Η ιατρική από τα προϊστορικά χρόνια στους ανατολικούς πολιτισμούς, στην αρχαία Ελλάδα, στη Ρώμη... Η θαυμαστή επιστήμη στο πέρασμα των αιώνων...

1. Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ
ΚΟΣΜΟ

2. Οι ασθένειες συνοδεύουν το ανθρώπινο γένος από την εποχή της εμφανίσεώς του στον πλανήτη μας. Σε
μια περίοδο, όπως η προϊστορική, κατά την οποία ελλείπουν οι γραπτές πηγές, μπορούμε να
υποθέσουμε ότι η αντιμετώπιση των νοσημάτων γινόταν από τον πρωτόγονο άνθρωπο ενστικτωδώς. Το
ένστικτο τον βοηθούσε στη νοσηλεία του, όπως ακριβώς οδηγεί τα ζώα στην ανεύρεση διαφόρων
χόρτων, τα οποία σε περιπτώσεις γαστρεντερικών διαταραχών προκαλούν έμετο ή στην εξαγωγή ξένων
σωμάτων και απομάκρυνση παρασίτων από το δέρμα τους (πιθήκων). Είναι γνωστοί ακόμη, οι μύθοι,
σύμφωνα με τους οποίους ο άνθρωπος έμαθε από τα ζώα ορισμένες θεραπευτικές μεθόδους .
2

3. 3
Η παλαιοπαθολογία είναι η επιστήμη η οποία μελετά τις
παθήσεις του παρελθόντος, ιδιαίτερα κατά την περίοδο
που δεν υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες. Τα ιατρικά
ευρήματα κατά την παλαιολιθική περίοδο είναι ελάχιστα,
ενώ κατά την νεολιθική είναι περισσότερα και επιτρέπουν
μια αδρή εκτίμηση των νοσημάτων του ζωικού βασιλείου.

4. 4
Με την πάροδο των αιώνων και με τη μίμηση της
συμπεριφοράς των ζώων, αναπτύχθηκε μία γνωσιακή
βάση, που μεταδιδόταν από γενεά σε γενεά. Καθώς ο
πολιτισμός οδήγησε σε εξειδίκευση προσώπων σε
ορισμένες ασχολίες, εμφανίσθηκαν οι πρώτοι εμπειρικοί
θεραπευτές και φαρμακοποιοί, που συνδέονταν στενά με
τη μαγεία και την πρωτόγονη θρησκεία (σαμανισμός).

5. 5
Στην ιατρική των πρωτόγονων φυλών, τον κύριο θεραπευτικό ρόλο έχει αναλάβει
ο μάγος-ιερέας, που είναι συγχρόνως και γιατρός. Η ιατρική επομένως των φυλών
αυτών είναι μαγική και ιερατική. Καθώς οι ασθένειες, κατά τις αντιλήψεις των
λαών αυτών, οφείλονται στην επίδραση των κακών πνευμάτων, των δαιμόνων ή
στην τιμωρία στην τιμωρία των θεών για πράξεις που δεν συνάδουν με την ηθική
της φυλής τους, οι μάγοι-γιατροί εφαρμόζουν σειρά μέτρων για την αντιμετώπιση
των νοσημάτων με την έννοια αυτή.

6. 6
Κύρια θεραπευτικά μέσα είναι:
Επωδές (εξορκισμοί)
Επικλήσεις προς τους θεούς
Μέθοδοι εξαγωγής των κακών πνευμάτων και
μεταβιβάσεώς τους σε άλλα αντικείμενα, όπως
π.χ. κατασκευασμένα ειδώλια ή ζώα.
Ιεροί χοροί
Κορυβαντισμοί
Έντονες αποτροπαϊκές κινήσεις
Προσωπίδες ή μετονομασία προσώπων (για
την παραπλάνηση των δαιμόνων)
Ύμνοι
Προσευχές
Ύπνωση
Εξομολόγηση και άλλα…

7. 7

8. ΙΑΤΡΙΚΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ
ΛΑΩΝ

9. ΑΙΓΥΠΤΟΣ
9

10. 10
Η αιγυπτιακή ιατρική φαίνεται ότι αρχίζει να διαμορφώνεται στην
κοιλάδα του Νείλου από την 6η χιλιετία π.Χ., αλλά πιο
συγκεκριμένα στοιχεία γι’ αυτήν διαθέτουμε από την εποχή του
Παλαιού Βασιλείου (2.800 π.Χ). Η ιατρική των αρχαίων
αιγυπτίων, μαγική και ιερατική, απέκτησε με την πάροδο του
χρόνου στοιχεία ορθολογικής εμπειρικής τέχνης.

11. 11
Σχεδόν όλες οι αιγυπτιακές θεότητες θεωρούνται προστάτες της
ιατρικής ή διαφόρων κλαδών της. Κύριες ιατρικές θεότητες ήταν
Η Ίσιδα
Ο Θωτ, ο οποίος συνήθως παριστάνεται με κεφαλή του πτηνού
ίβεως και αντιστοιχεί στο θεό Ερμή
Ο θεός Ώρος, γιος του Όσιρι και της Ίσιδας
Ο Ιμχοτέπ (Ιμούθης για τους Έλληνες) ο κυριότερος θεός της
ιατρικής της αρχαίας Αιγύπτου.

12. 12

13. 13

14. 14
Ιμχοτέπ
Ήταν υπαρκτό πρόσωπο, διάσημος
πολιτικός, γιατρός και αρχιτέκτων, που
έζησε κατά τα χρόνια της 3ης
δυναστείας(2686-2613 π.Χ) και
θεοποιήθηκε αργότερα λόγω της
μεγάλης ιατρικής του ικανότητας.
Αντιστοιχεί στον Ασκληπιό των αρχαίων
Ελλήνων.

15. 15
Οι κυριότερες πηγές για τη μελέτη της
αρχαίας αιγυπτιακής ιατρικής είναι οι
διασωθέντες ιατρικοί πάπυροι, οι
παραστάσεις, ανάγλυφες ή
ζωγραφικές, που κοσμούν κυρίως τις
πυραμίδες, παλαιοπαθολογικά
ευρήματα και τέλος ιστορικές
πληροφορίες από τα διαφόρων
μεταγενέστερων Ελλήνων ιστορικών.

16. 16
Κατά τις αιγυπτιακές ιατρικές αντιλήψεις τα αίτια των νόσων
οφείλονται, ως επί το πλείστον, σε θεϊκές και δαιμονικές
επιδράσεις, αλλά παράλληλα προβάλλονται αίτια
περισσότερα λογικά, όπως η υπερβολική τροφή ή σκώληκες,
αντίληψη που φαίνεται περισσότερο ορθολογιστική εάν
σκεφτούμε την πληθώρα παρασίτων της περιοχής. Η
χειρουργική τους, φαίνεται να μην είναι ιδιαίτερα
προχωρημένη.

17. 17
Χειρουργικά
οφθαλμικά
εργαλεία από
την Αίγυπτο.

18. 18
Ανάγλυφο που
παριστάνει εργαλεία
της αρχαίας
αιγυπτιακής
ιατρικής.
Διακρίνονται
μαχαιρίδια, διάφορα
είδη λαβίδων,
βεντούζες, κοχλιάρια
και ένας ζυγός. Ναός
του Kom Ombo
πλησίον του Ασουάν.

19. 19
Η αιγυπτιακή ιατρική, παρά το
ότι παραμένει μαγική,
μυστικιστική και ιερατική, εν
τούτοις εμφανίζει ορισμένες
αξιόλογες καινοτομίες,
πρωτότυπες και ορθολογικές
παρατηρήσεις που επηρέασαν
την ιατρική των υπόλοιπων
λαών με τους οποίους η
Αίγυπτος διατηρούσε στενούς
εμπορικούς δεσμούς.

20. Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΤΩΝ
ΒΑΒΥΛΩΝΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ
ΑΣΣΥΡΙΩΝ
20

21. 21

22. 22
Η εύφορη κοιλάδα μεταξύ του Ευφράτη
και του Τίγρη ποταμού αποτελεί το λίκνο
του πολιτισμού περί το 2000 π.Χ. Οι
κάτοικοι της Νοτίου Μεσοποταμίας
αναπτύσσουν συστηματική ιατρική
αντίληψη από την οποία προέρχεται η
ασσυρο-βαβυλωνιακή ιατρική.

23. 23
Οι Βαβυλώνιοι και οι Ασσύριοι κατακτητές της Μεσοποταμίας, σημιτικής
προελεύσεως, κληρονόμησαν από τους παλαιότερους κατοίκους, τους
Σουμέριους (3-4000 π. Χ.), πλήθος πολιτιστικών στοιχείων. Οι Σουμέριοι
μετέτρεψαν την άγονη γη σε γόνιμη, εισήγαγαν την εικονιστική γραφή, απόγονος
της οποίας είναι η σφηνοειδής και ασχολήθηκαν με την μελέτη της αστρονομίας
και των φυσικών επιστημών και την καλλιέργεια των τεχνών. Βαβυλωνιακής
προελεύσεως είναι η διαίρεση του κύκλου σε μοίρες, το σύστημα των μέτρων και
σταθμών, η κλεψύδρα κα…

24. 24
Ανάγλυφο που παρουσιάζει
δύο Βαβυλώνιους ιερείς. Ο
πρώτος κρατά στο δεξί του
χέρι άνθος μανδραγόρα και
ο δεύτερος στο αριστερό
του χέρι τρεις κωδίες
Μήκωνος της υπνοφόρου.

25. 25
Οι Βαβυλώνιοι, όπως και οι Αιγύπτιοι, εισήγαγαν τη
διάγνωση, τη φυσική εξέταση και τις θεραπευτικές
μεθόδους. Επιπλέον, «Διαγνωστικό Εγχειρίδιο»
συσχετίζει τη θεραπεία με την αιτία της ασθένειας.
Περιέχει κατάλογο ιατρικών συμπτωμάτων και εμπειρικές
παρατηρήσεις μαζί με λογικούς κανόνες για τη συσχέτιση
των συμπτωμάτων με τη διάγνωση και την πρόγνωση.

26. 26
Το εγχειρίδιο βασίζεται πάνω σε ένα λογικό σύνολο
αξιωμάτων και παραδοχών, όπως τη σύγχρονη άποψη ότι με
την εξέταση και την παρατήρηση των συμπτωμάτων ενός
ασθενούς είναι δυνατό να προσδιορισθεί η ασθένεια από την
οποία πάσχει, η αιτία της και η μελλοντική της εξέλιξη, όπως
και οι πιθανότητες για ανάρρωση ή θάνατο του ασθενούς. Τα
θεραπευτικά μέσα που αναφέρονται είναι επίδεσμοι, βότανα
και αλοιφές.

27. 27

28. ΑΡΧΑΙΑ ΠΕΡΣΙΚΗ
ΙΑΤΡΙΚΗ
28

29. 29

30. 30
Αναπτύχθηκε στις περιοχές που
κατέλαβαν οι Πέρσες, δηλαδή από
τη Μεσόγειο μέχρι τον Ινδικό
ποταμό και αργότερα και στη χώρα
των Φαραώ. Καθώς οι νέοι
κυρίαρχοι της περιοχής επέδειξαν
μεγαθυμία και επέτρεψαν την
ανεξιθρησκία και την διατήρηση
των πολιτισμικών στοιχείων των
παλαιότερων κατακτητών, η
περσική ιατρική έχει επηρεασθεί
από την παλαιότερη βαβυλωνιακή
και αιγυπτιακή.

31. 31
Τις ασθένειες στέλνουν τα
κακά πνεύματα με
επικεφαλής τον Ahriman,
ενώ η θεραπεία οφείλεται
στις οδηγίες του θεού του
φωτός Ahura-Mazda, ο
οποίος δίδαξε τους ιερείς
του την άσκηση της
ιατρικής και χειρουργικής.

32. 32
Τα κύρια θεραπευτικά μέσα της
περσικής ιατρικής
περιλαμβάνουν προσευχές,
ιεροτελεστίες, επίκληση
θεοτήτων και κάθαρση όχι μόνο
με τη θρησκευτική έννοια,, αλλά
και της υγιεινής και χορήγηση
ορισμένων βοτάνων. Συναντούμε
επίσης εκτέλεση καισαρικών
τομών. Ο Ηρόδοτος, περιγράφει
το περσικό έθιμο της
απομονώσεως των αρρώστων και
κυρίως των λεπρών.

33. ΕΒΡΑΪΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ
33

34. 34
Η εβραϊκή ιατρική έχει δεχθεί τις επιδράσεις της αιγυπτιακής, βαβυλωνιακής και περσικής
ιατρικής. Είναι κατεξοχήν θεουργική, στην οποία προεξάρχει η πιστή τήρηση των κανόνων
υγιεινής. Η ιατρική των Εβραίων διακρίνεται από τις παλαιότερες ιατρικές από την
αναγνώριση ενός και μοναδικού θεού ως πηγή της υγείας, αλλά και της νόσου, που αποτελεί
τιμωρία για τα αμαρτήματα του ανθρώπινου γένους.
Ο Μωυσής,
καθήμενος επί
θρόνου, δίνει εντολή
να απομακρυνθούν
οι λεπροί.

35. 35
Η περιτομή του
Χριστού. Έργο
του Michael
Pacher του 15ου
αιώνα.

36. ΙΝΔΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ
36

37. 37

38. 38
Η αλληλεπίδραση της ελληνικής και ινδικής ιατρικής είναι
γνωστή. Η επαφή των δύο πολιτισμών, προφανώς
αρχαιότερη από τις εκστρατείες του Μ. Αλεξάνδρου,
συνέχισε αδιάσπαστη κατά τη διάρκεια της ηγεμονίας των
διαδόχων και της Ρωμαϊκής και Βυζαντινής αυτοκρατορίας.

39. 39
Οι Ινδοί γιατροί και τα
θεραπευτικά μέσα της ιατρικής
τους συχνά αναφέρονται από
ασκληπιάδες της
Ελληνορωμαϊκής και Βυζαντινής
περιόδου, όπως επίσης και
αρκετές αρρώστιες ενδημικές
στην Ινδία. Επηρέασε επίσης την
ευρωπαϊκή μέσω των Αράβων, οι
οποίοι υιοθέτησαν μεθόδους της,
όταν αργότερα κατέκτησαν την
Ινδία. Χαρακτηριστικό
παράδειγμα της επιδράσεως της
ινδικής ιατρικής αποτελεί η
υιοθέτηση της ‘ινδικής μεθόδου’
της ρινοπλασικής από πρακτικούς
γιατρούς της Νοτίου Ιταλίας και
Σικελίας κατά τον 15ο αιώνα.
Απεικόνιση Ινδού
που έχει υποβληθεί
σε ρινοπλαστική.

40. 40
Η ινδική ιατρική διακρίνεται σε τρεις περιόδους:
Τη Βεδική, η οποία χρονολογείται από την εγκατάσταση των
ινδοευρωπαϊκών φυλών στη νότια Ασία μέχρι περίπου το 800 μ.Χ
Τη Βραχμανιστική, η οποία χαρακτηρίζεται από την επικράτηση
της κάστας των ιερέων και αντιπροσωπεύει τον ινδικό μεσαίωνα.
Την Αραβική, η οποία αρχίζει περίπου το 1000 μ.Χ

41. 41
Στοιχεία για τη Βεδική εποχή
εντοπίζουμε στις τέσσερις
Βέδες, τα ιερά κείμενα των
Ινδών, τα οποία περιέχουν
κυρίως εκκλησιαστικούς
ύμνους, αλλά και δογματικές
επιστημονικές ερμηνείες. Από
ιατρικής πλευράς έχουν
σημασία δύο εξ αυτών η Rig
Veda και η Atharva Veda. Η
αρχαία ιατρική των Ινδών είναι
κυρίως θεουργική. Η νόσος
είναι αποτέλεσμα της τιμωρίας
των θεών λόγω της κακής
συμπεριφοράς του ανθρώπου
και θεραπεύεται με
εξευμενισμό τους, με προσευχές
και μαγικές επικλήσεις. Παρά
αυτά όμως συναντούμε και
στοιχεία εμπειρικής ιατρικής.
Φύλλο χειρογράφου της
Atharva Veda.

42. 42
O ινδός θεός Shiva
με τη σύντροφό
του θεά Parvati.
Ήταν υπεύθυνος
της φθοράς και
της αναγεννήσεως.
Εκτόξευσε ακόμη
τα βέλη του, όπως
ο Απόλλων και η
Άρτεμις, εναντίον
των θνητών
στέλνοντας τους
νοσήματα και
επιδημίες.

43. 43
Στην εξέταση του ο Ινδός
γιατρός χρησιμοποιεί με
σχολαστικότητα την
παρατήρηση, την ψηλάφηση,
αλλά και τις αισθήσεις του,
την ακοή για να ακούσει τον
ήχο της αναπνοής. Η γεύση
επίσης έχει χρησιμοποιηθεί
όπως στη δοκιμή των ούρων.
Εξέταζε την όψη του δέρματος
και της γλώσσα κα. Η
θεραπευτική αποδίδει μεγάλη
σημασία στη τήρηση των
κανόνων υγιεινής, στη δίαιτα
με τη παλαιά έννοια, δηλαδή
όχι μόνο από της ρυθμίσεως
της διατροφής και των
γευμάτων, αλλά και της
αναπαύσεως, των ασκήσεων,
των λουτρών, του ύπνου κα.

44. 44

45. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
ΙΑΤΡΙΚΗ
45

46. 46

47. 47
Μέχρι τον 15ο αιώνα π. Χ στην
Κρήτη επικρατούσε η λατρεία
της θεάς μητρός, η οποία,
παρότι προστάτης της
γονιμότητας και της
μητρότητας, εθεωρείτο
υπεύθυνη για την αποστολή
των νόσων και των λοιμών.
Στη θεά αυτή οι ασθενείς
ανέθεταν μέλη του
ανθρωπίνου σώματος σε
περίπτωση θεραπείας για την
έκφραση ευχαριστιών, όπως
αργότερα στα Ασκληπιεία.

48. 48
Στα ομηρικά έπη περιλαμβάνονται αρκετές ανατομικές γνώσεις, οι οποίες
προέρχονται από την εκτέλεση θυσιών σφαγίων ή από απλές χειρουργικές
παθήσεις (τραύματα και κατάγματα). Οι νόσοι είναι αποτέλεσμα θεϊκής
τιμωρίας όπως και οι λοιμοί. Η θεραπεία προϋποθέτει τη θεία αρωγή, αν και
παράλληλα έχει χαρακτήρα εμπειρικό. Αναφέρονται επίσης γυναίκες με
γνώσεις θεραπευτικής, όπως η Αγαμήδη, η οποία γνώριζε πολλά φάρμακα. Οι
χειρουργικές επεμβάσεις περιλάμβαναν εξαιρέσεις βελών και ίσως μικρούς
ακρωτηριασμούς.

49. 49
Συμπερασματικά η
ιατρική στην
διάρκεια των
ομηρικών επών, δε
φαίνεται κατά κύριο
λόγο μαγική και
ιερατική. Αντίθετα,
αντιπροσωπεύει μια
τέχνη, που ασκείται
από εμπειροτέχνες
γιατρούς.

50. 50
Όλοι οι θεοί του Ολύμπου
είχαν θεραπευτικές
δυνάμεις, αλλά παράλληλα
μπορούσαν να εξαπολύσουν
επιδημίες και ασθένειες στο
ανθρώπινο γένος. Κατεξοχήν
όμως θεός της ιατρικής,
εφευρέτης της ιατρικής
τέχνης και γιατρός των θεών
είναι ο Απόλλων, ο οποίος
ονομάζεται και Παίων. Είχε
τη δύναμη να απομακρύνει
τα νοσήματα και κάθε κακό.

51. ΑΣΚΛΗΠΙΑΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ
51
Ο Ασκληπιός ήταν, κατά την
ελληνική μυθολογία, γιος του
Απόλλωνα και της Κορωνίδας
και κύριος θεός της ιατρικής.
Γεννήθηκε, με βάση την
ελληνική μυθολογία με
καισαρική τομή. Ασκούσε με
επιτυχία την ιατρική και όχι
μόνο θεράπευε τους ασθενείς
με φάρμακα, εγχειρήσεις αλλά
ανάσταινε ακόμη και νεκρούς.

52. 52
Σύμπλεγμα
αγαλμάτων των
θυγατέρων του
Ασκληπιού. Από
δεξιά προς
αριστερά η Ακεσώ,
η Πανάκεια, η
Αίγλη και η Υγεία.

53. 53
Χειρουργικά εργαλεία
από συλλογή, που
προέρχονται από το
Ασκληπιείο της Κω.

54. 54
Ο Ασκληπιός θεραπεύει με την επίθεση των
χεριών του. Πίσω του στέκεται η Υγεία.

55. ΙΠΠΟΚΡΑΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ
55

56. 56
Η ιπποκρατική ιατρική συγκεντρώνει το σύνολο των γνώσεων του παρελθόντος και
διαμορφώνεται σε υψηλότερα επίπεδα από τη σύγχρονή της ιερατική και εμπειρική
ιατρική. Ο Ιπποκράτης, ο αρχηγός της πιο φημισμένης σχολής της εποχής εκείνης,
συγκέντρωσε γύρω του αξιόλογους μαθητές και διέδωσε τις αρχές του ε ολόκληρο
τον ελληνικό κόσμο. Αποκαθαίροντας την ιατρική από τα μαγικά και μεταφυσικά
στοιχεία, τις προλήψεις και δεισιδαιμονίες, με την εμπειρία και τον ορθολογισμό
έγινε ο ιδρυτής της επιστημονικής ιατρικής.

57. 57
Η νόσος δεν
οφείλεται πλέον
σε θεϊκή
παρέμβαση, αλλά
αποτελεί μια
εξελικτική φυσική
διεργασία με
συμπτώματα που
παριστάνουν
αντιδράσεις του
οργανισμού σε
αυτήν.

58. 58
 Η κύρια αιτία των παθήσεων κατά την ιπποκρατική σχολή είναι εξωγενής,
δηλαδή, ο εξωτερικός φυσικός παράγοντας επιδρά στο σώμα και δημιουργεί τη
νοσολογική κατάσταση.
 Ο όρκος του Ιπποκράτη είναι ο όρκος που δίνεται από ιατρούς και αναφέρεται
στην ηθική εξάσκηση της ιατρικής. Πιστεύεται πως ο όρκος γράφτηκε από τον
Ιπποκράτη τον 4ο αιώνα π.Χ. ή από έναν από τους μαθητές του και έτσι
περιλαμβάνεται στην Ιπποκρατική συλλογή. Παρ' όλο που είναι περισσότερο
ιστορικής και ηθικής αξίας, ο όρκος θεωρείται ως «τελετή περάσματος» για
αυτούς που εκπαιδεύτηκαν να ασκούν την ιατρική, ωστόσο δεν είναι πλέον
υποχρεωτικός και δε δίδεται απ’ όλους τους ιατρούς.

59. 59

60. 60
Πηγή:
ΧΡΥΣΟΒΕΡΓΗ
ΑΘΑΝΑΣΙΑ

61. 61