More Related Content
What's hot
What's hot (20)
Similar to Ιστορική αναδρομή θανατηφόρων ασθενειών
Similar to Ιστορική αναδρομή θανατηφόρων ασθενειών (20)
Ιστορική αναδρομή θανατηφόρων ασθενειών
- 1. ΛΕΠΡΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΛΕΠΡΑΣ Η λέπρα ως ασθένεια είναι τόσο παλιά όσο σχεδόν και ο πολιτισμός μας. Κατά τους Εβραίους της Παλαιάς Διαθήκης η βιβλική νόσος δεν έχει καμία απολύτως σχέση με τη νόσο του Χάνσεν. Πιθανότατα η λέπρα έφθασε στην Ευρώπη από τα στρατεύματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου τον 4ο αιώνα, όταν επέτρεψαν από τη μεγάλη τους εκστρατεία στην Ανατολή. Παρουσιάστηκε στην Αίγυπτο από την Ινδία, μετά εξαπλώθηκε με τις λεγεώνες του Πομπηίου, όταν επέστρεψαν στην Ιταλία μετά τον πόλεμο του βασιλιά Μιθριδάτη τον 1ο αιώνα π.Χ. Ο Αρεταίος, μαθητής του Γαληνού, έδωσε μια κλασική περιγραφή της νόσου στην Ελλάδα τον 2ο αιώνα π.Χ. και ενώ ο δάσκαλος του Γαληνού συμφωνούσε με τον Ιπποκράτη ότι δηλ. οι ασθένειες δεν μεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο αλλά από «μολυσμένο αέρα», ο Αρεταίος υποστήριξε με πάθος τη «μολυσματική» μεταδοτικότητα της λέπρας. Με διάταγμα του βασιλιά της Λομβαρδίας οι ασθενείς απομονώνονταν και καταδικάζονταν σε κοινωνικό θάνατο. Όλοι οι ασθενείς ήταν
- 2. • υποχρεωμένοι να φορούν κουδούνια, λευκά ενδύματα, απομονώθηκαν από τους υγιείς, ακόμα και κατά τη διάρκεια που ετελούντο τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Ειδικές τρύπες στους τοίχους των εκκλησιών τους επέτρεπαν να έρχονται σε μια τυπική επικοινωνία με τους ιερείς και να λαμβάνουν τη θεία κοινωνία. Τέτοιες τρύπες συναντούμε και σήμερα σε μεσαιωνικούς ναούς στη Νορβηγία όπου η λέπρα είχε γίνει πραγματική κοινωνική μάστιγα. • Παρά τα αυστηρά μέτρα, η νόσος της λέπρας πήρε μεγάλες διαστάσεις και τον 14ο αιώνα έφθασε σε μεγάλη ακμή στην Ευρώπη. Πάνω από 300 λεπροκομεία (Λαζαρέτα) είχαν δημιουργηθεί για να την περιορίσουν. • Οι άνθρωποι τον Μεσαίωνα, αν και οι ενδείξεις της μεταδοτικότητας της νόσου ήταν εξαιρετικά ισχυρές, πίστευαν ότι η λέπρα, όπως και κάθε άλλη ασθένεια, ήταν θεόσταλτη τιμωρία, μια ψυχική αρρώστια με σωματικές εκδηλώσεις, το τρομερό αποτέλεσμα μιας αμαρτίας, η απάντηση του Θεού σε όλα αυτά. Το ευχολόγιο της εκκλησίας της Βιέννης έλεγε: «είναι θέλημα Θεού να σε μολύνει αυτή η αρρώστια και είναι μεγάλη χάρη που σου κάνει να σε τιμωρεί για τις κακές σου πράξεις». Έτσι ο λεπρός γίνεται «ιερός μάρτυρας του κακού» που όπως γράφει ο Μισέλ Φουκώ θα βρει τη σωτηρία του και τη θέση στον Παράδεισο μέσα από τη συμφορά του, από την εγκατάλειψη, τον διωγμό και την απομόνωση. Πολλοί έδειξαν ειδικό ενδιαφέρον και μέριμνα στη φροντίδα των λεπρών όπως: «Ο Λάζαρος της Καινής Διαθήκης ο ζητιάνος, με τις πολλές πληγές που έγινε και Άγιος και τα ειδικά νοσοκομεία στη Ρώμη πήραν το όνομα του αγίου (Λαζαρέτα)».
- 3. • Με τον ρυθμό αυτό η νόσος από τη Βρετανία και τη Γαλλία ταξίδεψε στη Σκανδιναβική Χερσόνησο και σάρωσε τα πάντα. • Στο τέλος του 11ου αιώνα με τις σταυροφορίες και τις περιπέτειες των ιπποτών της Ευρώπης, η νόσος της λέπρας από τον 11ο έως τον 14ο αιώνα, πήρε τις μεγαλύτερες διαστάσεις. Το γνωστό τάγμα των ιπποτών του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ πέρασε τη Ρόδο, τη Μάλτα και έφθασε στη Ρώμη. Το νοσοκομείο του Αγ. Ιωάννη ήταν ένα από τα μεγαλύτερα λεπροκομεία του μεσαιωνικού κόσμου όπου ειδικεύονταν στα νοσήματα του δέρματος. Αμέτρητες προσωπικότητες της εποχής προσβλήθηκαν από τη φοβερή αυτή ασθένεια. Τον 16ο αιώνα παρουσίασε η νόσος ύφεση αλλά πάλι εξαπλώθηκε από ερευνητές και Κινέζους μετανάστες στον νέο κόσμο και στα νησιά του ειρηνικού και σημείωσαν συγκλονιστικό γεγονός της λέπρας τα πλούσια σε ορυκτά κοιτάσματα νησιά του Ειρηνικού (βρετανικές αποικίες). Στη δεκαετία 1920 – 1929, έφτασε να προσβληθεί από τη νόσο πάνω από το 35% των ιθαγενών. Στην επόμενη δεκαετία άρχισε να υποχωρεί η νόσος για να δοθεί η τελική λύση όταν οι Ιάπωνες εκτέλεσαν όλους τους λεπρούς που είχαν μείνει. Στον αγώνα κατά της μάστιγας της λέπρας στον Ειρηνικό ωκεανό και στη Νότια Αμερική (ειδικά στη Βραζιλία) διακρίθηκαν για τον ηρωισμό τους πολλοί αφιερωμένοι άνθρωποι, ανάμεσά τους ιεραπόστολοι, γιατροί, ερευνητές και απλοί εθελοντές. Αξίζει να αναφερθεί το όνομα του πατέρα Ντάμιεν, ενός Βέλγου ιερέα που ίδρυσε αποικίες λεπρών στα Νησιά Molokai στη Χαβάη, για να πεθάνει και ο ίδιος τελικά από την ασθένεια αυτή το 1889.
- 4. • Αναφέρεται ως «Απόστολος των λεπρών», ενώ στις περιοχές που εργάστηκε με αυτοθυσία και αυταπάρνηση είναι ακόμη σήμερα γνωστός ως ο «λεπρός παπάς». Η Ρωμαϊκή εκκλησία τιμά τη μνήμη του 4 Μαΐου και ανακηρύσσεται ως Άγιος. Έγινε και γραμματόσημο της πατρίδας του (Βέλγιο). Ο Γάλλος ζωγράφος, ένας από τους μεγαλύτερους ζωγράφους όλων των εποχών, ζωγράφισε σπουδαίους πίνακες, από τη ζωή των ιθαγενών και ο οποίος λέγεται, ότι, αρρώστησε από λέπρα και έζησε στα νησιά του Ειρηνικού. • Κάποιο μυθιστόρημα «Το φεγγάρι και μια πεντάρα», του λογοτέχνη Μωμ, αναφέρεται στη ζωή και στις περιπέτειες του σπουδαίου ζωγράφου Πωλ Γκογκέν. Στην Ευρώπη τον 16ο αιώνα, η λέπρα βρίσκεται σε γενική υποχώρηση. Εξαίρεση αποτελεί η Νορβηγία, μια περιοχή φτωχών ψαράδων και εξαθλιωμένων αγροτών, που ως το 1814 αποτελούσαν ξεχωριστό βασίλειο της Δανίας. • Η λέπρα στη Νορβηγία τον 19ο αιώνα πήρε μεγάλες διαστάσεις. Οι καταγεγραμμένοι ασθενείς περνούσαν τις 3.000, ένα μεγάλο ποσοστό του γενικού πληθυσμού. Οι κακές συνθήκες και ο μακρύς χειμώνας ευνοούσαν τη μετάδοση ασθενειών όπως η λέπρα, η φυματίωση και η ψώρα που ακόμα και σήμερα αναφέρεται ως Νορβηγική.
- 5. • Έτσι ενώ στην υπόλοιπη Ευρώπη έκλειναν σταδιακά τα λεπροκομεία, στη Νορβηγία ανοίγονταν καινούργια και εφρόντιζαν για την απομόνωση των αρρώστων. Η πόλη του Bergen ήταν το κέντρο της επιστημονικής έρευνας πάνω στη λέπρα. Πολλοί αξιόλογοι επιστήμονες ερευνητές εργάστηκαν εντατικά. Στο σημείο αυτό ο Νορβηγός Armauer Hansen, ένας πολλά υποσχόμενος νέος γιατρός και ερευνητής από την πόλη Bergen, αφού ήδη είχε κερδίσει το χρυσό μετάλλιο στο Πανεπιστήμιο, ο Χάνσεν διορίστηκε ως βοηθός παθολόγου στο λεπροκομείο της πόλης του. Μεθοδικός, ακούραστος, ευφυής και παρατηρητικός, ο οποίος είχε ένα εξαιρετικό θεωρητικό και γνωσιακό υπόβαθρο, επικέντρωσε την έρευνά του σε έναν και μοναδικό στόχο, δηλαδή στην ανακάλυψη της αιτίας της λέπρας. • Οι έρευνές του τον οδήγησαν στο πολυπόθητο αποτέλεσμα με την ανακάλυψη του παθογόνου βακίλου που πήρε το όνομά του. Ένας βάκιλλος στενός συγγενής με τον βάκιλο που προκαλεί μια άλλη μεγάλη μάστιγα της ανθρωπότητας τη φυματίωση. Μιλάμε για μια από τις πρωιμότερες ανακαλύψεις παθογόνων βακτηριδίων στην ιστορία της Ιατρικής. Μέσα στο μεγαλείο της έρευνας στέκεται ως σπουδαίος, απλός και άνθρωπος. • Ο Χάνσεν παρουσίασε τις μεθόδους των μικροβίων τόσο στον Koch όσο και στον Neisser και ο δεύτερος την παρουσίασε από εγωισμό ως δικιά του εργασία.
- 6. • Η ιστοπαθολογική εργασία του Χάνσεν συνεχίστηκε από τον πατέρα της κυτταρικής παθολογίας τον Γερμανό Βίρχοφ μια από τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες της Ιατρικής - και όχι μόνο- επιστήμης. • Παθολόγος, κυτταρολόγος, βιολόγος, ανθρωπολόγος αλλά και ιστορικός, όπως και πολιτικός, ο οποίος θεωρείται και πατέρας της Κοινωνικής Ιατρικής. Απομόνωσε τα αφρώδη ιστιοκύτταρα από λεπρικές δερματικές βλάβες, ενώ ταξινόμησε τη νόσο και σε κλινικές μορφές. • Οι πρωτοπόροι του αντιλεπρικού αγώνα τιμήθηκαν από πολλές χώρες ειδικά με γραμματόσημα προς τιμή τους. Το Βέλγιο το 1964 στην παγκόσμια ημέρα της λέπρας και η Κούβα στο Διεθνές Συνέδριο στην Αβάνα το 1948. Στην 100/ρίδα (1973) της ανακάλυψης η Νορβηγία ετίμησε τον Χάνσεν με δύο εξαιρετικής αισθητικής αξίας γραμματόσημα. • Στα μέσα του 19ου αιώνα και μετά, πολλοί άλλοι επιστήμονες στην Ευρώπη και στην Αμερική, εργάστηκαν πάνω στη λέπρα, όπως ο Ρώσος Gregor Minkh, που έδωσε 17 χρόνια από τη ζωή του ερευνώντας την αιτιολογία της νόσου στη Νότια Ρωσία, στην Αίγυπτο και στις Ινδίες. • Τελικά στην Ευρώπη η λέπρα τον 20ό αιώνα εξαφανίστηκε εντελώς. • Η εξαφάνισή της ήταν αποτέλεσμα πολλών παραγόντων.
- 7. Κύκλος ζωής του ιού Ο ιός είναι παθογενετικός παράγοντας που δρα μολύνοντας τα κύτταρα ενός οργανισμού, ενσωματώνοντας το γενετικό του υλικό στο γονιδίωμα αυτών και χρησιμοποιώντας για τον πολλαπλασιασμό του, τους μηχανισμούς αντιγραφής, μεταγραφής και μετάφρασης του κυττάρου, όπως και τα περισσότερα ένζυμα που χρειάζεται για την επιβίωση του. Οι ιοί χαρακτηρίζονται, κατά συνέπεια, ως υποχρεωτικά ενδοκυτταρικά παράσιτα των οποίων το μέγεθος κυμαίνεται από 0,025 μm μέχρι 0,25 μm. Η ύπαρξή τους διαπιστώθηκε για πρώτη φορά τον 19o αιώνα και παρατηρήθηκαν στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο κατά τον 20ό αιώνα, όταν έγινε δυνατή η κρυστάλλωσή τους.
- 8. ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ-ΘΕΡΑΠΕΙΑ-ΠΡΟΛΗΨΗ • Το πρώτο σύμπτωμα της λέπρας είναι η εμφάνιση μιας ή περισσότερων κηλίδων στο δέρμα, και κυρίως στις εκτεθειμένες περιοχές όπως τα χέρια και το πρόσωπο. Σε άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα συνήθως έχουν ερυθρό χρώμα, ενώ σε άτομα με σκουρόχρωμο δέρμα μπορεί να είναι πιο ανοιχτόχρωμες. Οι κηλίδες αυτές αυξάνονται πολύ αργά, αλλά στη συνέχεια προσβάλλουν και τα νεύρα που βρίσκονται κάτω από το δέρμα, με αποτέλεσμα να χάνεται η αισθητικότητα και γι’ αυτό δεν πονάει ο ασθενής. Επίσης, μπορεί σταδιακά να εμφανιστούν διογκώσεις στο δέρμα, που τελικά καταλήγουν σε παραμορφώσεις. Αν δε δοθεί θεραπεία, οι βλάβες αυξάνονται και μπορεί να οδηγήσουν σε μολύνσεις, ακρωτηριασμούς, τύφλωση και σε άλλες επιπλοκές. • Η διάγνωση της λέπρας γίνεται με βιοψία του δέρματος. Εδώ και αρκετές δεκαετίες υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία. Τα φάρμακα που κυρίως χρησιμοποιούνται είναι η δαψόνη, η ριφαμπικίνη και η κλοφαζιμίνη, σε συνδυασμούς, συνήθως για αρκετούς μήνες ή και χρόνια. Με σωστή παρακολούθηση, και εφόσον ο ασθενής παίρνει τα φάρμακά του, η νόσος θεραπεύεται αποτελεσματικά. • Όταν εμφανιστεί περίπτωση λέπρας, δε χρειάζεται να ληφθούν κάποια μέτρα, εφόσον δε θεωρείται ιδιαίτερα μεταδοτική νόσος. Επίσης, δεν υπάρχει κάποια εξέταση που μπορεί να κάνει κάποιος για να καταλάβει αν έχει μολυνθεί. Συνιστάται όμως παρακολούθηση των ατόμων που έρχονται σε στενή επαφή με τον ασθενή, δηλαδή για παράδειγμα όσων διαμένουν στο ίδιο σπίτι με αυτόν, για εμφάνιση συμπτωμάτων λέπρας.
- 9. ΓΙΩΡΓΗΣ ΧΝΑΡΗΣ ΚΑΠΡΗΣ ΑΓΓΕΛΟΣ ΡΟΥΣΣΑΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΛΕΠΡΑΣ
- 10. ΣΠΙΝΑΛΟΓΚΑ Η Σπιναλόγκα το 1526 ήταν ενωμένη με το νησί με ονομασία Κολοκύθα αλλά το κατέστρεψαν οι Ενετοί .Ακόμα οι Ενετοί είχαν οχυρώσει το νησί για να προστατέψει το λιμάνι τις αρχαίας πόλης .Το αρχαίο όνομα ήταν Καλύδων αλλά μετά την κατάληψη του από τους Ενετούς άκουγαν στην Κρήτη την έκφρασή <ΣΤΗΝ ΕΛΟΥΝΤΑ > και έτσι παρακούοντας αφού δεν μπορούσαν να το προφέρουν το είπανε στα λατινικά (spina longa)που στημένε μακρύ αγκάθι
- 11. ΤΟ ΕΜΟΡΙΟ ΤΗΣ ΣΠΙΝΑΛΟΓΚΑΣ Το 7 αι ερημώθηκε λόγο των αραβικών επιδρομών στη Μεσόγειο αλλά μετά τον 15 αι οι Ενετοί εκμεταλλευτήκαν την περιοχή γιατί συγκεντρωνόταν πολύ αλάτι και έτσι απόκτησε σημαντικό θέμα στο εμπόριο και έτσι κατακτήθηκε ξανά .Καθώς η άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 οδήγησε στους Ενετούς στην οχυρώση του νησιού
- 12. Οχύρωση της Σπιναλόγκας Η Σπιναλόγκα οχυρώνεται το 1574 όταν οι Τούρκοι είχαν καταλάβει την Κύπρο και οι Ενετοί κατάλαβαν πως κάποια στιγμή θα έρθουν και από την Κρήτη και με την οχύρωση του νησιού προστάτεψαν οι Ενετοί τα πειρατικά καράβια και τους Τούρκους και έτσι εξασφάλισαν της αλυκές της Ελούντας από που θα έπαιρναν το αλάτι
- 13. ΤΟ ΚΑΤΑΦΥΓΕΙΟ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ Μετά την κατάληψη της Κρήτης το 1649 από τους Τούρκους η Σπιναλόγκα παρέμεινε στους Ενετούς για 65 χρονιά μέχρι το 1715 οπότε περιήλθε στους Οθωμανούς. Αυτό απειλησε την άρτια οχυρωσή της .Στην Σπιναλόγκα έβρισκαν καταφύγειο οι Χαϊνήδες, οι επαναστάτες της Κρήτης
- 14. Η ΣΠΙΝΑΛΟΓΚΑ ΣΕ ΛΕΠΡΟΚΟΜΕΙΟ • Στην Σπιναλόγκα στις 30 Μαρτίου το 1903 υπογράφτηκε η απόφαση για να μετατραπεί σε λεπροκομείο και είχε 251 ασθενείς (148 άνδρες και 103 γυναίκες). Μετά το 1913 η Κρήτη ενώθηκε με την Ελλάδα και ερχόντουσαν ακόμα περισσότεροι. Ενώ αργότερα έρχονταν ασθενείς από πολλές χώρες και έγινε διεθνές λεπροκομείο. Η Σπιναλόγκα έκλεισε το 1957 καθώς είχαν βρει το φάρμακο για την ασθένεια.
- 15. ΠΑΝΟΥΚΛΑ
- 16. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Οι επιστήμονες για πρώτη φορά έχουν πλέον μια ολοκληρωμένη γενετική εικόνα για το βακτήριο που προκάλεσε την θανατηφόρα πανώλη (πανούκλα) την εποχή του Ιουστινιανού και η οποία υπολογίζεται ότι έστειλε στον θάνατο περίπου 50 εκατομμύρια ανθρώπους (το 15% του παγκόσμιου πληθυσμού), όχι μόνο στο Βυζάντιο και στη Μεσόγειο, αλλά και σε απομακρυσμένες περιοχές της Ευρώπης. Η επιδημία πανούκλας του Μεσαίωνα (1348-1350) αποτέλεσε ίσως τη μεγαλύτερη ανθρωπιστική καταστροφή στην ιστορία. Πήρε τη μορφή πανδημίας και ο δείκτης θνησιμότητας ξεπέρασε κάθε προηγούμενο. Η επιδημία προκάλεσε τον μεγαλύτερο αριθμό θυμάτων από οποιοδήποτε άλλο γεγονός στην ιστορία και χαρακτηριστικά έλεγαν ότι σε κάποιες περιοχές οι επιζώντες δεν ήταν αρκετοί για να θάψουν τους νεκρούς. Συνέπεια της επιδημίας ήταν να χαθεί το ένα τρίτο του πληθυσμού της Ευρώπης. Η επιδημία έφτασε στην Δυτική Ευρώπη το 1347 και πέρασε στην Αγγλία ένα χρόνο αργότερα. Ακολούθησαν η Σκανδιναβία και η Ρωσία. Για να μειωθεί ο κίνδυνος μετάδοσης της πανώλης όλα τα καράβια από το 1347 και μετά απομονώνονταν για 40 μέρες, γεγονός από το οποίο προέκυψε η λέξη καραντίνα, από τη γαλλική έκφραση une quarantaine de jours, δηλαδή, 40 μέρες....
- 18. ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ • Και οι δύο βακτηριολόγοι ανακάλυψαν ότι τα βακτήρια υπήρχαν στα σπίτια για χρονικό διάστημα μεταξύ 16 και 23 ημέρες πριν ξεκινήσουν τα πρώτα συμπτώματα της νόσου στα θύματα. Στη συνέχεια, τρεις ως πέντε μέρες περνούσαν μέχρι να συμβούν οι πρώτοι θάνατοι. Κατά μέσο όρο, χρειαζόταν άλλη μια εβδομάδα μέχρις ότου ο πληθυσμός να αποκτήσει πλήρη επίγνωση της σοβαρότητας του προβλήματος που αντιμετώπιζε.
- 19. ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΤΑΔΩΣΗΣ Η νόσος μεταδίδεται στον άνθρωπο από το τσίμπημα ψύλλων, (κυρίως του είδους Xenopsylla cheopsis), που παρασιτούν σε άρρωστο μαύρο αρουραίο. Μεταδίδεται εύκολα και γρήγορα με άμεση ή έμμεση επαφή, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις πνευμονικής εντόπισης, οπότε μεταδίδεται ακόμα και με τα σταγονίδια.
- 20. ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ Η Βουβωνική πανώλη είναι μια μόλυνση των λεμφαδένων. Τα συμπτώματά της εμφανίζονται συνήθως ξαφνικά, μετά από 2-5 ημέρες από την έκθεση στα βακτήρια. Τα κύρια συμπτώματα της περιλαμβάνουν ρίγη, πυρετό, κακουχία, κεφαλαλγία, μυϊκό πόνο, σπασμούς, και το σχηματισμό του βουβώνα (επώδυνη διόγκωση των λεμφαδένων), στη μασχάλη ή το λαιμό. Τα συμπτώματα της πνευμονικής πανώλης περιλαμβάνουν έντονο βήχα, δυσκολία στην αναπνοή, βήχα ή αιμόπτυση ή αφρώδης αιματηρή βλέννα, και πόνο στο στήθος κατά την βαθιά αναπνοή. Η σηψαιμική πανώλη, η οποία είναι μόλυνση του αίματος, μπορεί να προκαλέσει θάνατο, ακόμη και πριν παρουσιαστούν συμπτώματα. Εάν τα συμπτώματα εμφανιστούν, συχνά περιλαμβάνουν κοιλιακό πόνο, αιμορραγία λόγω προβλημάτων με την πήξη του αίματος, διάρροια, πυρετό, ναυτία και έμετο.
- 21. ΘΕΡΑΠΕΙΑ Οι άνθρωποι που έχουν μολυνθεί με πανούκλα χρειάζονται άμεση θεραπεία. Αν δεν ληφθεί θεραπεία εντός 24 ωρών από την έναρξη των αρχικών συμπτωμάτων, το θύμα της ασθένειας είναι πιθανό να πεθάνει. Για να καταπολεμηθεί η ασθένεια, σήμερα χρησιμοποιούνται αντιβιοτικά όπως η στρεπτομυκίνη, η γενταμυκίνη, η δοξυκυκλίνη ή σιπροφλοξασίνη. Η χρήση του οξυγόνου, ενδοφλέβιων υγρών, και η υποστήριξη του αναπνευστικού είναι επίσης απαραίτητη αρκετά συχνά. Επιπλέον, οι ασθενείς που πάσχουν από πνευμονική πανώλη πρέπει να απομονωθούν από τους νοσηλευτές και τους άλλους ασθενείς. Επίσης, οι άνθρωποι που έχουν έρθει σε επαφή με κάποιον που έχει μολυνθεί με πνευμονική πανώλη πρέπει να παρακολουθούνται στενά και να λαμβάνουν αντιβιοτικά ως προληπτικό μέτρο.
- 22. ΠΡΟΛΗΨΗ Παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει αποτελεσματικό εμβόλιο είναι διαθέσιμο, οι επιστήμονες εργάζονται για να αναπτύξουν ένα. Τα αντιβιοτικά μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη της λοίμωξης, αν είστε σε κίνδυνο ή έχουν εκτεθεί σε πανούκλα. Λάβετε τις ακόλουθες προφυλάξεις, αν ζείτε ή να περνούν το χρόνο τους σε περιοχές όπου εμφανίζονται κρούσματα πανώλης: Τρωκτικών-απόδειξη το σπίτι σας. Αφαιρέστε δυναμικού περιοχών ωοτοκίας, όπως σωρούς βούρτσα, ροκ, καυσόξυλα και σκουπίδια. Μην αφήνετε τα τρόφιμα κατοικίδιων ζώων σε περιοχές που τα τρωκτικά μπορούν να έχουν εύκολη πρόσβαση. Κρατήστε τα κατοικίδια ζώα σας χωρίς ψύλλους. Ρωτήστε τον κτηνίατρό σας που ψύλλων ελέγχου των προϊόντων θα λειτουργήσει καλύτερα. Χρησιμοποιείτε εντομοαπωθητικό. Να επιβλέπουν στενά τα παιδιά και τα κατοικίδια ζώα σας, όταν οι δαπάνες εκτός του χρόνου σε περιοχές με μεγάλους πληθυσμούς τρωκτικών. Χρησιμοποιείτε εντομοαπωθητικό.
- 24. Συμμετείχαν Καλυβιαννάκης Μανώλης Πανταλός Γιάννης Σπαλαράκης Μανώλης Σταυρουλάκης Αντώνης-Ανδρέας
- 25. ΙΛΑΡΑ
- 26. Δομη του ιου Βίριο πλειόμορφο Διάμετρο 120-250 nm Έχει: Σύνδεση με υποδοχείς Σύντηξη μεμβρανών Ωρίμαση βιρίου Προστασία RNA Σύμπλεγμα μεταγραφής
- 27. ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ • Ο ιός εισέρχεται στον οργανισμό από το αναπνευστικό σύστημα και εγκαθίσταται στον αναπνευστικό βλεννογόνο και τους επιχώριους λεμφαδένες όπου και πολλαπλασιάζεται. Στη συνέχεια, μεταφέρεται με τη λεμφική οδό στο αίμα και με αυτό σε διάφορα όργανα. • Ο χρόνος επώασης της ιλαράς είναι 10-12 ημέρες, ενώ από την έκθεση στον ιό μέχρι την έκθυση του εξανθήματος μεσολαβούν κατά μέσο όρο 14 ημέρες. • Ο χρόνος επιβίωσής του στον αέρα ή σε επιφάνειες αντικειμένων είναι μικρότερος των 2 ωρών. Ο ιός απενεργοποιείται γρήγορα από τη ζέστη, το φως, το όξινο pH και τη θρυψίνη.
- 28. Τρόπος μετάδοσης • Η νόσος αφορά μόνο τον άνθρωπο και η μετάδοσή της γίνεται κυρίως αερογενώς από άτομο σε άτομο με σταγονίδια που αποβάλλουν οι ασθενείς και σπανιότερα με αντικείμενα που μολύνθηκαν πολύ πρόσφατα από ρινικές και φαρυγγικές εκκρίσεις.
- 29. συμπτώματα • Τα συμπτώματα της ιλαράς εμφανίζονται 7-21 ημέρες μετά τη μόλυνση του ατόμου με τον ιό και περιλαμβάνουν: • Κηλιδώδες εξάνθημα σε όλο το σώμα • Πυρετό • Βήχα • Ρινόρροια • Ερυθρότητα οφθαλμών και δακρύρροια • Αίσθημα αδυναμίας • Μικροσκοπικές λευκές κηλίδες με υποκύανο – λευκό κέντρο που βρίσκονται στο κέντρο του στόματος (Koplik’s spots) • Μια τυπική περίπτωση ιλαράς αρχίζει με μέτριο πυρετό, βήχα, ρινόρροια,
- 30. ΘΕΡΑΠΕΙΑ • Η ιλαρά χρειάζεται κατ' οίκον φροντίδα. Μπορείτε να πάρετε αντιπυρετικά φάρμακα για να χαμηλώσετε τον πυρετό σας, αν χρειαστεί. Επίσης, ενδείκνυται να ξεκουράζεστε και να πίνετε πολλά υγρά. Μείνετε μακριά από άλλους ανθρώπους όσο μπορείτε, έτσι ώστε να μην εξαπλωθεί η ασθένεια. Όποιος έχει ιλαρά θα πρέπει να μείνει μακριά από το σχολείο, την εργασία, και δημόσιους χώρους μέχρι τουλάχιστον 4 ημέρες αφότου τα εξανθήματα εμφανίστηκαν για πρώτη φορά. • Ο γιατρός σας μπορεί να συστήσει συμπληρώματα βιταμίνης Α. • Οι περισσότεροι άνθρωποι γίνονται καλύτερα μέσα σε 2 εβδομάδες. Όμως, η ιλαρά μπορεί μερικές φορές να προκαλέσει επικίνδυνα προβλήματα, όπως μόλυνση των πνευμόνων (πνευμονία) ή πρήξιμο του εγκεφάλου (εγκεφαλίτιδα). Σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να προκαλέσει επιληπτικές κρίσεις ή ακόμα και μηνιγγίτιδα. • Εάν έχετε εκτεθεί σε ιλαρά και δεν έχετε κάνει το εμβόλιο, μπορεί να είστε σε θέση να αποτρέψετε τη μόλυνση με την λήψη ανοσοσφαιρίνης ή κάνοντας το εμβόλιο της ιλαράς το συντομότερο δυνατό. Τα μωρά που είναι μικρότερα του 1 έτους, οι έγκυες γυναίκες και τα άτομα που έχουν εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα που δεν μπορεί να καταπολεμήσει τη μόλυνση, ενδέχεται να χρειαστεί να πάρουν ανοσοσφαιρίνη ούτως ή άλλως.
- 32. ΠΡΟΛΗΨΗ • Κεντρικό σημείο της στρατηγικής πρόληψης της ιλαράς είναι ο εμβολιασμός. Το εμβόλιο που κυκλοφορεί περιέχει ζώντα εξασθενημένο ιό ιλαράς. Το εμβόλιο συνιστάται να γίνεται υποδόρια σε δυο δόσεις σε ηλικία 12-15 μηνών και 4-6 ετών και σε κάθε περίπτωση είναι καλύτερο να δίνεται με τη μορφή τριδύναμου (ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας) ή τετραδύναμου εμβολίου (ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας-ανεμευλογιάς). Στη χώρα μας κυκλοφορούν εμβόλια που περιέχουν τα στελέχη Edmonston (M-M-R VAX PRO) και Schwartz (PRIORIX και PRIORIX-TETRA). • Στην Ελλάδα, το εμβόλιο ιλαράς άρχισε να κυκλοφορεί στο εμπόριο στις αρχές της δεκαετίας του ’70, εντάχθηκε στο Εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών το 1981 (15) και το 1989 εντάχθηκε ως τριπλό εμβόλιο ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας (MMR) (16). Το 1991 καθιερώθηκε η 2η δόση του MMR σε ηλικία 11-12 ετών και από το 1999 αυτή γίνεται σε ηλικία 4-6 ετών
- 33. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ • Τρόποι μετάδοσης: εδώ • Συμπτώματα: εδώ • Θεραπεία: εδώ • Πρόληψη: εδώ
- 34. Γαρυφαλιά Βασσάλου Φερενίκη Λαγουδάκη Αιμιλία Κοσκινά Γεωργία Μανωλιούδη
- 36. Δομη του ιου της ισπανικης γριπης
- 37. Ο ιός μεταπήδησε από τα πτηνά στον άνθρωπο και στη συνέχεια άρχισε να μεταδίδεται μεταξύ των ίδιων των ανθρώπων. Τρόποι μετάδοσης: Ο ιός βρίσκεται, συνήθως, στα σωματίδια που εκκρίνονται από την αναπνευστική οδό των μολυσμένων ανθρώπων. Επομένως, ο ιός μεταδίδεται κυρίως μέσω του βήχα και του φτερνίσματος.
- 38. Τα πρώτα κρούσματα της εκδηλώθηκαν στη Γαλλία τον Απρίλιο του 1918 ανάμεσα στα βρετανικά συντάγματα που στάθμευαν στη Ρουέν και στο Βιμερέ. Καθώς μετακινούνταν τα στρατεύματα μετακινείτο και η ασθένεια. Έτσι τον Μάιο επεκτάθηκε σε όλη τη Γαλλία και στην Ιταλία, στη Μεγάλη Βρετανία και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στη Γερμανία εισήλθε με τους αιχμαλώτους που είχε συλλάβει. Τον Ιούνιο η πανδημία έφτασε στις Ινδίες, τον Ιούλιο στη Νέα Ζηλανδία και τον Αύγουστο στη Νότιο Αφρική. Έως τον Ιανουάριο του 1919 η Αυστραλία κατόρθωσε να μην πληγεί λόγω μιας αυστηρής καραντίνας. Στις 10 Ιουλίου του 1918 160.000 κρούσματα έπληξαν το Βερολίνο. [4] Στη Μεγάλη Βρετανία η γρίπη προκάλεσε τον θάνατο 220.000 ανθρώπων, στις Ηνωμένες Πολιτείες σημειώθηκαν πάνω από 550.000 θάνατοι, ενώ στην Ιαπωνία περί τα 250.000 θύματα και στις Ινδίες τα πέντε εκατομμύρια.[5]
- 39. Συμπτωματα της ισπανικης γριπης στους ανθρωπους
- 40. Η ασθένεια προκλήθηκε από μετάλλαξη του ιού Η1Ν1 και είχε τα συμπτώματα μιας κοινής γρίπης. Αρχικά οι γιατροί δεν κατάλαβαν ότι είχαν να κάνουν με μια φονική πανδημία και δεν πρότειναν κανένα προληπτικό μέτρο. Σημαντικό χαρακτηριστικό της ασθένειας ήταν ότι μόλυνε κυρίως νεαρά άτομα, τα οποία συνήθως δεν περιλαμβάνονται στις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού. Πολλά από τα άτομα που προσβάλλονταν από τη γρίπη, πέθαιναν μέσα ένα 24ωρο. Στη μεγάλη θνησιμότητα συντελούσαν και οι ιατρικές συνθήκες της εποχής, καθώς δεν υπήρχαν αντιβιοτικά, ούτε κατάλληλοι χώροι νοσηλείας. Οι περισσότεροι που έχαναν τη ζωή τους είχαν πάθει λοίμωξη του αναπνευστικού εξαιτίας της γρίπης.
- 41. Εμβόλιο: Υπάρχει εμβόλιο για την πρόληψη από τον ιό γρίπη, το οποίο πρέπει να επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο, και συστήνεται κυρίως στους ευαίσθητους πληθυσμούς. ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΓΡΙΠΗΣ
- 44. Ιός Η1Ν1
- 45. Περιεχόμενα • Ιστορική Αναδρομή • Δομή Ιού • Κύκλος Ζωής • Τρόπος Μετάδοσης • Συμπτώματα • Θεραπεία • Πρόληψη • Βιβλιογραφια
- 46. Ιστορική Αναδρομή • Η γρίπη πρωτοεμφανίστηκε στο Μεξικό,τον Ιούνιο του 2009. Στις 10 Αυγούστου του 2010, ο ΠΟΥ ανακοίνωσε πως ιός Η1Ν1 ολοκλήρωσε τον κύκλο του και η πανδημία έχει πλέον τελειώσει. Συνολικά, από την εμφάνιση της ασθένιας στο Μεξικό τον Απρίλιο του 2009 έως τον Αύγουστο του 2010 είχαν επιβεβαιωθεί σχεδόν 18.500 θάνατοι από τον ιό, σε 214 χώρες.
- 48. Δομή Ιού • Είναι ασθένεια του αναπνευστικού συστήµατος που προσβάλλει τους χοίρους. Προκαλείται από τον ιό της γρίπης, τύπου Α Η1Ν1. Ο νέος ιός της γρίπης Α(Η1Ν1) είναι ένας νέος υπότυπος του ιού της γρίπης που επηρεάζει και τους ανθρώπους. Περιέχει γονίδια από ιό της γρίπης των χοίρων, των πτηνών και των ανθρώπων σε ένα συνδυασµό που δεν είχε εµφανιστεί ποτέ έως τώρα. Μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο και η νόσηση έχει περιγραφεί ως πολύ σοβαρή σε κάποιες περιπτώσεις. Η µετάδοση του ιού γίνεται µε τον ίδιο τρόπο όπως η γρίπη.
- 50. Κύκλος Ζωής • Οι µελέτες που διεξάγονται δείχνουν ότι η περίοδος επώασης είναι µεταξύ 1 και 7 ηµερών. ∆ηλαδή, από τη στιγµή που ο ιός θα εισέλθει στον ανθρώπινο οργανισµό, τα συµπτώµατα θα ξεκινήσουν κάποια στιγµή µεταξύ της επόµενης ηµέρας και 7 ηµερών αργότερα. Ο ιός µεταδίδεται από νοσούντες ανθρώπους, κυρίως όσο έχουν συµπτώµατα, αλλά µπορεί και έως 7 ηµέρες από την έναρξη των συµπτωµάτων τους, προκειµένου για ενήλικες, και ενδεχοµένως περισσότερο, προκειµένου για παιδιά.
- 52. Τρόπος Μετάδοσης • Όπως ακριβώς και με τους εποχικούς ιούς, ο ιός της γρίπης Η1Ν1 εισέρχεται στον οργανισμό μέσω του βλεννογόνου της μύτης, των οφθαλμών και του στόματος. Κάθε φορά που αγγίζετε μια από αυτές τις περιοχές, είναι δυνατόν να μολυνθείτε με καποιο ιό, γεγονός το οποίο καθιστά επιτακτική την ανάγκη να απολυμαίνετε τα χέρια σας με συχνό πλύσιμο.
- 53. Συμπτώματα • Περιλαμβάνουν: πονόλαιμο, μπούκωμα στη μύτη, πυρετό, πονοκέφαλο, μυϊκούς πόνους, κακουχία και βήχα. Δυνατόν να προκληθεί εμετός και διάρροια. Τα συμπτώματα της νέας γρίπης είναι παρεμφερή, αλλά εμφανίζονται πιο απότομα. • Τα περισσότερα συμπτώματα της κοινής γρίπης βελτιώνονται σταδιακά μέσα σε 2-5 ημέρες, χωρίς να αποκλείεται να αισθανόσαστε εξασθενημένος για μια εβδομάδα ή περισσότερο. Κύρια επιπλοκή της γρίπης είναι η πνευμονία, ιδιαίτερα σε παιδιά, ηλικιωμένους ή σε άτομα με χρόνιες πνευμονοπάθειες ή καρδιακά προβλήματα. Εάν παρατηρήσετε δυσκολία στην αναπνοή, πρέπει να ενημερώσετε το γιατρό σας. Ένα άλλο κοινό σύμπτωμα της πνευμονίας είναι ο πυρετός, ο οποίος επανέρχεται αφού έχει πέσει για μια δυο μέρες.
- 54. Συμπτώματα Εποχική γρίπη Γρίπη Η1Ν1 Πυρετός Μερικές φορές, συνήθως ήπιος Συνήθως ναι, υψηλός (38,5ο-39ο C, και σε ορισμένες περιπτώσεις υψηλότερος, κυρίως σε μικρά παιδιά), διαρκεί 3 με 4 μέρες Πονοκέφαλος Σε ορισμένες περιπτώσεις Σχεδόν πάντα Γενικευμένα άλγη (πόνοι) Περιορισμένα Συχνά και έντονα Κούραση, αδυναμία Μερικές φορές Συνήθως ναι, μπορεί να διαρκέσει 2-3 εβδομάδες Μεγάλη εξάντληση Ποτέ Συνήθως ναι, στο ξεκίνημα της αρρώστιας Μπουκωμένη μύτη Σχεδόν πάντα Μερικές φορές Φτέρνισμα Συνήθως Μερικές φορές Πονόλαιμος Σχεδόν πάντα Μερικές φορές Δυσφορία στο στήθος Ήπια έως μέτρια ξερόβηχας Σχεδόν πάντα μπορεί να γίνει σοβαρή Δυνατός βήχας Επιπλοκές Λοίμωξη ιγμορίων λοίμωξη του μέσου ωτός Ιγμορίτιδα, βρογχίτιδα, ωτίτιδα, πνευμονία μπορεί να γίνει επικίνδυνη για τη ζωή Πρόληψη Πλένετε τα χέρια σας συχνά αποφύγετε τη στενή επαφή με οποιονδήποτε έχει «κρυολόγημα» Πλένετε τα χέρια σας συχνά αποφύγετε τη στενή επαφή με οποιονδήποτε έχει συμπτώματα γρίπης για την εποχική γρίπη, κάντε το ετήσιο αντιγριπικό εμβόλιο ρωτήστε το γιατρό σας για αντι-ιικά φάρμακα. Θεραπεία Αντιϊσταμινικά αποσυμφορητικά αντι-φλεγμονώδη φάρμακα. Αντιϊσταμινικά, αποσυμφορητικά, αναλγητικά (παρακεταμόλη) ρωτήστε το γιατρό σας για αντι-ιικά φάρμακα.
- 55. Πότε καλώ τον γιατρό με συμπτώματα γρίπης; • Εάν εμφανίσετε συμπτώματα γρίπης συνιστάται να ενημερώσετε στο γιατρό σας, ιδιαίτερα εάν έχετε επίσης ένα από τα ακόλουθα πιο σοβαρά συμπτώματα: • Πυρετός που επιμένει: Μπορεί να είναι σημάδι μιας άλλης βακτηριακής λοίμωξης που πρέπει να αντιμετωπιστεί. • Πόνο κατά την κατάποση: Παρότι ο πονόλαιμος από οποιαδήποτε γρίπη μπορεί να προκαλεί ήπια δυσφορία, έντονος πόνος μπορεί να σημαίνει στρεπτοκοκκική λοίμωξη, που απαιτεί θεραπευτική αγωγή από ιατρό. • Βήχας που επιμένει: Όταν ο βήχας δεν σταματά μετά από δύο με τρεις εβδομάδες, μπορεί να είναι βρογχίτιδα, η οποία ίσως χρειάζεται αντιβιοτικά. Ο βήχας που επιμένει μπορεί επίσης να είναι αποτέλεσμα οπισθορινικής καταρροής ή ιγμορίτιδας. Επίσης, το άσθμα είναι μια ακόμα αιτία επίμονου βήχα. Για τη θεραπεία του άσθματος απαιτούνται ειδικά φάρμακα, όπως στεροειδή αντιφλεγμονώδη και βρογχοδιασταλτικά. • Μπούκωμα και πονοκέφαλος που επιμένει. Η εποχικές ιώσεις, αλλά και οι αλλεργίες προκαλούν συμφόρηση των ρινικών βλεννογόνων και είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε λοίμωξη των παραρρίνιων κόλπων. Αν έχετε πόνο γύρω από τα μάτια και το πρόσωπο με παχύρευστες ρινικές εκκρίσεις μετά από μία εβδομάδα, ίσως να έχετε βακτηριακή λοίμωξη και να χρειαζόσαστε αντιβιοτικά.
- 56. Στους ενηλίκους επικίνδυνα συμπτώματα είναι Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να χρειαστείτε αμέσως επείγουσα ιατρική φροντίδα.: • Έντονος πόνος στο στήθος • Έντονος πονοκέφαλος • Δύσπνοια • Ζάλη • Σύγχυση • Επίμονος εμετός Στα παιδιά επικίνδυνα συμπτώματα είναι: • Δυσκολία στην αναπνοή ή γρήγορη αναπνοή • Μελάνιασμα στο δέρμα • Ελαττωμένη πρόσληψη υγρών • Υπνηλία και δυσκολία στη συνεργασία (μη φυσιολογικές αντιδράσεις;) • Υπερβολική ευερεθιστότητα ή εξάντληση • Συμπτώματα που ενώ βελτιώνονταν ξαφνικά χειροτέρευσαν • Πυρετός με εξάνθημα
- 57. Θεραπεία • Η θεραπεία βασίζεται σε αντιιικά φάρμακα όπως η αμανταδίνη, η ριμανταδίνη, η οσελταμιβίρη και η ζαναμιβίρη. Ο πλέον πρόσφατος τύπος του ιού της γρίπης των χοίρων παρουσιάζει ανθεκτικότητα στην αμανταδίνη και στη ριμανταδίνη. Για το λόγο αυτό συστήνεται η οσελταμιβίρη και η ζαναμιβίρη για την πρόληψη και τη θεραπεία της μόλυνσης με τον ιό της γρίπης των χοίρων που επικρατεί επί του παρόντος. • Για τη θεραπεία της νόσου, τα φάρμακα πρέπει να δίνονται όσο το δυνατό πιο γρήγορα μετά από την εκδήλωση της νόσου. Τα αποτελέσματα είναι καλύτερα εάν τα φάρμακα δίνονται στις πρώτες δύο μέρες από την έναρξη των συμπτωμάτων.
- 58. Πρόληψη Τα βασικά μέτρα πρόληψης μετάδοσης μολυσματικών ασθενειών προσφέρουν αποτελεσματική προστασία από τον κίνδυνο μετάδοσης του ιού της γρίπης των χοίρων: • 1)Τακτικό πλύσιμο των χεριών. Πλένετε τα χέρια σας μετά από φτάρνισμα ή βήχα. Χρησιμοποιείτε κατά προτίμηση νερό και σαπούνι. Τα σκευάσματα για καθαρισμό των χεριών που περιέχουν αλκοόλη είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά • 2)Κάλυψη του στόματος και της μύτης κατά το βήχα και το φτάρνισμα. Πετάτε τα χαρτομάντιλα μετά από τη χρήση τους • 3)Αποφεύγετε να αγγίζετε τα μάτια, τη μύτη και το στόμα σας. Οι μολυσματικοί παράγοντες (ιοί, βακτηρίδια, παράσιτα, μύκητες) συχνά μεταδίδονται όταν ένα άτομο αγγίζει κάτι που έχει επιμολυνθεί από αυτούς και μετά αγγίζει το στόμα, τη μύτη ή τα μάτια του
- 59. • 4)Τακτικός καθαρισμός των επιφανειών με τις οποίες ερχόμαστε σε επαφή όταν εργαζόμαστε ή που χρησιμοποιούνται από πολλούς ανθρώπους • 5)Αποφυγή στενής επαφής με ανθρώπους που ασθενούν από γρίπη. Εάν εσείς οι ίδιοι ασθενείτε με γρίπη, κρατείτε απόσταση από άλλους για να τους προστατεύετε • 6)Εάν έχετε γρίπη είναι προτιμότερο εάν μπορείτε, να μένετε σπίτι παρά να είστε άρρωστοι στη δουλειά σας. Αυτό θα σας βοηθήσει να γιατρευτείτε γρηγορότερα και να αποτρέψετε τη μετάδοση της νόσου σε άλλους • 7)Προστατεύετε και φροντίζετε τον εαυτό σας με το να κοιμάστε αρκετά, να είστε σωματικά δραστήριοι κάνοντας τακτικά άσκηση, να διαχειρίζεστε σωστά το στρες, να πίνετε άφθονα υγρά και να επιλέγετε για τη διατροφή σας, θρεπτικά και ενισχυτικά για την υγεία τρόφιμα και φαγητά.
- 60. Βιβλιογραφία • Ιστορική Αναδρομή : • Δομή Ιού : • Κύκλος Ζωής : • Τρόπος Μετάδoσης :https://www.allergy.org.gr/%CF%80%CF%81%CE%B1%CE%BA%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE- %CF%80%CE%BB%CE%B7%CF%81%CE%BF%CF%86%CF%8C%CF%81%CE%B7%CF%83%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%83%CF%85%CE%BC%CE%B2%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%AD%CF%82-%CE%B1-2/ http://iatroi-ergasias.gr/gripi-h1n1 https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CE%BD%CE%B4 %CE%B7%CE%BC%CE%AF%CE%B1_%CE%B3%CF%81%CE%AF%C F%80%CE%B7%CF%82_2009 http://iatroi-ergasias.gr/gripi-h1n1/
- 61. • Συμπτώματα Και πρόληψη : https://www.allergy.org.gr/%CF%80%CF%81%CE%B1 %CE%BA%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE- %CF%80%CE%BB%CE%B7%CF%81%CE%BF%CF%86% CF%8C%CF%81%CE%B7%CF%83%CE%B7- %CE%BA%CE%B1%CE%B9- %CF%83%CF%85%CE%BC%CE%B2%CE%BF%CF%85% CE%BB%CE%AD%CF%82-%CE%B1-2/
- 62. Μαρία Νύκταρη Άννα Μουντάκη Ρένια Ξενικάκη Μαρία Μαθιουδάκη