Sbeul1.2020 2021 on

1. Эрсдэлийн удирдлагын ерөнхий ойлголт
1. Эрсдэлийн тухай ойлголт, төрөл
2. Эрсдэл ба эдийн засгийн шийдвэр
3. Эрсдэлийн удирдлагын үе шат
4. Эрсдэлийг шилжүүлэх арга

2. 1.Эрсдэлийн тухай ойлголт, төрөл
Германы тэрбумтан Бодо Шефер хэлэхдээ: “...
Амьдрал гэдэг үргэлж уянгалаг, гэгээн нотоор
бичигдсэн симфони биш шүү дээ! Энд бараан, гүн
хар нүргээн ч тохиолдоно. Хэн өөрийн үнэ цэнийг
ухамсарлана, тэр бэрхшээлээс айх шаардлагагүй...”
гэж хэлсэн байдаг.
Үнэхээр амьдрал бол тэмцэл. Амьдралд сайн, муу,
сайхан, муухай зүйл байнга тохиолддог. Эрсдэлгүй
амьдрал гэж огт байдаггүй.

3. Эрсдэл бол тодорхой бус байдал буюу урьдчилан
тооцоолоогүй зүйл.
Тодорхой бус байдал, эрсдэлийн хоорондын ялгааг
тодруулах нь зүйтэй.
Ирээдүйд юу тохиолдож болох талаар мэдэх
боломжгүй байх нөхцөлд тодорхой бус байдлын тухай
асуудал үүсдэг.

4. Эрсдэл гэдэг хүний амьдрах өртөгт нөлөөлж
болзошгүй тодорхойгүй "үйл явдал" - ыг хэлнэ.
Тодорхой бус гэдэг зайлшгүй боловч бүрэн тааварлах
боломжгүй нөхцөл байдал юм.
Эрсдэлтэй нөхцөл байдал бүхэн тодорхой бус байж
болох боловч, тэдгээр нь бүгд эрсдэлтэй байдаггүй.

5. Үүнийг жишээн дээр тайлбарлая.
Хэсэг нөхдөө урьж, оройн зоог барихаар төлөвлөжээ гэж
саная. Таамаглаж байгаагаар 10-12 хүн ирж магадгүй боловч, яг
тодорхой бус байгаа. Магадгүй, 12 хүнээс олон, эсвэл, цөөн буюу
зөвхөн найман хүн ирж болох юм. Энэ тодорхой бус байдал
төлөвлөсөн оройн зоогийн хөтөлбөрт нөлөөлөх юм бол
эрсдэлтэй байдал үүснэ. Ирэх зочны тоог яг нарийн тогтоох нь
төлөвлөсөн ёслолд нөлөөлөх үү? Нөлөөлөхгүй бол энэ нь
тодорхой бус байдалд байлаа ч огт эрсдэлгүй гэсэн үг.

6. Урьдчилан тодорхойлох боломж хэдий чинээ бага
байна эрсдэл төдий чинээ их байна.
Эрсдэлийг үүсэх шалтгаан, учрах объект, тохиолдох
давтамж, үүсэх хохирол зэрэг маш олон шинж
чанараар ангилан төрөлжүүлж болно.
Дараах хүснэгтээр эрсдэлийн ангилал, төрлийг харуулъя

9. Эрсдэл бүхий аливаа тохиолдолд боломжит үр дүн
алдагдалтай байх уу?,эсвэл ашигтай байх уу? гэдгийг
тодорхойлж болдог.
Жишээлбэл, мөнгөө үнэт цаасанд хөрөнгө
оруулжээ гэж саная. Хэрэв, үнэт цаасны багцын үнэ
суларвал алдагдалтай, чангарвал ашигтай байна.
Гэхдээ, ашигтай юм уу алдагдалтай байх нь
тодорхойгүй нөхцөлд байдаг

10. Эрсдэлд дургүй (risk aversion) гэж эрсдэлд өртөх
нөхцөл үүсэхэд хүний хандах хандлагын тодорхойлол
юм.
Энэ нь эрсдэлтэй тулгарсан тохиолдолд түүнийг
сааруулахын төлөө ажиллах (төлбөр хийх) - д бэлэн
байх хүний чадварыг хэлнэ.
Эрсдэлд дургүй хөрөнгө оруулагч эрсдэлийг
сааруулах зардал - үр ашиг хоорондын хамаарлыг
тооцож үзсэнээр зардлын нөхцөлд хамгийн бага
эрсдэлтэй байх боломжит хувилбарыг сонгодог

11. Эрсдэлийг сааруулах төлөвлөгөөний боломжит
хувилбарын (эсвэл шийдвэр гаргахаас татгалзах)
зардал - үр ашгийг тооцоолохыг эрсдэлийн удирдлага
(risk management) гэнэ.
Эрсдэлийг багасгахын тулд зарим тохиолдолд муу
таамаг гаргуулах юм бол, зарим хөрөнгө оруулагч их
зардал гаргасандаа харамсах үе байдаг.

12. Эрсдэлийн удирдлагын шийдвэрийг тодорхой бус
байдалд гаргадаг бөгөөд нөхцөл байдал өөрчлөгдөх
бүхэнд шийдвэр гаргахаар тооцоолсон боломжит хэд
хэдэн хувилбар байдаг.
Эцсийн дүнд эдгээрээс нэг л хувилбар нь
хэрэгжинэ.
Удирдахад тохиромжтой эрсдэлийн талаар гаргах
шийдвэрийн оновчтой чанар мэдээнээс хамаардаг

13. Эрхэлж буй ажил, бизнесийн шинж чанар, хэрэглээний
төвшнөөс шалтгаалан тухайн чиглэлийн эрсдэлтэй
тулгарч магадгүй бол эрсдэлд өртөх нөхцөл (risk
exposure) - тэй гэж үзнэ.
Жишээлбэл, түр хугацаагаар ажилд орсон гэж үзвэл
ажлаасаа халагдах эрсдэлд өртөх магадлал маш их
байна. Хэрэв, томоохон байгууллагын орон тооны
үндсэн ажилтан байсан бол тийм эрсдэл харьцангуй
бага байна
(Тариаланч, смпортлогч, эд хөрөнгө эзэмшигч)

14. Хуримтлал хөрөнгөө зузаатгах зорилгоор эрсдэлд
өртөж болохуйц алхам хийхэд бэлэн байгаа хөрөнгө
оруулагчийг биржийн дамчин (speculators) гэж
нэрлэдэг.
Харин үүний эсрэгээр, эрсдэлд өртөх нөхцөлийг
багасгах алхам хийдэг хүнийг хеджилдэг хүн
(hedgers) гэнэ.
Нэг хувь хүн биржээр дамлах болон хеджилэх
үүргийн аль алиныг зэрэг гүйцэтгэж болдог.

15. 2. Эрсдэл ба эдийн засгийн шийдвэр
Айл өрх, пүүс, засгийн газрын гаргах санхүүгийн
томоохон шийдвэрт эрсдэл нөлөөлдөг.
а.Айл өрхөд тохиолдож болох эрсдэл
Эрсдэлийг хэд хэдэн янзаар ангилж болох ч, айл
өрхийн эрсдэлд өртөх нөхцөлийг үндсэн таван төрөлд
ангилж болно.
Үүнд:
1. Өвчлөх, хөдөлмөрийн чадвараа түр алдах, нас
барах эрсдэл

16. 2. Эрхэлсэн ажилгүй болох эрсдэл буюу өрхийн нэг
гишүүн ажилгүй болох
3. Урт хугацаанд ашиглах хөрөнгийн эрсдэл
4. Төлбөр төлөх эрсдэл
5. Санхүүгийн хөрөнгийн эрсдэл
Айл өрхөд тохиолдож болох бүхий л эрсдэл тэдний
гаргах гэж байгаа эдийн засгийн шийдвэрт бүхэлд нь
нөлөөлнө

17. б. Пүүсд тохиолдож болох эрсдэл
Пүүсийн эдийн засагт гүйцэтгэх анхдагч үүрэг нь
бүтээгдэхүүн үйлчилгээг хэрэглэгчид хүргэх юм.
Тэдний бүхий л ажил үйлчилгээ эрсдэлд өртөх нөхцөл
бүрдүүлж байдаг бөгөөд эрсдэл бол аливаа бизнесийн
бүрэлдэхүүний салшгүй хэсэг мөн.

18. Пүүсийн бизнесийн эрсдэл ажил хэргийн холбоотой
түнш болох хувьцаа эзэмшигч, зээлдүүлэгч,
үйлчлүүлэгч, бэлтгэн нийлүүлэгч, ажилтан албан
хаагч, засгийн газрын ажилтай ямар нэг хэмжээгээр
холбоотой байдаг.
Жишээлбэл, талх нарийн боовны үйлдвэртэй
холбоотой эрсдэлийг авч үзье. Үүнд:
• Үйлдвэрийн эрсдэл
• Бүтээгдэхүүний гарцын үнийн эрсдэл
• Бүтээгдэхүүний орцын үнийн эрсдэл
• Санхүүгийн эрсдэл

19. Тэгэхдээ, пүүс санхүүгийн тогтолцооны
тусламжтайгаар тохиолдож болох эрсдэлийг бусад
оролцогчид шилжүүлэх боломжтой байдаг.
Даатгалын компани гэх мэт санхүүгийн тусгай пүүс
эрсдэлийг нэгтгэх, шилжүүлэх үйлчилгээ эрхэлдэг.
в.Эрсдэлийн удирдлагад засгийн газрын гүйцэтгэх
үүрэг
Эрсдэлийг удирдахад засгийн газрын бүх шатны
байгууллага чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.

20. Засгийн газар янз бүрийн эрсдэлээс урьдчилан
хамгаалах, эсвэл, тэдгээрийг тарааж, дахин хуваарилах
үүрэг гүйцэтгэдэг.
Засгийн газрын удирдлага ихэнх тохиолдолд зах зээл
болон санхүүгийн тогтолцоон дахь бусад
байгууллагыг, эрсдэлийг удирдах өөрийн стратегийг
хэрэгжүүлэхэд ашиглаж байдаг

21. 3.Эрсдэлийн удирдлагын үе шат
Эрсдэлийн удирдлагын үе шат (risk-management
process) гэдэг эрсдэлийг байнга тогтолцоотойгоор
шинжлэх, түүнийг зохицуулахад чиглэсэн арга
боловсруулж хэрэглэхийг хэлдэг бөгөөд энэхүү үйл
явцыг таван үе шат болгон хуваадаг.
Үүнд:
1. Эрсдэлийг илрүүлэх
2. Эрсдэлийг үнэлэх
3. Эрсдэлийг удирдах арга сонгох
4. Сонгосон аргаа хэрэглэх
5. Үр дүнг хянах

22. 1.Эрсдэлийг илрүүлэх
Эрсдэлийг илрүүлнэ гэдэг нь өрх гэр, пүүсд сөрөг
нөлөө үзүүлж болох гадаад болон дотоод хүчин
зүйлсийг тодорхойлж, тэдгээрийг нэг бүрчлэн судлах
шаардлагатай.
Эрсдэлийг илрүүлэхийн тулд асуудал, бэрхшээл,
түүний шалтгаан, үр дагаврыг авч үзэх шаардлагатай.
Эрсдэлийг илрүүлснээр гэдэг өрх гэр, пүүс нь ямар
төрлийн эрсдэлд өртөж болохыг тодорхойлно.

23. Эрсдэлийг үнэн зөв, бодитой тодорхойлохын тулд
ашилаж буй арга, аргачлалаа оновчтой тодорхойлох
шаардлагатай.
Түгээмэл хэрэглэгддэг эрсдэлийг тодорхойлохын
тулд дараах арга хэрэгслүүдийг ашиглана.
Үүнд:
• Баримт нотолгоонд тулгуурлах
• Мэдээлэл цуглуулах
• Таамаглах арга
• Дүрслэх арга

24. 2.Эрсдэлийг үнэлэх
Эрсдэлийн үнэлгээ гэдэг нь эрсдэлийн удирдлагын
эхний шатанд илрүүлсэн эрсдэлийн зардлын тоон
илэрхийллийг хэлнэ
1)Тоон шинжилгээ - Үр дүнг тоогоор илэрхийлнэ
2) Эх сурвалжийн шинжилгээ – Боломжит эрсдэлийн
үндсэн шалтгааныг тодорхойлно.
3) Чанарын шинжилгээ – эрсдэл үүсгэгч хүчин
зүйлийг тодорхойлох

25. 3.Эрсдэлийг удирдах арга хэрэгсэл сонгох нь
Эрсдэлийг сааруулахад чиглэсэн эрсдэлийн
удирдлагын үндсэн дөрвөн арга байдаг.
Үүнд:
• Эрсдэлээс зайлсхийх
• Хохирлоос сэргийлэх
• Эрсдэлийг хүлээн авах
• Эрсдэлийг шилжүүлэх

26. Эрсдэлээс зайлсхийх
Эрсдэлээс зайлсхийх бол тодорхой эрсдэлд
ухамсартайгаар өртөхгүй байх явдал.
Хүн эрсдэлээс зайлсхийхийн тулд эрсдэлтэй гэж
үзсэн үйлдвэрлэх салбар, компанид ажилд орох,
тодорхой мэргэжлийн ажил эрхлэхээс татгалзах
хэрэгтэй.
Эрсдэлээс зугатах боломж тэр бүр олддоггүй.
Жишээлбэл, хүн бүхэн өвчин тусах эрсдэлтэй тулгарч
болно.
Яагаад гэвэл хүн шүү дээ. Үүнээс зайлсхийх
боломжгүй байдаг.

27. Хохирлоос сэргийлэх
Хохирлоос сэргийлэх, түүнийг удирдах бол
болзошгүй хохирол, түүний уршгийг багасгахад
чиглүүлэн хэрэгжүүлж байгаа ажил юм.
Ийм ажлыг хохирол учрахаас урьтан хэрэгжүүлж
болно.
Эрсдэлийг хүлээн авах
Эрсдэлийг хүлээн авах гэдэг нь эрсдэлээс үүдэх
хохирол, алдагдлыг өөрөө хариуцна гэсэн утгатай юм
Заримдаа хүн эрсдэл учирч болох нөхцөлийг тааж
мэдэхгүй, огт санамсаргүй явах үе байдаг. Заримдаа
ухамсартайгаар эрсдэлийг хүлээн авах нь ч байдаг.

28. Эрсдэлийг шилжүүлэх
Эрсдэл шилжүүлэх бол түүнийг бусдад даатгах юм.
Энэ нь эрсдэлтэй хөрөнгийг бусдад худалдах,
даатгалын гэрээ байгуулах зэргээр эрсдэлийг удирдаж
буй бодит жишээ юм.
Хеджилэх, даатгалд хамрах, эрсдэлийг тараан
байршуулах гэсэн үндсэн гурван төрлийн аргаар
эрсдэл шилжүүлдэг.

29. 4.Сонгосон аргаа хэрэглэх
Илрүүлсэн эрсдэлийг хэрхэхээ шийдсэний дараа
тодорхойлсон аргыг хэрэглэх ажилд орно.
Эрсдэлийн удирдлагын энэ үе шатанд, сонгосон аргаа
хэрэглэх зардлыг багасгахад анхаарал хандуулах
хэрэгтэй.

30. Өөрөөр хэлбэл, эрүүл мэндийн даатгалын гэрээ
худалдан авсны дараа хамгийн хямдаар тухайн
үйлчилгээ үзүүлэх компани олох хэрэгтэй болно.
Хэрэв, хувьцаа худалдан авахаар шийдсэн бол
хамтын сангаар дамжуулах, брокерын үйлчилгээгээр
дамжуулах хоёрыг харьцуулан, аль хямд тусахыг нь
сонгоно.

31. 5.Үр дүнг хянах
Эрсдэлийн удирдлага бол гаргасан шийдвэрээ үе үе
хянаж, нэмэгдэл залруулга оруулж байвал зохих эргэх
холбоо бүхий ажил бөгөөд хугацааны уртад нөхцөл
байдал өөрчлөгдөж байдаг .
Тэр нь шинэ төрлийн эрсдэлд өртөх нөхцөл бий
болох, одоогийн эрсдэлийн мэдээ хуучрах, эрсдэлийн
удирдлагын зардал багасах зэрэг байдаг.

32. 4. Эрсдэлийг шилжүүлэх арга
Эрсдэлийг хеджилэх (hedging), даатгалд хамрах
(insuring), тараан байршуулах (diversifying) гурван
аргаар эрсдэлийг шилжүүлдэг.
Эрсдэлийг хеджилэх
Эрсдэлд өртөх нөхцөлийг сааруулах, багасгах
зорилгоор хэрэглэсэн арга хохиролд хүргэж орлого
олох боломжгүй болсон нөхцөлд хеджилэх асуудал гарч
ирдэг.

33. Жишээлбэл, фермийн эзэн улаан буудайн үнэ хямдрах
эрсдэлээс зайлсхийхийн тулд ургац хураахаасаа өмнө тогтсон
үнээр худалдвал, ургац хураах үеэр улаан буудайн үнэ
нэмэгдэхэд орлогоо нэмэх боломжоос татгалзаж байгаа хэрэг
болно. Энэ нь фермийн эзэн улаан буудайн үнийн эрсдэлд өртөх
нөхцөлд сэтгэл зовнихыг хеджилж байгаа хэрэг юм. Хэрэв,
ямар нэг сэтгүүлийг жилээр биш, гурван жилээр захиалбал
сэтгүүлийн захиалгын үнэ нэмэгдэх эрсдэлийг хеджилэх ба энэ
нь, сэтгүүлийн захиалгын үнэ нэмэгдвэл алдагдал хүлээх
эрсдэлээс аврагдаж, захиалгын үнэ хямдарвал ашигтай
ажиллах боломжоос татгалзаж байгаа хэрэг болно.

34. Даатгалд хамрах
Хохирлоос зайлсхийхийн тулд даатгалд хамрагдаж,
хураамж буюу даатгалд хамрагдсаны төлбөр төлөх
хэрэгтэй.
Даатгалын гэрээ худалдан авснаар, тодорхой
хэмжээний зардал (даатгалын хураамж) гаргахыг
зөвшөөрч, улмаар даатгуулаагүй байсан бол илүү их
хохирол хүлээж болох магадлалаас ангижирч байгаа
юм.
Жишээлбэл, автомашин худалдаж авангуутаа хулгайд алдах,
осолд орж, өөрийн болон бусдын эрүүл мэндэд хохирол учруулах
зэрэг эрсдэлээс хамгаалсан даатгалын төрлөөс нэгийг сонгох
хэрэгтэй болно.

35. Даатгалд хамрах
Хохирлоос зайлсхийхийн тулд даатгалд хамрагдаж,
хураамж буюу даатгалд хамрагдсаны төлбөр төлөх
хэрэгтэй.
Даатгалын гэрээ худалдан авснаар, тодорхой
хэмжээний зардал (даатгалын хураамж) гаргахыг
зөвшөөрч, улмаар даатгуулаагүй байсан бол илүү их
хохирол хүлээж болох магадлалаас ангижирч байгаа
юм.
Жишээлбэл, автомашин худалдаж авангуутаа хулгайд алдах,
осолд орж, өөрийн болон бусдын эрүүл мэндэд хохирол учруулах
зэрэг эрсдэлээс хамгаалсан даатгалын төрлөөс нэгийг сонгох
хэрэгтэй болно.

36. Тараан байршуулах
Тараан байршуулах гэдэг бүх мөнгөөрөө зөвхөн нэг
л хөрөнгөнд хөрөнгө оруулахын оронд эрсдэлтэй
олон хөрөнгөнд ижил хэмжээгээр хуваарилан
эзэмшихийг хэлнэ.
Нэг л хөрөнгөнд хөрөнгө оруулснаас хөрөнгө
оруулгаа олон хөрөнгөнд тараан байршуулбал
эрсдэлд өртөх нөхцөлийг хязгаарлаж өгнө.
Тараан байршуулахыг тухайлсан хөрөнгө оруулагч
хөрөнгийн зах зээл дээр шууд бие даан хөрөнгө
оруулахаас гадна пүүс, санхүүгийн зуучлагчаар
дамжуулан хэрэгжүүлж болдог

37. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА