Доктор, Профессор С. Хүрэлсүх

1. Гамшиг, гамшгийн
удирдлагын тухай
Доктор, профессор С.Хүрэлсүх

2. • Манай нийгмийн улс төр, эдийн засаг, хүмүүсийн амьдралын хэвшилд
гарч байгаа гэнэтийн эргэлт, өрсөлдөөн нь биднийг шинэ байдалд
ажиллаж сурах, нийгмийн дуудлагатай зохицсон шинэ мэдлэгийг эзэмшиж
түүнийгээ практик амьдралд ашиглаж сурахыг шаардаж байна.
• Өнөөгийн Монголын “зах зээлийн хэрэглээний нийгэм” тогтвортой
хөгжлийн үзэл санааны эсрэг зогсож, түр зуурын ашиг сонирхолд
тулгуурласан хэсэг бүлэг хүмүүсээс нийгэм ба экологийн бодит байдалд
аюул учруулсан үйл ажиллагааны талбай болж байна.
Гамшиг судлалын хэрэгцээ

3. Гамшгийн судлалын үүрэг
• Аюулгүй байдлын асуудлыг салбар хоорондын хэмжээнд өргөтгөж
манай нийгмийн тогтвортой хөгжлийн зөв чиг хандлагын сонголтыг
бий болгох
• Олон улсын хэмжээнд хүн амын эрүүл мэнд, хүрээлэн байгаа
орчны чанар тухайн улсын тогтвортой хөгжлийн шалгуур болж
хувирсан бол гамшгийн удирдлага энэ шалгуурыг хангах гол
хэрэгслэл болон хувирсан.

4. Гамшиг
судлал
B
E
C
D
A
Эрсдэлийн
удирдлагын
стратегийн
асуудлуудыг судлах
Гамшгаас урьдчилан
сэргийлэх
Аврах, хор уршгийг
арилгах
Нийгмийн бүх
институцийн үр
нөлөөг дээшлүүлэх
Гамшгийн урьдчилсан
таамаглал гаргах,
хохирлыг бууруулах
Гамшиг судлал гэж юу вэ?

5. Дээрх 2
түвшнийг
холбох завсрын
шат
Эрсдэлийн
удирдлагын
эцсийн
шийдвэр гаргах
улс төрийн
хамгаалалтын
түвшин
Хамгаалалтын
тодорхой
техник,
хэрэгсэл,
системийг
боловсруулах
түвшин
Улс төр
Гамшиг
судлалын
онол
Техник
хэрэгсэл
Систем
Гамшиг судлалын онол

6. Гамшгийн хууль
“Нэг зүйлийг хийх олон боломж байгаад түүнээс аль нэг нь
гамшигт хүргэдэг бол хэн нэг нь заавал түүнийг ашиглах
болно”гэсэн хошигнол Мёрфийн гэгдэх гамшгийн хуулийн
ерөнхий санааг илэрхийлдэг.

7. Гамшгийн тухай ойлголт
• Гамшиг судлалд “Гамшиг” гэсэн үндсэн ойлголтыг бүрэн түдорхойлж
чадаагүйгээс түүнийг аюул, эмзэг байдал, гамшгийн цар хүрээ, хохирол
гэсэн нэмэлт ойлголтуудаар тодотгох шаардлагыг бий болгож байна.
• Аюул эрсдэлийг, эмзэг байдал эрсдэлийн үүслийг, гамшгийн цар хүрээ
эрсдэлээс үүсэх хохирлыг илэрхийлж байх учраас эдгээрийн эрсдэлийн
олон хэмжээст хавтгайд байрлуулан системийн анализ хийх замаар
гамшигийн бүрэн тодорхойлолтыг хийж болно. Иймээс гамшиг судлалын
шинжлэх ухааны хүрээнд гамшгийг тодорхойлох, ангилах асуудалын үндэс
нь ЭРСДЭЛ байх ёстой.
• Үүнтэй уялдуулан эрсдэлийн түвшин, эрсдэлийн зэрэглэл гэсэн
ойлголтуудыг оруулж тэдгээрийн үнэлгээг гаргасан байх ёстой.

8. Гамшиг судлал шинжлэх ухааны эдгээр тулгуур ухагдахуунуудад тулгуурлан бид
гамшгийн ангилал, эрсдэлийн түвшин, зэрэглэлийн талаар судалгааг хийж,
гамшгийг маш олон хэмжээст процесс гэдгийг тодорхойлсон
Гамшгийн хэмжээс
Үйлчлэлийн
хамрах
хүрээ
Өрнөх
цар хүрээ
Хөнөөлийн
гол хүчин
зүйл
Цаг
хугацаа

9. Гамшгийн хэмжээс
• Тухайн улс орон, хот, аймаг, сум, хороо, объектын нутаг дэвсгэрийн 10 хувиас дээш хэсгийг
аюулт үзэгдэл осол нөмрөх, түүнчлэн улс, хот, сум, хороо, объектын хүн ам, ажиллах хүчний 10
хувиас дээш хэсэг аюулт үзэгдэл, осолд өртөх тохиолдолд гамшиг учирлаа гэж үздэг.
• Гамшгийн аюулын хэмжээг гамшгийн эрсдэлийн коэффициентоор тодорхойлдог. Эрсдэлийн
коэффициентыг R=H/Yгэсэн томъёогоор тодорхойлдог. Үүнд: H-гамшгийн аюулын
коэффициент: Y-тухайн объект, сум, хороо, аймаг, хот, улсын гамшгаас хамгаалах чадавх.
• Гамшгийн аюулын коэффициент нь H=DxS/P гэсэн томъёогоор тодорхойлогдох ба үүнд D-
тухайн улс орон, орон нутаг, объектын хувьд аюулт үзэгдэл, осол тохиолдох тоо, S-тухайн улс
орон, орон нутаг, объектын эзлэх нутаг дэвсгэр (км²), P- тухайн улс орон, орон нутаг, объектын
хүн амын тоо.

10. Гамшгийн
төрөл
Нэрвэгдсэн
хүний тоо
Амьдралын
ердийн хэм
алдагдсан
хүн тоо
Учирсан
хохирлын
Хэмжээ
(Хамгийн бага
сарын
цалингийн
хэмжээгээр)
Хамарсан орон
нутгийн хэмжээ
хүртэл хүртэл хүртэл
Иргэд,аж
ахуйн нэгж,
байгууллагын
хамарсан
1 4 3 10 1000
Үйлдвэрлэл,
үйлчилгээ ба
нийгмийн зориулалт
бүхий объект
Тухайн орон
нутгийг
хамарсан
5 10 10 50 1000 5000
Баг, сум, дүүрэг ба
хотын дэвсгэр
нутгийн хэмжээнд
Тухайн
бүсийн орон
нутгийг
хамарсан
10 50 50 100 5000 0.5 сая
Монгол Улсын эдийн
засгийн дөрвөн
бүсийн аль нэгний
хэмжээнд
Улс орныг
хамарсан
50 100
100-
аас
дээш
0.5
сая
5 сая
Эдийн засгийн хоѐр
бүсээс дээш орон
нутгийн хэмжээнд
Хил
дамнасан
буюу олон
улсыг
хамарсан
100
100
дээш
5
сая
Монгол Улсын
нутгаас гарах буюу
нэвтрэх

11. • Хүний үйл ажиллагааны хүрээний эрсдэлийг учруулах аюулын хэмжээгээр зэрэглэн
эрэмбэлсэнийг эрсдэлийн түвшин гэдэг. Эрсдэлийн түвшин субъектив эрсдэлийн
хэмжүүр болдог.
• Гамшгийн аюулын эрсдэлийн коэффициентоор тооцсон аюул, түүний эрсдэлийг
бууруулах ажиллагааны (эрсдэлийн менежмент) хослолыг эрсдэлийн зэрэглэл гэдэг.
• Эрсдэлийн зэрэглэл нь бодит эрсдэлийн хэмжүүр болно. Гамшгийн аюулын эрсдэлийн
коэффициент, эрсдэлийн зэрэглэл ба түвшин нь гамшгийн дээрх ангилалуудыг тоон
талаас бүрэн тодорхойлох хэмжигдэхүүнүүд болж чаддаг.
• Гамшгийг түүний гол параметрүүдээр нь ангилдаг. Цар хүрээгээр нь аж ахуйн нэгж,
байгууллагыг хамарсан, тухайн орон нутгийн, бүсчилсэн, улс орны ба хил дамнасан буюу
олон улсыг хамарсан гэж ангилдаг.
Гамшгийн хэмжээс

12. Эрсдэли
йн
түвшин
Тоон
илэрхийлэ
л
Эрсдэли
йн
зэрэглэл
Эрсдэлийн
түвшин,
зэрэглэлийг
өнгөөр
илэрхийлэх
Тайлбар
Эрсдэлийн
менежментийн
стратеги
Ялимгүй
эрсдэли
йн
түвшин
10
-8
- 10
-7
5
Аюулгүй гэж
үзэж болох
бага эрсдэл
Ямар нэг хариу
арга хэмжээ авах
шаардлагагүй.
Тухайн нөхцөл
байдлыг цаашид
ажиглаж байх
хэрэгтэй.
Бага
эрсдэли
йн
түвшин
10
-7
- 10
-6
4
Аюулыг
хайхрахгүй
байж болох
эрсдэл
Ямар нэг хариу
арга хэмжээ авах
шаардлагагүй.
Тухайн нөхцөл
байдлыг цаашид
ажиглаж,
баримтжуулж байх
хэрэгтэй.
Хүлцэх
эрсдэли
йн
түвшин
10
-6
- 10
-4
3
Эдийн засаг
нийгмийн
хүчин зүйл
талаас
зөвтгөгдсөн,
нийгэм
өөрийн үйл
ажиллагаан
ы явцад
ашиг
гаргахын
тулд байж
болно гэж
зөвшөөрч
байгаа
эрсдэл
Ямар нэг хариу
арга хэмжээ авах
шаардлагагүй.
Тухайн нөхцөл
байдлыг цаашид
ажиглаж, хяналтыг
ойр ойрхон хийх
хэрэгтэй. Мөн
баримтжуулж байх
хэрэгтэй.
Анхаарв
ал зохих
эрсдэли
йн
түвшин
10
-4
- 10
-3
2
Аюулаас
урьдчилан
сэргийлэх
арга
хэмжээг авч
хүлцэх
эрсдэлийн
түвшинд
оруулах
шаардлагат
ай эрсдэл
Тухайн нөхцөл
байдалд тохирсон
урьдчилан
сэргийлэх, бэлэн
байдлыг хангах
арга хэмжээ авч
хүлцэх эрсдэлийн
түвшинд хүргэх
шаардлагатай. Мөн
тухайн нөхцөл
байдлыг цаашид
байнга ажиглаж
баримтжуулж байх
хэрэгтэй.

13. • Гамшиг үүсгэх олон үйл явдал, аюул, эрсдэл нь магадлалт шинжтэй, магадлал нь
тодорхой тогтсон хуулинд захирагдана . Иймээс тухайн гамшгийн түүхийг судлах,
нөлөөлөх хүчин зүйлсийн хүрээг тогтоох замаар байгаль, техник, нийгмийн
чанартай гамшгуудаас урьдчилан сэргийлэх, урьдчилан таамаглах бодит
бололцоотой.
• Гамшгийг урьдчилан тооцож, түүнээс сэргийлэх мэдээллийн системийг бий болгох
нь гамшгийн удирдлагын бүрэн төгс байдлыг хангаж чаддаггүй. Хамгийн гол нь
хүмүүсийг энэ мэдээллийг хэрэглэдэг болгох, тэднийг сургах, аюулгүй байдлаа
хангах дадлыг бий болгох нь чухал байна.
• Сүүлийн жилүүдэд байгалийн гамшигт үзэгдлүүдийн идэвхжилтийг хурдасгасан
хүний үйл ажиллагаа эрс ихсэж, хүрээлэн буй орчинд нөлөөлөх техносферийн
нөлөө эрс өссөн.
Гамшгийн урьдчилан сэргийлэлт

14. Гамшгийн урьдчилан сэргийлэлт
• Èõýíõ òîõèîäîëä õ¿í àìûí îëîíõ, çàðèìäàà á¿õýëäýý àþóëûí òóõàé
ñîíîðäóóëàãà, ñàíàìæèéã îãò õàéõðàõã¿é áàéæ, ººðñäèé㺺 àâðàõ
òàëààð ÿìàð ч àðãà õýìæýýã àâäàãã¿é “Êàññàíäð”-ûí ãýãäýõ ¿çýãäýëòýé
óчèðäàã áàéíà.
• Ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí îíîë íü õ¿íèéã àâðàõ, õàìãààëàõ çîðèëãîîð áèé
áîëæ áàéãàà óчðààñ õ¿íèé òóõàé ñàíàà ýíý îíîëûí òºâä áàéíà. Èéìýýñ
ãàìøèã, îñëûã óðüäчèëàí õýëýõ ç¿é òîãòîîëûã èëð¿¿ëýõ, ãàìøãààñ
óðüäчèëàí ñýðãèéëýõ ìåõàíèçìûã áèé áîëãîõ íü õàíãàëòã¿é áºãººä ýíý
íü õàìãèéí ãîë íü äýýðõü ¿éë àæèëëàãàà íü õ¿í àìä îéëãîìæòîé,
õ¿ëýýí àâч, îðîëöîõ áîëîëöîîòîé áàéõààð õèéãäñýí áàéõ ¸ñòîé.

15. Олон улсын үзүүлэлт
• Гамшгийг урьдчилан харж, сэргийлэх нь түүний хор хохирлыг арилгах
үйл ажиллагаанаас 15-20 дахин бага зардал шаардана гэдгийг
тогтоосон.
15-20 дахин
бага
100%

16. Монгол улс
• Сүүлийн 20 орчим жилийн хугацаанд манай улс захиргадалтын
удирдлагаас салж, нийгмийн өөр системд шилжсэнтэй урьд өмнө
байгаагүй стратегийн чанартай олон тооны шинэ аюул бүрэлдэн бий
болсон ба тэдгээрийг шинжлэх ухааны үндэстэй судлаагүй, хариу арга
хэмжээ оройтсон нь хүн ам, нийгэм-эдийн засгийн ихээхэн хохирол
үүсгэжээ. Одоогийн нийгэм-эдийн засаг, улс төрийн байдал нь шинэ
төрлийн аюулуудын үндсэн үзүүлэлтүүдэд үндэслэн тэдгээрийг сөрөх
шинэ аргачлалд тулгуурласан төрийн удирдлагын системийг шаардах
болсон.
• 2005 оноос Монгол Улсад байгалийн аюулт үзэгдэл, техникийн
холбоотой томоохон ослоос урьдчилан сэргийлэх, аврах, хор уршгийг
арилгах, хойшлуулашгүй сэргээн босгох арга хэмжээг хэрэгжүүлэх
төрийн байгууллага ажиллаж ирсэн ба төрийн үйл ажиллагааны бүхий
л салбарт гамшгийн эмэг байдал, эрсдэлийн үнэлгээ, урьдчилсан
мэдээ гаргах аргачлалд үндэслэсэн удирдлага хэрэгжиж байна.

17. Гамшгийн эрсдэлийн удирдлага
Яíç á¿ðèéí ãàìøãèéí ¿åä õ¿í ÿàæ áèå àâч ÿâäãийã õàðóóëñàí ìàòåìàòèêèéí áà
êîìïüþòîðûí îëîí òîîíû çàãâàðчëàëûí ä¿íä ñýòãýë ñóäëàëûí àðãóóäûã
àøèãëàí õèéñýí øèíæèëãýýíýýñ ¿íäýñëýí îäîîãèéí ìàíàé ãàìøãèéí áóþó
ýðñäýëèéí óäèðäëàãàä õî¸ð òîì “öàãààí òîëáî”áàйãààã òîãòîîæ áîëíî. ¯¿íий нэã
нь:
• Ìîíãîëä íèéãìèéí ýðñäýëèéí ñóäàëãàà îãò õèéãäýæ áàéãààã¿é. ÎÁÀ –ûí ¿éë
àæèëëàãàà àìæèëòòàé áàéõ íýã чóõàë õ¿чèí ç¿éë íü ò¿¿íèé õ¿чèí чàäàë,
áîëîìæèéí òàëààð àðä èðãýä, õ¿í áîëãîí ìýäýæ áàéõ øààðäëàãàòàé áàéäàã.

18. Гамшгийн эрсдэлийн удирдлага
• Ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí îíîëûã áèé áîëãîõ, ýíãèéí áà ëîãèê àðãà áàéäàãã¿é. Ýíý
íü ãàìøãààñ õàìãààëàõ óðò õóãàöààíû ñòðàòåãè çîðèëòûã á¿ðýí òºãñ
òîäîðõîéëîæ ÷àäàõã¿é áàéãààòàé õîëáîîòîé
• Îñîë, ãàìøèã, ýðñäýëèéí õóâüä õ¿íèé àìü íàñ õàìãèéí ¿íýò ç¿éë áàéäàã.
Ìýäýýëëèéí óäèðäëàãà õóâü õ¿íèé ãàìøãèéí ¿åä õýðõýí áèå àâ÷ ÿâàõûã
òîäîðõîéëæ ºãäºã. Ãàìøãèéã õàðóóëñàí îëîí òîîíû àéìøãèéí êèíî îíöãîé
áàéäàëûí áîäèò àþóëûã ìýäðýõ, õóâü õ¿í, íèéãìèéí á¿ëã¿¿äèéí áèå õýðõýí àâ÷
ÿâàõûã õàðóóëñàí æèøýý áîëäîã ÷ àþóëä äàñàõ, òîîõîî áàéõ ñýòãýõ¿éã íèéãýìä
áèé áîëãîäîã. Èéìýýñ ìýäýýëëèéí òóíãèéí ÿëãààã ñàéòàð òîãòîõ øàëãóóð
õýðýãòýé
• Ìýäýýëëèéí óäèðäëàãûí îíîë íü ýðñäýëèéí óäèðäëàãàä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé
áºãººä õºãæëèéí øàòàíäàà áàéíà. Ìýäýýëëèéí óäèðäëàãûí ãîë õ¿÷ íü
íèéãìèéí á¿ëýã, õóâü õ¿íèé ò¿âøèíä ¿íýò ç¿éë, èòãýë ¿íýìøëèéí õýìæ¿¿ðèéã
ººð÷ëºõ çàìààð íèéãìèéã òîãòâîðæóóëàõ, ýñâýë çàäëàí áóòàðãàæ ÷àäнà.

19. Гамшгийн удирдлагын систем
• Бàéãàëèéí áà òåõíîãåíèéí ãàðàëòàé ýðñäýë íü óëñ îðíû àìüäðàëûí ÷àíàðûã òîäîðõîéëîõ õ¿÷èí
ç¿éëä õóâèðñàí. Ýäãýýð ýðñäýëä õ¿í ºðòºõ áîëîìæèéã òîäîðõîéëîõ õýìæèãäýõ¿¿íèéã ãàìøãèéí
çýðýãëýë ãýõ áà ýíý íü ãàìøãèéí ¿¿ñýõ ìàãàäëàë, ãàìøãèéí õàìààðàõ öàð õ¿ðýý, àâðàõ àíãèéí
÷àäàâõààð òîäîðõîéëîãäîõ õàìãààëàëòûí ò¿âøнээñ õàìààðíà. Íèéò ýðñäýëèéã áóóðóóëàõ,
ãàìøãèéí ¿åä õýðýãæ¿¿ëýõ öîãö àðãà õýìæýý íü òóëãóóð áà õýðýãëýýíèé ÷àíàðòàé ìàø îëîí òîîíû
àñóóäëûã áîñãîæ èðäýã. Þóíû ºìíº ãàìøãààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, àâðàõ, õîð óðøãèéã àðèëãàõ áà
õîéøëóóëàøã¿é ñýðãýýí áîñãîõ öîãö àðãà õýìæýýíèé òºëºâëºëò áà øóóðõàé óäèðäëàãûí ìàø ¿ð
ñèñòåìèéã áèé áîëãîõ õýðýãòýé.
• Àþóëò ¿çýãäýë, îñîë ñàíààíäã¿é, ãýíýò ¿¿ñäãýýñ ºìíº õóðààñàí òóðøëàãà, òàéâàí öàãèéí çîõèîí
áàéãóóëàëò, ¿éë àæèëëàãààíä òîõèðîîã¿é ýðñ ººð àðãà õýìæýýã ãàìøãèéí óäèðäëàãûí ñèñòåì
õýðýãæ¿¿ëäýã. Ãàìøãèéí ¿åèéí óäèðäëàãà íü òàéâàí öàãèéí óëàìæëàëò óäèðäëàãààñ îëîí òºðëèéí
àðãà õýìæýýã íýã çýðýã õýðýãæ¿¿ëýõ, õàòóó òîãòñîí á¿òýöã¿é, ¿éë àæèëëàãààíû íàðèéí
õóâààðëàëòã¿é, ìýäýýëëèéí óðñãàë öàãèéí áàéäëààñ õàìààðäàã áºãººä áàéíãà á¿ðýí áóñ, áîäèò
áóñ áàéäàã, öàãèéí áàéäëûí ººð÷ëºëò ìàø õóðäàí, óðüä÷èëàí õýëýõ áîëîìæã¿é, ºíãºðñºí
òóðøëàãàä ¿íäýñëýõ áîëîìæã¿é çýðýã îëîí øèíæ ÷àíàðààð ýðñ ÿëãàãäàæ áàéäàã.

20. Практик ач холбогдол
Íýãä¿ãýýðò, îéðûí æèë¿¿äýä õýðýãæ¿¿ëýõ ìèíèìóì ïðîãðàìì áà óäààí
æèëèéí ìàêñèìóì ïðîãðàììóóäòàé õîëáîîòîé. Ìîíãîë Óëñ íü
õàðüöàíãóé áàãà òºñºâòýé, îëîí òîîíû õóó÷èðñàí àþóëòàé
òåõíîëîãèòîé, íèéãýì-ñýòãýë ç¿éí õóðö àñóóäëóóä á¿õèé õºãæèæ áàéãàà
îðîí þì. Èéìýýñ äýýä á¿òýöèéã øèíý÷ëýõ, àþóëã¿é áàéäëûã íü
ñàéæðóóëàõàä øààðäàãäàõ õºðºí㺠áàéõã¿é íü çºâõºí íèéñëýë õîò
òºäèéã¿é óëñûí õýìæýýíä äýýä á¿òýöèéí õÿìðàë áèé áîëîõ ¿íäñèéã
òàâèàä áàéíà. Óëààíáààòàðûí óòàà, çàìûí ò¿ãæðýë, ãàçàð
õóâààðëàëòûí àñóóäëóóä íèéãýìä èòãýë àëäàõ, ãóòðàë ¿¿ñýõ øàëòãààí
áîëæ áàéíà. Èéìýýñ íèéãýì, ò¿¿íèé á¿õ èíñòèòóöèéí ãîë çîðèëãî íü
äýýä á¿òýöèéí õÿìðàëûã ¿¿ñãýõã¿é áàéõ, ò¿¿íèé àþóëã¿é áàéäëûã
õàíãàõàä ÷èãëýõ ¸ñòîé.

21. • Äýëõèéí õýìýýíä áîëæ áàéãàà òåõíîëîãèéí õóðäàí ººð÷ëºëò, Ìîíãîë äàõü
íèéãýìèéí èíòèòóöóóä áîëîí ýäèéí çàñãèéí äîðîéòîëò íü øààðäëàãàòàé
ìîíèòîðèíãèéí òàñðàëòã¿é õèéõ, áîäèò áàéäàëä çîõèöñîí óÿí õàðèìõàé
ýðñäýëèéí óäèðäëàãûí áîäëîãûã ÿâóóëàõûã øààðäàæ áàéíà. Ýíý á¿õ íü
ºìíºõ ãàìøãóóäûí ñóðãàìæ, óëàìæëàëò èíæåíåðèéí øèéäë¿¿äýýñ ãàäíà
øèíý ñòðàòåãè, ¿çýë ñàíàà áà çàð÷ìóóä õýðýãòýé áºãººä ýäãýýð íü òóëãóóð
øèíæëýõ óõààíû ñóäëàãààíààñ áèé áîëîõ ¸ñòîé.
• Хîёрдуãààрò, эðñäýëèéí óäèðäëàãûí ¿ð ä¿íã ñàéæðóóëàõ. Ãàìøãèéí
íºõöºëä õÿçãààðëàãäìàë öàã õóãàöàà, á¿ðýí áóñ ìýäýýëëèéí íºõöºëä
øóóðõàé øèéäâýð ãàðãàäàã. Øèéäâýðèéí öàð õ¿ðýý, õàðèóöëàãà áà íàðèéí
òºâºãòýé áàéäàë áàéëäààíû ¿åèéí æàíæèí øòàáûí ãàðãàõ øóóðõàé
øèéäâýðèéí õýìæýýíä î÷äîã.
Практик ач холбогдол

22. Гамшгийн удирдлагын
хөгжлийн асуудлүүд
• Ãàìøãèéí óäèðäëàãûí ñèñòåìèéí õºãæèëä ÷óõàë ãýãäýõ ãóðâàí àñóóäàë
áàéíà.
¯¿íä:
• Óäèðëàãûí á¿òöèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ: ýíý íü ÿíç á¿ðèéí ò¿âøèíèé
óäèðäëàãûí øòàáûí á¿òöèéã ñàéæðóóëàõòàé õîëáîîòîé. Øòàáûí á¿òýö
ãàìøãèéí óäèðäëàãàä èðãýíèé õàìãààëàëòûí ñèñòåìýýñ óëàìæëàãäàí
èðñýí áºãººä ýíý íü ººðèéí ýýëæèíä öýðãýýñ óëàìæëàãäàí óäèðäëàãûí
ñèñòåì þì. Îäîî áàéãàëü, òåõíîãåíèéí áà íèéãìèéí ãàðàëòàé ãàìøãèéí
àþóë öýðýã äàéíû àþóëòàé æèøèõ¿éö áîëñîí áºãººä ýíý àþóë ºäðººñ
ºäºðò íýìýãäýæ áàéíà. Èéìýýñ ãàìøãààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ,
õîõèðîëûã áàãàñãàõ, ïðãíîçëîõîä ÷èãëýñýí ãàìøãèéí óäèðäëàãûí
ñèñòåì íü ò¿¿íä òàâèõ îð÷èí öàãèéí øààðäëàãàä òîõèðñîí áàéõ ¸ñòîé.

23. • Ãàìøãèéí óäèðäëàãûí îëîí õóâèëáàðò õýëáýð: Ãàìøãèéí îäîîãèéí öàãèéí
áàéäàë àëü áîëîõ îëîí øèéäòýé ïðîãíîçèéã áèé áîëãîõûã øààðäàæ áàéíà.
Èéìýýñ òýäãýýð òóñ á¿ðä òîõèðñîí ãàìøèãò ¿éë ÿâäëûí çóðàãëàë ãàðãàæ
õàìãèéí òîõèðñîí øèéäâýðèéã ñîíãîõ óäèðäëàãàä øèëæèõ øààðäëàãàòàé
áîëñîí. Ýíý íü áàéãàëü áà òåõíîãåíèéí ãàðàëòàé ýðñäýë, íèéãìèéí
òîãòâîðã¿é áàéäàëààñ õàìãààëàõ îëîí òîîíû áýëýí õóâèëáàðóóäûã áèé
áîëãîõîä õ¿ðãýäýã áà ãàìøãèéí ¿åä øààðäëàãàòàé ºãºãäëèéí øèíæèëãýýíä
¿íäýñëýí õàìãèéí òîõèðñîí õóâèëáàðûã ñîíãîõ àñóóäàë øèéäâýð ãàðãàã÷äàä
¿ëäýíý.
• Óëñ, îëîí óëñûí õýìæýýíèé àâðàõ àíãèéã áàéãóóëàõ, ò¿¿íèé áýëýí áàéäëûã
áàéíãà õàíãàõ: Ýðñäýë áà àþóë áàéãóóëëàãà, ñàëáàð, á¿ñ íóòàã, óëñ îðíû
õ¿ðýýíýýñ õàëüæ ãàðàõ áîëñîí íü ¿ð ä¿í áàãàòàé ñàëàíãèä áàéãàà àâðàõ
àíãè á¿ëã¿¿äèéã íýãòãýõèéã øààðäàõ áîëñîí
Гамшгийн удирдлагын
хөгжлийн асуудлүүд

24. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА