2. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 1
MUÅC LUÅC
NGÛÚÂI ANH XÊËU SÖË ................................................................................................................. 2
LOÂNG MEÅ .................................................................................................................................... 7
NGÛÚÂI CHÕ DÊU TÖI............................................................................................................... 14
CHÕ YÏN.................................................................................................................................... 20
CON NGÛÅA TRÙÆNG CUÃA BA TÖI ........................................................................................... 28
NGAÂY GÙÅP GÚÄ .......................................................................................................................... 34
ANH ÀOÃ PHUÅ ............................................................................................................................ 41
TRONG BOÁNG RÛÂNG............................................................................................................... 48
CHUÁ NHÒ ................................................................................................................................... 55
HAI ANH EM............................................................................................................................. 63
THÙÇNG CHAÁU ÀÑCH TÖN ....................................................................................................... 70
NGAÂY LÏN ÀÛÚÂNG ................................................................................................................. 78
SAÁNG TRÙNG SUÖNG ............................................................................................................. 85
EM DÒN...................................................................................................................................... 93

3. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 2
NGÛÚÂI ANH XÊËU SÖË
Trong ba anh em chuáng töi, meå töi thûúng anh hai töi nhêët.
Meå töi thûúng anh vò anh khöí, vò anh, vêîn theo lúâi meå töi, àaä tûâng
biïët qua trong thuúã àêìu xanh nhûäng ngaây àaâo cuã chuöëi, nêëu chaáo
caám ùn trûâ cúm.
Nhûng loâng ngûúâi meå caâng nghiïng xuöëng àûáa con thûá bao
nhiïu thò laåi caâng xa àûáa con caã bêëy nhiïu. Meå töi vñ chuáng töi nhû
cêy mña coá ba àöët àïìu nhau, sinh caách nhau àuáng baãy tuöíi, ba àöët
maâ möåt àaä bõ sêu, coân hai àöët kia thò "chûa biïët".
Coá lêìn, töi hoãi meå töi:
- Taåi sao anh caã con laåi laâ àöët mña cuöëi bõ sêu àuåc haã meå?
Sao anh hai laåi àûúåc laâ àöët giûäa?
Meå töi gùæt:
- Röìi maây liïåu, khöng laåi sêu nöët, con aå.
Maâ kïí ra anh hai töi cuäng xûáng àaáng laâ àöët mña giûäa thêåt.
Anh coá veã dõu daâng vaâ phong nhaä. Miïång anh cûúâi rêët xinh, laâm
nuáng hai àöìng tiïìn úã maá. Anh hai töi ñt noái, maâ àaä noái thò hïët sûác
chùæc chùæn. Meå töi yïu anh vaâ gûãi gùæm vaâo anh nhûäng ngaây giaâ sùæp
ruång. Anh töi chaãi toác lêåt ra hai phña gaáy, laâm nöíi roä lïn caái àûúâng
ngöi thùèng tùæp. Bùæt chûúác anh, töi nhêët àõnh nuöi toác àïí chaãi cho
àeåp, nhûng möîi lêìn thêëy haâng thúå huái rong ài qua, meå töi hay nhòn
àêìu töi maâ baão:
- Beá àõnh buái toác hay sao maâ chûa thiïën búát noá ài?
Nhòn caái tùng àú taân nhêîn caây tûâng maãng toác êu yïëm cuãa töi
lïn, töi huâng höí baão ngûúâi thúå:
- Sao anh khöng cùæt meå noá caái àêìu töi ài luön thïí?
- Baâ daåy thïë. Vaã laåi cùæt ngùæn toác cho maát, cêåu aå.

4. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 3
Töi khöng neán nöíi tiïëng khoác vò bûåc tûác:
- Hu hu... nhûng töi muöën... bûác kia maâ!
Cuöëi nùm êëy, ba anh em chuáng töi àûúåc chuåp aãnh chung vúái
nhau àïí gûãi vïì quï nöåi. Bûác aãnh àoá, töi vêîn coân giûä àûúåc, tuy thúâi
gian àaä laâm phai nûúác ài. Caách möåt ngaây trûúác höm chuåp aãnh, anh
hai töi àaä lo lùæng vïì quêìn aáo. Anh caã töi lúán röìi nïn toã veã laänh àaåm.
Töi thò chó suöët ngaây ngùæm anh hai töi.
Röìi saáng höm sau, chûäng chaåc quaá, anh hai töi diïån möåt böå
quêìn aáo soåc, maái toác chaãi deåt xuöëng, hai mùæt tûúi cûúâi, tay cêìm möåt
chiïëc muâi soa.
Àïën anh caã töi múái thêåt khiïëp! Anh mùåc möåt böå quêìn aáo têy
cuãa ba töi sûãa laåi, vai cûá döëc xuöëng, àöi öëng quêìn boá lêëy bùæp chên
nhû xaâ caåp. Töi àaä mêët cöng luåc hïët rûúng hoâm, röìi àïí chõu mùåc möåt
caái aáo röång tay vaâ caái quêìn ngùæn cúän, vò coá bao giúâ meå töi may cho
töi àûúåc möåt böå quêìn aáo naâo vûâa yá àêu. Caái thò röång, caái thò heåp, caái
laâm töi àang gêìy hoáa beáo, àang lúán hoáa luân. Nhûng caái naâo cuäng
àeåp hïët, vò meå töi baão: aáo taâu mùåc thïë naâo cuäng... chûäng!
Ba chuáng töi ra ngoaâi sên vúái möåt caái ghïë. Anh caã töi ngöìi
giûäa, tay cêìm quyïín saách. Anh hai töi àûáng chöëng naånh bïn caånh.
Töi nhoã, àûáng voâng tay cho coá veã lïî pheáp, àöi mùæt àúâ nhòn vaâo öëng
maáy aãnh. Meå töi ngùæm kyä ba chuáng töi röìi böîng giêån dûä:
- Tröng con mùæt thùçng caã! Cûá long lïn soâng soåc thïë kia,
traách naâo!
Töi nghe anh caã töi thúã daâi möåt caái. Töi biïët trong nhaâ sùæp
coá chuyïån, nïn àûa mùæt liïëc anh hai töi. Luác ngûúâi thúå aãnh sûãa laåi
daáng àiïåu cho chuáng töi, meå töi laåi nhòn anh caã töi, leâ baä trêìu ra
ngoaâi miïång, gioång gùæt goãng:
- Ngûúâi thò cûá sûâng sûäng ra êëy!
Anh caã töi vuâng àûáng dêåy, bûúác ra ngoaâi, vêët laåi mêëy tiïëng:
- Àïí cho hai àûáa noá chuåp!
Meå töi noáng tiïët, quùng que cuãi cêìm trong tay theo anh, gùæt
êìm nhaâ. Anh hai töi bêëm vaâo àñt töi möåt caái, dêëu hiïåu giûä mònh
chuáng töi vêîn baáo cho nhau vaâo giúâ phuát nghiïm troång. Meå töi baão
öng thúå aãnh:

5. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 4
- Öng cûá chuåp cho hai chaáu cuäng àûúåc. Thùçng con àêìu cuãa
töi chïët röìi!
Do möåt sûå húá hïnh rêët coá yá nghôa cuãa ngûúâi thúå aãnh, têëm
hònh àûúåc chuåp ra vúái caái chöî tröëng anh caã töi boã laåi. Àöi mùæt töi,
möîi lêìn àùåt lïn bûác aãnh, chúåt thêëy thiïëu möåt caái gò, vaâ àiïìu naây laâm
töi böìi höìi, caãm àöång. Töi chaånh loâng, thêëy söë phêån cuãa anh caã töi
hêím hiu quaá. Ngaây xûa cuäng nhû ngaây nay, ngûúâi anh àau khöí êëy
vêîn bûúác nhûäng bûúác cö quaånh trong cuöåc àúâi, söëng vúái mònh hún laâ
söëng vúái ngûúâi xung quanh, noáng naãy vaâ liïìu lônh.
Möåt lêìn àang ngöìi ùn cúm vúái nhau, khöng nhúá töi noái höîn
àiïìu gò, anh caã töi neám ngay caái baát vaâo mùåt töi. Cún noáng nöíi lïn,
töi quùng traã caái cheán, vaâ cûá thïë, chuáng töi nhaãy vaâo nhau, àêëm
nhau, cùæn nhau.
Thûúâng thûúâng, sau nhûäng phuát giêån dûä nhû trïn, töi thêëy
lûúng têm bõ giaây voâ, day dûát. Töi dõu ngoåt laâm thên vúái anh caã töi,
nhûng chó àûúåc vaâi ngaây, chuáng töi laåi xem nhau nhû thuâ àõch. Coá
àiïìu maäi àïën nay töi vêîn lêëy laâm laå, laâ caâng gheát anh bao nhiïu, töi
laåi caâng thûúng anh bêëy nhiïu.
Trûúác àêy, anh caã töi coá quen biïët möåt ngûúâi con gaái maâ àöi
mùæt, töi coân nhúá, troân nhû àöi mùæt böì cêu. Nhûng tònh yïu vöën laâ
thûá hay vúä vò bêët cûá möåt caái chaåm nheå naâo, anh töi àaä thêëy chïët möëi
tònh àêìu êm thêìm vaâ vö voång, röìi vïì quï nöåi lêëy möåt ngûúâi vúå maâ
töi chùæc rùçng anh khöng yïu lùæm.
Àêy laâ möåt àoaån àúâi bêët thûúâng cuãa anh caã töi úã bïn quï
nhaâ do chñnh anh thuêåt laåi:
- ... "Thïë röìi àïën lûúåt anh. Anh bõ troái gö vaâo möåt xêu cuâng
vúái nhûäng ngûúâi khaác, chó vò anh laâ ngûúâi laå mùåt laåc vaâo thaânh phöë,
àuáng caái höm nöí ra cuöåc caách maång àaánh àöí nhaâ Maän Thanh. Cêy
suáng, anh coân nhúá roä, cêy suáng coá caái noâng ngùæn, nhûng anh thêëy
noá àen ngoâm vaâ sêu khöng àaáy. Böën ngûúâi bïn anh àaä ngaä guåc
xuöëng, vaâ sùæp àïën lûúåt anh..."
Töi súå quaá, nhaãy chöìm lïn, hoãi:
- Thïë ngûúâi ta coá bùæn anh khöng?
Anh hai töi àang nghe chuyïån, vïnh mùåt lïn baão anh caã töi:

6. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 5
- Beá noá hoãi thêåt dúã nhó? Àaä bùæn röìi thò laâm gò coân söëng maâ
ngöìi kïí chuyïån nûäa!
Anh caã töi kïí tiïëp:
- ..."Thïë röìi àïën lûúåt anh. Nhûng luác cêy suáng sùæp giú lïn thò
cuäng laâ luác cêy suáng... haå xuöëng. Khi êëy laâ vaâo àuáng ban trûa, vò
anh nhúá roä laâ trúâi nùæng lùæm. Thò ra höm anh bõ bùæt, öng nöåi chuáng
mònh ài vùæng. May öng vïì kõp, höëi haã gom goáp àûúåc möåt moán tiïìn
vaâ thuöëc phiïån lïn biïëu quan huyïån. Thïë laâ quan sai lñnh phi ngûåa
ra phaáp trûúâng, hö tïn anh laâ Ho Yan lïn, vaâ cûáu thoaát!"
Nghe xong chuyïån, anh hai töi bêëm töi ra chöî vùæng maâ baão:
- Anh caã anh êëy bõ möåt meã mêët vña, nïn tûâ àoá anh mêët vña
luön. Cûá buöíi trûa trúã ài laâ anh nhû ngûúâi lêín thêín, vaâ àïm naâo
cuäng laãm nhaãm noái mï.
Anh caã töi coá möåt têm traång àuáng nhû vêåy. Chõ dêu töi cûá
viïåc yïn lùång nùçm bïn caånh maâ cuäng biïët hïët anh àaä laâm gò, nghô gò
hay bêåy baå gò trong ngaây höm êëy.
Möåt lêìn, meå töi mêët nùm chuåc baåc. Àïën àïm, anh caã töi tûå
khai ngay ra:
- Coân khoùæng möåt meã nûäa laâ ñt. Ngêìn êëy àaä ùn thua gò!
Àaåi àïí laâ thïë. Ban ngaây, anh töi tñnh toan gò trong buång, thò
àïën àïm noái hïët ra ngoaâi miïång. Têm höìn anh nhû cùn lïìu tröëng,
gioá thöíi qua khöng vûúáng möåt bûác vaách, thöíi möåt maåch, thöíi vuâ vuâ.
Trûúác àêy mêëy nùm, vaâ àêy cuäng laâ nguyïn do khiïën meå töi
gheát anh, möåt chiïìu ài hoåc vïì, töi ngaåc nhiïn thêëy möåt quang caãnh
àöí vúä bûâa baäi. Meå töi, bïn caånh laâ ngûúâi àêìy túá trai, àang giêån dûä
neám caác àöì vêåt vúá àûúåc vïì phña anh, döìn anh vaâo möåt goác tûúâng.
Anh töi khöng kïu, khöng khoác, nhûng neát mùåt xaåm laåi, möåt nöîi
hùçn hoåc lêîn àau àúán vúä traân trong cùåp mùæt ngêìu àoã.
Cuöëi cuâng, töi thêëy anh caã töi kïu lïn möåt tiïëng, ngaä xuöëng:
möåt doâng maáu chaãy ra trïn vai anh, thêëm vaâo manh aáo raách. Trong
caãnh höîn loaån, böîng nhiïn, anh töi vúá àûúåc möåt thanh maác, thûá khñ
giúái phoâng keã tröåm höìi ba töi coân söëng, lao vïì phña trûúác mùåt. Muäi
maác cùæm phêåp vaâo chiïëc tuã àûáng, vaâ tiïëng meå töi la lïn:
- Noá giïët, noá giïët töi, caác öng, caác baâ úi!

7. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 6
Thûåc ra àoá chó laâ caách chöëng àúä àiïn cuöìng vaâ tuyïåt voång
cuãa möåt ngûúâi bõ thûúng, gêìn nhû loaån oác. Sau tiïëng kïu cuãa meå
töi, töi noáng mùæt, sùén hoân gaåch vúá àûúåc, neám vïì phña anh...
Tûâ àêëy, meå töi vêîn duâng hai tiïëng "saát nhên" gaán cho anh,
möîi lêìn tûác giêån. Loâng meå töi àaä gêìn nhû mêët hïët thiïån caãm àöëi vúái
gioåt maáu cuãa mònh, àöët mña sêu àuåc. Coân töi, töi khöng thiïëu tònh
thûúng haåi möîi lêìn töi nghô àïën ngûúâi anh àau khöí, nghô àïën caái gò
khöng tûúi àeåp àaä laâm hoen öë caã möåt quaäng àúâi cuãa ba chuáng töi.
*
* *
Röìi anh Caã töi mêët vaâo möåt nùm luåt löåi, àoái keám. Anh boã
nhaâ, ài lïn miïìn ngûúåc, tòm laåi nhûäng ngûúâi baån ngaây xûa, vò anh
vûâa àoái cúm trùæng laåi vûâa àoái cúm àen. Nhûng anh àaä chïët úã doåc
àûúâng vò kiïåt sûác. Dên àõa phûúng ài qua, laâm phuác vuâi taåm xaác
anh úã möåt goác rûâng àêu àoá.
Höm àûúåc tin anh chïët, töi úã xa khöng vïì àûúåc, chó coá chõ
dêu töi vaâ àûáa chaáu àêìu loâng thêët thïíu keáo nhau ài tòm xaác anh.
Meå töi thò giaâ yïëu, nhùåt nhaånh àûúåc möåt thuáng laá chuöëi khö, dùån
chõ töi mang theo.
Töi thûúng anh töi khi anh coân söëng, hún laâ khi àaä chïët.
Chïët nhû anh laâ thoaát. Töi thûúng nhûäng gioåt nûúác mùæt meå töi chùæt
ra tûâ àaáy loâng àïí khoác lêìn cuöëi cuâng àûáa con daåi döåt. Vaâ töi hay
nghô àïën boá laá chuöëi khö cuãa meå, thûá "cêy nhaâ laá vûúân", khöng töën
tiïìn mua, maâ chõ dêu töi mang theo àïí goái haâi cöët cuãa chöìng.
1942 Ruát tûâ têåp Höì Dzïënh - Taác phêím choån loåc.
Nhaâ xuêët baãn Vùn hoåc, Haâ Nöåi, 1989.

8. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 7
LOÂNG MEÅ
Quï meå töi úã Trung Böå. Nhaâ ngûúâi - töi khöng laâm thú àêu -
úã bïn kia möåt doâng söng nhoã, ïm kñn vúái hai búâ lau xanh. Chñnh úã
núi naây, luác ngûúâi múái mûúâi lùm tuöíi, thò möåt tònh duyïn àeåp àeä
gêy nïn sûå gùåp gúä giûäa hai ngûúâi xa laå. Meå töi thûúâng thuêåt laåi cho
töi nghe cuöåc nhên duyïn ngaây trûúác, thuêåt laåi bùçng möåt gioång rêët
thúâ ú, hònh nhû cho sûå kïët hön vúái ba töi laâ möåt àiïìu khöng àaáng
noái. Töi loåt loâng nùm meå töi àaä ngoát böën mûúi tuöíi, thïë nghôa laâ khi
töi biïët toâ moâ hoãi àïën chuyïån têm tònh cuãa ngûúâi, thò ngûúâi àaä giaâ.
Cêu hoãi luön luön cuãa töi laâ:
- Haã meå, meå lêëy ba coá xe ö tö ài àûa dêu khöng meå?
Meå töi cûúâi, möåt caái cûúâi chua chaát cûåc àiïím:
- Coá con aå. Meå lêëy ba con coá nhûäng ba mûúi chiïëc ö tö kia!
Tuy nhoã, töi hiïíu ngay àoá laâ möåt lúâi than kñn. Thûåc ra, meå
töi lêëy chöìng trong möåt hoaân caãnh tuáng thiïëu hïët sûác. Ba töi höìi êëy
coân ngheâo, nhû phêìn nhiïìu nhûäng ngûúâi baån cuâng nûúác múái sang
àêy.
Ngaây nhoã, töi yïu meå töi möåt caách bõn rõn. Ngûúâi chiïìu töi,
coá leä vò ngûúâi àoaán thêëy úã töi möåt söë phêån thiïëu ïm vui. Töi àoâi gò laâ
ngûúâi cho. Töi muöën gò laâ ngûúâi chiïìu yá. Sûå nêng niu êëy roä rïåt àïën
nöîi ba töi thûúâng phaãi kïu:
- Cûá chiïìu noá nhû thïë, thò chûa biïët noá hû ngaây naâo.
Cêu noái gheã laånh laâm töi tuãi nhuåc, nhiïìu lêìn oâa lïn khoác.
Meå töi súå töi bõ àoân, vêîn giêëu töi ra möåt núi, öm lêëy töi maâ vuöët ve.
Cûá thïë, möîi lêìn sûå khùæc khöí cuãa ngûúâi cha laâm töi àau àúán, thò möåt
baân tay êu yïëm laåi xoa dõu loâng töi ngay. Têm tònh cuãa treã con rêët
àún sú maâ cuäng rêët phûác taåp. Töi laâm nuäng meå töi luön àïí thêëy caái
thuá laâm laânh cuãa ngûúâi sau nhûäng cún thõnh nöå. Töi chaåy nhaãy

9. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 8
cuâng nhaâ, la heát cöët àïí moåi ngûúâi biïët töi coá quyïìn la heát, hay muöën
laâm gò thò laâm.
Nùm lïn taám, töi cùæp saách vaâo hoåc taåi möåt trûúâng huyïån.
Nhaâ trûúâng gêìn ngay chúå. Meå töi, möîi lêìn doån haâng vïì, àïìu dûâng
laåi trûúác cöíng trûúâng, àûa baánh cho töi vaâo nhûäng giúâ nghó. Coá möåt
lêìn meå töi vö yá goåi to lïn, giûäa khi töi àang ngöìi trong lúáp hoåc.
- Con úi, ra lêëy baánh, mau!
Töi giêåt mònh nhòn ra thò thêëy caái baánh gioâ àùåt trïn tay meå
töi, àûa qua haâng raâo. Dûúái nùæng vaâng voåt cuãa buöíi chiïìu heâ, töi
nhêån thêëy meå töi vui mûâng möåt caách àaáng thûúng. Möåt tay ngûúâi
giûä chiïëc noán, coân tay kia thò run run. Ngûúâi laách mònh, cho khoãi bõ
gai úã haâng raâo vûúáng. Quêìn aáo ngûúâi tiïìu tuåy nhuöåm aánh nùæng xïë
chiïìu:
- Mau ra lêëy baánh cho meå vïì, con!
Töi àûa mùæt nhòn thêìy giaáo röìi laåi nhòn meå töi. Sau cuâng töi
àaánh baåo lïn xin pheáp:
- Thûa thêìy, thêìy cho con ra àïí meå con hoãi.
Thêìy giaáo töi àûúng maãi xem quyïín saách, gùæt:
- Khöng ài àêu caã, ngöìi àêëy!
Noái xong, thêìy bònh tônh lêím nhêím: "c'est parfait! parfait!"
Töi vïì chöî, àûa tay ra hiïåu cho meå töi neám baánh xuöëng àêët,
vò töi khöng ra àûúåc. Meå töi khöng hiïíu laåi goåi to thïm. Lêìn naây,
thaây giaáo ngoaãnh mùåt lïn, nhòn ra ngoaâi röìi hoãi meå töi:
- Baâ kia muöën gò?
Töi àûáng ngay dêåy thûa:
- Thûa thêìy... meå con...
- Xin cho nghó aâ!
Töi cuöëng lïn, run run àaáp:
- Thûa thêìy, khöng aå, meå con... meå con àûa baánh!
Thêìy giaáo töi buöng daâi möåt tiïëng "öi chao" nhû húi gioá vaâ
baão töi:
- Cuát ra ùn ài, röìi vaâo ngay, nghe khöng?

10. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 9
Töi sung sûúáng suyát nhaãy qua cûãa söí. Ra àïën núi, meå töi hoãi:
- Sao lêu thïë?
Töi phuång phõu:
- Meå goåi to laâm thêìy giaáo gùæt. Tûâ raây coá thêëy con ra chúi meå
hùéng àûa, coân khöng thò meå àem vïì cêët vaâo ngùn keáo khoáa laåi kyä
cho con.
Meå töi móm cûúâi nhòn töi - öi! Caái móm cûúâi cuãa möåt ngûúâi
meå! – Ngûúâi dùån mêëy cêu röìi quay ài. Chiïëc baánh höm êëy, töi ùn
möåt caách khöng ngon laânh vaâ húi vöåi. Luác töi vûâa neám múá laá xuöëng
àêët, thò tiïëng tröëng bùæt àêìu baáo giúâ ra chúi.
- Maây ùn caái gò àêëy? A, thùçng naây xoã, noá ùn mau lùæm anh
em aå.
Cêu noái sau cuâng laâm töi vuåt cûúâi, sùåc ra ngoaâi miïëng baánh
ngêåm trong miïång.
Thuúã thú êëu cuãa töi phêìn lúán laâ nhûäng ngaây buöìn baä, caái
buöìn baä khöng àêu, àïën bêy giúâ coân theo doäi töi maäi. Thónh thoaãng
töi múái vui, nhûng caái vui, aác haåi, laåi döìn dêåp nhû giöng töë, boã rúát
laåi möåt nöîi tröëng röîng thiïíu naäo trong loâng töi sau khi tan ài. Töi
vui àêëy maâ buöìn ngay àêëy. Töi lûu luyïën möåt caái gò xa quaá, hû huyïìn
quaá, nhûng khöng phaãi laâ thuá vui tòm kiïëm trong gia àònh hay trong
àúâi söëng. Baån beâ töi laåi rêët hiïëm. Vaâi ba gûúng mùåt phaãng phêët lùæng
trong quaá khûá thiïëu tûúi vui, vaâi tònh caãm xûa cuä leäo àeäo theo töi trïn
àûúâng àúâi. Coá thïë thöi, vaâ thûúâng thûúâng töi chó söëng bùçng möång. Töi
khöng bùçng loâng ai caã, hònh nhû töi cuäng khöng bùçng loâng caã töi. Töi
phaãi kiïëm cúá luön luön cho loâng mònh thùæc mùæc, trong thûá tin tûúãng
quaái gúã laâ moåi ngûúâi khöng ai yïu töi. Àoá thûåc laâ möåt cûåc hònh cho
keã naâo, nhû töi, chõu aãnh hûúãng sûå khuãng hoaãng tinh thêìn do chñnh
mònh gêy ra, do chñnh mònh ham thñch.
Caách àêy mêëy nùm, coá lêìn töi àaä cheáp àoaån thú cuãa
Baudelaire daán úã baân viïët, ngay trûúác mùåt:
Il me semble parfois que mon sang coule aâ flots
Ainsi qu’une fontaine aux rythmiques sanglots,
Je l'entends bien qui coule avec un long murmure,
Mais je me tête en vain pour trouver la blessure.

11. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 10
(Àöi luác hònh nhû maáu xöëi nguöìn
Tûåa nhû loâng nûúác tiïëng vang thûúng.
Ta nghe maáu chaãy sêìu rûúâi rûúåi
Khöën nöîi khöng tòm thêëy vïët thûúng).
Àêåu bùçng tiïíu hoåc xong, töi lïn tónh hoåc. Trûúác khi thi vaâo
ban thaânh chung vaâ coân nhûäng ba thaáng nghó heâ thïnh thang trûúác
mùåt, töi theo chuáng baån àïën hoåc tû vúái möåt thêìy giaáo tuá taâi. Töi troå
úã nhaâ ngûúâi chuá, möîi thaáng chó phaãi àem gaåo úã nhaâ quï ra thay
tiïìn. Töi khöng hoãi yá kiïën meå töi, vò töi cho viïåc hoåc luác êëy rêët cêìn.
Hoåc àûúåc ba ngaây thò thêìy giaáo töi lïî pheáp nhùæc vúái hoåc troâ bùçng
tiïëng Phaáp:
- Töi mong rùçng caác anh traã tiïìn hoåc trong vaâi höm sùæp túái
àêy, vaâ töi xin caãm ún trûúác.
Hoåc troâ ai nêëy nhöën nhaáo lïn. Coá vaâi ngûúâi trong boån moác
ngay tiïìn tuái mang lïn traã. Caác anh khaác xin khêët àïën mai. Riïng
töi, töi buöìn lùæm. Chó maäi àïën luác êëy, töåi nghiïåp, töi múái nhúá àïën
meå töi, töi múái nhúá àïën caái vöën liïëng ñt oãi cuãa ngûúâi. Böën àöìng! Tñnh
theo giaá tiïìn úã Trung Böå vaâo thúâi bònh laâ hai mûúi quan! Töi laâm
möåt caái tñnh nhêím vaâ ruâng mònh biïët rùçng àoá laâ möåt söë tiïìn cùæt cöí.
Àiïìu cêìn thiïët laâ töi phaãi mûúån úã àêu lêëy mêëy haâo vïì nhaâ quï trònh
baây moåi sûå vúái meå töi. Caái traáp tiïìn cuãa chuá töi àoáng laåi vúái con
chaáu rêët chùæc. Hêìu bao cuãa caác baån cuäng khöng thïí múã àûúåc vò möåt
cûã àöång nhên tûâ naâo. Töi àaânh xin nghó möåt höm, cuöëc böå vïì nhaâ
lêëy tiïìn traã caái "núå hoåc". Thêëy töi vïì bêët thêìn, meå töi ngûâng tay xay
luáa, hoãi töi:
- Sao con laåi vïì? Con khöng úã ngoaâi tónh maâ hoåc aâ?
Töi bêåm möi laåi àïí neán tiïëng khoác. Töi khöng àuã can àaãm
noái caái söë tiïìn hoåc quaá lúán kia nûäa. Meå töi thò laåi ngúâ rùçng töi bõ hùæt
huãi nïn hoãi nûång:
- Hay laâ boån noá laâm gò con?
Töi lùæc àêìu, khoác:
- Thêìy giaáo... thêìy giaáo àoâi tiïìn hoåc!
Meå töi cûúâi àiïìm nhiïn:
- Tûúãng gò chûá àoâi tiïìn hoåc thò àïí meå àûa. Mêëy haâo?

12. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 11
Töi giêåt mònh nhòn meå:
- Haâng àöìng kia!
- ÛÂ thò bao nhiïu?
- Böën àöìng!
Töi thêëy meå töi lùång ngûúâi ài, khöng noái àûúåc nûäa. Nhûng coá
leä caãm àöång vò têëm loâng thûúng meå cuãa töi, ngûúâi gûúång gaåo:
- Con cûá lïn nhaâ nùçm nghó, röìi àïí meå àûa cho.
Meå töi noái döëi. Meå töi àuöíi töi lïn nhaâ, àïí meå töi khoác. Luác
töi chaåy xuöëng bïëp luåc cúm ùn, thò thêëy àöi mùæt meå töi àoã ngêìu, vaåt
aáo ûúát àêîm.
Töi ngaã vaâo loâng ngûúâi, röìi mïëu maáo:
- Con khöng ài hoåc nûäa meå aå.
Meå töi xoa àêìu töi, cûúâi nhû thúã daâi:
- Daåi naâo! Con hoåc àang gioãi thïë kia maâ. Àïí meå àûa tiïìn cho,
àûâng súå.
Saáng mai thêëy töi sûãa soaån ra tónh, ngûúâi bùn khoùn:
- Con cûá ra khêët vúái thêìy giaáo vaâi höm nûäa, röìi meå mang
tiïìn ra traã sau.
Töi hiïíu ngay laâ meå töi coân phaãi chaåy tiïìn nïn ngoan ngoaän
ra hoåc laåi.
Caã lúáp àaä traã tiïìn hïët, trûâ töi. Tuy ngöìi úã cuöëi lúáp aáp lûng
vaâo tûúâng, töi vêîn tûúãng nghe sau mònh nhûäng tiïëng cûúâi chïë giïîu.
Töi àêm ngûúång, caái ngûúång cuãa möåt ngûúâi hoåc troâ khöng thuöåc baâi,
nghïnh ngang àûáng trûúác moåi con mùæt, tay xïëp voâng troân, vï maäi
cuác aáo cuãa mònh.
- Thïë naâo...? Thêìy giaáo hoãi töi.
- Thûa thêìy, thêìy cho con khêët àïën hai höm nûäa.
- Nïëu hai höm nûäa chûa coá tiïìn hoåc thò anh nghô sao?
Töi àaáp rêët chùæc chùæn:
- Thûa thêìy coá aå. Thïë naâo cuäng coá. Meå con àaä baão àuáng ngaây
kia àûa tiïìn ra.

13. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 12
Töi vûâa hoåc, vûâa súå. Ngaây thaáng chaåy mau thïm. Hai túâ lõch
rúi choáng quaá.
Nhûng may, meå töi àaä ra àûáng àúåi töi ngoaâi cûãa nhaâ hoåc, vò
núi hoåc chñnh laâ möåt caái nhaâ thêåt. Meå töi cùæp caái thuáng trong àûång
mûúâi quan tiïìn. Töi aái ngaåi baão meå:
- Traã tiïìn hoåc bùçng tiïìn, thêìy giaáo khöng nhêån àêu meå aå.
Töi chûa kõp caãn, thò meå töi àaä cùæp thuáng àïën trûúác mùåt
thêìy giaáo, vaâ àùåt lïn baân mûúâi quan tiïìn vaâ hai túâ giêëy baåc lêëy úã
nuát buöåc ruöåt tûúång ra, laâm töi àoã caã mùåt. Meå töi kïí lïí nhû khi kïí lïí
vúái möåt ngûúâi baån thên:
- Chaáu noá baão thêìy khöng tiïu tiïìn keäm nïn ngùn töi khöng
cho àem vaâo. Thêìy tñnh, chaáu noá coân nhoã, têm tònh nhû con gaái, hay
súå vú súå vêín...
Thêìy giaáo sai ngûúâi cêët tiïìn ài, vaâ chûâng nhû àöång loâng
trûúác caãnh ngheâo tuáng cuãa chuáng töi, thêìy cêìm lêëy tay töi, thaânh
thûåc:
- Em chõu khoá maâ hoåc ài. Em hoåc khaá àêëy. Thaáng sau thêìy
búát tiïìn hoåc cho.
Ra ngoaâi, töi vui veã hoãi meå töi:
- Sao meå coá nhiïìu tiïìn thïë, meå?
Meå töi cûúâi, nûãa buöìn nûãa vui:
- Meå chó coá mûúâi quan thöi. Hai àöìng baåc êëy laâ cuãa thñm con,
meå thêëy rúi úã àêìu giûúâng thñm nùçm nïn mûúån taåm!
Töi ruång rúâi caã mònh mêíy. Töi thêëy têët caã caái thaânh phöë quï
hûúng cuãa töi quay àaão trûúác mùåt, nhaâ chêët lïn cêy, cêy chêët lïn
nhaâ. Töi hoãi meå:
- Sao meå laåi lêëy nhû thïë, thñm êëy noái cho.
Meå töi cûúâi gêìn nhû khoác:
- Ngûúâi ta giaâu, mònh mûúån taåm röìi traã sau cuäng khöng sao.
Maâ thñm êëy coá noái thò noái meå, viïåc gò àïën con maâ con khoác.
Vûâa àùåt chên vaâo nhaâ, töi nghe tiïëng thñm töi reáo:
- Töi coá ba àöìng ba, àïí úã àêìu giûúâng, àûáa naâo lêëy mêët hai
röìi?

14. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 13
Töi toan cêët tiïëng, thò meå töi vöåi bêëu tay töi, noái kheä:
- Mùåc noá!
Nhûng töi khöng nghe. Töi baão thñm:
- Chaáu lêëy àêëy, thñm aå. Chaáu troát àaánh mêët röìi.
Thñm töi lûúâm töi, nghiïën rùng laåi:
- Chaáu gioãi nhó? Àöì ùn cùæp!
Töi chûa kõp noái thïm àûúåc gò, thò meå töi àaä àûáng lïn:
- Töi mûúån cuãa thñm àêëy, àïí vaâi höm nûäa töi mang ra traã
laåi.
Thñm töi bôu möi, thoäng theåo:
- ÛÂ, baâ mûúån thïë thò ai chaã mûúån àûúåc!
Cêu chuyïån trïn àêy theo doäi töi nhû möåt aám aãnh cûåc nhuåc.
Möîi lêìn nhúá àïën meå töi, hay xeát mònh phaåm töåi, töi thûúâng àem noá
ra àïí tûå hònh phaåt. Nhiïìu nùm àaä rúi theo nhiïìu nùm, vaâ bêy giúâ,
trong nhûäng àïm Haâ Nöåi, caái thaânh phöë hoa lïå chó quen tiïu baåc vúái
haâo, töi vêîn rúân rúån nghe thêëy êm thanh cuãa mûúâi quan tiïìn kïu
lanh laãnh...
10 - 1937 Ruát tûâ têåp truyïån ngùæn Chên trúâi cuä,
Nhaâ xuêët baãn Nguyïîn Haâ, Haâ Nöåi, 1942.

15. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 14
NGÛÚÂI CHÕ DÊU TÖI
Doâng maáu Trung Hoa thêëm àïìu ba anh em chuáng töi thò
khöng coân àûúåc nguyïn chêët nûäa.
Ngûúâi lo àïën caái ngaây laåc giöëng nhêët, coá leä laâ ba töi. Triïët lyá
qua laân khoái thuöëc phiïån, cheán nûúác cheâ taâu, ba töi thûúâng baão:
- Thïë naâo möåt trong ba àûáa cuäng phaãi cho vïì quï múái àûúåc!
Cöng viïåc gêy laåi noâi giöëng àûúåc anh töi àaãm nhêån bùçng
caách cûúái, sau böën nùm trúâi nghiïn buát, möåt ngûúâi vúå àùåc Taâu. Caái
hyã tin êëy bùæn tûâ bïn kia truâng dûúng sang khiïën ba töi vuöët rêu
cûúâi khoaái chñ, trong khi meå töi coá veã khöng bùçng loâng. Röìi, mùåc
dêìu sûå phaãn àöëi nhoã nhùåt cuãa ngûúâi àaân baâ phûúng Àöng yïëu àuöëi,
chõ dêu töi àaä úã dûúái caái noác nhaâ thên mêåt vúái chuáng töi, caái noác
nhaâ sau naây tûâng chûáng kiïën nhûäng ngaây buöìn thaãm cuãa àúâi chõ.
Húäi chõ! Nïëu söë phêån àaä bùæt chõ vaâo laâm dêu möåt gia àònh cú
khöí, laâm vúå möåt ngûúâi chöìng khöng bùçng ngûúâi, laâm möåt ngûúâi àaân
baâ lûu laåc, chõ haäy nhêån úã àêy, trong mêëy doâng chûä naây, möåt lúâi an
uãi, àïí may ra loâng àau khöí cuãa chõ àûúåc san seã möåt vaâi phêìn.
*
* *
- ÛÂ, röìi tha höì maâ vui. Chöëc nûäa chõ dêu maây sùæp vïì àêëy!
Meå töi boã raá gaåo vo xong xuöëng miïång chum, nhòn töi vaâ cûúâi
möåt veã mai móa. Tûâ höm nhêån àûúåc tin anh töi cûúái vúå, meå töi àêm
ra buöìn rûúåi suöët ngaây. Laâ vò meå töi àaä coá àõnh kiïën sùén vïì cuöåc hön
nhên cuãa anh töi, vaâ ngûúâi con dêu cuãa meå töi phaãi laâ ngûúâi biïët

16. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 15
göìng gaánh, biïët chõu khoá xay luáa, giaä gaåo, caáng àaáng moåi viïåc trong
nhaâ. Töi coân nhúá höm cêìm àïën aãnh anh chõ töi, meå töi thúã daâi:
- Caái ngûä naây röìi laåi chó xoäng xaác ra laâ hïët!
Töi nhoã nïn vêîn dïî tûúãng tûúång. Töi tûúãng tûúång chõ dêu töi
laâ möåt thiïëu phuå sang troång, àeåp àeä, boá chên vaâ chuöët bñm bùçng
dêìu thúm. Nùm saáu lêìn, cêìm bûác aãnh chuåp tûâ bïn Taâu gûãi sang, töi
sung sûúáng vò sùæp àûúåc laâm em möåt ngûúâi Trung Hoa quyá phaái, yïu
töi vaâ cho töi nhiïìu tiïìn. Maâ chõ dêu töi àeåp thêåt, noái laâ yïíu àiïåu thò
àuáng hún.
Àöi maá höìng luön, vaâ cùåp mùæt ngú ngaác nhû vûâa qua caái
thaãm caãnh phên ly, chõ töi nhòn chuáng töi, thùçng lúán dùæt tay thùçng
nhoã, ngoá chùm chuá caái con ngûúâi bùæt àêìu àïën laâm thên vúái húi baân
ghïë trong nhaâ. Meå töi luác êëy khöng coá úã àêëy. Chó coá mònh ba töi yïëu
àuöëi ngöìi trïn sêåp guå móm cûúâi. Töi àaánh baåo xaán laåi gêìn chõ. Chõ
vui veã vuöët toác töi, vaâ duái vaâo tay töi hai haâo chó. Töi caâng mïën chõ
töi hún lïn, quêën quñt bïn chõ suöët ngaây. Hònh nhû chõ dêu töi söëng
giûäa sûå laänh àaåm cuãa moåi ngûúâi, trûâ anh caã töi - chöìng chõ - vaâ töi,
nhûäng ngûúâi àem laåi cho chõ möåt phêìn lúán tònh lûu luyïën cuãa gia
àònh.
Thêåm chñ àïën anh hai töi cuäng thûúâng baão töi:
- Maây cûá xaán laåi gêìn chõ êëy, meå gheát lùæm àêëy!
Möîi lêìn anh töi mùæng, töi thûúâng àem nhûäng àöìng haâo múái
tinh ra khoe:
- Naây, anh xem, chõ êëy töët lùæm kia!
Chõ dêu töi söëng trong sûå búä ngúä coá àïën ngoát hai thaáng. Möåt
höm ài hoåc vïì, töi ngaåc nhiïn thêëy chõ àang xay luáa, thúã höín hïín vaâ
luön luön àûa khùn mùåt lïn lau traán. Töi chaåy ngay xuöëng nhaâ bïëp,
giêån döîi hoãi meå töi:
- Sao meå bùæt chõ caã xay luáa thïë? Chõ caã coá quen laâm nhûäng
cöng viïåc êëy àêu!
Meå töi trûâng mùæt:
- Khöng quen thò khöng laâm aâ? Tao mua con dêu vïì coá phaãi
àïí maâ thúâ àêu!

17. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 16
Töi ûác quaá, toan caäi, nhûng nghô àïën ngoån roi mêy, laåi thöi.
Meå töi, noái àuáng ra, khöng phaãi laâ ngûúâi aác. Sûå cêìn cuâ coá tûâ khi lêëy
ba töi, vaâ caái thaânh kiïën xêëu xa vïì meå chöìng, con dêu nuöi ngêëm
ngêìm trong nhûäng àêìu oác baão thuã, laâ hai cúá chñnh xui meå töi khinh
gheát nhûäng keã khöng quen laâm.
Thöng minh, chõ dêu töi dêìn dêìn laâm àûúåc moåi viïåc. Tûâ
chiïëc aáo daâi hoa, àöi giaây nhiïîu, chõ töi àaä nhuän nhùån àöíi sang böå
quêìn aáo maâu chaâm thêîm, àöi deáp da trêu maâ chõ töi khöng bao giúâ
rúâi ra nûäa. Cûåc khöí nhêët laâ mêëy thaáng àêìu, khi chõ töi chûa noái
thaåo tiïëng Viïåt Nam. Nhúá àïën sûå cûåc khöí êëy, coá lêìn chõ töi àaä nhùæc
laåi:
- Thaâ cûá cêm ài maâ hún, chuá aå.
Nhaâ töi laâ nhaâ ngheâo, cúm thûúâng ghïë khoai cho àúä gaåo. Trûâ
töi laâ àûúåc ùn cúm trùæng. Nêëu niïu cúm ngon laânh maâ töi thûúâng ùn
hïët êëy, tai haåi, laåi laâ cöng viïåc cuãa chõ töi, möåt ngûúâi àaân baâ Taâu
xûa nay chó quen söëng trong caãnh àaâi caác. Möåt höm ùn quaâ no, töi
baão àuâa chõ:
- Chõ ùn höå caã cúm cho em nheá!
Chõ töi ùn thêåt, ùn ngon laânh, nhûng vúái möåt veã súå haäi laâm
töi àoaán ra laâ lêu nay chõ thûúâng theâm nhûäng bûäa cúm gaåo trùæng
lùæm. Tûâ àêëy, töi thûúâng kñn àaáo daânh laåi trong nöìi möåt hai baát vaâ
bao giúâ, bao giúâ, chõ dêu töi cuäng nïí loâng ùn hïët!
Chõ töi hay khoác lùæm, khoác rûng rûác suöët ngaây. Chõ thûúâng
baão töi bùçng möåt gioång lú lúá:
- Meå hay mùæng lùæm, em aå!
Töi coân nhoã, khöng biïët can giaán, yïn uãi thïë naâo cho kheáo,
ngoaâi caách khoác theo vúái chõ töi. Töi hiïíu biïët ngûúâi àaân baâ êëy lùæm,
ngûúâi àaân baâ buöìn khöí saâng tûâng haåt têëm xuöëng nong, trong khi
trúâi chiïìu saâng tûâng gioåt hoaâng hön xuöëng toác. Tröng chõ ngöìi têín
mêín laâm nhûäng cöng viïåc hùçng ngaây maâ coá leä trûúác kia, chõ khöng
bao giúâ ngúâ seä phaãi duáng tay túái, töi thêëy têm höìn xuác àöång, bêng
khuêng... Töi nghô àïën caái töí quöëc xa xöi vúái nhûäng manh aáo chaâm
giang höì khùæp tûá xûá, caái töí quöëc maâ töi chûa tûâng biïët bao giúâ!
- Töëi röìi em aå, thùæp àeân maâ hoåc ài!

18. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 17
Ö hay! Sao luác viïët mêëy doâng chûä naây, töi coân thêëy nhû möåt
niïìm böëi röëi, gioá töëi bêån bõu trong chuâm tre, möåt chêëm lûãa lung lay
chêm loe vaâo boáng àïm bêët têån!
Ngûúâi chõ dêu töi... Ngûúâi chõ dêu töi...
Töi laâ ngûúâi biïët caãm sêìu rêët súám, nïn ngûúâi àaân baâ lòa quï
hûúng êëy àaä laâ caái àïì cho töi khoác bùçng thú àïí laâm öë hoen caã möåt
buöíi bònh minh àaáng leä rêët tûúi àeåp.
Hai nùm sau, chõ dêu töi sinh thùçng chaáu àêìu loâng thò ba töi
mêët. Meå töi yïëu, gia àònh sa suát thïm. Chó coân mònh töi laâ àûúåc ài
hoåc. Chõ dêu töi phaãi vïì úã nhaâ quï laâm viïåc. Ngaây àûa chên caã nhaâ
töi ra ga àïí lòa boã caái tónh thaânh baåc beäo, töi suåt suâi baão chõ dêu töi:
- Chõ vïì chõu khoá hêìu meå nheá. Àïën Tïët em vïì, em mua
nhiïìu baánh cho chaáu.
Chõ töi gêåt, ûáa nûúác mùæt.
Tûâ àêëy cûá tuêìn tuêìn, töi gûãi vïì möåt bûác thû, phêìn nhiïìu laâ
thû khuyïn meå töi ùn úã röång lûúång vúái moåi ngûúâi trong nhaâ. Laâm
nhû thïë, töi mong moãi seä vúåi àûúåc úã loâng ngûúâi chõ dêu àau khöí cuãa
töi nhûäng nöîi buöìn rêìu khi xa àêët nûúác...
Möîi möåt dõp àûúåc nghó vïì nhaâ, vúái töi höìi êëy, laâ sûå giaãi thoaát
caái nguåc tuâ thaânh phöë, núi töi chó mú maâng thêëy hònh boáng möåt
ngûúâi àaân baâ lûu laåc. Töåi nghiïåp, nhûäng luác tröng thêëy mùåt töi, chõ
dêu töi cûá àûáng ngêy ngûúâi ra, vò caãm àöång. Töi giêëu meå töi nhûäng
thûác quaâ biïëu chõ, coá luác laâ chai dêìu thúm, coá khi laâ vaâi thûúác luåa.
Chõ töi thûúâng phaân naân:
- Chuá tûã tïë vúái chõ quaá. Chõ chaã biïët biïëu chuá gò àûúåc bêy
giúâ.
Coá, chõ aå, chõ àaä biïëu em möåt thûá quaâ quyá nhêët, möåt têëm
loâng thûúng ngûúâi, möåt chên tònh xûáng àaáng. Vaâ bêy giúâ, trong caát
buåi cuöåc àúâi, têm höìn em vêîn coân saáng maäi nhûäng caãm tònh chên
thêåt buöíi àêìu.
Thûúâng thûúâng, chõ kïí chuyïån cho töi nghe:
- Chuá aå, ngaây xûa chõ sung sûúáng lùæm kia. Chõ laâ con möåt
trong gia àònh quyá phaái, cuäng àûúåc nuöng chiïìu nhû chuá bêy giúâ, coá
phêìn hún thïë nûäa.

19. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 18
Noái xong, chõ töi laåi khoác. Chõ töi chó biïët khoác. Nhûäng bûäa
cúm khoai, nhûäng ngaây lam luä àaä laâm chõ chaånh nhúá àïën caãnh sum
hoåp nùm naâo.
Thúâi haån nghó cuãa nhaâ trûúâng rêët ngùæn, nïn thûúâng thûúâng
töi chó úã nhaâ àûúåc ba höm laâ cuâng. Möîi lêìn lïn tónh, chõ töi hay cho
töi tiïìn, hoùåc boã giêëu vaâo tuái aáo, hoùåc nheát dûúái àaáy va ly vaâ dùån
quen miïång:
- Chuá chùm maâ hoåc, röìi vïì daåy chaáu.
Anh caã töi vò cöng viïåc laâm ùn úã tónh, chó coá thïí vïì quï thùm
nhaâ möîi nùm vaâo dõp Tïët. Vùæng hai ngûúâi thên aái nhêët, chõ töi trúã
laåi söëng buöìn baä nhû ngaây múái vïì nhaâ chöìng. Tiïëng xay luáa öì öì
nhiïìu luác àïën têån hai giúâ saáng, nhû nhûäng nhõp àúâi thûúng nhúá êm
voång trong thúâi khùæc vaâ loâng ngûúâi.
Hai nùm sau, chõ dêu töi hoaân toaân thaânh möåt ngûúâi àaân baâ
quï Viïåt Nam àùåc. Trïn caánh àöìng röång raäi cuãa laâng Àöng Bñch,
ngûúâi ta thûúâng thêëy möåt daãi aáo chaâm in bêåt trïn nïìn trúâi möîi
saáng, chùm chó vaâ lùång leä nhû dêëu hiïåu möåt cuöåc söëng vêng lúâi, ngu
muöåi.
Chõ dêu töi àaä khaác vúái ngaây trûúác lùæm röìi. Ba nùm àöi, mêëy
àûáa chaáu töi thi nhau ra àúâi, thi nhau söëng möåt caách cú cûåc vaâ thi
nhau kïët thïm möåt ñt dêy liïn laåc troái buöåc chùåt cheä ngûúâi meå
chuáng noá vúái caái àêët nûúác naây.
Ngûúâi àaân baâ êëy àaä thöi khöng bao giúâ coân daám hy voång trúã
vïì quï hûúng nûäa.
*
* *
Töi bûúác ra àúâi, xïëp saách vúã laåi, mang vaâo trong buåi bùåm caái
hònh boáng möåt ngûúâi chõ dêu lam luä, ngheâo heân, chuát chên tònh
nhêån àûúåc khi traái tim chûa biïët àêåp möåt tiïëng giaã döëi naâo.
Saáu nùm röìi, töi khöng sao quïn àûúåc dô vaäng vaâ nhûäng kyã
niïåm buöíi àêìu. Vaâi ba laá thû moãng maãnh thónh thoaãng rúi vaâo
trong caái teã laånh cuãa àúâi töi, àem laåi nöîi nhúá nhung coân vêën vûúng úã

20. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 19
goác trúâi cuä. Meå töi bêy giúâ àaä giaâ, ngoát baãy mûúi tuöíi. Chõ töi thïm
àûúåc mêëy chaáu, àöi mùæt lêu ngaây töi chûa gùåp, chùæc àaä múâ dêìn dêìn.
Töi ài con àûúâng töi, àem chêu baáu cuãa loâng neám hïët vaâo
nhûäng cuöåc tònh duyïn vö voång. Töi hao phñ thanh xuên ài àïí choáng
thêëy caái ngaây giaâ sùæp túái, àïí tûå phuå laâ mònh biïët söëng àuáng theo
linh höìn.
Trïn nïìn nùm thaáng cuä, hònh aãnh chõ dêu töi vêîn àûáng,
buöìn baä vúái manh aáo maâu chaâm cuä, mùæt nhòn tûâ quaäng trúâi xa vïì,
boáng hoaâng hön mú höì öm truâm lïn sûå vêåt.
Chó coá töi laâ söëng ñch kyã, coân ngûúâi meå giaâ, ngûúâi chõ dêu
àau khöí, mêëy àûáa chaáu raách rûúái, vêîn söëng theo khuön pheáp, lùång
leä vaâ cêìn cuâ.
Saáu nùm! Töi xa quï hûúng saáu nùm röìi maâ khöng möåt lêìn
naâo nghô àïën chuyïån trúã laåi. Caái sûác khoãe yïëu úát cuãa meå töi coân
àûáng àûúåc hay khöng, töi khöng biïët, vaâ ngûúâi chõ dêu lûu laåc cuãa
töi, coá noái döëi mêëy ài nûäa, chùæc cuäng àaä quaá chiïìu, xïë boáng röìi...
4-1938 Ruát tûâ têåp truyïån ngùæn Chên trúâi cuä.
Nhaâ xuêët baãn Nguyïîn Haâ, Haâ Nöåi, 1942.

21. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 20
CHÕ YÏN
Chñnh tïn chõ laâ An. Meå töi goåi traánh ra laâ Yïn. Yïn laâ con
nuöi meå töi, nuöi àïí thay cho ngûúâi nhaâ, àïí coá ai hoãi thò baão: noá laâ
con nuöi töi. Meå töi thûúâng kïí laåi rùçng mua chõ ta vúái caái giaá hai
quan tiïìn vaâo möåt nùm luåt löåi, àoái keám. Yïn nhû biïët phêån mònh laâ
con nuöi, nïn khöng bao giúâ lïn mùåt vúái töi hïët. Ngaây töi coân nhoã,
Yïn tröng nom töi. Àoá laâ ngûúâi baån gaái ngaây xûa, àïí sau naây thaânh
möåt ngûúâi chõ rêët töët. Kïí ra, àöëi vúái Yïn, töi chõu löîi nhiïìu lùæm.
Loâng tûã tïë, trung thaânh cuãa Yïn, möîi lêìn nhùæc àïën, töi khöng khoãi
ngêåm nguâi. Ngaây nay, tuy Yïn khöng coân söëng chung vúái töi trïn
quaã àêët naây nûäa, nhûng hònh aãnh Yïn vêîn theo töi bïn nhûäng hònh
aãnh thên mïën khaác.
Chõ Yïn coá möåt thên hònh gêìy nhùéng, traái hùèn laåi vúái caái sûác
dai dùèng cuãa chõ. Caái nghïå thuêåt àöåc nhêët, caái nghïå thuêåt àaåt àûúåc
àïën àöå töëi cao cuãa Yïn, laâ böí hïët nùm taå cuãi trong möåt ngaây liïìn.
Meå töi àaãm àang laâ thïë maâ vêîn phaãi lùæc àêìu, möîi lêìn thuêåt laåi caái
kyâ cöng êëy.
Möåt höm, chõ Yïn cêìm dao rûåa böí cuãi, vö yá àïí lûúäi dao phêåp
vaâo àêìu ngoán chên caái bùæn ra caách àêëy vaâi thûúác. Khöng möåt tiïëng
kïu, chõ lêëy vaåt aáo bõt ngay chöî maáu chaãy, lï dêìn nhùåt àêìu ngoán
chên lòa ra kia, chùæp laåi. Tuy bõ thûúng, chõ vêîn böí cuãi, vúái möåt veã
àiïìm tônh khöng hai.
Khöng phaãi chõ Yïn bõ meå töi baåc àaäi, nhûng vò tñnh chõ
thñch laâm, nïn Yïn tûå muöën àêìy àoåa mònh luön. Ngûúâi con gaái êëy,
suöët trong mûúâi mêëy nùm trúâi, àaä chûáng kiïën caãnh lïn xuöëng cuãa
gia àònh töi, àaä chia chung niïìm vui veã, nöîi ngheâo khöí vúái moåi
ngûúâi trong nhaâ. Ngaây hai lûúåt, chõ gaánh haâng cho meå töi ài, vïì chúå,
tiïëng keäo keåt cuãa chiïëc àoân tre trïn vai, bònh yïn nhõp vúái thaáng

22. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 21
ngaây êm u, vùæng moåi xa hoa cuãa möåt ngûúâi àaân baâ Viïåt Nam chên
chñnh.
Chõ Yïn cuãa töi khöng àeåp, nhûng coá duyïn. Chõ ùn trêìu cùæn
chó vaâ vaá vai möåt caách taâi tònh. Àöi khi coá ai giïîu cúåt chõ, chõ chó yïn
lùång. Töi khöng hiïíu coá phaãi vò chõu thûúng chõu khoá nhû vêåy maâ
àúâi Yïn chó laâ möåt chuöîi ngaây àau khöí, noá thu ngùæn cuöåc söëng cuãa
Yïn laåi khöng?
Trûúác sau, dûúái sûå phaán xeát nghiïm nhùåt cuãa kyã niïåm, àöëi
vúái chõ Yïn, töi vêîn laâ ngûúâi böåi baåc. Chûä böåi baåc, töi cho coân laâ nheå,
töi toan mûúån hai tiïëng "daä man". Töi khöng thïí naâo quïn àûúåc,
möåt höm, ài hoåc vïì, luåc nöìi khöng thêëy caá thu, thûá caá töi ûa nhêët, vò
chõ àaä àïí cho meâo tha mêët röìi, töi noáng mùæt, sùén àöi giaây àang ài,
nhùçm xûúng öëng chên chõ maâ choåt möåt caái thêåt maånh. Yïn nhùæm
mùæt laåi, nghiïën rùng chõu àûång sûå taân aác cuãa töi. Chúåt nghe tiïëng
guöëc cuãa meå töi xuöëng nhaâ, Yïn vöåi àûáng lïn, xuyát xoa:
- Khiïëp! Caái bêåc cûãa cao quaá, vêëp phaãi luön!
Meå töi lûúâm chõ maâ mùæng:
- Roä muâ! Ngûúâi ta ài thò chùèng viïåc gò. Chó àûúåc caái bõ thõt!
Töi khöng coân biïët noái thïë naâo caã, nïn yïn lùång. Àúåi meå töi
ài khoãi, töi thaáo àöi giaây têy ra, troái caã hai chiïëc laâm möåt, àõnh vêët
xuöëng ao. Chõ Yïn thêëy thïë, vöåi can töi:
- Àûâng em! Vêët giaây ài lúä meå hoãi khöng thêëy, meå àaánh chïët!
Töi phuång phõu traã lúâi:
- Noá àaá chõ, thò em vêët quaách noá ài.
Àöi giaây êëy, töi àem neám noá vaâo möåt xoá, noái thaác vúái meå töi
laâ àau chên phaãi ài guöëc. Töi vêët noá ài, nhûng thónh thoaãng Yïn laåi
mang noá ra lau chuâi, laâm töi phaát gùæt:
- Chõ coân tiïëc noá laâm gò nûäa. Àïí em chùåt noá ra.
Töi chùåt noá ra thêåt. Tûâ àêëy, khöng bao giúâ töi coân duâng thûá
giaây têy moäm nhaái vaâ coá öëng nhû thïë nûäa. Thêåm chñ töi gheát lêy caã
nhûäng ngûúâi mang noá. Töi thûúng Yïn ngaây möåt thïm, búãi chöî töi
àaá Yïn àaä loeát thaânh möåt muån sêu quaãng, röìi biïën thaânh möåt vïët
seåo thêm àen. Loâng töi àöi phen thùæt laåi, ruâng rúån nghô àïën caái cûã

23. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 22
chó hung haän cuãa mònh. Coân Yïn, Yïn khöng nghô gò hïët. Möîi lêìn
töi nhùæc laåi chuyïån xûa, Yïn chó cûúâi maâ gaåt ài:
- Troâ con nñt, nhùæc laåi laâm gò!
Loâng Yïn chó biïët coá trung thaânh vaâ têån tuåy. Yïn khöng thïí
naâo nhû töi, möåt ngûúâi tûå taåo ra àau khöí àïí söëng, àïí sung sûúáng vò
thêëy mònh àau khöí hún ngûúâi. Têm höìn mú ûúác kñn àaáo cuãa ngûúâi
con gaái êëy chó heá múã àïí rung àöång vò möåt trong söë nhûäng ngûúâi
thñch Yïn.
Töi biïët chuyïån, trïu Yïn, vaâ Yïn chó àoã mùåt. Yïn khöng
biïët chûä nïn vêîn nhúâ töi àoåc caác truyïån Phaåm Cöng Cuác Hoa cho
nghe. Yïn thuöåc loâng tûâng àoaån vaâ àöi khi ngêm lïn. Dûúái aánh saáng
cuãa ngoån àeân dêìu con, nhiïìu töëi, Yïn chùm chuá nghe töi àoåc, vaâ àöi
luác àoåc theo.
Cuöëi nùm êëy, ngûúâi yïu Yïn àïën hoãi Yïn. Meå töi bùçng loâng
gaã, nhûng baão àúåi àïën hïët tang ba töi. Non ba nùm àöëi vúái ngûúâi
con gaái êëy coá laâ bao, àoá chó laâ möåt sûå àúåi chúâ nhoã nhùåt, bïn caånh
nhûäng cöng viïåc liïn miïn. Hún nûäa, chõ Yïn laåi khöng biïët thïë naâo
laâ phaãn böåi, thò möëi tònh chõ thêìm nuöi trong loâng hùèn phaãi laâ àeåp
àeä, thuãy chung.
Trong gia àònh töi, sau ngaây ba töi mêët, xaãy ra nhiïìu
chuyïån bêët bònh giûäa meå töi vaâ dò gheã töi, chuyïån bêët bònh keáo theo
noá caã möåt caãnh chia reä vônh viïîn. Höm caäi coå àêìu tiïn, hai ngûúâi
xung àöåt nhau. Chõ Yïn giuáp meå töi möåt caách àùæc lûåc. Chõ lùn vaâo
gúä toác cho meå töi, chõ taát, chõ xeá nhûäng ngûúâi vïì phaái khaác, trong
khi töi vûâa khoác vûâa chaåy loanh quanh. Ruát cuöåc, chõ Yïn àûúåc àöi
mùæt sûng tñm, mêët möåt maãng da àêìu. Chõ baão:
- Giaá chuáng noá coân àaánh meå nûäa, thò chõ cho nhûâ àoân.
Tröng chõ Yïn luác êëy àïën gan daå. Ai daám baão àoá laâ möåt
ngûúâi con gaái nhaâ quï, möåt ngûúâi con gaái gêìy nhùéng, yïëu úát? Yïn
trung thaânh trïn hïët nhûäng ngûúâi trung thaânh. Tuy ngheâo nhûng
chõ Yïn khöng bao giúâ lêëy cùæp, mùåc duâ nhiïìu luác meå töi giao chòa
khoáa cho chõ giûä.
Vöën liïëng cuãa Yïn laâ vaâi haâo chó giùæt trong thùæt lûng àïí ùn
trêìu dêìn. Chõ Yïn coá caã chiïëc gûúng nhoã hònh bêìu duåc, caã chiïëc lûúåc
àöìi möìi, vaâ bùçng nhûäng thûác naây, Yïn giûä gòn nhan sùæc àïí àúåi möåt
ngaây àeåp àeä àïën trong àúâi Yïn. Ngûúâi thiïëu nûä Viïåt Nam gûúng

24. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 23
mêîu êëy coân möåt caách trang sûác khaác laâ soi dung nhan mònh trïn
laân nûúác giïëng lùång leä, röìi lêëy tay tûâ tûâ reä ra bïn tai maái toác àen
lanh laánh.
Baánh quaâ nhêån àûúåc sau möîi buöíi meå töi ài chúå vïì, töi àïìu
àem chia cho Yïn. Nhûng Yïn àïí daânh, traã laåi cho töi. Töi hoãi chõ:
- Sao baánh ngon thïë maâ chõ khöng ùn?
Yïn àaáp, àöi mùæt buöìn buöìn:
- Chõ lúán röìi, chõ khöng thñch ùn nûäa.
- Chõ lúán röìi, chõ ài lêëy chöìng phaãi khöng?
Yïn húi àoã mùåt, àaáp:
- Khöng, chõ khöng lêëy chöìng, chõ úã vúái meå vaâ em.
Yïn hay ru töi nguã. Tiïëng haát cuãa Yïn rêët buöìn, buöìn vò
loâng Yïn sùén buöìn, hay vò tûå ngaân xûa tiïëng haát ru em vêîn buöìn
nhû thïë? Cêu Yïn thûúâng haát laâ:
Caát bay vaâng laåi ra vaâng
Nhûäng ngûúâi quên tûã daå caâng àinh ninh
Nïëu vùn maâ bêy giúâ töi tin laâ ngûúâi, thò tiïëng haát xûa kia,
biïët àêu, laåi khöng laâ têm höìn Yïn möåt ñt?
Nguã trong tònh thûúng cuãa meå, trong tònh thûúng cuãa Yïn,
töi say sûa troån mûúâi mêëy nùm trúâi àùçng àùéng, vaâ chó tónh dêåy,
caách àêy khöng bao lêu, àïí tin rùçng nûúác Viïåt Nam, quï hûúng thûá
hai cuãa töi, coân àeåp lùæm, ngûúâi nûúác töi vêîn rêët àöîi hiïìn laânh!
Àaä bao nhiïu lêìn, caánh mêy xuên ngûâng trïn quaäng àöìng
àêìy hûáa heån, trïn doâng nûúác söng trong, àaä bao nhiïu lêìn, nhûäng
ngûúâi àaân baâ nhaâ quï àau khöí, chua xoát, nhûng vêîn bõ söëng quïn
laäng trong luäy tre xanh!
Húäi nûúác Viïåt Nam! Töi nghiïng loâng xuöëng Ngûúâi, trïn
nhûäng luöëng caây maâ hûúng thúm coân phaãng phêët, vò töi àaä tûâng
uöëng nûúác vaâ noái tiïëng noái cuãa Ngûúâi, vò töi àaä thïì yïu Ngûúâi trïn
bêåc tuyïåt vúâi cuãa tön giaáo. Trïn daãi àêët suác tñch nhûäng tinh hoa cuãa
vùn chûúng, nhûäng cöng traång cuãa lõch sûã, töi coân ghi caã nhûäng
boáng daáng ngûúâi xûa töi thûúng yïu, vaâ trong söë nhûäng ngûúâi naây,
chõ Yïn töi laâ möåt.

25. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 24
Töi kïí nöët chuyïån chõ Yïn.
Hònh nhû bao giúâ chõ Yïn cuäng àûáng trûúác mùåt töi vúái
nhûäng neát nhùn nhoá, vúái caái thên hònh gêìy oùåt vò sûác gieo nùång cuãa
àau thûúng. Chõ Yïn chïët röìi, nhûng chïët nhû chõ Yïn laâ thoaát. Töi
söëng khöng hún möåt chiïëc laá laåc, möåt caánh mêy vûúng. Töi lúán röìi,
töi àaä hiïíu thïë naâo laâ böín phêån möåt ngûúâi söëng. Töi àaä biïët thïë naâo
laâ tha thûá, mùåc dêìu möîi khi nhòn laåi thúâi xûa, töi vêîn cùm gheát
hònh aãnh con ngûúâi àaáng nguyïìn ruãa maâ àaä coá lêìn töi tûâ chöëi khöng
nhêån trong söí hoå nhaâ töi.
Coân hún hai thaáng nûäa àïën ngaây cûúái chõ Yïn thò nhaâ töi
nhêån chûáa thïm möåt ngûúâi khaách: cêåu hoå töi. Àoá laâ möåt caái boáng
thên thñch laåc ài àêu lêu ngaây, röìi möåt höm, khöng hiïíu vò tuáng
tiïìn hay buöìn sao àoá, saâ xuöëng caái maái nhaâ quen biïët möåt caách vö lyá
vaâ hïët sûác vö duyïn. Töi khöng ûa àûúåc nhûäng haång ngûúâi nhû thïë,
nhûäng ngûúâi söëng khöng ra söëng, giùçng cûúáp tay trïn haånh phuác
khöng thuöåc vïì mònh.
Töi hoãi meå töi:
- Caái ngûúâi naâo àêëy meå? Con tröng gheát lùæm!
Meå töi trúån mùæt lïn:
- Höîn naâo! Cêåu maây àêëy! Möåt gioåt maáu àaâo coân hún ao nûúác
laä!
Cêåu thò cêåu, töi nhêët àõnh khöng ûa. Tònh caãm cuãa töi trao
cho ai, töi muöën noá thùèng möåt maåch. Bùæt noá queåo laåi hay xiïn ài, töi
rêët hêåm hûåc. Àïën möîi bûäa cúm, töi so cho ngûúâi êëy möåt àöi àuäa xêëu
nhêët, nhûng chõ Yïn laåi àöíi ngay cho àöi àuäa àeåp, Yïn laâm nhû thïë
chó laâ do loâng tûã tïë, nhûng coá ai hiïíu loâng tûã tïë cho Yïn? Yïn àaä bõ
hiïíu lêìm möåt caách tai haåi.
Cêåu töi tröng ngûúâi xêëu thïë naâo êëy, ùn thò ùn nhiïìu, nguã laåi
nguã mï mïåt àïën taám chñn giúâ. Tûâ ngaây coá mùåt võ khaách êëy, töi mêët
vui. Chõ Yïn chùæc cuäng khöng vui gò, nhûng tñnh tònh kñn àaáo. Yïn
khöng àïí löå veã bêët maän nhû töi. Coá caái boáng gò hùæt lïn ngaây söëng
vui tûúi cuãa töi, laâm töi khoá chõu.
Chõ Yïn hay dêåy súám àun nûúác pha traâ. Biïët lïå êëy, cêåu töi
cuäng loâ moâ dêåy súám, vaâo bïëp, ngöìi ngay caånh Yïn. Möîi lêìn xuöëng

26. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 25
bïëp, töi laåi löån tiïët lïn vò caái daáng àiïåu àaáng gheát cuãa cêåu. Töi baão
chõ Yïn:
- Sao chõ khöng chûâa caái mùåt êëy ra?
- Chûâa mùåt laâm sao àûúåc, vò cêåu êëy laâ ngûúâi nhaâ kia maâ!
Töi biïët chõ Yïn àau khöí lùæm. Chõ bõ vûúáng, bõ ngaáng, àuã
tònh àuã töåi. Möåt höm khöng neán àûúåc giêån nûäa, töi baão meå töi:
- Meå aå, meå àuöíi quaách caái cêåu gò ài!
Meå töi ngûâng tay khêu, lûúâm töi:
- Lêìn naây laâ lêìn thûá mêëy röìi haã?
Töi ngêåp ngûâng:
- Cêåu êëy... cêåu êëy...
Nhûng töi im bùåt, chaåy vöåi ra ngoaâi sên. Töi biïët laâ nïëu noái
roä sûå thûåc ra, trong nhaâ töi seä coá sûå xö xaát, vaâ chõ Yïn seä khöng coân
àûúåc "caát bay vaâng laåi ra vaâng" nûäa. Cún tûác giêån, hùçn hoåc, töi truát
caã vaâo bûác thû gûãi ra Haâ Nöåi cho anh töi:
"Anh úi, nhaâ ta coá caái ngûúâi cêåu gò êëy. Tröng cêåu êëy em chó
muöën àaánh chïët ài thöi. Cêåu ta cûá saán laåi gêìn chõ Yïn röìi cûúâi thïë
naâo êëy. Em nghô giaá anh coá úã nhaâ thò mêëy maâ chuáng mònh chaã laâm
nïn chuyïån. Khöng tin anh cûá vïì nhaâ maâ xem, em khöng noái döëi
àêu. Chuác anh bònh yïn. Em tûác lùæm anh aå."
"Taái buát: Anh coá vïì thò mua baánh vïì nheá. Anh mua caã khùn
chñt àêìu cuãa chõ Yïn nûäa. Vïì maâ xem, mau lïn anh!"
Viïët xong thû, töi haã lùæm, nhuã thêìm:
- Röìi phen naây biïët tay nhau!
Meå töi vêîn khöng hay biïët gò hïët, vêîn lùång leä ngaây hai buöíi
ài vïì chúå, àïìu àïìu mua cho cêåu töi nhûäng thûác nhùæm rûúåu. Töi
ngûáa mùæt lùæm, nhûng khöng biïët laâm sao àûúåc. Yïn cuäng dêìn dêìn
lêy caái buöìn cuãa töi. Yïn hay ngöìi möåt mònh, thónh thoaãng laåi thúã
daâi. Möåt saáng, töi thûác dêåy súám, thò àaä nghe tiïëng cêåu töi noái trong
bïëp:
- Tröng Yïn ngöìi bïn lûãa hay lùæm!
Khöng coá tiïëng traã lúâi, röìi tiïëng tiïëp theo:
- Ngûúâi ta khen coân laâm böå!

27. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 26
Töi vöåi goåi to lïn:
- Chõ Yïn ra àêy, chõ Yïn!
Yïn vúá àûúåc dõp töët, chaåy ra vúái töi, neát mùåt húát haãi, xanh
ngùæt. Töi cêìm tay chõ maâ töåi nghiïåp höå. Yïn nhòn töi, löå veã caãm ún,
röìi lêëy daãi yïëm lau nûúác mùæt. Tûâ àêëy, töi khöng goåi caái ngûúâi kia laâ
cêåu nûäa, töi goåi laâ "êëy" hay "naây", möîi khi bùæt buöåc phaãi noái chuyïån
vúái.
Röìi àïën möåt saáng kia - àöåc aác thay laâ caái saáng höm êëy - töi
àang nguã thò chúåt möåt baân tay àaánh thûác töi dêåy. Töi höët hoaãng
nhêån ra laâ Yïn, Yïn àang khoác. Luác êëy trúâi saáng chûa roä mùåt ngûúâi.
Ngoån àeân canh tröåm vêîn leo leát chaáy, uã döåt. Töi ngöìi dêåy, hoãi chõ:
- Sao chõ khoác?
Yïn lùæc àêìu, khöng àaáp, maäi sau múái nûác núã:
- Em úã laåi, chõ ài àêy.
Töi ruång rúâi:
- Chõ Yïn ài àêu? Ai àaánh chõ Yïn?
Yïn nhû chúåt biïët cêu noái cuãa mònh laâ húá, nïn vöåi chûäa laåi:
- Khöng ai àaánh chõ hïët! Chõ ài röìi chõ laåi vïì!
Thêëy töi giûä riïët lêëy vaåt aáo, maâ bïn ngoaâi thò àaä coá tiïëng gaâ
gaáy baáo trùng haå tuêìn lïn, Yïn noáng ruöåt:
- Chõ ra tónh mua haâng cho meå. Em coá tiïìn cho chõ vay mêëy
haâo.
Töi luåc rûúng àûa cho Yïn möåt àöìng baåc, tiïìn meå töi cho àïí
mua saách. Chõ Yïn coân nùæm tay töi mêëy lûúåt nûäa röìi múái bûúác ra ài.
Bïn ngoaâi, tiïëng möåt con choá suãa boáng trùng laånh. Töi bùæt
àêìu trúã laåi giûúâng nguã, thò chúåt nghô àïën möåt sûå. Têm linh vö cuâng
saáng suöët cuãa tuöíi treã àaä cho pheáp töi phaác veä möåt chuyïån ghï
ngûúâi. Töi nhaãy xuöëng àêët, goåi:
- Cêåu! Cêåu àêu röìi!
Khöng coá tiïëng thûa. Töi vùån to ngoån àeân lïn, chaåy laåi lay
tay cêåu. Sûå thöng minh riïng laâm töi ngúâ rùçng caách nguã cuãa cêåu töi
laâ giaã vúâ. Àúåi töi lay àïën lêìn thûá nùm - ngûúâi lúán ai laåi nguã mï thïë
nhó - cêåu töi múái choaâng tónh dêåy, laâm ra veã ngú ngaác nhòn töi.

28. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 27
Trûúác cùåp mùæt múã ra khöng vûúáng möåt boáng mïåt naâo cuãa giêëc nguã,
töi tûác àiïn lïn:
- AÂ, ra cêåu gúám thêåt! Cêåu töìi thêåt!
Cêåu töi toã veã kinh ngaåc, hoãi töi:
- Sao chaáu laåi baão cêåu töìi?
Töi caâng tûác thïm:
- Coân khöng töìi! Àûúåc, àïí töi maách vúái meå töi cho maâ xem!
Saáng höm sau, võ quyá khaách êëy vöåi vaâng tûâ giaä nhaâ töi, noái
döëi laâ àaä tòm àûúåc viïåc laâm.
Cêu chuyïån trïn kia, töi khöng daám noái cho ai biïët. Töi chó
hiïíu noá bùçng khiïëu thöng minh cuãa treã nhoã, maâ khöng bùæt àûúåc
tang chûáng. Roâng raä trong hai nùm trúâi tòm kiïëm, meå töi tòm thêëy
chõ Yïn úã laâng Nhöìi gêìn thõ xaä Thanh Hoáa, an phêån bïn möåt ngûúâi
chöìng ngaây ngaây xe àaá vïì taåc nhûäng hònh tûúång xinh xinh...
Töi söëng bïn nuái Nhöìi, bïn chõ töi, trong hún möåt nùm trúâi
nûäa, hûúãng laåi, luác cuöåc àúâi bùæt àêìu chúám buöìn, nhûäng yá võ àêåm àaâ
cuãa möåt möëi tònh cao quyá.
*
* *
ÚÃ Haâ Nöåi, nhiïìu luác töi baåc beäo quïn mêët ngûúâi chõ nuöi cuãa
töi ài, vò phêën son vaâ phuâ hoa àaä quyïën töi ài xa ngaây trûúác quaá.
Trong möåt bûác thû gûãi ra Haâ Nöåi thùm töi, meå töi baáo tin chõ Yïn
àaä chïët, möåt thaáng sau chöìng vaâ hai thaáng trûúác àûáa con trai. Meå
töi thïm: "AÂ, ra nhaâ noá bõ truâng laâm àêëy con aå".
Thïë laâ hïët, möåt trong nhûäng têën kõch buöìn baä nhêët cuãa gia
àònh töi. Trïn àónh nuái Nhöìi ngaây nay vêîn coân nhö lïn möåt mö àaá,
tûúång hònh ngûúâi meå dùæt con, àúåi chöìng trong quaäng bao la vö haån.
Vaâ ngaây nay, möîi lêìn vïì Thanh Hoáa, ngöìi trong taâu, àûa mùæt nhòn
mö àaá cuä, töi ngúâ àoá laâ hònh daáng ngûúâi chõ dùæt em...
2-1939 Ruát tûâ Chên trúâi cuä,
Nhaâ xuêët baãn AÁ Chêu, Haâ Nöåi, 1946.

29. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 28
CON NGÛÅA TRÙÆNG CUÃA BA TÖI
Ba töi luác múái àùåt chên lïn àêët nûúác naây thò vöën liïëng khöng
ngoaâi mêëy àöìng baåc. Cuäng àûúåc àuác theo khuön khöí kiïn nhêîn vaâ
cêìn kiïåm nhû bao nhiïu baån àöìng hûúng khaác, ba töi hún hoå úã chöî
súám biïët tòm hoåc chûä Phaáp.
Töi biïët khöng àûúåc tûúâng têån lùæm vïì sûác hoåc cuãa ba töi, búãi
töi sinh ra quaá chêåm vaâ khi caái tuöíi lïn mûúâi bùæt àêìu múã hai con
mùæt ngúâ nghïåch cuãa töi ra xung quanh, thò ba töi mêët. Ba töi bõ
bïånh àau xûúng trong möåt khu rûâng úã Thanh Hoáa, sau nhiïìu nùm
trúâi lùn löån gian nan, vaâ mêët ài vaâo möåt buöíi saáng, luác töi coân bêån
gúä nöët möåt àoaån dêy thaã diïìu. Töi nhêån caái hung tin êëy vúái möåt têëm
loâng bònh tônh vö haån, vò töi chûa tûâng àûúåc chûáng kiïën möåt cuöåc ly
taán naâo xaãy ra trong gia àònh töi, tûâ ngaây töi cêët tiïëng khoác chaâo
àúâi.
Höm êëy, ngûúâi vuá giaâ baão töi:
- Öng "giaâ" röìi cêåu aå.
Töi khöng hiïíu nïn àaáp trún tru:
- Khöng giaâ maâ laåi coá rêu!
- Khöng, giaâ laâ mêët, laâ chïët kia.
Töi vêîn nhòn vuá, bònh thaãn:
- Thïë mêët thò phaãi laâm thïë naâo u?
- Cêåu phaãi chñt khùn trùæng, phaãi chöëng gêåy, phaãi khoác nûäa.
Töi khöng hiïíu laâm sao laåi coá thïí khoác àûúåc. Khoác àûúåc vúái
töi, chó coá khi naâo bõ àaánh. Töi lo lùæng tòm caách àïí khoác, khoác cho
nhiïìu nhû meå töi trong nhûäng ngaây giöî chùèng haån. Töi àem duyïn
cúá nöîi lo lùæng noái vúái möåt ngûúâi baån nhoã, thò hùæn baão rùçng thïë naâo
töi cuäng khoác àûúåc, vò "ngaây xûa" hùæn cuäng àaä khoác àûúåc möåt lêìn

30. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 29
nhû thïë röìi. Chuáng töi àem chuyïån àaám ma ra baân vúái nhau, cuöëi
cuâng, caã hai àïìu thêëy coá nhûäng yá nghô vui vui. Noá nghô àïën khi
àûúåc mùåc aáo múái, chñt khùn múái, coân töi nghô àïën nhûäng bûäa cöî baây
ra àïí múâi moåc xoám giïìng.
Höìi êëy, chuáng töi chûa "vùn minh" nhû bêy giúâ, àïí coá àûúåc
möåt têëm loâng taám chñn tuöíi àaä biïët suy nghô hay thao thûác. Chuáng
töi söëng bònh yïn vúái caãnh àúâi thay àöíi, chûa tûâng àïí yá àïën nhûäng
caãm xuác bêng khuêng gúåi lïn búãi möåt maãnh ao hay möåt têëm laá. Caái
vui cuãa chuáng töi laâ caái vui cuãa con diïìu no gioá vaâ caái nhúá viïín vöng
chó coá thïí húi laâm buöìn àûúåc nhûäng luác vùæng nhaâ.
Vêåy, töi àaä àúåi ngaây rûúác linh cûäu ba töi vïì - ba töi mêët úã
trong nhaâ thûúng -vúái nhûäng yá nghô hoaân toaân ngêy daåi nhû trïn.
Töi chó nhúá roä möåt buöíi saáng nùm êëy, nhûng khöng biïët vïì
muâa naâo, múái saáng tinh sûúng, töi àaä bõ àêåp dêåy búãi nhûäng tiïëng
kïu hoaãng höët cuãa ngûúâi vuá giaâ:
- Cêåu! Cêåu dêåy mau! Vïì àïën núi röìi!
Àoaån vuá coäng töi möåt maåch chaåy ra cöíng laâng. Khi chuáng töi
àïën núi thò àaä thêëy hiïån ra möåt àaám ngûúâi trùæng löì löå. aãnh ba töi
àûúåc phuã luåa àiïìu, àûúåc böën ngûúâi khiïng lïn nhû kiïåu, vaâ theo sau
caái baâi võ sún àoã, meå töi vaâ anh töi ài àïëm tûâng bûúác. Tiïëng khoác maâ
töi lo lùæng tûâ mêëy ngaây nay laâm sao cho coá, thò luác naây tûå nhiïn bêåt
ra, khi töi thêëy caái gò khöng coân nûäa trong caái gò àang coân trûúác mùæt
töi.
Àoá laâ nhûäng tiïëng khoác lêìn àêìu tiïn töi biïët, tiïëng khoác sau
naây khi tùæt ài, coân vùèng laåi möåt àiïåu thúã daâi chua xoát trïn ngaây
thaáng bú vú cuãa töi. Meå töi thêëy töi thò buâ lu, buâ loa lïn, bïë xöëc lêëy
töi, vaâ àöi luác àûáng laåi àïí xõt muäi hay lau nûúác mùæt.
Töi nhêån thêëy mêëy cêy cöåt nhaâ àûáng bú vú hún trûúác, boáng
töëi mau chiïëm lêëy sên vaâ loâng töi hay nhúá thûúng, ngao ngaán.
Trong húi laånh leäo böëc lïn trûúác luác gaâ võt nhaãy chuöìng, böën
ngoån nïën cuâng nhaáy mùæt trïn chiïëc baân thúâ múái dûång, thay chöî cho
núi kï baân àeân thuöëc phiïån ngaây xûa. Töi bùæt àêìu súå boáng töëi, ruâng
mònh tûúãng rùçng úã àêu àêy, vêîn coân reâ reâ nhûäng tiïëng doåc têíu keáo
ngaây xûa.

31. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 30
Möåt tònh thûúng mêët ài, vûâa khúi luäng xuöëng thaáng ngaây töi
söëng.
*
* *
Nhû trïn kia töi àaä noái, töi biïët ba töi quaá chêåm. Baãy nùm
möåt, ba anh em chuáng töi thi nhau ra àúâi, taâi trñ vaâ tñnh tònh khaác
nhau xa quaá. Khi töi bêåp beå biïët noái thò anh caã töi àaä trûúãng thaânh,
vaâ anh hai töi cuäng bùæt àêìu giêåt súåi dêy diïìu xuöëng cuâng vúái caái
tuöíi bay lûúån cuãa anh àïí vaâo trûúâng. Töi lúán lïn giûäa sûå chiïìu
chuöång nûng niu cuãa möåt gia àònh coá thïí kïí vaâo bêåc khaá.
Thoaåt àêìu ba töi laâm thöng ngön cho möåt viïn chûác nhaâ
àoan, röìi sau xoay ra lêåp möåt ty muöëi. Dêìn dêìn, vò cöng viïåc phaát
àaåt, ba töi goáp phêìn cöí àöng buön göî. Nhûäng cuöåc kinh doanh höìi
êëy, toáe ra tiïìn, naãy ra baåc, nhúâ úã caái thúâi maâ moåi ngûúâi chûa bõ ngaåt
húi vò sinh kïë nhû bêy giúâ.
Töi khöng hiïíu rùçng ba töi àaä hoåc chûä Phaáp vúái ai, bùçng
caách naâo, vò möåt ngûúâi chûa noái soäi tiïëng Viïåt Nam àaä "thaåo" caái
tiïëng ngoaåi quöëc êëy, kïí cuäng kyâ!
Àoá laâ möåt sûå hên haånh lúán lao cho nhaâ töi. Cöng nghiïåp cuãa
ba töi xûa, thûúâng àûúåc meå töi kñnh cêín thuêåt laåi, coá khi àang
thuêåt, ngûúâi àûa mùæt nhòn lïn baân thúâ ba töi... Ngaây nhoã, möîi lêìn
chaåy chúi àêu vïì töi thûúâng moâ lïn gaác, nùçm yïn lùång bïn caånh
khay àeân, muäi hñt tûâng húi daâi laân khoái xanh thúm phûng phûác,
nhû khi chaåy ra àûúâng caái àoán lêëy caái muâi "eát xùng" dïî chõu toãa laåi
sau chiïëc ö tö. Töi toâ moâ àûa mùæt ngùæm mêëy quyïín saách chûä Phaáp
àùåt caånh àêëy, maâ ba töi ñt khi rúâi ra.
Ngoaâi caái sung sûúáng, haänh diïån coá möåt ngûúâi cha khaác
thûúâng, thónh thoaãng möåt vaâi caái xe ngûåa àöî laåi ngoaâi cöíng, àem
àïën nhaâ töi nhûäng ngûúâi ngoaåi quöëc, laåi laâm töi nghô ngúåi vïì caái gia
thïë hùèn khöng phaãi laâ têìm thûúâng cuãa chuáng töi. Töi thêëy ba töi noái
chuyïån vúái hoå möåt caách dïî daäi quaá. Ngûúâi luön luön gêåt àêìu, móm
cûúâi, khiïën töi nghô àïën sûå döìi daâo chûä nghôa úã bïn trong khöëi oác
hùèn phaãi röång mïnh mang! Thûúâng thûúâng, nhûäng buöíi àaâm luêån

32. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 31
rêët thên mêåt kia àïìu àûúåc kïët thuác búãi möåt bûäa tiïåc coá baánh bñch
quy vaâ rûúåu sêm banh.
Töi thûúâng hoãi anh töi:
- Ba hoåc úã àêu maâ gioãi thïë anh?
Anh töi vïnh mùåt lïn:
- Maây tûúãng ba vûâa chùæc? Ba gioãi gêëp trùm tao kia!
Chùæc chùæn laâ ba töi phaãi gioãi, khöng coân ngúâ gò nûäa. Ba töi
àaä coá thïí vaâo laâng Têy àûúåc röìi. Nhûng töi coân muöën biïët thïm nûäa,
töi muöën biïët vïì mêëy quyïín saách àeåp àeä maâ ba töi hay àùåt lïn ngûåc,
khi mùæt ngûúâi lim dim, möi ngûúâi mêëp maáy!
Nghe töi hoãi thïm, anh töi gùæt vúái möåt veã tûå phuå:
- "Lùngga fùngxe, àñchxonne", hoãi maäi!
Nhûng nhûäng àiïìu dêîn giaãi êëy khöng gaåch àûúåc vaâo oác töi
möåt neát saáng gò caã. Töi àaânh phuåc ba töi vêåy. Caái con ngûúâi kyâ laå êëy
laâ caã möåt sûå khoá hiïíu vúái töi, khoá hiïíu nhû caái ngön ngûä xa laå kia
khöng biïët nhúâ úã möåt pheáp bñ truyïìn gò, laåi coá thïí kïët àûúåc yá nghô
trïn àöi möi chó quen mêëp maáy thûá tiïëng phûúng Àöng.
Sau naây, àem chuyïån ba töi ra khoe vúái caác baån cuâng lúáp, töi
bõ hoå chïë giïîu:
- Ba maây coá noái tiïëng Têy... giaã cêìy!
Mùåc dêìu, töi vêîn tin úã taâi trñ cuãa ba töi, vò haâng ngaây nhûäng
baån ngoaåi quöëc vêîn àïën, vêîn vui veã noái chuyïån vaâ vêîn vui veã ra vïì.
Hai nùm sau àêëy, möåt chuyïån phi thûúâng vuåt xaãy ra trong
gia àònh töi: anh hai töi àêåu bùçng Cú thuãy Phaáp - Viïåt. Àêåu àûúåc
caái bùçng Cú thuãy, vaâo höìi êëy, ngûúâi ta coá thïí àûúåc böí duång ngay röìi.
Anh töi vïì nhaâ, tay xun xoe àöët möåt baánh phaáo teáp, àaá vaâo àñt töi
möåt caái, röìi chaåy toåt lïn gaác baáo tin mûâng cho ba töi. Thûåc laâ long
troång! Mêëy ngûúâi ngoaåi quöëc ngöìi caånh àêëy röëi rñt xoa àêìu anh, xò
xöì noái nhûäng gò laâm anh àoã mùåt. Tûå nhiïn töi caãm thêëy höí theån,
ghen tyå khi töi thêëy anh sung sûúáng chaåy nhaãy khùæp nhaâ.
Töi baão anh töi:
- Anh cuäng khöng gioãi bùçng ba àêu. Ba sùæp mua cho em caái
xe àaåp ba baánh kia!

33. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 32
Anh töi quay laåi:
- ÛÂ thò maây coá xe àaåp ba baánh. Tao coá tiïìn àêy naây.
Àoaån anh dùçn lïn nïìn gaåch cho töi nghe tiïëng kïu coong
coong cuãa àöìng baåc múái long lanh. Tûác quaá, töi chaåy laåi bïn ba töi,
khoác têëm tûác:
- Bùæt àïìn ba àêëy. Ba khöng cho con tiïìn, ba cho anh hai.
Ba töi bïë töi vaâo loâng, röìi moác tuái cho mêëy àöìng haâo con múái
tinh.
Thuúã nhoã, töi chó àûúåc söëng mêëy nùm sung sûúáng. Caái cú
nghiïåp cuãa ba töi, nhûäng ngûúâi nöëi tiïëp laâ meå töi vaâ dò gheã töi
khöng giûä vûäng nöíi. Chuáng töi súám bõ àuöíi ra khoãi cuöåc àúâi sung
tuác.
Trong têët caã nhûäng kyã niïåm ba töi àïí laåi, caái laâm töi nhúá
nhêët vaâ töi khöng hiïíu taåi sao laåi nhúá àïën thïë, laâ con ngûåa kim hoa
trùæng cuãa ba töi.
Nhûäng buöíi trûa heâ oi aã, mïåt nhoåc mang ba töi tûâ nhûäng
caánh rûâng xa vïì, noá vui mûâng hñ lïn khi nhêån thêëy caái maái nhaâ
thên thiïët trïn àêëy àêåu mêëy con chim böì cêu. Chên noá àêåp lïn
nhûäng löëi ài quen biïët, möìm noá ngoaåm nhûäng cêy coã ngon laânh. Töi
chaåy ra àoán ba töi vaâ thûúâng thûúâng ngûúâi giao cûúng cho töi cöåt noá
laåi. Dûúái caánh nhûäng con muöîi bay vo ve, nùæng hoa xön xao, da noá
àöång àêåy, múä mûúåt trong möåt veã àeåp àeä, oai nghiïm riïng. Röìi
nhûäng buöíi trûa khöng coân coá trong àúâi töi nûäa, töi theo ngûúâi nhaâ
dùæt noá ài tùæm, àaánh noá búi qua söng. Töi sung sûúáng cûúâi vang trïn
mùåt nûúác loâa nùæng, cûúäi trïn mònh con ngûåa kim hoa maâ tiïëng hñ
quen quen, töi chùæc àaä lêu ngaây röìi, khöng coân rïìn qua caánh àöìng
ngêåp coã nûäa.
Bêy giúâ àúâi töi chó coân laåi nhûäng trúâi quaånh vùæng, nhûäng
buöíi trûa àöåt nhiïn voång möåt tiïëng gaâ gaáy laå luâng. Töi thoaáng thêëy
boáng ngûúâi cûúäi ngûåa vïì sau haâng raâo, ài ngûúåc laåi thúâi gian, run
run nhû chó àúåi möåt húi gioá mú höì laâ biïën mêët.
Meå töi baán dêìn dêìn nhaâ cûãa, ruöång vûúân àïí traã núå, vaâ caã con
ngûåa trùæng cuäng bõ àöíi lêëy taám mûúi àöìng. Höm meå töi àõnh baán noá
ài, töi thêëy loâng buöìn vö haån. Töi khöng mêëy luác rúâi caái buöìng nhöët

34. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 33
noá ra nûäa, lûu luyïën nhû àûáa treã con bõ àuöíi khoãi cùn nhaâ cuä, coân
tiïëc reã nhûäng chöën ùn nùçm, àöì àaåc quen thên. Töi cêìm möåt nùæm coã
àuát vaâo möìm con ngûåa trùæng, vöî vaâo múá löng búâm trùæng toaát cuãa noá.
Tûâ ngaây ba töi mêët ài, noá gêìy goâ thiïíu naäo, mùæt noá ûúát vaâ coá gheân,
thónh thoaãng cêët tiïëng hñ khöng nhêët àõnh, maâ tiïëng hñ múái buöìn
thaãm laâm sao!
Höm ngûúâi àïën mua dêîn noá ài, töi khoác baão meå töi:
- Meå àûâng baán noá cho ngûúâi ta. Meå àïí cho con.
Meå töi thúã daâi:
- Nhaâ coân chaã tiïëc nûäa laâ ngûåa. Khöng baán ài thò xeá xaác ra
maâ traã núå aâ?
Con ngûåa êëy ngaây nay àaä chïët. Cuäng nhû ba töi àïí laåi caái
danh voång taân cuãa nhûäng ngaây rûåc rúä, noá cuäng àaä tûâng nöíi tiïëng
möåt thúâi vïì nûúác kiïåu hay.
Anh hai töi thûúâng trïu töi:
- Àöì ngûúâi khöng nhúá ngûúâi, laåi nhúá ngûåa. Roä dúã húi!
Maâ töi dúã húi thêåt. Trïn àûúâng àúâi, töi àaä nhiïìu lêìn dúã húi
nhû thïë, vaâ chùæc seä phaãi dúã húi suöët àúâi...
Ngaây nay, möîi lêìn ài qua caánh àöìng ngêåp coã, töi vêîn coân
phaãng phêët ngûãi thêëy muâi ngûåa, nghe thêëy tiïëng ngûåa, vaâ hònh
dung möåt böå yïn cûúng vùæng chuã, ngú ngaác àêu àêy...
2 - 1940 Ruát tûâ têåp truyïån ngùæn Chên trúâi cuä
Nhaâ xuêët baãn AÁ Chêu. Haâ Nöåi - 1946

35. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 34
NGAÂY GÙÅP GÚÄ
Ngaây nhoã, möîi lêìn chaán chuáng baån, töi vêîn hay laåi bïn meå
töi cêìu khêín ngûúâi kïí laåi sûå cûúái xin giûäa ngûúâi vaâ ba töi, röìi àïí töi
àem thuêåt laåi vúái haâng xoám. Töi coân nhúá núi meå töi ngöìi kïí chuyïån
laâ möåt caái heâ bùçng àêët nïån trûúác nhaâ. Tûâ àoá, töi vûâa nghe chuyïån,
vûâa nhòn aánh nùæng chiïìu nghiïng xïë, vaâ nhûäng boáng laá lung linh.
Coá khi àûúng giûäa cêu chuyïån, töi veáo maá meå töi maâ hoãi:
- Àöë meå biïët bao giúâ àïën Tïët? Àöë meå biïët con àûúåc bao nhiïu
tiïìn phong bao?
Meå töi kheä gúä tay töi ra, lùång leä noái tiïëp vaâ lùång leä ru töi nguã
mêët luác naâo! Tuy nhiïn, trong giêëc mú kyâ dõ, töi vêîn hònh dung
àûúåc caã àaám cûúái, chuá rïí laâ laâ ba töi, cö dêu laâ meå töi vaâ,... töi laâ
ngûúâi dûå lïî! Dêìn dêìn töi lúán lïn. Qua mêíu àúâi sum hoåp cuãa hai
ngûúâi sinh ra töi, töi nhêån thêëy möåt àõnh mïånh khe khùæt, möåt
duyïn phêån tùm töëi vaâ buöìn rêìu. Vò thïë, töi àûúåc biïët rùçng phêìn
nhiïìu, hay têët caã cuäng àûúåc, nhûäng baâ meå Viïåt Nam àïìu phaãi àau
khöí ngay tûâ luác loåt loâng. Moåi sûå do "Trúâi" àõnh, caác têm höìn àoá chó
biïët vêng theo möåt caách nhêîn nhuåc, möåt caách lùång leä, möåt caách
chua xoát vö cuâng! Bao nhiïu thïë kyã röìi, nhûäng tiïëng thúã daâi mêët
tùm trong àïm töëi, nhûäng maái àêìu buâ röëi nghiïng xuöëng böín phêån
haâng ngaây, têìm thûúâng vaâ nhoã moån. Cuöåc hön nhên cuãa meå töi, àïën
nay, töi múái thêëm thña àûúåc hïët caái àún giaãn, caái nghi lïî cuãa noá.
Vaâ àïën ngaây nay, töi múái hiïíu meå töi hún luác naâo hïët, ngûúâi
con gaái laái àoâ trïn söng Gheáp ngaây xûa, ngûúâi meå Viïåt Nam möåt
caách dõu daâng vaâ cao quyá.
*
* *

36. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 35
Caách àêy hún nùm mûúi nùm
Möåt buöíi chiïìu muâa heâ vaâng rûåc.
Trïn búâ söng Gheáp lùång leä cuãa tónh Thanh Hoáa, dên laâng
Ngoåc Giaáp böîng thêëy boáng möåt ngûúâi ngoaåi quöëc, tay xaách möåt goái
vaãi xanh vaâ àêìu chuåp chiïëc muä rúm àaä vaâng oãng.
Ngûúâi khaách laå coá chiïëc traán rêët laå: noá nhoã nhûng nhö ra
möåt caách bûúáng bónh. Nhêët laâ àöi mùæt, sùæc nhû dao, beán nhû nûúác,
nhòn vêåt gò thò nhû huát lêëy vêåt êëy. Hai àùåc àiïím àoá nhêët àõnh
khöng àûúåc taåo bùçng thuãy thöí Viïåt Nam, maâ laâ bùçng tinh hoa cuãa
möåt dên töåc khaác. Möåt veã gò xûúng xûúng, rùæn rùæn àöån khùæp mònh
ngûúâi khaách, biïën caái thên thïí thoaåt tröng thò gêìy kia ra sûå chõu
àûång khoá nhoåc, úã àêëy, möåt nghõ lûåc bïìn vûäng tiïìm taâng.
Khaách mùåc möåt böå quêìn aáo bùçng lônh Quaãng Àöng, nguyïn
mêìu àen, nhûng sau khi traãi nhiïìu phong trêìn, àaä àöíi sang mêìu
xaám kïåch. Y phuåc êëy gúåi àûúåc trong loâng ngûúâi gùåp, bao nhiïu laâ
caãm giaác thanh thuá, hûúng võ xa xöi. Tûâ àùçng xa, nhûäng gúån luåa
phú phêët nhû nhûäng gúån gioá truâng dûúng, vaâ khi laåi gêìn thò gioá
truâng dûúng laåi chó toaân xöng lïn möåt muâi caá mùån!
Linh höìn Trung Quöëc phaát löå ra trong tûâng bûúác ài, àiïåu
àûáng, trong sûå trêìm mùåc, tröng tòm, trong caã caách àûa nùm àêìu
ngoán tay coá moáng daâi vêín gheát lïn gaäi söìn söåt chiïëc àêìu gêìn nhû
huái troåc tïëch.
Àïm vïì trong nhûäng bûúác nheå, hùæt hiu böëc húi lïn mùåt söng.
Nùæng tùæt dêìn dêìn chó coân aánh vaâng pha sùæc tñm. Hoaâng hön úã àêy
khöng nhû hoaâng hön cuãa Giang Têy, Höì Bùæc, hoaâng hön úã àêy ûu
hoaâi nhû möåt chinh phuå nhúá chöìng.
Vaâ nhû möåt gaä giang höì chaånh loâng khoác nûúác.
Tuy nhiïn, àöi mùæt trong vaâ saáng kia khöng hïì vêín búãi mêìu
sùæc thï lûúng, vêîn quùæc lïn nhòn nhûäng àúåt soáng nhuyïîn nhaâng boâ
quanh mêëy con thuyïìn ngaái nguã. Cûã chó laånh leäo àoá thêåt laâ traái hùèn
vúái caãnh söng nûúác buöìn rêìu, caái caãnh têìm thûúâng nhûng àaä laâm
chuyïín dúâi bao nhiïu cuöåc àúâi ngang doåc.
Khaách ngöìi xuöëng vïå coã, khöng àïí ngùæm caãnh chiïìu, maâ àïí
thaáo caái goái vaãi tûâ bao lêu vêîn àeo úã tay, lêëy ra möåt goái cúm nùæm.
Röìi khöng dao, khöng àuäa, khaách beã ngoùæt nûãa nùæm cúm, àûa lïn

37. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 36
miïång, trong khi mêëy ngoán tay lêìn gúä tûâng miïëng caá khö. Àöi luác
khaách ngûâng nhai, cheáp miïång cho thêëm xuöëng àaáy loâng caái hûúng
võ àêåm àaâ cuãa bûäa cúm lûu laåc.
Chó sau mûúi phuát, khöng coân möåt miïëng cúm, möåt khuác caá
naâo soát laåi trïn maãnh laá chuöëi heáo. Têët caã lûúng thûåc ngoåt ngaâo tröi
qua cöí hoång, àaão löån trong caái daå daây vö bïånh, àïí biïën thaânh nhûäng
doâng maáu huâng cûúâng luên lûu nuöi maåch söëng, vaâ nuöi lúán maäi caái
chñ nguyïån giang höì.
Ùn xong, khaách xoa tay àûáng dêåy, bûúác xuöëng bïën söng rûãa
mùåt vaâ vöëc nûúác uöëng, röìi laåi trúã lïn nùçm, àêìu göëi trïn boåc haânh lyá.
Têët caã nhûäng cöng viïåc êëy nhû àaä àûúåc êën àõnh theo möåt phûúng
phaáp, nïn coá maåch laåc vaâ quy cuã hùèn hoi. Khaách nùçm rêët bònh tônh,
tay chên duöîi thùèng, mùåt hûúáng lïn khöng gian, têm thêìn nhêåp
àõnh. Nhûng nïëu àïí yá, ta seä thêëy loaáng trïn buång khaách möåt lûúäi
dao nhoån nhû laá buâa höå mïånh àùåt úã àêëy tûâ bao giúâ.
Trúâi quang lêëp laánh sao, hûáa möåt àïm phùèng lùång. Gioá söng
lïn àêìy. Laâng maåc, xa xa, chòm múâ trong boáng töëi, àöi luác àïí loåt ra
vaâi tiïëng choá suãa ma. Mêëy àiïím àeân haåt àêåu run trïn söng nhû
nhûäng con mùæt buöìn tûâ kiïëp trûúác. Böîng, giûäa khoaãng triïìn miïn
röång raäi, ngên àûa möåt àiïåu haát lú lûãng bay trïn doâng nûúác, möåt
àiïåu haát àoâ àûa, trêìm trêìm, lùång leä:
Muöën sang nhûng ngaåi vùæng thuyïìn,
Muöën vïì bïn êëy nhûng duyïn lúä röìi!
Nhõp haát gêìn laåi vaâ xa ài theo chiïëc thuyïìn nhoã, cö àöåc, aão
naäo, trong sûå toã baây kñn àaáo cuãa möåt têëm loâng thûúng nhúá mïnh
möng.
ÚÃ trïn búâ söng bïn naây, ngûúâi khaách àaä àûáng dêåy, tay nùæm
chuöi dao, mùæt nhòn caái vïåt lûãa cuãa chiïëc thuyïìn àùåt múâ trïn mùåt
nûúác.
Thuyïìn hònh nhû laåi gêìn, vò soáng vöî vaâo maån àoâ möîi luác möåt
maånh. Vaâ sau khi nhêån àuáng laâ möåt chiïëc àoâ chúã khaách, ngûúâi lûä
haânh cuãa àêët nûúác Trung Quöëc hoâ lïn:
- Töì ui! (Àoâ úi!)
Soáng nûúác traã lúâi laåi caái gioång kïu quaái gúã bùçng möåt boáng
vang laånh leäo. Tiïëp àïën tiïëng tûâ dûúái söng voång lïn, caái tiïëng nhoã
nheå cuãa ngûúâi con gaái xûá Trung Böå:

38. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 37
- Ai goåi àoâ?
Möåt phuát yïn lùång. Ngûúâi khaách laå khoá nhoåc lùæm múái kiïëm
àûúåc cêu traã lúâi:
- Ng... öå... öå! aâ"tui têy" (aâ töi àêy!)
Noái xong khaách xùm xùm bûúác xuöëng àoâ, trûúác veã ngaåc
nhiïn vö cuâng cuãa thiïëu nûä.
Àoâ quay muäi, thiïëu nûä yïn lùång cheâo. Tiïëng soáng khua, laâm
röån vaâo loâng naâng möåt nöîi lo súå kñn àaáo. Vûâa cheâo, naâng vûâa liïëc
nhòn ngûúâi khaách laå maâ thoaåt tröng, naâng coá caái caãm tûúãng haäi
huâng nhû gùåp möåt tïn giùåc cûúáp taâu ö ghï gúám.
Àoâ àaä ra giûäa söng. Möåt laân gioá thöíi maånh. Ngûúâi khaách laå
luác naây àaä nhû rúâi boã nhûäng tû tûúãng riïng, bùæt àêìu ngoaãnh lïn
nhòn thiïëu nûä. Àoá laâ möåt caái nhòn rêët leå, nhûng rêët chùæc, caái nhòn veä
roä ra möåt sûå quyïët àõnh, khiïën thiïëu nûä bêåm möi laåi, vaâ tuy trong
bong boáng sao múâ múâ, e theån nhòn laãng ra ngoaâi xa... Möåt thoaáng
cûúâi chaåy qua möi khaách, laâm dõu hùèn veã hung túån vûâa röìi khiïën
thiïëu nûä súå haäi.
Laâ vò lêìn àêìu tiïn trong àúâi, naâng chõu caái nhòn sùæc mùæt àoá.
Noá khöng tòm úã ngûúâi naâng nhûäng àiïím àeåp àeä, maâ chó cöët khaám
phaá nhûäng àiïìu kiïån cêìn thiïët cho sûå gêy dûång haånh phuác gia àònh,
sûå vûäng bïìn cuãa noâi giöëng. Vaâ biïët àêu, trong khi nghô àïën nhûäng
gûúng cêìn mêîn àaä tûâng lêëp laánh phaãn chiïëu caái àeåp huyïìn bñ, thêìn
thaánh cuãa goác trúâi phûúng Àöng, ngûúâi lûä haânh kia àaä khöng quan
niïåm ngûúâi àaân baâ Viïåt Nam nhû àaä quan niïåm ngûúâi àaân baâ
Trung Quöëc?
Cho nïn, dûúái boáng sao àïm êëy, trïn doâng söng khuya, ngûúâi
con gaái Viïåt Nam àaä che àöi maá ûãng höìng trûúác möåt ngûúâi khaách laå
vaâ cuâng luác khöng hiïíu sao, naâng thêëy ngêåm nguâi chua xoát...
- Nhaâ "nõ" úã àêu?
Ngûúâi con gaái ngú ngaác möåt luác lêu, röìi múái hoãi:
- Nõ? Nõ laâ gò? Töi khöng hiïíu.
Khaách cuäng ngêín ngûúâi trong vaâi phuát múái tòm àûúåc caách
cùæt nghôa:
- Nõ laâ... nõ! Laâ...

39. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 38
Möåt ngoán tay theo cêu noái boã dúã, chó thùèng vaâo thiïëu nûä
khiïën naâng khöng nhõn àûúåc cûúâi:
- A! Nõ laâ cö?
Khaách löå veã sung sûúáng àöåt ngöåt nhû ngûúâi hoåc troâ khöng
thuöåc baâi vûâa àûúåc baån nhùæc:
- Cö úã àêu?
Thiïëu nûä móm cûúâi, àûa tay chó möåt caái xoám nhoã gêìn àêëy,
núi hùæt hiu saáng vaâi chêëm àeân dêìu laåc loaáng thoaáng qua haâng raâo
tre thûa moãng. Trong àïm, vùèng àûa tiïëng chêìy giaä gaåo, àïìu àïìu rúi
vaâo giûäa caãnh tônh mõch, nhû keáo giaän thúâi khùæc buöìn baä khöng bao
giúâ taân.
Àoâ gheá bïën.
Ngûúâi khaách toan àûa àöìng xu cêìm sùén trong tay cho thiïëu
nûä, böîng laåi ngêìn ngaåi:
- Cho "tui" nguã möåt àïm úã nhaâ cö nheá?
Thiïëu nûä àùåt con saâo lïn thaânh àoâ, êëp uáng:
- Öng hoãi meå töi êëy. Töi khöng biïët!
Noái àoaån naâng bûúác vöåi ài trûúác, nhûng àöi luác chêåm chên
laåi, vò biïët ngûúâi khaách àûúng raão bûúác theo.
Àïën möåt caái ngoä tre, thiïëu nûä cêët tiïëng goåi:
- Meå naây, coá öng khaách "Taâu" xin nguã troå.
Möåt baâ cuå traåc nùm mûúi tuöíi, tay cêìm chiïëc àeân con, tûâ
trong nhaâ ài ra:
- Ai? Ai maâ troå vúái nguã?
Ngûúâi khaách laå cuái àêìu chaâo baâ cuå möåt caách kñnh cêín. Baâ cuå
àaáp lïî xong, quay laåi baão ngûúâi con gaái:
- Con xem doån nhaâ trïn, röìi nhûúâng caái giûúâng cho öng êëy
nùçm.
Baâ cuå noái vûâa dûát, cö gaái àaä vuâng chaåy vaâo boáng töëi, àem
theo caái mùåt chùæc laâ phaãi àoã hún ban naäy nhiïìu.
Trong khi ngöìi tiïëp chuyïån khaách, baâ cuå thaânh thûåc hoãi:
- "Chuá" àaä xúi cúm chûa, àïí töi baão chaáu noá nêëu?

40. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 39
"Chuá" Khaách cuäng thaânh thûåc traã lúâi:
- "Tui" ùn cúm röìi. Tui ùn úã ngoaâi búâ söng!
Cêu traã lúâi tûå nhiïn vaâ ngúâ nghïåch àoá khiïën baâ cuå móm cûúâi
vaâ khiïën cö gaái àûúng ngöìi àun nûúác gêìn àêëy, cuäng sùåc cûúâi theo.
Nhòn caã hai miïång cûúâi cuâng möåt luác, ngûúâi khaách ngú ngaác
àûa mùæt liïëc hai baâ con chuã nhaâ:
- Cûúâi? Cûúâi "tui"?
Baâ cuå àúä lúâi:
- AÂ, chaáu noá thêëy öng laå.
Àïm êëy laâ àïm àêìu tiïn trong cuöåc àúâi giang höì, ngûúâi lûä
khaách àùåt lûng trïn chiïëc giûúâng tre eäo úåt, giûäa nhûäng tiïëng vaâ
hònh aãnh khaác hùèn vúái nhûäng caái quen biïët úã quï hûúng.
Maái nhaâ tranh lúåp sú saâi, àïí chaãy xuöëng mùåt khaách möåt
doâng aánh trùng haå tuêìn, vaâ ngûâng laåi úã àêëy thaânh nhûäng àöìng haâo
múái long lanh.
Gioá thöíi trong vûúân cau, xaâo xaåc.
Tõch mõch dïî laâm àuöëi loâng ngûúâi. Lûä khaách luác naây, àaä
thêëy chïët chñ phiïu lûu, bön têíu, àïí caãm khaái trong niïìm thûúng
nhúá, trong giêy phuát chaånh loâng tûúãng àïën möåt maãnh àêët xa xöi.
Lûä khaách ngaåc nhiïn gheá tai vaâo coäi yïn lùång, caái yïn lùång
mïnh möng vaâ u uêët, khöng bõ phaá búãi möåt tiïëng suáng bùæn cûúáp naâo
nhû úã quï hûúng.
Mêëy tiïëng tuâ vaâ khuya ruác lïn, bay vaâo gian nhaâ vùæng. Lùæng
biïët moåi ngûúâi àaä nguã yïn caã, võ thêìn tûã cuãa giang sún Trung Quöëc
vùæt chên chûä nguä, khe kheä ngêm möåt baâi thú cöí, qua nöîi xuác àöång
àöåt nhiïn tuå laåi trong ngûúâi:
Uyåt looåc, vuá thaây sûúáng muãn thñn,
Cooáng phöëng, dò phöí, tui saâu mòn,
Cuá chêëu seâng ngöìi Höìn Saán sò.
Dïì pun, chöëng seáng têu haác sòn.
(Nguyïåt laåc, ö àïì, sûúng maän thiïn
Giang phong, ngû hoãa, àöëi sêìu miïn,

41. TRUYÏÅN NGÙÆN HÖÌ DZÏËNH 40
Cö Tö thaânh ngoaåi Haân San tûå,
Daå baán, chung thanh àaáo khaách thuyïìn...)
Ngay luác êëy, tûâ gian buöìng bïn nöíi lïn mêëy tiïëng gò nhû
chuöåt ruác. Lûä khaách, thêëy àûát maåch caãm hûáng, caâu nhaâu trong
boáng töëi:
- ÊËy daâ! Cêím töë xó a! (Chaâ! Lùæm chuöåt thïë!)
Nhûng àoá khöng phaãi laâ tiïëng chuöåt ruác. Àoá laâ tiïëng ngûúâi
con gaái chúã àoâ ban töëi cûúâi qua hai laân möi kñn àaáo kheáp laåi.
1 - 1940 Ruát tûâ têåp truyïån ngùæn Chên trúâi cuä
Nhaâ xuêët baãn AÁ Chêu. Haâ nöåi, 1946.