Εργασία για την ιατρική στο Βυζάντιο

1. Μαθητής: Γιαννάκης Χρήστος
Τμήμα: Β2
1ο Γυμνάσιο Βύρωνα
ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ
ΚΑΤΑ ΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ
2019 - 2020
Οι άγιοι Πέντε θεραπεύουν μια γυναίκα που
ήταν άφωνη και ακίνητη. 12ος αι., Μονή Αγ.
Αικατερίνης Σινά.

2. Γενικά
 Η επιστήμη της Ιατρικής εφαρμόστηκε και αναπτύχθηκε στις μεγάλες
πόλεις της αυτοκρατορίας από σπουδαίους γιατρούς, ενώ ταυτόχρονα
γράφτηκαν πολλές μελέτες τόσο για τα μέσα που ήταν κατάλληλα για
τη θεραπεία των ασθενών όσο και για τη φαρμακολογία κατά την
Ύστερη Αρχαιότητα και το μέσο και ύστερο Βυζάντιο. Όσον αφορά
την Ιατρική το Βυζάντιο βασίστηκε ιδιαίτερα στις επιδόσεις και τις
Έρευνες των Αρχαίων Ελλήνων Ιατρών (Ιπποκράτη – Γαληνού κ.α.)
τις οποίες διέσωσε και διέδωσε. Μεγάλη είναι η συνεισφορά του
Βυζαντίου, όχι μόνο στη θεωρία της ιατρικής, αλλά και στη βοτανική,
στη φαρμακολογία, καθώς και τη χειρουργική.
 Βυζαντινοί ιατροί ασχολήθηκαν και έγραψαν ιατρικά κείμενα σε σχέση
με τις παθήσεις του φάρυγγα, του λάρυγγα, της μύτης και των αυτιών,
τη γνωστή σε μας ειδικότητα της ωτορινολαρυγγολογίας.

3. Κατά την Ύστερη Αρχαιότητα, σημαντικά ονόματα της ιατρικής είναι:
 ο Ορειβάσιος που έγραψε τις Ιατρικές Συναγωγές, και το Ευπόριστα,
στο οποίο δίνει έναν κατάλογο με εύκολα να παρασκευαστούν
φάρμακα,
 ο Αέτιος από την Άμιδα, που έγραψε δεκάξι ιατρικές επιστημονικές
μελέτες οργανωμένες σε τέσσερα βιβλία (Τετράβιβλος), στις οποίες
αναφέρεται στην ανατομία και τη φυσιολογία του ματιού, στα
φάρμακα και την αποτελεσματική χρήση των βοτάνων, περιγράφει
αναλυτικά την ταινία (παράσιτο) των εντέρων και ενδιαφέρεται για τα
ουρολογικά προβλήματα και την αρθρίτιδα,
 ο Αλέξανδρος από τις Τράλλεις που μελέτησε ιδιαίτερα τις ιδιότητες
των βοτάνων
 ο Παύλος από την Αίγινα, ο οποίος κατέγραψε τις γνώσεις του στη
γυναικολογία, την τοξικολογία και τη θεραπευτική.

4. Οδοντιατρική
Ιδιαίτερη εντύπωση μας προκαλεί πως οδοντίατροι ήταν
σπάνιοι και δεν θεωρούνταν εξειδικευμένο επάγγελμα.
Με την οδοντιατρική ασχολούνταν απλοί γενικοί
χειρουργοί. Έτσι για τον περισσότερο πληθυσμό οι
παθήσεις των δοντιών αντιμετωπίζονταν με εξαγωγές.
Υπάρχουν όμως κείμενα που δείχνουν ότι
χρησιμοποιούσαν μεταλλικούς συνδέσμους ή γέφυρες
για να σταθεροποιήσουν τα χαλαρά δόντια. Μπορούσαν
επίσης να απομακρύνουν την τερηδόνα, ακόμα και να
κάνουν προσθετικά δόντια από οστά ζώων!

5. Χειρουργικές επεμβάσεις
Ένα από τα επιτεύγματα της βυζαντινής Ιατρικής είναι η πρόοδος στις
χειρουργικές επεμβάσεις, με αποκορύφωμα την λιθοτομία1. Το
Βυζάντιο υπερηφανεύεται ότι επί των ημερών του πραγματοποιήθηκε
στα νοσοκομεία του η πρώτη στον κόσμο αναίμακτη εγχείρηση
αφαίρεσης πέτρας, με την χρήση καθετήρα για την παροχέτευση της
κύστεως, κάτι που στην Δύση έγινε εφικτό μόλις κατά τον ΙΘ΄ αιώνα.
Χαρακτηριστικά, έχουν καταγραφτεί πάνω από 200 είδη χειρουργικών
εργαλείων. περιγράφονται χειρουργικές επεμβάσεις που δείχνουν τις
δεξιότητες των Βυζαντινών χειρουργών.
Την εποχή του Βυζαντίου έγιναν επεμβάσεις στο κρανίο καθώς και
εκτομές ανευρυσμάτων με τα νέα χειρουργικά εργαλεία. Γνωστή
επέμβαση ήταν από τότε η αφαίρεση του θυροειδούς αδένα, της
βρογχοκήλης

6.  Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η πρώτη
απόπειρα διαχωρισμού σιαμαίων
αγοριών την εποχή του Βυζαντίου (10
μ.Χ.) Αυτή είναι μια επέμβαση πολύ
μεγάλου ρίσκου ακόμα και σήμερα. Η
εγχείρηση αυτή ήταν αναπόφευκτη αφού
ο ένας από τα δύο σιαμαία αγόρια
πέθανε. Τότε κάλεσαν πολύ έμπειρους
χειρουργούς να αφαιρέσουν το νεκρό
αγόρι. Παρά το ότι η εγχείρηση ήταν
επιτυχής, ο δεύτερος σιαμαίος έζησε
μόνο για τις επόμενες 3 ημέρες.

7. Ιατρικά εργαλεία στο
Βυζάντιο

8. Νοσοκομεία
 Στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, όπως και στην μεσαιωνική βυζαντινή
αυτοκρατορία η πίστη και η ιατρική ήσαν ανέκαθεν στενά συνδεδεμένες. Γι’
αυτό τα νοσοκομεία, όπως γνωρίζουμε από αναφορές σε κείμενα, ήταν
φιλανθρωπικά ιδρύματα που λειτουργούσαν με τον έλεγχο της Εκκλησίας.
Σε πρώιμους αιώνες ονομάζονταν καταγώγια ή ξενώνες και φαίνεται ότι
ήταν ξενοδοχεία, στα οποία οι ταξιδιώτες, όταν αρρώσταιναν, λάμβαναν μια
πρόχειρη θεραπεία. Από τον 6ο αιώνα και μετά έγιναν χώροι αποκλειστικά
για νοσηλεία. σημαντικά νοσοκομεία ήταν του αγίου Σαμψών και του
Ευβούλου, που είχαν ιατρούς και νοσηλευτές, καθώς και βοηθητικό
προσωπικό. Το σημαντικότερο, όμως, νοσοκομείο της πρωτεύουσας ήταν
αυτό που ίδρυσε ο αυτοκράτορας Ιωάννης Β’ Κομνηνός στη μονή
Παντοκράτορος το 1136. Συγκεκριμένα, ήταν ίδρυμα που περιλάμβανε
γηροκομείο, λεπροκομείο και ξενώνα (νοσοκομείο) με εξωτερικά ιατρεία και
πενήντα κλίνες

9. Δομή Νοσοκομείων
 Χαρακτηριστικό γνώρισμα των πρωίμων βυζαντινών νοσοκ
ομείων ήταν η ύπαρξη μιας μεγάλης εστίας πυρός (άρουλ
α). Τα νοσηλευτήρια αυτά ήταν απλά και τετράγωνα κτήρια.
Στο κέντρο κάθε κτιρίου υπήρχε μεγάλη άρουλα που περιβ
αλλόταν από τέσσερις κίονες σε τετράγωνη διάταξη με θολ
ό για την απομάκρυνση του καπνού. Γύρω από αυτή αν
απτύσσο
 νταν τέσσερις πτέρυγες όπου βρίσκονταν οι κλίνες των
 ασθενών. Το βασικό χαρακτηριστικό των Βυζαντινών νοσοκο
μείων ήταν η εστία με τη θολωτή της καμινάδα. Αργότερα
ο βυζαντινός ξενώνας αποτελούνταν από ένα κεντρικό
κτίριο για τη στέγαση των ασθενών καθώς και λουτρά με
κατάλληλο υπηρετικό προσωπικό. Τα νοσοκομεία της εποχής
είχαν τμήματα ξεχωριστά ανάλογα με τις παθήσεις των
ασθενών, αυτό που σήμερα ονομάζουμε ιατρικές
ειδικότητες.Είχαν τμήματα Χειρουργικής, Γενικής Παθολογίας,
Οφθαλμολογίας και Γυναικολογίας.

10. Προσωπικό Νοσοκομείων
 Τα βυζαντινά νοσοκομεία ήταν στελεχωμένα από ένα καλά ιεραρχημένο
προσωπικό ιατρών νοσηλευτών και, βοηθών. Τα νοσοκομεία, οι κλινικές, τα
ιατρεία και οι μέθοδοι θεραπείας που εφάρμοζαν καταδεικνύουν ότι οι
βυζαντινοί είχαν πολλές ιατρικές γνώσεις ενώ κατέβαλαν μέγιστες προσπάθειες
προκειμένου να τις εξελίξουν και να τις προάγουν. Στις ιατρικές γνώσεις και στη
δημοσιά ιατρική πρόνοια οι Βυζαντινοί ήταν πραγματικά οι αναμφισβήτητοι
πρόδρομοι της Δύσεως. Την φαρμακευτική υπηρεσία στους ξενώνες
εκτελούσαν φαρμακοποιοί. Ο διευθυντής του φαρμακείου ήταν «ο ἐπιστήκων
τού πημέντου,» ενώ τρεις φαρμακοποιοί (ἔμβαθμοι πημεντάριοι) και 2 βοηθοί
(περισσοί πημεντάριοι) τον βοηθούσαν κατά την παρασκευή των φαρμάκων.
Στους «ξενώνες» του 7ου αιώνα υπήρχαν χειρούργοι, οφθαλμίατροι, γενικοί
ιατροί και νοσοκόμοι. Οι «αρχίατροι» επιβλέπουν τη θεραπεία των
νοσηλευομένων, βοηθούμενοι από τους «υπουργούς» και τους υπηρέτες. Οι
διευθυντές των ξενώνων της εποχής ήταν μέλη του κλήρου, διάκονοι ή ιερείς,
που οι πηγές τούς αποκαλούν «ξενοδόχους». Σε σύγκριση με τους ξενώνες του
4ου και 5ου αιώνα, οι υπηρεσίες που προσφέρουν οι ξενώνες του 7ου αιώνα
είναι βελτιωμένες.

11. Φάρμακα  Η Φαρμακευτική της περιόδου αυτής
είναι στενά συνδεδεμένη με την Ιατρική.
Κατά την αρχή της βυζαντινής περιόδου,
η θεραπευτική ήταν θρησκόληπτη και
μυστικιστική, έπειτα προσέλαβε
φιλοσοφική μορφή, η οποία
παραχώρησε τη θέση της σε περιγραφές
βασιζόμενες σε παρατηρήσεις και
μερικές φορές σε πειράματα. Αρχικά οι
γιατροί ήταν αυτοί που ασκούσαν τη
φαρμακευτική. Στα ιατρεία τους υπήρχαν
οι πυργίσκοι, τα αρμάρια και οι
πανδέκτες, όπου τοποθετούσαν τα
φάρμακα και τα συνταγολόγια όπου
καταγράφονταν τα σοβαρότερα
νοσήματα, η θεραπεία τους, καθώς τα
φάρμακα που χορηγούσαν. Στα
συνταγολόγια κατέγραφαν τις συνταγές,
τον τρόπο παρασκευής των φαρμάκων
και τη χρήση τους.

12. Τα φάρμακα παρασκευαζόταν εκ των προτέρων και
όχι την ώρα της χορήγησης. Υπήρχε μεγάλη
ποικιλία από απλά φάρμακα (δρόγες) και σύνθετα
φάρμακα. Όσα έπρεπε να διατηρούνται ξηρά,
τοποθετούνταν σε κιβώτια από ξύλο φιλύρας, ενώ
τα περισσότερα φυλάσσονταν σε χάλκινα δοχεία.
Υπήρχαν ειδικές νομικές διατάξεις, που
αφορούσαν ποινές σε ιατρούς που χορηγούσαν
επιβλαβή φάρμακα. Τα φάρμακα διακρίνονταν
στις παρακάτω βασικές κατηγορίες:
1. Όσα περιέχουν φυτικές ουσίες
2. Όσα περιέχουν ζωικές ουσίες
3. Όσα περιέχουν χημικές ουσίες
4. Εκείνα που συνδυάζουν διάφορες ουσίες
Χαρακτηριστικά, έχουν καταγραφτεί περίπου 700
ουσίες από φυτά, ζώα ή ορυκτά, από τα οποία
μπορούν να παρασκευαστούν φάρμακα.

13. Γιατροί
Το επάγγελμα του γιατρού στην Βυζαντινή κοινωνία ήταν ιδιαίτερα
σεβαστό .Τους γιατρούς τους τιμούσαν ακόμα και στο παλάτι, ενώ
οι αυτοκράτορες τους προσκαλούσαν κατά τις επίσημες τελετές και
τους έβαζαν να καθίσουν κοντά τους στα συμπόσια. Στις μονές
λειτουργούσαν σχολές, όπου γίνονταν μαθήματα σε υποψήφιους
ιατρούς και υπήρχαν εργαστήρια, που διευθύνονταν από τους
μοναχούς. Όπως και σε όλες τις αρχαιότερες θρησκείες, έτσι και στη
χριστιανική η περίθαλψη των πασχόντων αποτελούσε καθήκον των
μοναχών κάτι που αργότερα άλλαξε.

14. Η αντιμετώπιση των ασθενειών από τους
Βυζαντινούς γιατρούς γίνονταν με τρεις βασικούς
τρόπους :
Α) με συντηρητικές μεθόδους, όπως δίαιτα,
φυσιοθεραπεία και λουτρά.
Β) με τη χορήγηση φαρμάκων
Γ) με χειρουργική επεμβατική ιατρική.
Αξίζει να σημειωθεί πως το επάγγελμα του γιατρού
δεν το ασκούσαν μόνο άντρες αλλά και γυναίκες οι
ιάτραινες ή ιατρομαίες που φρόντιζαν κυρίως τις
ετοιμόγεννες και τις λεχώνες μητέρες. Οι γνώσεις και
η φροντίδα τους ήταν πολύτιμες σε μια εποχή όπου
η βρεφική και η παιδική θνησιμότητα ήταν ιδιαίτερα
υψηλές και ο θάνατος ενός παιδιού αποτελούσε
κοινή εμπειρία στις περισσότερες οικογένειες . Η
μαία, επιπλέον, συμβούλευε τη λεχώνα για τις
πρώτες φροντίδες του μωρού, ενώ ενθάρρυνε και
τον μητρικό θηλασμό

15. Γιατροί στην κοινωνία
Οι γιατροί είχαν διάφορα προνόμια : απαλλάσσονταν από
κρατικές επιβαρύνσεις ή φόρους ενώ, αρχικά δεν είχαν ούτε
καν την υποχρέωση να υπηρετούν στον στρατό. Τα
προνόμια αυτά μάλιστα πολλές φορές επεκτείνονταν και στις
οικογένειές τους ,ώστε να αποκτά βαρύτητα και αίγλη το
λειτούργημα που επιτελούσαν . Αλλά και σε καιρό πολέμου,
όταν τύχαινε να συλληφθούν αιχμάλωτοι γιατροί, είχαν
προνομιακή μεταχείριση. Οι βυζαντινοί αυτοκράτορες είχαν
πάντα προσωπικό τους γιατρό τον οποίο εμπιστεύονταν, για
αυτό, από μία χρονική στιγμή και μετά οι σπουδαίοι γιατροί
υπηρετούσαν στην αυλή υπάλληλοι στην υπηρεσία του
αυτοκράτορα

16. Βιβλιογραφία
 http://ikee.lib.auth.gr/record/286957/files/GRI-2017-18236.pdf
 http://exploringbyzantium.gr/EKBMM/Page?name=ypomeleti&lang=gr&id=6&sub=612&level=1
 https://enromiosini.gr/arthrografia/%CE%B7-
%CE%B9%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%B7-
%CF%84%CE%BF%CF%85-
%CE%B2%CF%85%CE%B6%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BF%CF%85/
 http://www.conpolis.eu/Byzantio/Byzantio_Nosokomeia.pdf
 https://www.pemptousia.gr/2017/10/173065/
 https://repository.kallipos.gr/bitstream/11419/5099/1/02_chapter_4.pdf
 https://www.slideshare.net/karaolifani/ss-125571783
 http://1lyk-arsak.att.sch.gr/wp-
content/uploads/2013/06/%CE%91%CE%BB%CE%AD%CE%BE%CE%B1%CE%BD%CE%B4
%CF%81%CE%BF%CF%82-
%CE%94%CE%B7%CE%BC%CE%B7%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%BA%CF%8C%CF%
80%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%BF%CF%82-
%CE%99%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AE-
%CE%BA%CE%B1%CE%B9-
%CE%A6%CE%B1%CF%81%CE%BC%CE%B1%CE%BA%CE%B5%CF%85%CF%84%CE%
B9%CE%BA%CE%AE-%CF%83%CF%84%CE%BF-
%CE%8E%CF%83%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%BF-
%CE%92%CF%85%CE%B6%CE%AC%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BF1.pdf
 https://www.slideshare.net/karaolifani/ss-127509292
 https://www.slideshare.net/7gymkava/ss-46239026