc n−íc ®ang ph¸t triÓn lµ nh÷ng
ng−êi ®Æc biÖt ph¶i tiÕp xóc nhiÒu víi « nhiÔm kh«ng khÝ.
ChÊt l−îng kh«ng khÝ trong nhµ còng lµ vÊn ®Ò nghiªm träng ë nhiÒu n−íc ph¸t
triÓn v× çc toµ nhµ ®−îc thiÕt kÕ theo kiÓu kÝn giã vµ cã hiÖu qu¶ cao vÒ mÆt n¨ng
l−îng. HÖ thèng lß s−ëi vµ hÖ thèng lµm l¹nh, khãi, h¬i tõ çc vËt liÖu tÝch tr÷ trong
nhµ t¹o ra nhiÒu chÊt ho¸ häc vµ g©y ra « nhiÔm kh«ng khÝ.
6.2. Cã ®ñ n−íc s¹ch cho ¨n uèng vµ sinh ho¹t
N−íc còng rÊt cÇn thiÕt cho sù sèng. Trung b×nh mçi ng−êi cÇn ph¶i uèng tèi
thiÓu 2 lÝt n−íc/ngµy. NÕu sau 4 ngµy kh«ng cã n−íc, con ng−êi sÏ chÕt. N−íc còng
cÇn thiÕt cho thùc vËt, ®éng vËt vµ n«ng nghiÖp. Trong suèt lÞch sö ph¸t triÓn, con
ng−êi lu«n tËp trung sèng däc theo çc bê s«ng, ven hå ®Ó lÊy n−íc cho sinh ho¹t vµ
n«ng nghiÖp. N−íc còng cung cÊp ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn tù nhiªn, ®−îc sö dông ®Ó
xö lý chÊt th¶i vµ ®ãng mét vai trß quan träng trong çc ngµnh c«ng nghiÖp, ng−
nghiÖp vµ çc trang tr¹i. MÆc dï n−íc ngät ®−îc coi lµ mét nguån tµi nguyªn cã thÓ
t¸i sö dông, nh−ng n−íc ngät còng kh«ng ph¶i lµ mét nguån v« h¹n. H¬n n÷a, n−íc
®−îc ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu ë çc khu vùc ®Þa lý vµ d©n c− trªn thÕ giíi. T¹i rÊt
nhiÒu n¬i, viÖc thiÕu n−íc ®· trë thµnh trë ng¹i lín ®èi víi viÖc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp
vµ n«ng nghiÖp. Trong mét sè tr−êng hîp, viÖc thiÕu n−íc ®· g©y ra nhiÒu cuéc xung
®ét (vÝ dô: nh÷ng xung ®ét tranh chÊp n−íc ngät ë çc n−íc khu vùc Trung §«ng),
viÖc khan hiÕm n−íc dÉn ®Õn ®ãi nghÌo vµ lµm c»n cçi ®Êt ®ai. RÊt nhiÒu thµnh phè
vµ çc khu vùc n«ng th«n ®· khai th¸c n−íc tõ çc tÇng n−íc ngÇm víi sè l−îng rÊt
lín, lín h¬n c¶ kh¶ n¨ng mµ b¶n th©n çc tÇng n−íc ngÇm nµy cã thÓ tù bæ sung l¹i
®−îc.
ChÊt l−îng cña n−íc ngät cã tÇm quan träng rÊt lín trong viÖc duy tr× søc khoÎ
con ng−êi. RÊt nhiÒu bÖnh truyÒn nhiÔm ®e do¹ sù sèng vµ søc khoÎ con ng−êi ®−îc
truyÒn qua n−íc hoÆc thùc phÈm bÞ nhiÔm bÈn. Kho¶ng 80% çc bÖnh tËt ë çc n−íc
®ang ph¸t triÓn lµ do thiÕu n−íc s¹ch vµ thiÕu çc ph−¬ng tiÖn phï hîp ®Ó xö lý ph©n
(WHO, 1992). Cã kho¶ng mét nöa d©n sè trªn thÕ giíi m¾c ph¶i çc bÖnh do thiÕu
20

n−íc hoÆc n−íc bÞ nhiÔm bÈn, g©y ¶nh h−ëng chñ yÕu ®èi víi tÇng líp ng−êi nghÌo ë
tÊt c¶ çc n−íc ®ang ph¸t triÓn. Cã kho¶ng 2 tû ng−êi trªn tr¸i ®Êt cã nguy c¬ m¾c
ph¶i çc bÖnh Øa ch¶y l©y lan qua ®−êng n−íc hoÆc thùc phÈm, ®©y lµ nguyªn nh©n
chÝnh g©y ra tö vong kho¶ng gÇn 4 triÖu trÎ em mçi n¨m. Çc vô dÞch t¶ th−êng ®−îc
truyÒn qua n−íc uèng bÞ nhiÔm bÈn, ®ang t¨ng lªn nhanh chãng vÒ mÆt tÇn suÊt. BÖnh
s¸n m¸ng (200 triÖu ng−êi nhiÔm bÖnh) vµ bÖnh giun (10 triÖu ng−êi bÞ nhiÔm bÖnh)
lµ 2 d¹ng bÖnh phæ biÕn trÇm träng nhÊt cã liªn quan tíi n−íc. Çc vect¬ c«n trïng
sinh s¶n nhê n−íc còng truyÒn çc bÖnh ®e do¹ sù sèng cña con ng−êi, ch¼ng h¹n nh−
sèt rÐt (267 triÖu ng−êi bÞ nhiÔm), giun chØ (90 triÖu ng−êi nhiÔm), vµ sèt xuÊt huyÕt
(30 - 60 triÖu ng−êi nhiÔm) (WHO, 1992).
ViÖc thiÕu n−íc th−êng dÉn ®Õn çc vÊn ®Ò cã liªn quan tíi chÊt l−îng n−íc.
N−íc th¶i sinh ho¹t, n−íc th¶i c«ng nghiÖp - n«ng nghiÖp vµ çc khu ®« thÞ ®· lµm
v−ît qu¸ kh¶ n¨ng cña çc vùc n−íc tù nhiªn trong viÖc ph©n huû çc chÊt th¶i cã kh¶
n¨ng ph©n huû sinh häc vµ hoµ tan çc chÊt th¶i kh«ng cã kh¶ n¨ng ph©n huû sinh
häc. ¤ nhiÔm n−íc x¶y ra trÇm träng nhÊt ë çc thµnh phè n¬i mµ viÖc kiÓm so¸t çc
dßng th¶i c«ng nghiÖp kh«ng chÆt chÏ vµ thiÕu çc èng, r·nh dÉn n−íc th¶i, thiÕu çc
nhµ m¸y xö lý n−íc th¶i.
6.3. §ñ thùc phÈm vµ thùc phÈm an toµn
Thùc phÈm cung cÊp n¨ng l−îng cho c¬ thÓ con ng−êi. Tuú vµo träng l−îng c¬
thÓ vµ çc ho¹t ®éng vÒ thÓ lùc mµ c¬ thÓ con ng−êi cÇn kho¶ng 1000-2000 calo n¨ng
l−îng mçi ngµy. NÕu nh− kh«ng cã thùc phÈm, con ng−êi sÏ chÕt sau 4 tuÇn. Thùc
phÈm còng cung cÊp çc vitamin vµ çc chÊt vi l−îng, nÕu kh«ng cã çc chÊt nµy, con
ng−êi còng sÏ m¾c mét sè bÖnh thiÕu hôt.
Trong vµi thËp kû võa qua, hÖ thèng s¶n xuÊt l−¬ng thùc cña thÕ giíi ®· ®¸p øng
®ñ so víi nhu cÇu t¨ng tr−ëng d©n sè (h×nh 1.3). Tuy nhiªn, nh÷ng thµnh c«ng trong
n«ng nghiÖp toµn cÇu còng kh«ng ®−îc ph©n bè ®ång ®Òu, vÝ dô: çc n−íc ch©u ¸ vµ
ch©u Mü La Tinh ®· t¨ng s¶n l−îng l−¬ng thùc trªn ®Çu ng−êi mét çch ®¸ng kÓ,
nh−ng s¶n l−îng l−¬ng thùc cña çc n−íc ch©u Phi vÉn ch−a theo kÞp ®−îc møc t¨ng
tr−ëng d©n sè cña hä; çc n−íc thuéc Liªn X« cò còng ®· gi¶m sót s¶n l−îng l−¬ng
thùc mét çch ®¸ng kÓ. §èi víi phÇn lín d©n sè trªn thÕ giíi, suy dinh d−ìng vµ çc
bÖnh liªn quan tíi suy dinh d−ìng vÉn cßn lµ mét nguyªn nh©n chÝnh g©y ra t×nh tr¹ng
èm yÕu vµ chÕt yÓu. Çc t¸c nh©n g©y bÖnh qua thùc phÈm g©y ra hµng triÖu ca Øa
ch¶y mçi n¨m, bao gåm c¶ hµng ngh×n ng−êi ë nh÷ng n−íc ph¸t triÓn. ViÖc ph©n bè
vµ sö dông thøc ¨n kh«ng hîp lý lµ thñ ph¹m chÝnh g©y ra çc ca bÖnh nµy. ViÖc suy
tho¸i ®Êt vµ c¹n kiÖt çc nguån n−íc mét çch nhanh chãng còng t¹o ra mèi ®e do¹
nguy hiÓm ®èi víi viÖc s¶n xuÊt l−¬ng thùc trong t−¬ng lai.
21

Hép 1.2. Kh¸i niÖm m«i tr−êng hç trî søc kháe
Trong kh¸i niÖm m«i tr−êng hç trî søc khoÎ, ng−êi ta bµn tíi çc yÕu tè quyÕt ®Þnh søc
khoÎ cña toµn bé quÇn thÓ, bao gåm çc yÕu tè sau:
− Vai trß cña çc yÕu tè m«i tr−êng ®Þa ph−¬ng trong sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh cña mét
céng ®ång
− Mét çch tiÕp cËn t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao søc khoÎ còng nh− b¶o vÖ khái tiÕp xóc víi
çc yÕu tè nguy c¬ m«i tr−êng
− X©y dùng c«ng b»ng trong y tÕ ®èi víi mét céng ®ång
− TÇm quan träng cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng nh− lµ mét vÊn ®Ò søc khoÎ
− TÇm hiÓu biÕt cña con ng−êi vÒ m«i tr−êng trªn mét diÖn réng
− NhËn thøc cña con ng−êi vÒ sù quan t©m vµ tham gia cña ç nh©n nh»m duy tr× hoÆc
t¹o ra mét m«i tr−êng lµnh m¹nh
Nguån: Haglund vµ céng sù, 1992.
7. TæNG QUAN VÒ CHÝNH S¸CH Vµ QU¶N Lý SøC KHOÎ M¤I TR¦êNG
7.1. T×nh h×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch vµ qu¶n lý m«i tr−êng
VÒ chÝnh s¸ch b¶o vÖ m«i tr−êng: vµo nh÷ng n¨m 80, lÇn ®Çu tiªn çc nhµ khoa
häc ®· ®−a ra dù th¶o chiÕn l−îc b¶o vÖ m«i tr−êng quèc gia. Th¸ng 12/1992, Héi
nghÞ Quèc tÕ vÒ M«i tr−êng vµ Ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®· th«ng qua kÕ ho¹ch 10 n¨m vÒ
m«i tr−êng, ®©y ®−îc coi nh− mét chiÕn l−îc quèc gia vÒ m«i tr−êng cho giai ®o¹n
1991 - 2000. Trªn c¬ së ®ã, nhiÒu chÝnh s¸ch, v¨n b¶n ph¸p luËt, hµng lo¹t çc ho¹t
®éng vÒ qu¶n lý m«i tr−êng ®· ®−îc ban hµnh nh− LuËt B¶o vÖ M«i tr−êng (1993),
NghÞ ®Þnh 175/CP vÒ "H−íng dÉn thi hµnh luËt b¶o vÖ m«i tr−êng", NghÞ ®Þnh 26/CP
vÒ " Xö ph¹t hµnh chÝnh trong lÜnh vùc b¶o vÖ m«i tr−êng". §Æc biÖt n¨m 1998, Bé
chÝnh trÞ Ban chÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng ®· ban hµnh ChØ thÞ 36/CT-TW vÒ " T¨ng
c−êng c«ng t¸c b¶o vÖ m«i tr−êng trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt
n−íc". HÖ thèng qu¶n lý nhµ n−íc vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng tõ trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng
®· ®−îc h×nh thµnh vµ ®i vµo ho¹t ®éng nÒ nÕp. Nh÷ng ®iÒu nµy ®· gãp phÇn kh«ng
nhá ng¨n chÆn « nhiÔm, suy tho¸i vµ sù cè m«i tr−êng, gãp phÇn c¶i thiÖn ®¸ng kÓ
chÊt l−îng m«i tr−êng ë n−íc ta.
VÒ chÝnh s¸ch qu¶n lý søc khoÎ m«i tr−êng, trong thêi gian qua, ngµnh y tÕ ®·
cã mét sè nh÷ng chÝnh s¸ch, chiÕn l−îc riªng lÎ cho nh÷ng ho¹t ®éng vÒ søc khoÎ m«i
tr−êng nh− qu¶n lý chÊt l−îng vÖ sinh vµ an toµn thùc phÈm (Côc Qu¶n lý chÊt l−îng
VÖ sinh - An toµn thùc phÈm, ViÖn Dinh d−ìng,...), nh÷ng chÝnh s¸ch vÒ vÖ sinh häc
®−êng, x©y dùng çc chØ sè ®¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc sinh ho¹t, x©y dùng tiªu chuÈn
vÒ vÖ sinh lao ®éng vµ x¸c ®Þnh nh÷ng bÖnh nghÒ nghiÖp v.v... Mét vÊn ®Ò c¬ b¶n lµ
22

ngµnh y tÕ ®· cã mét hÖ thèng hoµn chØnh, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ tõ trung −¬ng ®Õn
®Þa ph−¬ng, ®ã lµ hÖ thèng y häc dù phßng, çc ho¹t ®éng vÒ søc khoÎ m«i tr−êng ®Òu
th«ng qua hÖ thèng nµy. §©y lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc thùc thi çc chÝnh s¸ch vµ
chiÕn l−îc vÒ søc khoÎ m«i tr−êng. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay chóng ta ch−a cã mét héi
nghÞ nµo cã tÇm cì quèc gia bµn vÒ chiÕn l−îc, çc chÝnh s¸ch riªng, cô thÓ cho søc
khoÎ m«i tr−êng bëi lÏ chóng ta còng ch−a ra ®−îc mét ®Þnh nghÜa râ rµng hay mét
kh¸i niÖm cô thÓ vÒ søc khoÎ m«i tr−êng ë ViÖt Nam. §©y lµ mét vÊn ®Ò trong thêi
gian tíi çc cÊp, çc c¬ së y tÕ trong toµn quèc cÇn ph¶i quan t©m vµ tiÕn hµnh. C¬
quan gi÷ vai trß quan träng trong viÖc nµy lµ Vô Y tÕ Dù phßng - Bé Y tÕ trong viÖc
phèi hîp víi ngµnh m«i tr−êng cÇn ®Ò nghÞ ChÝnh phñ ®Ó cã mét Héi nghÞ quèc gia
bµn vÒ chÝnh s¸ch vµ chiÕn l−îc quèc gia vÒ søc khoÎ m«i tr−êng.
7.2. Thùc tr¹ng vµ chiÕn l−îc vÒ søc khoÎ m«i tr−êng
Tuy ViÖt Nam ®· ®¹t nhiÒu kÕt qu¶ vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng, tr¸nh hiÖu qu¶ xÊu t¸c
®éng lªn søc khoÎ con ng−êi, nh−ng cßn nhiÒu vÊn ®Ò bÊt cËp trong qu¶n lý m«i
tr−êng vµ søc khoÎ m«i tr−êng nh−: quy ho¹ch m«i tr−êng ch−a lång ghÐp víi ph¸t
triÓn kinh tÕ - x· héi, gi¸o dôc - ®µo t¹o, n©ng cao nhËn thøc m«i tr−êng, quy ho¹ch
ph¸t triÓn ®« thÞ, quy ho¹ch qu¶n lý tæng thÓ rõng, vïng ven biÓn, b¶o tån ®a d¹ng
sinh häc, v.v.... HÖ thèng tæ chøc qu¶n lý, c¬ chÕ vµ chÝnh s¸ch cßn nhiÒu h¹n chÕ.
Kinh phÝ Ýt, ®Çu t− dµn tr¶i nªn kÕt qu¶ nhiÒu khi kh«ng thÊy râ rµng, lµm cho céng
®ång d©n c− thay ®æi nhËn thøc cßn qu¸ chËm, lµm cho m«i tr−êng vµ søc khoÎ m«i
tr−êng hiÖn t¹i cßn nhiÒu ®iÒu cÇn bµn.
7.2.1. Thùc tr¹ng
a. M«i tr−êng tiÕp tôc xuèng cÊp
− Rõng tiÕp tôc bÞ suy tho¸i.
− §a d¹ng sinh häc trªn ®Êt liÒn vµ d−íi biÓn tiÕp tôc bÞ suy gi¶m.
− ChÊt l−îng çc nguån n−íc tiÕp tôc xuèng cÊp.
− M«i tr−êng ®« thÞ vµ c«ng nghiÖp tiÕp tôc bÞ « nhiÔm.
− ChÊt l−îng m«i tr−êng n«ng th«n cã xu h−íng xuèng cÊp nhanh.
− M«i tr−êng lao ®éng ngµy cµng bÞ nhiÔm ®éc.
− Sù cè m«i tr−êng gia t¨ng m¹nh.
− M«i tr−êng x· héi: ph©n ho¸ giµu nghÌo ngµy cµng t¨ng, tÖ n¹n x· héi, v.v....
b. T¸c ®éng cña m«i tr−êng toµn cÇu
− VÊn ®Ò m«i tr−êng cña l−u vùc S«ng Mª K«ng vµ S«ng Hång.
− VÊn ®Ò m«i tr−êng cña çc rõng chung biªn giíi.
23

− VÊn ®Ò m−a acid.
− VÊn ®Ò « nhiÔm tÇng khÝ quyÓn, hiÖu øng nhµ kÝnh vµ suy gi¶m tÇng ozon, hËu
qu¶ cña vÊn ®Ò nµy g©y ra:
+ Sù thay ®æi khÝ hËu cña tr¸i ®Êt ®Én ®Õn sù mÊt c©n b»ng cña hÖ sinh th¸i.
+ Mùc n−íc biÓn d©ng cao do nhiÖt ®é tr¸i ®Êt t¨ng.
+ HiÖn t−îng En Ni-n« vµ La Ni-na lµm gia t¨ng m−a b·o vµ h¹n h¸n
nghiªm träng.
+ VÊn ®Ò « nhiÔm biÓn vµ ®¹i d−¬ng.
+ VÊn ®Ò chuyÓn dÞch « nhiÔm.
c. Th¸ch thøc cña m«i tr−êng n−íc ta trong thêi gian tíi
− Xu thÕ suy gi¶m chÊt l−îng m«i tr−êng tiÕp tôc gia t¨ng.
− T¸c ®éng cña c¸c vÊn ®Ò m«i tr−êng toµn cÇu ngµy cµng m¹nh vµ phøc t¹p h¬n.
− Gia t¨ng d©n sè vµ di d©n tù do tiÕp tôc g©y ¸p lùc lªn m«i tr−êng.
− T¨ng tr−ëng nhanh vÒ kinh tÕ cïng víi viÖc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt
n−íc ®· vµ ®ang t¸c ®éng m¹nh lªn m«i tr−êng.
− Héi nhËp quèc tÕ, du lÞch vµ tù do ho¸ th−¬ng m¹i toµn cÇu sÏ g©y ra nhiÒu t¸c
®éng phøc t¹p vÒ mÆt m«i tr−êng.
− NhËn thøc vÒ m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng cßn thÊp kÐm.
− N¨ng lùc qu¶n lý m«i tr−êng vµ søc khoÎ m«i tr−êng ch−a ®¸p øng yªu cÇu.
− MÉu h×nh tiªu thô l·ng phÝ hay kh¸t tiªu dïng.
7.2.2. ChiÕn l−îc
− Phßng ngõa « nhiÔm.
− B¶o tån vµ sö dông bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, ®a d¹ng sinh häc
− C¶i thiÖn m«i tr−êng tù nhiªn vµ x· héi.
7.2.3. Gi¶i ph¸p
− T¨ng c−êng gi¸o dôc vµ n©ng cao nhËn thøc vÒ m«i tr−êng vµ søc khoÎ m«i tr−êng.
− T¨ng c−êng vai trß sù tham gia cña céng ®ång, doanh nghiÖp, t− nh©n trong b¶o
vÖ m«i tr−êng.
− T¨ng c−êng vµ ®a d¹ng ho¸ ®Çu t− b¶o vÖ m«i tr−êng.
− T¨ng c−êng n¨ng lùc qu¶n lý nhµ n−íc vÒ m«i tr−êng vµ søc khoÎ m«i tr−êng.
− Më réng hîp t¸c quèc tÕ vµ thu hót tµi trî n−íc ngoµi.
− KÕt hîp chiÕn l−îc b¶o vÖ m«i tr−êng quèc gia víi chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi.
− CÇn cã mét chiÕn l−îc quèc gia vÒ søc khoÎ m«i tr−êng.
24

Tù L¦îNG GI¸
1. H·y nªu kh¸i niÖm vÒ m«i tr−êng theo LuËt B¶o vÖ m«i tr−êng ViÖt Nam 1993.
2. H·y tr×nh bµy çc thµnh phÇn cña m«i tr−êng.
3. H·y nªu kh¸i niÖm vÒ søc khoÎ m«i tr−êng.
4. Cuéc khñng ho¶ng m«i tr−êng lÇn thø nhÊt xuÊt hiÖn ë ®©u? Nªu râ nguyªn nh©n.
5. Vµo nh÷ng n¨m gi÷a thÕ kû XX, ng−êi ta gi¶i quyÕt ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr−êng g×.
6. H·y ®iÒn tõ thÝch hîp vµo c©u sau:
7. TÊt c¶ khÝa c¹nh cña søc khoÎ m«i tr−êng lµ x¸c ®Þnh, gi¸m s¸t, kiÓm so¸t çc yÕu tè
.........., .............., ............ vµ ............ cã ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ con ng−êi.
8. H·y tr×nh bµy çc ho¹t ®éng qu¶n lý m«i tr−êng vËt lý, ho¸ häc vµ sinh häc.
9. Nªu ®Þnh nghÜa vÒ søc khoÎ m«i tr−êng theo ®Þnh nghÜa cña Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi
(1948).
10. H·y nªu t¸c ®éng cña d©n sè vµ viÖc ®« thÞ ho¸ lªn søc khoÎ céng ®ång vµ m«i tr−êng.
11. Nªu çc bÖnh phæ biÕn liªn quan ®Õn « nhiÔm n−íc.
12. H·y nªu çc yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn søc khoÎ cña toµn bé quÇn thÓ trong kh¸i niÖm m«i
tr−êng hç trî søc khoÎ.
13. VÒ chÝnh s¸ch qu¶n lý søc khoÎ m«i tr−êng, ngµnh y tÕ ViÖt Nam ®· cã nh÷ng chÝnh
s¸ch, chiÕn l−îc g×?
14. H·y nªu tãm t¾t thùc tr¹ng m«i tr−êng ViÖt Nam.
15. Nªu ChiÕn l−îc B¶o vÖ m«i tr−êng ViÖt Nam.
16. Tr×nh bµy çc gi¶i ph¸p nh»m gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò søc khoÎ m«i tr−êng ë ViÖt Nam.
25

BµI 2
QU¶N Lý NGUY C¥ Tõ M¤I TR¦êNG
MôC TI£U
1. Ph©n tÝch ®−îc çc nguyªn t¾c qu¶n lý nguy c¬.
2. X¸c ®Þnh ®−îc çc yÕu tè t¸c ®éng dùa trªn sù nhËn biÕt nguy c¬ vµ ¶nh h−ëng
tíi qu¸ tr×nh th«ng tin vÒ nguy c¬.
3. Tr×nh bµy ®−îc nh÷ng −u, nh−îc ®iÓm cña çc gi¶i ph¸p phßng chèng « nhiÔm.
4. M« t¶ ®−îc çc biÖn ph¸p theo dâi, gi¸m s¸t nguy c¬ tõ m«i tr−êng.
1. §ÆT VÊN §Ò
M«i tr−êng cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn t×nh tr¹ng søc khoÎ cña mçi ç nh©n,
céng ®ång vµ quèc gia. Sù t¸c ®éng cña m«i tr−êng cã thÓ theo hai chiÒu h−íng: cã
h¹i cho søc khoÎ vµ kh«ng cã h¹i cho søc khoÎ, hoÆc còng cã thÓ võa cã h¹i võa
kh«ng cã h¹i. Qu¶n lý m«i tr−êng mµ chóng ta sÏ ®Ò cËp tíi trong bµi nµy lµ qu¶n lý
çc yÕu tè nguy c¬ m«i tr−êng cã h¹i cho søc khoÎ. VÒ danh tõ "qu¶n lý" ë ®©y ®−îc
sö dông víi nghÜa x¸c ®Þnh møc ®é cña nguy c¬ vµ nÕu x¸c ®Þnh nguy c¬ ®ã lµ cÇn
thiÕt ph¶i phßng chèng th× ®Ò ra çc gi¶i ph¸p ®Ó phßng chèng çc t¸c h¹i tõ « nhiÔm
m«i tr−êng, qu¸ tr×nh qu¶n lý nguy c¬ bao gåm çc b−íc chÝnh sau:
− L−îng ho¸ møc ®é « nhiÔm.
− NhËn thøc vµ chuyÓn t¶i çc th«ng tin vÒ t×nh tr¹ng « nhiÔm.
− Dù phßng vµ kiÓm so¸t t×nh tr¹ng tiÕp xóc qu¸ møc.
− Theo dâi vµ gi¸m s¸t çc nguy c¬ « nhiÔm m«i tr−êng.
Qu¶n lý nguy c¬ lµ mét qu¸ tr×nh phøc t¹p, ®ßi hái sù tham gia cña nhiÒu ngµnh,
nhiÒu bªn liªn quan ngay tõ b−íc x¸c ®Þnh vÊn ®Ò vµ lùa chän nguy c¬ −u tiªn cÇn
ph¶i gi¶i quyÕt. Qu¶n lý nguy c¬ m«i tr−êng kh¸c víi çc d¹ng qu¶n lý nguy c¬ kh¸c
nh− qu¶n lý nguy c¬ tµi chÝnh, qu¶n lý nguy c¬ cña mét doanh nghiÖp v. v. do nã
mang ®Çy ®ñ çc ®Æc ®iÓm ph¶n ¸nh b¶n chÊt phøc t¹p cña m«i tr−êng.
Mét vÝ dô ®Ó chøng minh tÝnh phøc t¹p trong viÖc x¸c ®Þnh çc nguy c¬ tõ m«i
tr−êng lµ ngé ®éc ch×. Mét ng−êi tr−ëng thµnh ®−îc chÈn ®o¸n lµ cã çc triÖu chøng
cña nhiÔm ch× th× sù th©m nhiÔm cã thÓ tõ rÊt nhiÒu nguån vµ khã x¸c ®Þnh ®©u lµ
nguån chÝnh. Çc nguån cã thÓ lµ ch× do khÝ x¶ ®éng c¬ cña çc ph−¬ng tiÖn giao
th«ng sö dông x¨ng pha ch×, cã thÓ trong nguån thøc ¨n cã nhiÔm ch×, nguån n−íc sö
dông nhiÔm ch× hoÆc thËm chÝ anh ta lao ®éng trong mét m«i tr−êng ph¬i nhiÔm víi
ch× hoÆc nång ®é ch× trong m¸u cña anh ta lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph¬i nhiÔm víi hai
hoÆc thËm chÝ tÊt c¶ çc nguån trªn.
26

Chu tr×nh qu¶n lý nguy c¬ ®−îc kh¸i qu¸t theo s¬ ®å sau
§¸nh gi¸
can thiÖp
TiÕn hµnh
can thiÖp
Lùa chän
gi¶i ph¸p
Ph©n tÝch møc
®é nguy hiÓm
X¸c ®Þnh
vÊn ®Ò
Çc bªn
liªn quan
Ra quyÕt ®Þnh
can thiÖp
H×nh 2.1. S¬ ®å chu tr×nh qu¶n lý nguy c¬
Tr−íc khi ®−a ra çc biÖn ph¸p phßng chèng t¸c h¹i cña « nhiÔm m«i tr−êng,
ng−êi ta ®· ph¶i x¸c ®Þnh xem: (1) yÕu tè « nhiÔm lµ yÕu tè nµo; (2) nh÷ng ®Æc tr−ng
« nhiÔm ®ã lµ g× sau khi ®· biÕt mèi quan hÖ gi÷a tiÕp xóc víi nh÷ng hËu qu¶ ®èi víi
søc khoÎ còng nh− gi÷a tiÕp xóc víi qu¸ tr×nh thÊm nhiÔm, møc ®é thÊm nhiÔm.
VÝ dô: tr−íc ®©y khi ng−êi ta sö dông x¨ng pha ch× th× « nhiÔm ch× trong kh«ng
khÝ lµ mét vÊn ®Ò søc khoÎ céng ®ång kh¸ râ, ®Æc biÖt ®èi víi trÎ em. B»ng nhiÒu biÖn
ph¸p kh¸c nhau, ng−êi ta tÝnh to¸n ®−îc çc con ®−êng tiÕp xóc vµ hÊp thô ch× vµo c¬
thÓ, trong ®ã cã mét l−îng ch× ®¸ng kÓ tõ khãi khÝ x¶ ®éng c¬. Ng−êi ta còng biÕt
®−îc khi ch× x©m nhËp vµo c¬ thÓ lµm t¨ng l−îng ch× tÝch luü trong çc m« (x−¬ng,
tãc, r¨ng, m¸u...) vµ t¨ng l−îng ch× trong n−íc tiÓu. L−îng ch× cã trong c¬ thÓ ®−îc
coi lµ sù thÊm nhiÔm. Møc « nhiÔm ch× trong m«i tr−êng cµng cao th× møc ®é thÊm
nhiÔm cµng lín. Møc ®é thÊm nhiÔm cµng lín còng cã thÓ lµm tæn th−¬ng ®Õn çc hÖ
27

thèng c¬ quan ë çc møc ®é d−íi l©m sµng hoÆc l©m sµng. LiÒu tiÕp xóc cµng lín cã
thÓ lµm cho møc ®é tæn th−¬ng c¬ thÓ cµng lín (mèi liªn quan liÒu - hËu qu¶). Çc
mèi liªn quan gi÷a « nhiÔm víi tiÕp xóc, tiÕp xóc víi thÊm nhiÔm, thÊm nhiÔm víi çc
hËu qu¶ tæn th−¬ng hÖ thèng c¬ quan cña c¬ thÓ còng nh− t×nh tr¹ng bÖnh lý cïng çc
yÕu tè lµm t¨ng c−êng hoÆc h¹n chÕ çc mèi quan hÖ trªn ®−îc coi lµ çc ®Æc tr−ng
cña nguy c¬ do « nhiÔm ch× trong khãi khÝ x¶ ®éng c¬ dïng x¨ng pha ch×.
§Ó khèng chÕ çc t¸c h¹i cña « nhiÔm ch× trong m«i tr−êng, ng−êi ta ph¶i qu¶n
lý nguy c¬ « nhiÔm ch× tõ nguån x¨ng pha ch×. Trong ®ã ph¶i ®o l−êng çc yÕu tè
nguy c¬ lªn søc khoÎ mµ « nhiÔm ch× g©y ra, sau ®ã t×m hiÓu xem céng ®ång ®· ý
thøc ®−îc çc hËu qu¶ lªn søc khoÎ ch−a vµ b»ng çch nµo ®Ó th«ng b¸o cho céng
®ång biÕt. Cïng lóc ®ã còng ph¶i ®−a ra çc gi¶i ph¸p nh»m h¹n chÕ hoÆc ng¨n ngõa
t×nh tr¹ng tiÕp xóc víi hy väng gi¶m nguy c¬ hoÆc lo¹i trõ nguy c¬ (cÊm kh«ng b¸n
x¨ng pha ch×). Sau cïng, ®Ó qu¶n lý nguy c¬ ng−êi ta ph¶i tiÕp tôc theo dâi, gi¸m s¸t
qu¸ tr×nh g©y « nhiÔm (vÝ dô: cã thùc hiÖn b¸n x¨ng kh«ng pha ch× hay kh«ng), t×nh
tr¹ng søc khoÎ céng ®ång vÒ møc ®é thÊm nhiÔm (vÝ dô: hµm l−îng ch× trong tãc,
trong m¸u...), vÒ t×nh tr¹ng nhiÔm ®éc d−íi l©m sµng (vÝ dô: theo dâi ALA trong n−íc
tiÒu, t×nh tr¹ng thiÕu m¸u, ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña trÎ em...). Mét khi çc biÖn ph¸p kiÓm
so¸t « nhiÔm b»ng h¹n chÕ hoÆc cÊm b¸n x¨ng pha ch× ®· ®−îc ban hµnh, viÖc thùc
hiÖn çc quy ®Þnh nµy ra sao vÉn tiÕp tôc ®−îc theo dâi, c¶nh b¸o vµ xö lý vi ph¹m khi
hoµn toµn kh«ng cßn x¨ng pha ch× b¸n ra thÞ tr−êng trong mét vµi n¨m th× viÖc qu¶n
lý nguy c¬ míi kÕt thóc.
2. L¦îNG GI¸ NGUY C¥
2.1. Giíi thiÖu vÒ l−îng gi¸ nguy c¬
Cã kh¸ nhiÒu yÕu tè b×nh th−êng vÉn tån t¹i trong m«i tr−êng nh−ng trë thµnh
yÕu tè nguy c¬ víi søc khoÎ mét khi v−ît qu¸ giíi h¹n cho phÐp. L−îng gi¸ nguy c¬
gióp ta x¸c ®Þnh ®−îc møc ®é « nhiÔm, møc ®é nguy c¬. §Ó l−îng gi¸ nguy c¬ cÇn
ph¶i so s¸nh møc ®é « nhiÔm víi çc tiªu chuÈn hoÆc çc b¶ng chØ dÉn, Bé Y tÕ ®·
ban hµnh çc v¨n b¶n Tiªu chuÈn vÖ sinh quy ®Þnh çc møc « nhiÔm tèi ®a cho phÐp
trong m«i tr−êng sinh ho¹t, m«i tr−êng thùc phÈm vµ m«i tr−êng lao ®éng. Bé Khoa
häc c«ng nghÖ vµ M«i tr−êng còng ban hµnh çc v¨n b¶n vÒ tiªu chuÈn m«i tr−êng.
NhiÒu Bé, Ngµnh cã çc v¨n b¶n liªn bé, liªn ngµnh ®Ó quy ®Þnh çc tiªu chuÈn vÖ
sinh liªn quan ®Õn qu¶n lý Nhµ n−íc ®èi víi çc lÜnh vùc khoa häc, c«ng nghÖ, m«i
tr−êng, çc s¶n phÈm hµng ho¸ ®−îc l−u th«ng trªn thÞ tr−êng.
Tr−íc ®©y, çc v¨n b¶n Tiªu chuÈn vÖ sinh cña n−íc ta chñ yÕu dùa trªn çc tiªu
chuÈn vÖ sinh, çc quy ®Þnh vÖ sinh cña Liªn X«. Cho tíi nay, nhiÒu tiªu chuÈn míi
®· sö dông çc tiªu chuÈn cña mét sè n−íc kh¸c, trong ®ã cã çc tiªu chuÈn cña Mü,
Anh, Ph¸p, §øc vµ ®Æc biÖt lµ cã xu h−íng söa ®æi tiªu chuÈn theo çc quy ®Þnh cña
Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (WHO), Tæ chøc L−¬ng n«ng Quèc tÕ (FAO) vµ Tæ chøc Lao
®éng quèc tÕ (ILO). ViÖc sö dông tiªu chuÈn nµo ®Òu dùa trªn çc c¨n cø:
28

− C¬ së khoa häc: ®¶m b¶o møc tiÕp xóc tèi ®a cho mäi ®èi t−îng trong céng
®ång kh«ng bÞ ¶nh h−ëng cÊp tÝnh hay m¹n tÝnh.
− Kh¶ n¨ng kiÓm so¸t m«i tr−êng.
− Kh¶ n¨ng thùc thi vµ gi¸m s¸t thùc thi dùa trªn çc tiªu chuÈn.
NÕu sö dông mét tiªu chuÈn víi ®é an toµn cao, kh¶ n¨ng kiÓm so¸t « nhiÔm, ¸p
dông çc tiªu chuÈn trong thùc tÕ khã kh¨n th× hiÖu qu¶ cña cña viÖc ¸p dông tiªu
chuÈn ®ã nh»m b¶o vÖ søc khoÎ céng ®ång khã cã tÝnh kh¶ thi. T−¬ng tù nh− tr−êng
hîp ®−a ra mét luËt lÖ mµ kh¶ n¨ng ¸p dông luËt ®ã kh«ng ®−îc th× luËt ®ã kh«ng cã
hiÖu qu¶. Nh÷ng ng−êi cã tr¸ch nhiÖm qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ m«i tr−êng còng nh−
nh÷ng c¬ së qu¶n lý sù nghiÖp vÒ m«i tr−êng mçi khi nhËn ®Þnh vÒ t×nh h×nh « nhiÔm
m«i tr−êng còng nh− mçi khi ra quyÕt ®Þnh çc biÖn ph¸p xö lý « nhiÔm m«i tr−êng
cÇn ph¶i hiÓu ®Çy ®ñ vÒ çc tiªu chuÈn vÖ sinh.
2.2. Nh÷ng khã kh¨n cña viÖc l−îng gi¸ nguy c¬
Trªn thùc tÕ, viÖc l−îng gi¸ nguy c¬ gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n vÒ kü thuËt, quy
tr×nh, nh−ng khã kh¨n h¬n lµ sÏ sö dông kÕt qu¶ l−îng gi¸ ®ã nh− thÕ nµo trong qu¸
tr×nh ra quyÕt ®Þnh xö lý. §iÒu nµy kh¸ râ khi chóng ta thÊy m«i tr−êng bÞ « nhiÔm
nÆng nÒ, rÊt nhiÒu nguy c¬ tõ m«i tr−êng ®· ®−îc x¸c ®Þnh, song kh«ng thÓ ®−a ra mét
gi¶i ph¸p nµo, kh«ng ph¶i v× kh«ng thÓ t×m gi¶i ph¸p mµ chän gi¶i ph¸p nµo kh¶ thi,
kh«ng ®Ó khi ¸p dông mét gi¶i ph¸p th× hËu qu¶ cña gi¶i ph¸p ®ã l¹i mang l¹i çc ¶nh
h−ëng kh¸c ®Õn ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi cña céng ®ång, tõ ®ã l¹i g©y ra çc hËu qu¶
søc khoÎ kh¸c, t¹o ra çc nguy c¬ míi (®ãng cöa nhµ m¸y cã thÓ lµm c«ng nh©n thÊt
nghiÖp, nhµ n−íc mÊt nguån thu ng©n s¸ch...).
Mét ®iÓm ®¸ng l−u ý kh¸c khi x¸c ®Þnh nguy c¬ lµ viÖc ®o ®¹c møc ®é « nhiÔm
m«i tr−êng kh«ng ph¶i lµ mét viÖc dÔ dµng.
Thø nhÊt, vÒ mÆt kü thuËt: cã rÊt nhiÒu yÕu tè « nhiÔm khã x¸c ®Þnh, cÇn sö
dông nhiÒu ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau. NÕu biÕt yÕu tè « nhiÔm lµ g×, ph¶i chän kü thuËt
®o ®¹c ®ñ nhËy. NÕu ch−a biÕt yÕu tè « nhiÔm lµ g× th× ph¶i tiÕn hµnh çc nghiªn cøu
dÞch tÔ häc ®Ó sµng läc, t×m ra çc yÕu tè nguy c¬ ®Ó sau ®ã ®o l−êng møc ®é « nhiÔm.
VÝ dô: ë mét lµng, ng−êi ta thÊy rÊt nhiÒu ng−êi bÞ mét bÖnh gièng nhau ®ã lµ viªm
t¾c tÜnh m¹ch chi d−íi. Cã rÊt nhiÒu gi¶ thuyÕt ®−îc ®Æt ra, trong ®ã cã vÊn ®Ò nguån
n−íc ngÇm bÞ « nhiÔm. Sau khi t×m ®−îc mèi liªn hÖ gi÷a sö dông n−íc ngÇm víi çc
tr−êng hîp t¾c tÜnh m¹ch chi, ng−êi ta tiÕn hµnh ph©n tÝch thµnh phÇn ho¸ häc trong
n−íc ngÇm, kÕt qu¶ lµ x¸c ®Þnh ®−îc møc arsenic cao bÊt th−êng. KÕt qu¶ nµy còng
phï hîp víi nh÷ng kiÕn thøc vÒ ®éc chÊt häc lµ arsenic cã thÓ g©y viªm t¾c tÜnh m¹ch.
Giai ®o¹n tiÕp ®ã lµ lÊy mÉu vµ ph©n tÝch møc ®é « nhiÔm arsenic vµ çc quy luËt «
nhiÔm (®o l−êng møc ®é « nhiÔm - møc nguy c¬).
29

Thø hai, vÒ mÆt nhËn ®Þnh kÕt qu¶, ®èi chiÕu kÕt qu¶ víi tiªu chuÈn: quy luËt «
nhiÔm cña mét yÕu tè trong m«i tr−êng rÊt kh¸c nhau. §Ó ®o l−êng møc ®é « nhiÔm
®ßi hái kü thuËt ph¶i cã ®é nhËy vµ ®é ®Æc hiÖu nhÊt ®Þnh. Thªm vµo ®ã, sai sè do qu¸
tr×nh ph©n tÝch mÉu trong phßng thÝ nghiÖm cã thÓ kh«ng lín b»ng çc sai sè khi lÊy
mÉu. ChØ cÇn ®Æt mÉu sai vÞ trÝ, sè mÉu Ýt, thêi ®iÓm lÊy mÉu kh«ng ®óng, kh«ng ®ñ
thêi gian th× sai sè cã thÓ gÊp nhiÒu lÇn, cã khi tíi hµng tr¨m lÇn so víi møc ®é thùc,
trong khi møc sai sè trong kh©u ph©n tÝch mÉu chØ ë møc vµi phÇn ngµn, phÇn tr¨m
hoÆc phÇn m−êi (vÝ dô, sai sè do lÊy mÉu bôi kh«ng ®óng cã thÓ lµm mét vÞ trÝ cã møc
« nhiÔm 1mg/m3
t¨ng lªn tíi 10mg/m3
hoÆc h¬n, trong khi ®ã sai sè trong khi ph©n
tÝch mÉu bôi chØ cho phÐp ë møc 1/10mg).
§èi víi çc yÕu tè « nhiÔm trong m«i tr−êng lao ®éng th−êng cã møc giíi h¹n
tèi ®a cho phÐp cao h¬n víi cïng chÊt ®ã cho m«i tr−êng sinh ho¹t. Do m«i tr−êng
sinh ho¹t lµ n¬i ng−êi ta ph¶i sèng ë ®ã kh«ng chØ trong thêi gian lµm viÖc (nh− m«i
tr−êng lao ®éng) vµ ®èi t−îng tiÕp xóc lµ toµn bé d©n c−, trong ®ã cã trÎ em, phô n÷,
ng−êi giµ, nh÷ng ng−êi kh«ng khoÎ m¹nh lµ çc ®èi t−îng dÔ bÞ ¶nh h−ëng h¬n.
Tr−êng hîp çc c¬ së s¶n xuÊt t¹i khu d©n c− hoÆc ngay trong nhµ ë, khi ®èi chiÕu
møc ®é « nhiÔm ph¶i so s¸nh víi tiªu chuÈn cho m«i tr−êng sinh ho¹t.
Trong thêi kú ph¸t triÓn c«ng nghÖ rÊt nhanh chãng vµ ®a d¹ng cïng víi nh÷ng
quy ®Þnh bÝ mËt c«ng nghÖ, viÖc nhµ s¶n xuÊt hoÆc ng−êi ph©n phèi hµng ho¸ kh«ng
s½n lßng cung cÊp th«ng tin (cã thÓ do kh«ng hiÓu biÕt hoÆc cè t×nh dÊu) vÒ çc yÕu tè
cã thÓ cã h¹i cho søc khoÎ nªn viÖc x¸c ®Þnh, ®o l−êng nguy c¬ « nhiÔm rÊt khã kh¨n.
§Ó kh¾c phôc ®iÒu nµy kh«ng chØ cã çc gi¶i ph¸p kü thuËt, tµi chÝnh mµ cßn cÇn cñng
cè hÖ thèng ph¸p luËt vµ hÖ thèng thanh tra m«i tr−êng.
2.3. Çc ph−¬ng ph¸p l−îng gi¸ nguy c¬
§Ó l−îng gi¸ nguy c¬ m«i tr−êng ng−êi ta cã thÓ sö dông ph−¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh
vµ /hoÆc ®Þnh l−îng ®Ó x¸c ®Þnh xem møc ®é trÇm träng cña nguy c¬, liÖu nguy c¬ ®ã
cã cÇn ph¶i gi¶i quyÕt hay kh«ng vµ trong mét bèi c¶nh cã nhiÒu nguy c¬ ®e däa søc
khoÎ cña céng ®ång. ViÖc l−îng gi¸ nguy c¬ gãp phÇn gióp çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh
s¸ch, çc bªn liªn quan ®−a ra quyÕt ®Þnh xem nguy c¬ nµo cÇn −u tiªn gi¶i quyÕt,
nguy c¬ nµo cã thÓ t¹m thêi ch−a gi¶i quyÕt khi nguån lùc cßn h¹n chÕ.
2.3.1. Sö dông ph−¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh ®Ó l−îng gi¸ nguy c¬
Ph−¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh ®−îc sö dông ®Ó l−îng gi¸ nguy c¬ th«ng qua sù ®¸nh
gi¸ mét çch ®Þnh tÝnh vÒ çc hËu qu¶ cã thÓ cã do nguy c¬ ®ã g©y nªn vµ kh¶ n¨ng
x¶y ra cña nguy c¬ ®ã (çc b¶ng 2.1, 2.2, 2.3).
30

B¶ng 2.1. Çc møc ®é ®Þnh tÝnh ®Ó ®o l−êng çc hËu qu¶ cña nguy c¬
Møc
®é
M« t¶ VÝ dô
1 Th¶m khèc ChÕt ng−êi, ngé ®éc, thiÖt h¹i ghª gím vÒ tµi chÝnh
2 Lín ChÊn th−¬ng, gi¶m kh¶ n¨ng, thiÖt h¹i lín vÒ tµi chÝnh
3 Trung b×nh CÇn cã can thiÖp y häc, cã thiÖt h¹i vÒ tµi chÝnh
4 Nhá CÇn s¬ cøu, tiÓu phÉu, thiÖt h¹i nhá vÒ tµi chÝnh
5 Kh«ng râ rµng Kh«ng cã bÖnh, chÊn th−¬ng, thiÖt h¹i tµi chÝnh kh«ng ®¸ng kÓ
B¶ng 2.2. Çc møc ®é ®Þnh tÝnh ®o l−êng kh¶ n¨ng x¶y ra cña nguy c¬
Møc ®é M« t¶ VÝ dô
A Ch¾c ch¾n x¶y ra § −îc cho lµ sÏ x¶y ra ë mäi hoµn c¶nh
B GÇn nh− ch¾c ch¾n sÏ
x¶y ra
Cã thÓ x¶y ra ë mäi hoµn c¶nh
C Cã thÓ x¶y ra Cã thÓ x¶y ra
D Ch−a ch¾c ch¾n cã
x¶y ra hay kh«ng
Cã thÓ x¶y ra nh−ng kh«ng ch¾c ch¾n
E HiÕm khi x¶y ra ChØ cã thÓ x¶y ra trong mét vµi tr−êng hîp rÊt ®Æc
biÖt
B¶ng 2.3. B¶ng l−îng gi¸ møc ®é nguy c¬
HËu qu¶Kh¶ n¨ng x¶y ra
1 2 3 4 5
A E E E H H
B E E H H M
C E E H M L
D E H M L L
E H H M L L
Trong ®ã møc ®é nguy c¬ ®−îc diÔn gi¶i nh− sau:
E (Extreme): Nguy c¬ nghiªm träng, cÇn ph¶i gi¶i quyÕt ngay
H (High): Nguy c¬ cao, cÇn cã sù quan t©m qu¶n lý ®Æc biÖt
M (Moderate): Nguy c¬ trung b×nh, cã tr¸ch nhiÖm ph¶i qu¶n lý
L (Low): Nguy c¬ thÊp, cã thÓ ®−îc qu¶n lý b»ng quy tr×nh th−êng quy
31

ViÖc l−îng gi¸ nguy c¬ b»ng ph−¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh do dùa vµo ®¸nh gi¸ chñ
quan cña çc bªn liªn quan nªn thiÕu tÝnh kh¸ch quan. MÆc dï çc ®¸nh gi¸ vÒ kh¶
n¨ng x¶y ra vµ çc tÝnh nghiªm träng cña çc hËu qu¶ do nguy c¬ cã thÓ g©y ra cã thÓ
®−îc dùa trªn b»ng chøng cña çc b¸o ço tr−íc ®©y, çc nghiªn cøu vÒ liÒu - ®¸p
øng, liÒu hËu qu¶ v. v. Tuy nhiªn, viÖc ®−a ra çc tiªu chÝ cao hay thÊp hoµn toµn phô
thuéc vµo −u tiªn gi¶i quyÕt vµ kh¶ n¨ng tµi chÝnh trong bèi c¶nh qu¶n lý nguy c¬ hiÖn
t¹i. VÝ dô: cïng mét th«ng tin vÒ thùc tr¹ng chÊn th−¬ng giao th«ng do vÊn ®Ò an toµn
m«i tr−êng giao th«ng cã thÓ ®−îc coi lµ nghiªm träng (E) ë quèc gia t−¬ng ®èi ph¸t
triÓn nh− óc, nh− còng cã thÓ ®−îc ®¸nh gi¸ ë møc trung b×nh (M) ë quèc gia cã nÒn
kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn h¬n nh− Th¸i Lan, n¬i mµ çc vÊn ®Ò vÒ çc bÖnh l©y truyÒn
qua ®−êng t×nh dôc ®−îc ®¸nh gi¸ lµ cÇn −u tiªn gi¶i quyÕt h¬n.
B¶ng 2.4. M· ho¸ çc møc ®é l−îng gi¸ nguy c¬
TT YÕu tè Çc møc ®é M∙ ho¸
Th¶m khèc, chÕt ng−êi, thiÖt h¹i > 1. 000.000 USD 100
ChÕt nhiÒu ng−êi, thiÖt h¹i 500.000 - 1. 000.000 USD 50
Cã chÕt ng−êi, thiÖt h¹i 100.000 - 500.000 USD 25
ChÊn th−¬ng nghiªm träng (cã thÓ dÉn ®Õn tµn tËt vÜnh viÔn),
thiÖt h¹i 1.000 - 100.000 USD
15
ChÊn th−¬ng, thiÖt h¹i d−íi 1000 USD 5
1 HËu
qu¶
ChÊn th−¬ng, bÖnh, thiÖt h¹i kh«ng ®¸ng kÓ 1
Liªn tôc (hoÆc nhiÒu lÇn trong ngµy) 10
Th−êng xuyªn (mét lÇn trong ngµy) 6
ThØnh tho¶ng (tõ mét th¸ng/lÇn ®Õn 1 tuÇn /lÇn) 3
Ýt (tõ mét lÇn /n¨m ®Õn mét lÇn/th¸ng 2
HiÕm (®· tõng x¶y ra) 1
2 T×nh
tr¹ng
ph¬i
nhiÔm
Khã cã thÓ x¶y ra (ch−a tõng nghe nãi cã x¶y ra) 0, 5
Ch¾c ch¾n 100% sÏ x¶y ra 10
Cã thÓ x¶y ra kh¶ n¨ng 50:50 6
Cã thÓ x¶y ra mét çch trïng hîp, kh«ng th−êng xuyªn 3
X¶y ra mét çch trïng hîp, hiÕm gÆp 1
Ch−a x¶y ra sau nhiÒu n¨m ph¬i nhiÔm, tuy nhiªn cã thÓ x¶y ra 0,5
3 Kh¶
n¨ng
x¶y ra
Kh«ng thÓ x¶y ra 0,1
Nguån: NSCA (1973). Ph©n lo¹i çc yÕu tè trong hÖ thèng l−îng gi¸ nguy c¬ m«i
§iÓm nguy c¬ lóc nµy ®−îc tÝnh b»ng
R = C x E x P
Trong ®ã R: §iÓm nguy c¬ E: T×nh tr¹ng ph¬i nhiÔm
C: HËu qu¶ cã thÓ x¶y ra P: Kh¶ n¨ng x¶y ra cña nguy c¬
32

2.3.2. L−îng gi¸ nguy c¬ b»ng ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng
Çc nghiªn cøu dÞch tÔ häc ®ãng vai trß quan träng trong viÖc l−îng gi¸ nguy c¬
®Þnh l−îng nµy. Çc nghiªn cøu vÒ mèi quan hÖ nguyªn nh©n - hËu qu¶ sÏ chØ ra mét
yÕu tè nguy c¬ (ho¸ chÊt, sinh häc v. v.) cã thÓ g©y ra çc nguy c¬ nh− thÕ nµo cho
mét céng ®ång, ®Æc biÖt lµ çc ¶nh h−ëng lªn søc khoÎ. Çc nghiªn cøu d¹ng gi¸m s¸t
sinh häc cã thÓ chØ ra møc t¨ng ®ét biÕn cÇn ph¶i gi¶i quyÕt cña mét ho¸ chÊt hoÆc
mét chÊt ®éc nµo ®ã trong m«i tr−êng. Çc th«ng tin ®Þnh l−îng thu ®−îc sÏ ®−îc ®èi
chiÕu víi çc tiªu chuÈn, çc ng−ìng cho phÐp theo quy ®Þnh ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é cña
nguy c¬
2.3.3. L−îng gi¸ nguy c¬ b»ng ph−¬ng ph¸p b¸n ®Þnh l−îng (semi - quantitative)
ViÖc l−îng gi¸ nguy c¬ b»ng ph−¬ng ph¸p b¸n ®Þnh l−îng cã nghÜa lµ sö dông
çc b»ng chøng, th«ng tin tõ çc ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh l−îng dùa vµo thang
ph©n lo¹i ®Ó ®¸nh gi¸ nguy c¬. Çc sè liÖu ®Þnh l−îng thu thËp ®−îc tõ çc nghiªn cøu
dÞch tÔ häc sÏ ®−îc m· ho¸ theo çc tiªu chuÈn ®Þnh s½n. Tõ çc m· chuÈn vÒ hËu qu¶,
sè ng−êi ph¬i nhiÔm vµ kh¶ n¨ng x¶y ra cña nguy c¬ tõ ®ã cã thÓ l−îng gi¸ ®−îc møc
®é cña nguy c¬ (b¶ng 2.4).
3. TH¤NG TIN VÒ M¤I TR¦êNG
Ng−êi ta ®· nhËn thÊy r»ng nhËn thøc cña céng ®ång vµ mçi thµnh viªn trong
céng ®ång kh«ng hoµn toµn gièng nhau vÒ çc nguy c¬ ¶nh h−ëng tíi søc khoÎ cña
çc yÕu tè m«i tr−êng. Ng−êi ta nhËn biÕt ®−îc t¸c h¹i cña m«i tr−êng ë çc møc ®é
kh¸c nhau, ®ång thêi khi nhËn thøc ®−îc yÕu tè t¸c h¹i råi th× çch ph¶n øng víi yÕu
tè t¸c h¹i ®ã còng kh«ng gièng nhau.
VÝ dô: trong tr−êng hîp ngé ®éc ç nãc, do ®−îc th«ng b¸o trªn çc ph−¬ng tiÖn
truyÒn th«ng ®¹i chóng, rÊt nhiÒu ng−êi ®· biÕt ¨n ç nãc cã thÓ bÞ ngé ®éc vµ thËm
chÝ g©y tö vong. Mét sè ng−êi kh«ng ®−îc th«ng tin nªn kh«ng biÕt. Mét sè ng−êi chØ
biÕt ®¹i kh¸i mµ ch−a biÕt ph©n biÖt ç nãc víi çc lo¹i ç kh¸c. Thªm vµo ®ã, khi biÕt
råi nh−ng nhiÒu ng−êi vÉn mua vÒ ¨n, vÉn mang ®i b¸n nghÜa lµ vÉn chÊp nhËn nguy
c¬ (v× kh«ng ph¶i cø ¨n ç nãc lµ ch¾c ch¾n bÞ nhiÔm ®éc).
Cã rÊt nhiÒu vÝ dô kh¸c t−¬ng tù trong thùc tÕ. Ngé ®éc thùc phÈm do ho¸ chÊt
x¶y ra th−êng xuyªn t¹o ra mét bÇu kh«ng khÝ lo ©u vÒ mÊt an toµn thùc phÈm nh−ng
ph¶n øng cña céng ®ång rÊt kh¸c nhau. §iÒu nµy phô thuéc vµo møc ®é truyÒn th«ng
vµ c¶ ý thøc cña céng ®ång. Th«ng tin vÒ m«i tr−êng kh«ng ph¶i chØ tõ phÝa çc c¬ së
y tÕ, c¬ së khoa häc c«ng nghÖ m«i tr−êng ®Õn ng−êi d©n - nh÷ng ng−êi cã thÓ g¸nh
chÞu hËu qu¶ cña « nhiÔm m«i tr−êng mµ cßn tíi çc c¬ së, çc c¬ quan cña chÝnh
quyÒn chÞu tr¸ch nhiÖm trong viÖc ra quyÕt ®Þnh xö lý « nhiÔm m«i tr−êng vµ tíi çc
c¬ së s¶n xuÊt, çc nhµ doanh nghiÖp, nh÷ng ng−êi ph©n phèi hµng ho¸ lµ nh÷ng
ng−êi cã tr¸ch nhiÖm trong viÖc g©y « nhiÔm, t¹o nguy c¬, ph©n ph¸t çc yÕu tè «
33

nhiÔm. Çc c¬ quan th«ng tin ®¹i chóng, çc hiÖp héi trong ®ã cã Héi B¶o vÖ ng−êi
tiªu dïng còng cÇn ®−îc th«ng tin.
Th«ng tin kh«ng cã nghÜa lµ th«ng b¸o cho ai ®ã biÕt mét th«ng ®iÖp nµo ®ã mµ
cßn cã viÖc khuyÕn khÝch viÖc cung cÊp th«ng tin ph¶n håi. KÕt qu¶ cña th«ng tin lµ
®¹t ®−îc mét sù nhËn biÕt, thay ®æi hµnh vi vµ cã ®−îc quyÕt ®Þnh nh»m lµm gi¶m nhÑ
nguy c¬, gi¶i quyÕt çc hËu qu¶ vµ ng¨n ngõa çc yÕu tè nguy c¬ míi.
Th«ng tin m«i tr−êng nh»m trao ®æi th«ng tin vÒ viÖc cã hay kh«ng tån t¹i mét
yÕu tè nguy c¬ trong m«i tr−êng; ®Æc ®iÓm cña yÕu tè « nhiÔm, yÕu tè ®éc h¹i hay
nguy c¬; d¹ng tån t¹i cña yÕu tè « nhiÔm; møc ®é « nhiÔm vµ møc ®é chÊp nhËn ®−îc
cña yÕu tè « nhiÔm, cña nguy c¬.
Khi th«ng tin, môc tiªu quan träng nhÊt lµ ®¹t ®−îc mét sè quyÕt ®Þnh cña céng
®ång trong viÖc phßng ngõa nguy c¬ b»ng nh÷ng gi¶i ph¸p h÷u hiÖu, kh¶ thi vµ bÒn
v÷ng. Çc gi¶i ph¸p (hay chiÕn l−îc) nh»m khèng chÕ nguy c¬ cña m«i tr−êng phô
thuéc vµo çc lo¹i nguy c¬, vµo møc ®é nhËn thøc hay quan t©m, lo l¾ng cña céng
®ång víi nguy c¬.
Khi tiÕp xóc mét çch tù nhiªn víi nguy c¬ m«i tr−êng nh− víi « nhiÔm kh«ng
khÝ, « nhiÔm tiÕng ån lµ ®iÒu mµ ng−êi ta thÊy kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc (« nhiÔm kh«ng
khÝ...) hoÆc khã tr¸nh ®−îc (khãi thuèc l¸ cña ng−êi kh¸c hót). Gi¶i ph¸p qu¶n lý m«i
tr−êng lµ gi¸o dôc céng ®ång ®Ó hä nhËn biÕt ®−îc nguy c¬ hoÆc t¹o ra çc ®iÒu kiÖn
®Ó khèng chÕ (cÊm hót thuèc t¹i n¬i lµm viÖc, n¬i c«ng céng...).
Khi mét sè nguy c¬ m«i tr−êng th−êng xuyªn ®−îc th«ng b¸o qua çc ph−¬ng
tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng hoÆc c¶nh b¸o t¹i n¬i lµm viÖc mét çch réng r·i, cã thÓ
nhËn thøc cña céng ®ång chØ lµ chó ý nhiÒu h¬n tíi t¸c h¹i th× gi¶i ph¸p ®−a ra sÏ
nh»m t¨ng c−êng, duy tr× sù chó ý cña çc ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng vµ lµm cho viÖc
truyÒn th«ng réng r·i h¬n, thùc h¬n, kh«ng che dÊu th«ng tin.
Khi mét nguy c¬ m«i tr−êng ®· t¹o nªn t©m lý sî h·i, lo l¾ng vÒ sù mÊt an toµn
trong céng ®ång cã thÓ lµm cho mét bé phËn céng ®ång qu¸ sî h·i hoÆc ng−îc l¹i, cã
mét sè ng−êi cho r»ng kh«ng hÒ ®¸ng sî v× ®· trë thµnh qu¸ th−êng t×nh (vÝ dô: ng−êi
lµm viÖc trªn cao dÔ dµng bÞ tai n¹n do ng·, ai còng biÕt tai n¹n nµy còng th−êng x¶y
ra lµm cho mét sè ng−êi qu¸ sî h·i hoÆc ng−îc l¹i, cho lµ chuyÖn th−êng). Çch gi¶i
quyÕt sÏ ph¶i nh»m ®−a ra çc luËt lÖ (vÝ dô nh− ®iÒu lÖ an toµn lao ®éng).
Khi mét nguy c¬ m«i tr−êng chØ t¸c ®éng khu tró trong mét nhãm ng−êi, mét sè
nguy c¬ cã thÓ ®· g©y chÕt ng−êi, g©y tai n¹n chÊn th−¬ng, tµn phÕ trong mét sè
tr−êng hîp ®Æc biÖt. Gi¶i ph¸p ë ®©y lµ ®−a ra çc th«ng b¸o cho çc céng ®ång nµy
vÒ møc ®é nguy h¹i cã thÓ v−ît qu¸ nh÷ng g× mµ hä biÕt, hoÆc phãng ®¹i h¬n nh÷ng
tr−êng hîp bÞ ¶nh h−ëng lµm cho céng ®ång chó ý tíi nh÷ng hËu qu¶ so víi viÖc c¶nh
b¸o vÒ x¸c suÊt sÏ x¶y ra hËu qu¶.
34

Khi mét nguy c¬ m«i tr−êng t¸c h¹i trªn trÎ em, gi¶i ph¸p ph¶i nh»m vµo c¶
céng ®ång vµ tõng gia ®×nh sao cho mäi ng−êi, mäi nhµ ®Òu nhËn thøc ®óng vÒ nguy
c¬ nµy còng nh− møc ®é nguy h¹i cña nã kh«ng chØ cho trÎ em h«m nay mµ kÐo dµi
®Õn khi tr−ëng thµnh. HËu qu¶ kh«ng chØ h«m nay mµ cßn trªn thÕ hÖ sau.
Th«ng tin vÒ çc mèi nguy c¬ trong m«i tr−êng lµ mét ho¹t ®éng cña qu¶n lý
nguy c¬. Nh÷ng ng−êi cung cÊp th«ng tin vÒ m«i tr−êng bao gåm çc c¬ së y tÕ mµ
tr−íc hÕt lµ hÖ thèng y tÕ dù phßng th«ng b¸o vÒ çc nguy c¬, thùc tr¹ng « nhiÔm m«i
tr−êng ®Êt, n−íc, kh«ng khÝ, m«i tr−êng thùc phÈm, m«i tr−êng lao ®éng. Çc th«ng
tin vÒ çc vô dÞch bïng næ kh«ng chØ do nhiÔm khuÈn mµ cßn do nhiÔm ®éc hoÆc çc
nguy c¬ víi bøc x¹ ion ho¸, çc yÕu tè vËt lý, çc nguy c¬ th¶m ho¹ do con ng−êi
hoÆc th¶m ho¹ tù nhiªn, çc ®iÒu kiÖn ph¸t sinh còng nh− çc c¬ héi, çc yÕu tè lµm
t¨ng gi¶m nguy c¬. Çc th«ng tin tõ c¬ së y tÕ còng ph¶i c¶nh b¸o céng ®ång vÒ sù
mÊt c¶nh gi¸c, sù bÊt cÈn cña ç nh©n, sù thê ¬ chËm chÔ trong viÖc ra quyÕt ®Þnh xö
lý cña çc c¬ quan h÷u tr¸ch vµ c¶ sù mÊt c¶nh gi¸c cña c¬ quan y tÕ. §èi víi hÖ
thèng bÖnh viÖn, çc phßng kh¸m cung cÊp th«ng tin vÒ çc tr−êng hîp nhiÔm ®éc,
nhiÔm trïng hoÆc tai n¹n do « nhiÔm m«i tr−êng, c¶nh b¸o céng ®ång qua çc sè liÖu
vÒ tr−êng hîp cÊp cøu, tö vong hoÆc tµn phÕ lµm cho céng ®ång nhËn thøc ®Çy ®ñ h¬n
vÒ çc mèi nguy c¬, khuyÕn khÝch hä ¸p dông çc biÖn ph¸p phßng chèng ®Ó b¶o vÖ
cho céng ®ång vµ cho tõng gia ®×nh, tõng ç nh©n. C¶nh b¸o çc nhµ s¶n xuÊt, nh÷ng
ng−êi cung cÊp hµng ho¸ kh«ng an toµn vµ t¹o ¸p lùc d− luËn, ¸p lùc x· héi trªn
nh÷ng ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ « nhiÔm m«i tr−êng. Th«ng tin kh«ng ph¶i lóc nµo
còng chØ chó ý tíi quyÒn lîi cña ng−êi d©n mµ cßn gãp phÇn b¶o vÖ quyÒn lîi cña
nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt, lµm hä ®ång t×nh ñng hé vµ cïng tham gia vµo qu¸ tr×nh khèng
chÕ çc yÕu tè nguy h¹i tõ m«i tr−êng, vÝ dô nh− viÖc ®−a ra çc khuyÕn ço vÒ gi¶i
ph¸p khèng chÕ nguy c¬ cã chi phÝ thÊp vµ hiÖu qu¶ cao, gi¶i ph¸p dù phßng ®Ó tr¸nh
x¶y ra rñi ro, gi¶m chi phÝ do ph¶i båi th−êng.
Theo nhµ x· héi häc vµ lµ chuyªn gia vÒ th«ng tin çc nguy c¬ m«i tr−êng (TiÕn
sÜ Peter Sandman (1987)) th× nguy c¬ ®−îc ®Þnh nghÜa b»ng tæng cña çc yÕu tè nguy
c¬ vµ nh÷ng ph¶n øng bÊt b×nh tõ phÝa céng ®ång:
Nguy c¬ = YÕu tè nguy c¬ + Ph¶n øng bÊt b×nh cña céng ®ång
(Risk = Hazard + Outrage)
§èi víi çc chuyªn gia th× nguy c¬ ®ång nghÜa víi tû lÖ tö vong −íc tÝnh hµng
n¨m. Nh−ng ®èi víi céng ®ång (vµ thËm chÝ ®èi víi c¶ çc chuyªn gia khi hä ë nhµ)
th× nguy c¬ cßn mang nhiÒu ý nghÜa kh¸c. Céng ®ång th−êng chó ý qu¸ Ýt tíi yÕu tè
nguy c¬ thùc sù, cßn çc nhµ chøc tr¸ch th× l¹i kh«ng chó ý tíi ph¶n øng bÊt b×nh cña
céng ®ång. V× vËy, khi çc nhµ chøc tr¸ch vµ céng ®ång xem xÐt ®¸nh gi¸ mét nguy
c¬ th× hä sÏ cã çc kÕt qu¶ kh¸c nhau.
Theo Peter Sandman (1987), cã h¬n 20 yÕu tè kh¸c nhau g©y bÊt b×nh, giËn d÷
trong céng ®ång. Mét sè vÝ dô ®iÓn h×nh lµ: nguy c¬ tù nguyÖn th× sÏ kh«ng g©y ra bÊt
b×nh trong céng ®ång vµ ®−îc mäi ng−êi chÊp nhËn h¬n nguy c¬ bÞ Ðp buéc (vÝ dô h·y
35

so s¸nh tr−êng hîp b¹n bÞ mét nhµ chøc tr¸ch b¾t tr−ît xuèng mét ngän nói b¨ng
tuyÕt mµ chØ dïng hai c©y tr−ît víi viÖc b¹n quyÕt ®Þnh ®i tr−ît tuyÕt vµo cuèi tuÇn);
nguy c¬ tù nhiªn sÏ ®−îc chÊp nhËn nh− lµ "t¹i trêi" cßn nguy c¬ nh©n t¹o th× sÏ g©y
ra bÊt b×nh vµ khã ®−îc chÊp nhËn; nguy c¬ quen thuéc th× dÔ ®−îc chÊp nhËn h¬n
nguy c¬ míi (vÝ dô nguy c¬ bÞ bÖnh Øa ch¶y th× rÊt quen thuéc vµ céng ®ång dÔ chÊp
nhËn h¬n so víi nguy c¬ bÞ bÖnh than, mÆc dï sè tö vong mµ bÖnh than g©y ra lµ rÊt
nhá) v. v.
Çc th«ng tin ®−îc truyÒn th«ng tíi céng ®ång ph¶i lu«n lu«n ®−îc lÆp ®i lÆp l¹i
vµ g©y chó ý nh− nguyªn t¾c qu¶ng ço. §ång thêi, th«ng tin ph¶i ®−îc céng ®ång
chÊp nhËn, l«i cuèn hä trë thµnh nh÷ng ng−êi truyÒn th«ng tõ ng−êi nµy sang ng−êi
kia. Th«ng tin còng cÇn râ rµng, thu hót; võa ph¶i th©n thiÖn kh«ng kÝch ®éng nh−ng
võa ph¶i th¼ng th¾n vµ cëi më phï hîp víi tr×nh ®é häc vÊn, tËp qu¸n tÝn ng−ìng, d©n
téc vµ ®¹i chóng nhÊt lµ çc d©n téc Ýt ng−êi vµ ®ång thêi còng ph¶i phï hîp víi néi
dung truyÒn th«ng ®¸p øng yªu cÇu cña ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng. Th«ng
tin ph¶i nh»m thu ®−îc çc ph¶n håi tõ céng ®ång, çc bªn cã liªn quan ®Ó ®iÒu chØnh.
Sau cïng, song còng kh«ng kÐm phÇn quan träng ®ã lµ th«ng tin ph¶i dùa trªn viÖc
x©y dùng kÕ ho¹ch phï hîp vµ ®−îc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ®Ó cã chiÕn l−îc tèt h¬n, kÕ
ho¹ch phï hîp h¬n.
4. PHßNG CHèNG T¸C H¹I CñA ¤ NHIÔM M¤I TR¦êNG
Mét bé phËn quan träng cña qu¶n lý nguy c¬ lµ dù phßng vµ khèng chÕ tiÕp xóc
víi çc yÕu tè t¸c h¹i trong m«i tr−êng.
Gièng nh− çc d©y truyÒn dÞch tÔ häc, khèng chÕ yÕu tè « nhiÔm m«i tr−êng
còng bao gåm ba kh©u:
− Khèng chÕ nguån g©y « nhiÔm.
− Ng¨n chÆn sù ph¸t t¸n yÕu tè « nhiÔm.
− B¶o vÖ nh÷ng ®èi t−îng tiÕp xóc.
Møc ®é dù phßng ®−îc chia lµm ba cÊp ®é nh− sau:
Dù phßng cÊp 1: b¶o vÖ khèi c¶m thô, kh«ng tiÕp xóc qu¸ møc víi çc yÕu tè
nguy c¬ ®Ó kh«ng bÞ bÖnh.
Dù phßng cÊp 2: b¶o vÖ nh÷ng ng−êi ®· vµ ®ang tiÕp xóc qu¸ møc víi çc yÕu tè
nguy c¬, kh«ng ®Ó çc tæn th−¬ng d−íi l©m sµng hoÆc l©m sµng g©y ra çc hËu qu¶ l©u
dµi trªn søc khoÎ (ph¸t hiÖn sím vµ xö trÝ ®óng, kÞp thêi).
Dù phßng cÊp 3: kh«ng ®Ó x¶y ra çc rñi ro, hËu qu¶ g©y chÕt ng−êi do « nhiÔm
m«i tr−êng.
Trong y tÕ dù phßng, ng−êi ta chØ chó ý tíi dù phßng cÊp 1 vµ cÊp 2, cßn dù cÊp
3 thuéc vÒ tr¸ch nhiÖm cña hÖ thèng kh¸m ch÷a bÖnh. ViÖc phßng ngõa çc yÕu tè t¸c
36

h¹i ®Æc tr−ng sÏ ®−îc tr×nh bµy ë çc bµi sau. Bµi nµy chØ tr×nh bµy çc nguyªn t¾c dù
phßng çc t¸c h¹i, çc nguy c¬ tõ m«i tr−êng chung nhÊt.
Çc gi¶i ph¸p dù phßng cÊp 1
Çc gi¶i ph¸p dù phßng cÊp 1 bao gåm:
• Khèng chÕ « nhiÔm t¹i nguån ph¸t sinh.
− Thay thÕ çc yÕu tè ®éc h¹i b»ng yÕu tè kh«ng ®éc h¹i.
− Thay thÕ çc quy tr×nh c«ng nghÖ ph¸t sinh ®éc h¹i nhiÒu b»ng çc quy tr×nh
kh«ng ph¸t sinh ®éc h¹i, Ýt ph¸t sinh ®éc h¹i h¬n hoÆc quy tr×nh c«ng nghÖ ph¸t
sinh ®éc h¹i nh−ng dÔ khèng chÕ sù lan to¶ çc yÕu tè ®éc h¹i ra m«i tr−êng
xung quanh h¬n.
− Kh«ng ®Ó yÕu tè ®éc h¹i ph¸t sinh b»ng th«ng giã, tho¸ng khÝ.
− Khèng chÕ sù ph¸t t¸n çc yÕu tè ®éc h¹i vµo m«i tr−êng s¶n xuÊt hoÆc m«i
tr−êng xung quanh:
+ ¸p dông biÖn ph¸p che ch¾n, bao bäc çch ly nguån ph¸t sinh « nhiÔm.
+ Hót côc bé hoÆc t¹o çc m¶ng hót, hÊp thô yÕu tè « nhiÔm t¹i nguån.
• B¶o vÖ ng−êi tiÕp xóc
− Sö dông çc trang bÞ b¶o hé ç nh©n phßng chèng t¸c h¹i tõ m«i tr−êng.
− Gi¸o dôc søc khoÎ m«i tr−êng cho céng ®ång.
− Çc gi¶i ph¸p tæ chøc, hµnh chÝnh.
4.1. Khèng chÕ « nhiÔm t¹i nguån ph¸t sinh
Thay thÕ çc nguyªn liÖu, nhiªn liÖu ph¸t sinh ®éc h¹i b»ng nguyªn liÖu hoÆc
nhiªn liÖu Ýt ®éc h¹i h¬n hay hoµn toµn v« h¹i sÏ gi¶i quyÕt tËn gèc nguån « nhiÔm.
Mét khi nguån « nhiÔm chØ h¹n chÕ møc ®é g©y h¹i cÇn ¸p dông çc biÖn ph¸p th«ng
tho¸ng giã hoÆc ®−a giã vµo lµm tho¸ng bít nång ®é chÊt « nhiÔm tr−íc khi bÞ th¶i
vµo m«i tr−êng trong c¬ së s¶n xuÊt: më thªm cöa th«ng tho¸ng, sö dông qu¹t thæi,
qu¹t hót. Kh¸c víi viÖc thay thÕ chÊt ®éc, ë ®©y nhê cÊp mét l−îng khÝ lín lµm cho
nång ®é chÊt ®éc hoÆc bôi trong kh«ng khÝ bÞ lo·ng ra ®Ó ®¹t ®−îc d−íi møc cho
phÐp. ViÖc khèng chÕ chÊt ®éc t¹i nguån ®−îc thùc hiÖn qua çc tiªu chuÈn s¶n phÈm
vµ çc tiªu chuÈn vÒ quy tr×nh hoÆc tiªu chuÈn chÊt th¶i.
4.1.1. Çc tiªu chuÈn s¶n phÈm
NÕu mét chÊt ch−a ®−îc biÕt vÒ ng−ìng cho phÐp hoÆc vÉn ch−a ®−îc thö
nghiÖm mét çch ®Çy ®ñ, cã thÓ thùc hiÖn gi¶m t¸c h¹i b»ng çch thiÕt kÕ l¹i s¶n
phÈm sao cho h¹n chÕ tèi ®a khèi l−îng cÇn sö dông ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm ®ã hoÆc
37

®i t×m nguyªn liÖu thay thÕ. VÝ dô: benzen lµ mét chÊt ®éc h¹i, cã thÓ sö dông xylen
hoÆc toluen ®Ó thay thÕ lµ çc chÊt Ýt ®éc h¹i h¬n, hoÆc thay thÕ mét phÇn benzen b»ng
çc dung m«i kh¸c. Mét vÝ dô kh¸c: viÖc thay x¨ng pha ch× b»ng x¨ng kh«ng cã ch× ®·
lo¹i bá nguy c¬ « nhiÔm ch× do khÝ x¶ ®éng c¬ dïng x¨ng pha ch× tr−íc ®©y. Trong
nhiÒu tr−êng hîp, tiªu chuÈn ho¸ çc thµnh phÇn cña nguyªn liÖu vµ nhiªn liÖu ®Ó
khèng chÕ møc th¶i chÊt ®éc vµo m«i tr−êng.
4.1.2. Çc tiªu chuÈn vÒ quy tr×nh s¶n xuÊt
NÕu cã mét yÕu tè « nhiÔm th¶i vµo m«i tr−êng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th×
ChÝnh phñ (th«ng qua Bé Khoa häc c«ng nghÖ vµ M«i tr−êng, Bé Y tÕ...) cã thÓ ®−a ra
çc chÝnh s¸ch thuÕ −u ®·i cho çc quy tr×nh c«ng nghÖ kh«ng hoÆc Ýt g©y huû ho¹i
m«i tr−êng. KhuyÕn khÝch çc quy tr×nh c«ng nghÖ s¹ch còng nh− ®¸nh thuÕ cao víi
çc c«ng nghÖ l¹c hËu hoÆc ®−a ra çc yªu cÇu xö lý chÊt th¶i (khÝ th¶i, r¸c th¶i, n−íc
th¶i) mét çch nghiªm ngÆt.
4.1.3. Çc tiªu chuÈn vÒ chÊt th¶i
Çc chÊt th¶i c«ng nghiÖp vµo m«i tr−êng ®Êt, n−íc, kh«ng khÝ ®· ®−îc ban
hµnh hµng chôc n¨m nay. Nh÷ng tiªu chuÈn nµy cã thÓ thÓ hiÖn qua viÖc quy ®Þnh çc
nång ®é tèi ®a cho phÐp vÒ hµm l−îng chÊt « nhiÔm trong khÝ x¶, n−íc th¶i. Còng cã
çc møc quy ®Þnh chÊt th¶i theo ®¬n vÞ thêi gian hoÆc theo ®¬n vÞ s¶n phÈm hoÆc ®¬n
vÞ nhiªn liÖu, nguyªn vËt liÖu tiªu thô.
Çc tiªu chuÈn ®−îc ®Æt ra cÇn ph¶i c©n nh¾c tíi thùc tÕ s¶n xuÊt, thùc tÕ thÞ
tr−êng. Çc tiªu chuÈn quy ®Þnh cho ®µo t¹o c«ng nh©n, tiªu chuÈn ®ãng gãi vµ d¸n
nh·n hµng hãa, tiªu chuÈn cÊt gi÷ sö dông vµ vËn chuyÓn còng nh− huû bá, xö lý çc
chÊt ®éc.
4.2. Khèng chÕ sù ph¸t t¸n yÕu tè ®éc h¹i vµo m«i tr−êng
§©y lµ gi¶i ph¸p tiÕp theo gi¶i ph¸p khèng chÕ « nhiÔm t¹i nguån, mét khi gi¶i
ph¸p ®ã ch−a ®¹t yªu cÇu.
§èi víi chÊt ®éc, biÖn ph¸p hót côc bé nh»m h¹n chÕ sù ph¸t t¸n chÊt ®éc vµo
m«i tr−êng kh«ng khÝ. Hót côc bé sÏ rÊt h÷u hiÖu nÕu kÕt hîp víi çc biÖn ph¸p che
ch¾n, lµm kÝn nguån ph¸t sinh. Çc chÊt ®éc, kÓ c¶ bôi sau khi ®−îc hót sÏ ®−îc xö lý,
lµm s¹ch tr−íc khi th¶i vµo m«i tr−êng. NhiÒu tr−êng hîp chØ hót sau ®ã l¹i ®−a vµo
èng khãi ®Ó th¶i ra m«i tr−êng xung quanh (lóc ®ã nång ®é chÊt ®éc cã thÓ bÞ lo·ng
ra) vµ lµm « nhiÔm ph¸t t¸n ®i xa h¬n, cho dï kh«ng cßn ë møc g©y h¹i nh−ng qu¸
tr×nh tÝch luü cã thÓ l¹i g©y hËu qu¶ l©u dµi.
§èi víi çc yÕu tè « nhiÔm lµ tiÕng ån hoÆc bøc x¹, viÖc hót côc bé kh«ng cã t¸c
dông, thay vµo ®ã lµ çc bé phËn bao bäc, çc tÊm hót ©m, ch¾n bøc x¹. KÕt cÊu t−êng
vµ trÇn nhµ phï hîp cã thÓ lµm gi¶m møc ån. TËn dông quy luËt gi¶m c−êng ®é theo
kho¶ng çch, cã thÓ t¹o kho¶ng çch çch ly xa nguån ph¸t sinh còng b¶o vÖ ®−îc
38

c«ng nh©n. Bªn c¹nh çc xa lé cã mËt ®é giao th«ng lín, ng−êi ta thiÕt kÕ çc hÖ
thèng c¶n ©m hoÆc trång c©y hai bªn ®−êng.
4.3. B¶o vÖ ng−êi tiÕp xóc
B¶o vÖ ng−êi tiÕp xóc rÊt th−êng ¸p dông trong m«i tr−êng lao ®éng qua viÖc sö
dông çc trang thiÕt bÞ phßng hé ç nh©n: quÇn ¸o b¶o hé, g¨ng ñng, kÝnh, nót tai, mÆt
n¹, khÈu trang. B¶o vÖ ng−êi tiÕp xóc còng ®−îc thùc hiÖn qua gi¶m thêi gian tiÕp
xóc, gi¶m sè ng−êi ph¶i tiÕp xóc.
Çc biÖn ph¸p phßng hé ç nh©n chØ ®−îc coi lµ gi¶i ph¸p bæ trî khi hai gi¶i
ph¸p trªn bÞ h¹n chÕ. Çc biÖn ph¸p phßng hé ç nh©n rÊt khã ¸p dông cho çc lo¹i «
nhiÔm m«i tr−êng xung quanh. ViÖc ®eo khÈu trang trong 8 giê lao ®éng ®· khã kh¨n
th× viÖc sö dông trong m«i tr−êng sinh ho¹t còng cßn h¹n chÕ h¬n rÊt nhiÒu. ViÖc sö
dông çc tói thë khi m«i tr−êng « nhiÔm qu¸ nÆng chØ cã thÓ thùc hiÖn ë çc n−íc
giµu mét çch h¹n chÕ.
ë çc n−íc nghÌo, vïng nghÌo, ng−êi nghÌo ph¶i sèng t¹i çc vÞ trÝ mµ ng−êi
giµu kh«ng ë ®ã, vÝ dô nh− gÇn çc nguån chÊt th¶i (gÇn çc cèng th¶i, b·i r¸c, çc
nhµ m¸y). Trong ®iÒu kiÖn ®« thÞ ho¸ m¹nh mÏ nh− hiÖn nay, khu vùc néi thµnh ph¸t
triÓn dÇn dÇn cã quy ho¹ch h¬n, song khu vùc ngo¹i thµnh l¹i lµ n¬i høng chÞu nh÷ng
hËu qu¶ cña ®« thÞ, ®ã còng lµ n¬i nhËn çc nguån r¸c th¶i, khÝ th¶i, n−íc th¶i tõ thµnh
phè. TÖ n¹n x· héi còng tõ thµnh phè ¶nh h−ëng tíi khu ngo¹i «. § ©y lµ hiÖn t−îng
bãng rîp ®« thÞ nh− ®· ®−îc ®Ò cËp tíi ë çc n−íc trong khu vùc tõ hµng thËp kû tr−íc
®©y. ViÖc qu¶n lý m«i tr−êng còng cÇn chó träng c¶ ®Õn khÝa c¹nh c«ng b»ng x· héi,
nghÜa lµ ph¶i dµnh nh÷ng kho¶n kinh phÝ thÝch ®¸ng cho çc ch−¬ng tr×nh lµm s¹ch
m«i tr−êng, x©y dùng thµnh phè lµnh m¹nh ë c¶ hai khu vùc n«ng th«n ngo¹i thµnh vµ
thµnh thÞ, khu vùc c«ng nghiÖp vµ vïng phô cËn. § ©y còng lµ mét yÕu tè cña ph¸t
triÓn bÒn v÷ng.
B¶o vÖ ng−êi tiÕp xóc khái çc nguy c¬ tõ m«i tr−êng, ngoµi nhµ m¸y, ngoµi khu
®« thÞ ph¶i ®−îc thùc hiÖn b»ng çc luËt lÖ vµ b»ng çc chiÕn l−îc tæng thÓ, kh«ng
ph¶i b»ng çc ph−¬ng tiÖn phßng hé ç nh©n.
4.4. Gi¸o dôc søc khoÎ m«i tr−êng
Gi¸o dôc søc khoÎ m«i tr−êng lµ mét bé phËn cña qu¶n lý m«i tr−êng. Ng−êi
d©n ph¶i nhËn thøc ®−îc çc vÊn ®Ò m«i tr−êng mµ hä ®ang sèng. Nh÷ng ng−êi l·nh
®¹o céng ®ång còng cÇn ®−îc trang bÞ kiÕn thøc vÒ chÊt l−îng m«i tr−êng, b¶o vÖ m«i
tr−êng trong qu¸ tr×nh quy ho¹ch s¶n xuÊt, quy ho¹ch khu c«ng nghiÖp vµ ®« thÞ ®Ó cã
th¸i ®é xö trÝ ®óng.
Gi¸o dôc søc khoÎ m«i tr−êng bao gåm:
− Çc ho¹t ®éng truyÒn th«ng nh»m n©ng cao hiÓu biÕt cña ng−êi d©n vÒ çc yÕu
tè « nhiÔm m«i tr−êng vµ ¶nh h−ëng cña çc yÕu tè ®ã lªn søc khoÎ.
39

− H−íng dÉn céng ®ång çch t¹o ra m«i tr−êng s¹ch h¬n, an toµn h¬n.
− Thay ®æi çch øng xö cña céng ®ång víi « nhiÔm m«i tr−êng do sinh ho¹t, do
lao ®éng s¶n xuÊt vµ m«i tr−êng thùc phÈm kh«ng an toµn.
N−íc ta lµ mét n−íc n«ng nghiÖp ®ang trªn ®µ c«ng nghiÖp ho¸. G¸nh nÆng m«i
tr−êng võa mang ®Æc tr−ng cña mét n−íc ®ang ph¸t triÓn víi « nhiÔm çc nguån chÊt
th¶i sinh ho¹t, çc mÇm bÖnh nhiÔm trïng vµ ký sinh trïng, võa chÞu ¶nh h−ëng cña «
nhiÔm c«ng nghiÖp, « nhiÔm ®« thÞ.
Trong khi møc ®é tiÕp cËn víi çc nguån n−íc s¹ch cßn h¹n chÕ, t×nh tr¹ng thiÕu
c«ng tr×nh vÖ sinh c¬ b¶n nh− hè xÝ, nhµ t¾m, nhµ ë hîp vÖ sinh, hÖ thèng xö lý r¸c
th¶i, ph©n gia sóc, ... th× nhiÖm vô cña çc nhµ vÖ sinh m«i tr−êng vÉn cÇn chó träng
rÊt nhiÒu tíi çc ho¹t ®éng gi¸o dôc søc khoÎ m«i tr−êng víi ®Æc tr−ng n«ng th«n. Bªn
c¹nh ®ã, çc ®Æc ®iÓm ®« thÞ ho¸ thiÕu quy ho¹ch, Ýt ®−îc kiÓm so¸t b»ng luËt lÖ, t¹o
ra t×nh tr¹ng « nhiÔm ®« thÞ rÊt phøc t¹p. ë ®©y viÖc gi¸o dôc m«i tr−êng cã thÓ thùc
hiÖn qua çc ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc søc khoÎ ë n«ng th«n.
Mét trong nh÷ng ®iÓm l−u ý cña truyÒn th«ng gi¸o dôc søc khoÎ lµ tr¸nh lÆp ®i
lÆp l¹i qu¸ nhiÒu nh÷ng kiÕn thøc rÊt phæ th«ng nh−: cÇn ¨n chÝn uèng s«i... v× nh÷ng
®iÒu nµy ®Õn nay ®· qu¸ th«ng th−êng. D©n trÝ ph¸t triÓn, ng−êi d©n cÇn biÕt nhiÒu
h¬n vÒ çc bÖnh tËt g©y ra do m«i tr−êng ®Ó tõ ®ã cã th¸i ®é øng xö phï hîp. Mét
nghiªn cøu cña Tr−êng § ¹i häc Y Hµ Néi t¹i Hµ Nam cho thÊy r»ng kiÕn thøc vÒ çc
yÕu tè « nhiÔm m«i tr−êng cña ng−êi d©n kh«ng kÐm, nh−ng hiÓu biÕt cña hä vÒ çc
bÖnh do m«i tr−êng g©y ra cßn qu¸ Ýt. Do ch−a hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ çc bÖnh do m«i
tr−êng, ng−êi d©n ch−a cã çc çch øng xö phï hîp trong viÖc c¶i t¹o çc c«ng tr×nh
vÖ sinh vµ b¶o vÖ nguån n−íc.
ViÖc gi¸o dôc vÖ sinh cho çc c«ng nh©n trong nhµ m¸y dÔ dµng h¬n do ë ®©y
cã çc ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o vÒ vÖ sinh an toµn lao ®éng mét çch ®Þnh kú, b¾t buéc.
§èi víi mét sè c«ng nh©n còng nh− chñ s¶n xuÊt cña çc c¬ së s¶n xuÊt nhá, c«ng
nghÖ l¹c hËu, ph¸t sinh nhiÒu ®éc h¹i, hÖ thèng phßng hé lao ®éng s¬ sµi, c«ng nh©n
th−êng lµ t¹m tuyÓn, tay nghÒ thÊp vµ gÇn nh− rÊt Ýt tiÕp cËn víi çc ch−¬ng tr×nh
truyÒn th«ng gi¸o dôc søc khoÎ. Hä lµ çc ®èi t−îng rÊt dÔ bÞ tæn th−¬ng vµ ph¶i lµ
®èi t−îng träng t©m cña çc ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc søc khoÎ m«i tr−êng, nhÊt lµ trong
®iÒu kiÖn çc xÝ nghiÖp nhá ngµy cµng ph¸t triÓn nh− hiÖn nay ë çc ®« thÞ còng nh−
t¹i çc lµng nghÒ ë n«ng th«n.
NÕu çc gi¶i ph¸p trªn kh«ng ¸p dông ®−îc hoÆc cã nhiÒu h¹n chÕ, kh«ng ®¶m
b¶o b¶o vÖ ®Ó kh«ng g©y t¸c h¹i trªn søc khoÎ, lóc ®ã míi ¸p dông çc gi¶i ph¸p dù
phßng cÊp 2.
5. THEO DâI, GI¸M S¸T M¤I TR¦êNG Vµ ÇC HËU QU¶ CñA ¤ NHIÔM L£N
SøC KHOÎ CéNG §åNG
40

Sức khỏe môi trường

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to Sức khỏe môi trường

Similar to Sức khỏe môi trường (20)

More from TS DUOC

More from TS DUOC (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Sức khỏe môi trường