1. Гуравдугаар бүлэг
БАНКНЫ ТОГТОЛЦОО БА БАНКНЫ ҮЙЛ
АЖИЛЛАГАА
1.
2.
3.
Лекц № 5, 6, 7
Арилжааны банкны үйл ажиллагаа
Банк бус санхүүгийн байгууллагын
үйл ажиллагаа
Олон улсын банкны үйл ажиллагаа

2. Арилжааны банкны үйл
ажиллагаа



Арилжааны банк гэж өргөн цар хүрээтэй санхүүгийн
үйлчилгээ үзүүлж, ялангуяа өөртөө харилцах данс
нээж хадгаламж авч зээл олгодог банкыг хэлнэ.
Арилжааны банкны үйл ажиллагааны орчин нь
өвөрмөц, аж ахуй нэгжээс ялгаатай хэдий ч нэг
төрлийн аж ахуйн нэгж юм.
Арилжааны банкны үйл ажиллагааны онцлог нь
харьцангуй өндөр эрсдэлтэй байдагт байдаг.

3. Өмчийн хэлбэрээр нь 3
ангилдаг.
Төрийн өмчийн
Хувийн өмчийн
Холимог өмчлөлтэй


4. Банкыг үүсгэн байгуулагдсан
хэлбэрээр нь:
Хувьцаат
 Хязгаарлагдмал
ангилдаг.

хариуцлагатай
гэж

5. Банкыг үйл ажиллагааны
төрлөөр нь:
 Нийтлэг
 Төрөлжсөн

6. Арилжааны банкыг үйл ажиллагаа явуулах
нутаг дэвсгэрийн хязгаараар нь:
Бүс
нутгийн
Үндэсний
Олон улсын гэж ангилдаг

7. Банкуудыг хөрөнгө
оруулалтын байдлаар нь:
Дотоодын хөрөнгө оруулалттай банк
 Гадаадын хөрөнгө оруулалттай банк
 Хамтарсан хөрөнгө оруулалттай банк


8. Арилжааны банкууд нь дараах
зорилготой байдаг.

Нийтлэг нэг зорилго нь ашиг олох явдал юм.
Арилжааны багкууд ашигтай ажиллаж байгаа
тохиолдолд өөрсдийн өмнө тавьсан зорилгоо
биелүүлж оршин тогтнож чадна. Зорилго нь:






Өөрийн хөрөнгийг тогтвортой байлгах
Нэр хүндтэй байдаг
Өөр банкуудтай өрчөлдөх чадвартай байх
Үндсэн үйл ажиллагаанаас гадна нийгмийн
чанартай ажил гүйлгээнд оролцдог байх
Түргэн хөрвөх чадвартай байх
Сургалтанд мөнгө зардаг байх
шинж

9. Арилжааны банк нь 3 зүйлд
анхаарах ёстой. Үүнд:
Итгэл
хүлээх чадвар
Төлбөрийн чадвар
Ашигт ажиллагаа

10. Хувь нийлүүлэгчийн
хурлаар банкны:
Дүрэм батлах
 Дүрмийн санг өөрчлөх
 Тайлан, балансыг хэлэлцэх
 Төлөөлөн
удирдах зөвлөл, түүний
даргыг мөн гишүүдийг сонгох, чөлөөлөх
 Ажилчин, албан хаагчдын ажлын хөлс,
урамшууллыг тогтоох зэрэг асуудлыг
шийдвэрлэдэг.


11. Төлөөлөн удирдах зөвлөл нь:
 Банкны
хэтийн чиглэл болон банкны бизнес
төлөвлөгөөг батлах
 Банкны гүйцэтгэх захирлын Монгол банкны
ерөнхийлөгчтэй зөвшилцсөний үндсэн дээр
томилох ба ажлаас нь чөлөөлөх эрхтэй.
Мөн үйл ажиллагаанд нь хяналт тавина.

Банкны хувь нийлүүлэгч дүрмийн санд
оруулсан хөрөнгөө Монгол банкны
зөвшөөрлөөр бусдад худалдахаас өөрөөр
буцааж авахыг хориглодог байна.

12. Арилжааны банк нь дараах үндсэн үйл
ажиллагааг явуулдаг. Үүнд:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Мөнгөн хадгаламж
Зээл
Төлбөр тооцоо
Өөрийн нэрийн өмнөөс 3-дагч этгээдээр батлан даалт гаргах
Гадаад валют худалдан авах, худалдах, хадгалах
Үнэт зүйлс хадгалах
Гадаад төлбөр тооцоо хийх
Үнэт цаас гаргах, худалдах, худалдан авах
Санхүүгийн түрээсийн үйл ажиллагаа явуулах
Хөрөнгө оруулалт санхүүгийн талаар зөвлөмж, мэдээлэл өгөх
зэрэг үйл ажиллагааг явуулдаг.

13. Ямарч арилжааны банк дараах
шаардлагыг хангаж ажиллана. Үүнд:
1.
2.
3.
4.
Банкны заавал байлгах нөөцийг тогтмол байлгах
Арилжааны банк нь өөрийн хөрөнгийн хүрэлцээ,
зээл төлөгдөхөд учирч болзошгүй алдагдлаас
хамгаалах сан байгуулж ажиллах
Арилжааны банк нь харилцагчдын зөвшөөрөлгүй
харилцах данснаас нь зардлын гүйлгээ хийхгүй
байх.
Банк нь өөрийн үйл ажиллагааны тухай
мэдээллийг
Монгол
банкнаас
гаргасан
бүртгэлийн зарчмийн дагуу харилцагчдад үнэн
зөвөөр гаргаж өгнө.

14. Онцгой дэглэм тогтоох тухай


Арилжааны банк нь дээрх 4 шаардлагыг хангаагүй, төлбөрийн
чадваргүй болж болзошгүй нь шалтгаанаар илэрсэн тохиолдолд
монгол банкны шийдвэрээр онцгой дэглэм тонтоох гэж
нэрлэдэг.
Онцгой дэглэм тогтоосон банкинд Монгол банкнаас 1жилийн
хугацаатайгаар банкнаас удирдах бүрэн эрхт төлөөлөгчийг
сонгох ба уг төлөөлөгчид нь:
Банкны үйл ажиллагаатай холбоотой асуудлаар шийдвэр гаргах
 Урьд нь харилцагчтай байгуулсан гэрээ нь банкны үйл ажиллагаанд
сөрөг нөлөөтэй тохиолдолд түүнийг цуцлах
 Банкны нэрийн өмнөөс гэрээ байгуулах
 Банкны өөрийн хөрөнгийн зохистой харьцааг хангах зорилгоор
түүний бүтэц хэмжээг өөрчлөх зэрэг арга хэмжээг авах хэрэгтэй
байдаг.


15. Арилжааны банкны удирдлага, зохион
байгуулалтын бүтэц:
 Хувь
нийлүүлэгчдийн хурал
 Төлөөлөн удирдах зөвлөл
 Захирлын зөвлөл
 Гүйцэтгэх захирал
 Дэд захирал
 Хэлтэс
 Газар

16. Арилжааны банкинд доорх үйл
ажиллагааг явуулахыг хориглоно.





Дангаараа болон бусадтай хамтран санхүүгийн зах зээл
дээр ноёрхох
Ашиг олох зорилгоор банкны бус үйл ажиллагаа явуулах
Банк болон харилцагчдын нууц гэж үзсэн мэдээллийг
бусдад дэлгэх /Хуульд заасан зөвшөөрөгдсөн нөхцөлөөс
бусал тохиолдолд/
Өөрийн банкны эрх ашгийг бодон иргэд аж ахуй нэгжид
буруу мэдээлэл зар сурталчилгаа хийх
Улс төрийн нам эвсэлд хандив өгөх зэрэг ажилгааг тус тус
хориглоно

17. 3.3 Банк бус санхүүгийн байгууллагын
үйл ажиллагаа


Банк бус санхүүгийн байгуулага гэдэг нь
байгуулгын өөрийн хөрөнгийн хэмжээ нь
арилжааны банкнаас бага, банкны зарим
төрлийн үйл ажиллагааг эрхлэн явуулдаг
санхүүгийн байгууллагыг хэлнэ.
Банк бус санхүүгийн үйл ажиллагаа явуулах
байгуулагын санхүүгийн эх үүсвэр нь улсын
төсвөөс санхүүждэг хуулийн этгээд, шашны
болон улс төрийн байгууллага, төрийн бус
байгууллага, хандивийн төрөл бүрийн сан
зэргээс бусад эх үүсвэр байж болно.

18. Банк бус санхүүгийн байгууллагад дараах
байгуулагууд хамаарагддаг.
Хөрөнгө оруулалтын банк
 Хөрөнгө оруулалтын компани
 Санхүүгийн компани
 Тэтгэвэрийн сан
 Хадгаламжийн банк
 Даатгалын компани
 Ломбард
 Хадгаламж, зээлийн хоршоо
 Зээл, хадгаламжийн нийгэмлэг
 Харилцан туслах касс


19. Монгол улсын хувьд банк бус санхүүгийн байгууллага
нь дараах үйл ажиллагааг эрхлэн явуулданг. Үүнд:







Хадгаламж, зээлийн үйл ажиллагаа
Зээлийн үйл ажиллагаа
Валют худалдах болон худалдан авах үйл ажиллагаа
Санхүүгийн түрээсийн үйл ажиллагаа
Зээлийн тийз
Төлбөр тооцооны үйл ажиллагаа явуулах
Банк бус санхүүгийн байгуулагад нь дээрхи үйл
ажиллагаануудыг эрхлэн явуулахын тулд Санхүүгийн
зохицуулах хорооноос зохих журмын дагуу зөвшөөрөл
авдаг.

20. 3.4 Олон улсын банкны үйл
ажиллагаа


Глобалчлалын өмнө үед дэлхийн улс орнуудын банкны үйл
ажиллагаа улам бүр ойртож, чөлөөт өрсөлдөөн бий болж байна.
Мөн дэлхийн олон улс орнуудыг хамарсан банк санхүүгийн
байгууллагууд бий болж үр ашигтай үйл ажиллагаа явуулж
байна.
Дэлхийн хэд хэдэн улсууд тодорхой зорилго чиглэлтэй хөгжлийн
нэгдсэн үе шатанд хүрэхийн тулд томоохон банк санхүүгийн
байгууллагуудыг
байгуулж
ажиллах
болсон.
Тэдний
төлөөлөгчидийн авч үзье. Үүнд:



Дэлхийн банк
Азийн хөгжлийн банк
Олон улсын валютын сан зэрэг орно.

21. Дэлхийн банк





1947 онд дэлхийн эдийн засгийг сэргээх зорилгоор
байгуулагдсан.
150 гаруй улс багтаж байна.
Дэлхийн банк нь өөрийн гишүүн орнуудын эдийн
засгийн хөгжлийг дэмжих, нийгмийн амьдралыг
сайжруулах, ажилгүйдлийг бууруулах зорилготой
Анх
дэд
бүтцийг
хөгжүүлэх
зорилготой
байгуулагдсан.
Гишүүн орон тус бүр банкны хувьцаа эзэмшигч
бөгөөд нийт хувьцааны 45%-г аж үйлдвэр өндөр
хөгжсөн 7 улс, үүнд АНУ дангаар 17%-г эзэмшдэг.

22. Дэлхийн банкны бүрэлдэхүүнд
дараахь байгуулагууд багтана. Үүнд:
 Олон
улсын шинэчлэл хөгжлийн банк
 Олон улсын хөгжлийн ассоциаци
 Олон улсын санхүүгийн корпорици
 Хөрөнгө оруулалтын баталгаа олгох олон
талын агентлаг
 Хөрөнгө оруулалтын хэлэлцэлийн олон
улсын төв

23. Азийн хөгжлийн банк

Азийн хөгжлийн банк нь Ази номхон
далайн бүс нутагт өөрийн гишүүн
хөгжиж буй орнуудынхаа нийгэм, эдийн
засгийн хөгжлийн дэмжин туслах үйл
ажиллагаа
явуулдаг
санхүүгийн
байгууллага юм. Азийн хөгжлийн банк
нь анх Филиппин улсын нийслэл
Манила
хотноо
1966
онд
байгуулагджээ.

24. Азийн хөгжлийн банк нь шударга хөрөнгө оруулалтыг
дэмжих, техникийн туслалцаа үзүүлэх, зээл олгохын
зэрэгцээ дунд хугацааны үндсэн 5 стратегийн
зорилготой ажилладаг. Үүнд:
 Эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих
 Ядуурлыг бууруулах
 Эмэгтэйчүүдийн эрхийг хангаж, нөхцөл байдлыг
дээшлүүлэх
 Хүний нөөцийг хөгжүүлэх /хүн амын төлөвлөлтийг
оруулсан болно/
 Байгаль орчин, байгалийн баялгийн менежментийг
хөгжүүлэхэд туслах зэрэг болно.

25. Олон улсын валютын сан

Олон улсын валютын сан нь:





Олон улсын валют, санхүүгийн системийн хэвийн байдлыг
хангах
Дэлхийн нийтийн эдийн засгийн хөгжлийг дэмжих
Гадаад худалдааны тэнцвэрт өсөлтийг хангах
Гишүүн орнуудын төлбөрийн тэнцлийн алдагдлыг багасгаж
арилгахад гол зорилготой
Олон улсын валютын сан нь 1944 онд
байгуулагдсан бөгөөд одоо дэлхийн 160 гаруй
орныг гишүүнээр элссэн байна. Олон улсын
валютын сан нь АНУ-ын Вашингтон хотод
байрладаг.

26. Сангийн гишүүн орнууд нь валютын үйл ажиллагаанд
дараах зарчмыг баримтлах ёстой. Үүнд:




Валютын ханшийг дур зоргоороо хөдөлгөх замаар төлбөрийн
тэнцвэрийг алдагдуулах буюу шударга бус давуу тал олж
авахыг цээрлэх.
Өөрийн валютын ханшийг аль болох бага хэлбэлзэлтэй
байлгах. Үүний тулд мөнгөний зах зээл дээр илүүдэж байгаа
өөрийн валютыг худалдаж авах буюу хэрэгцээтэй байвал гаргаж
худалдах.
Өөрийн валютын харьцангуй тогтвортой байдлыг хангах
зорилгоор авч байгаа арга хэмжээнүүд нь бусдын эрх ашгийг
ноцтойгоор хөндөхгүй байх.
Валютын сан гишүүн орнуудын эдийн засгийн байдал хүндэрч,
төлбөрийн тэнцлийн байдал суларсан тохиолдолд уг гишүүн
орнуудад зээл олгодог байна. Ингэхдээ алдаа дутагдал,
хүндрэлийг засах хөтөлбөр боловсруулдаг бөгөөд хөтөлбөрийг
биелүүлэх талаар хатуу шаардлага тавьдаг байна.

27. Ашигласан материал:





Номын нэр: Санхүү
Зохиогч: Л.Намжил
Хэвлэгдсэн он: 2001 он
Номын нэр: Мөнгө банкны үйл ажиллагаа, мөнгө зээлийн бодлого
Зохиогч: 1, 2-р боть Орчуулга
Хэвлэгдсэн он: 2003 он
Номын нэр: Арилжааны банкны үйл ажиллагааны үндэс
Зохиогч: Д.П. Уайтинг
Хэвлэгдсэн он: 2004 он
Номын нэр: Банкны менежтент 1, 2
Зохиогч: Питер С. Роуз
Хэвлэгдсэн он: 1999 он
Номын нэр: Bank management
Зохиогч: George H. Hempel, Donald G. Simonson
Хэвлэгдсэн он: 1998 он