Sel4.2020

1. ДААТГАЛ КОМПАНИ
1. Даатгалын үүсэл, хөгжил
2. Даатгалтай холбоотой үндсэн ухагдахуун
3. Даатгалын харилцаа
4. Даатгалын ангилал
5. Даатгалын компанийн үйл ажиллагаа
6. Даатгалын компаний орлого ба зарлага.

2. 1. Даатгалын үүсэл, хөгжил
Даатгал нь анх үүссэн цагаасаа хойш байгалийн
гамшиг, осол аюул, гал түймэр,газар хөдлөлт , дээрэм
тонуул зэрэг бүх нийгмийн тогтолцоо, цаг үед байсан
гэнэтийн тохиолдлын улмаас өмч эзэмшигчдэд
учирсан хохирлыг нөхөх үр өгөөж бүхий арга
хэрэгсэл болж ирсэн юм.

3. Хүний амьдралын хэвийн үйл явцыг алдагдуулдаг
дээрхи тохиолдлууд нь урьдчилан тооцоолох
боломжгүй, гэнэтийн шинжтэй байдаг. Үүнийг эрсдэл
гэж нэрлэдэг.
Иймээс өмч хөрөнгийг эзэмшигч хэн нэгэн нь
аливаа эрсдэл учирсан үед эд хөрөнгөө нөхөн
сэргээхэд зориулагдах эх үүсвэртэй байх сонирхолтой
байдаг.

4. Аливаа эрсдэлийн гэнэтийн магадлалт шинжийн
хажуугаар эдгээрийн тохиох тоо нь уг тохиолдлуудаас
эмээдэг этгээдүүдийн тооноос ямагт бага байдгийг
хүмүүс эрт дээр үеэс анзаарсан байдаг.
Үүний сацуу хохирлыг нөхөх харилцаанд
оролцогчдийн тоо олон байх тусам тэдгээрийн тус
бүрийн оруулах хөрөнгийн хувь хэмжээ нь төдий
чинээ бага байх болно гэдгийг ч ойлгоцгоож байв.

5. Иймд хүмүүс ижил хэмжээний хөрөнгө нийлүүлэн
түүгээрээ хохирол амсагч нэгнийгээ хохиролгүй
болгох санааг олж авснаар даатгал үүссэн түүхтэй.
МӨЭ 2000 жилийн өмнө даатгалын эх үүсвэр
тавигдсан гэдэг.
Жишээ нь: тэмээн жингийн наймаачингууд замд
гарахаасаа өмнө тэдэнд учирч болзошгүй хулгай,
дээрэм байгалийн гамшигийн эрсдэлийн хохирлыг
бүгд хамт үүрнэ гэдгээ урьдчилан тохиролцдог байв.

6. Энэ нь Вавилоны Хаммурапи хааны хуулийн
эмхэтгэлд бичигдсэн байдаг.
Энэ нь нэг ёсны даатгалын гэрээ болдог байсан
байна.
Учир нь наймаачид замд гарахаасаа өмнө тодорхой
хэмжээний мөнгийг баталгаа болгож үлдээдэг байсан
байна.

7. Эртний Грек ,Ромд хувь хүмүүс буяны нийгэмлэг
эсвэл клуб байгуулж тэдгээрээс оршуулгын зардлыг
төлдөг байжээ.
Хойд Италид 12-р зууны сүүлчээр даатгал бий болсон
байна. Италийн худалдаачид худалдаа арилжаагаар
дамжуулан даатгалын тухай ойлголтыг 13,14-р зууны
үед Англид авчирчээ.
Үүнээс үндэслэн анхны амьдралын даатгал,
даатгалын хэлбэрүүд үүссэн гэж үздэг.

8. 2. Даатгалтай холбоотой үндсэн ухагдахуун
Даатгуулагч нь эрсдэл учирч болох бүх зүйлийг
даатгалын компани буюу даатгагчид даатгуулж
болно.
Тухайлбал, эд хөрөнгө, хариуцлага, эрүүл мэнд,
орлогоо даатгуулж болно.
Даатгал нь гэрээний бизнес.

9. Даатгалын компани нь эрсдэл тохиолдох үед нөхөн
олговор олгох нөхцөлтэй гэрээг санал болгож харин
даатгуулагч нь түүнийг худалдан авдаг.
Энэхүү гэрээг худалдах болон худалдан авах үнэ нь
даатгалын хураамж юм.
Даатгалын талаар илүү нарийн ойлголт авахын
тулд дараах үндсэн ухагдахууныг ойлгох нь зүйтэй.
Үүнийг хүснэгт 1- ээр харуулъя

10. Хүснэгт 1. Даатгалтай холбоотой үндсэн ухагдахуун

11. Даатгуулагч нь даатгалын компанид өөрийн ашиг
сонирхлоо даатгуулсны төлөө хураамж төлдөг.
Хураамж нь тухайн даатгуулагчийг эрсдэлд орсон үед
хохирлыг нөхөх төлбөр, даатгалын компанийн үйл
ажиллагааны зардал, ашгийг багтаасан төлбөр байна.
Даатгалын компанийн зүгээс даатгуулагчид баталгаа
гаргаж өгдөг

12. Энэхүү баталгаанд даатгалын зүйл, эрсдэл, хоёр
талын эрх үүрэг, нөхөн төлбөр олгох нөхцөл, үл
олгох нөхцөл, гэрээ цуцлах үндэслэл зэргийг
багтаасан байдаг.
Даатгалын тохиолдол үүссэн үед нөхөн олговор
авдаг.

13. 3.Даатгалын харилцаа
Даатгалын харилцаа гэдэг нь даатгалын гэрээтэй
холбогдож иргэн болон хуулийн этгээдийн хооронд
үүсдэг харилцаа юм.
Даатгалын харилцаанд даатгагч, даатгуулагчаас
гадна даатгалын мэргэжлийн оролцогч болон
зохицуулагч байгууллагууд оролцдог.

14. Даатгалын мэргэжлийн оролцогч гэдэгт даатгалын
зуучлагч, даатгалын төлөөлөгч, даатгалын хохирол
үнэлэгч, даатгалын актуарч зэрэг орох ба Санхүүгийн
зохицуулах хороо (СЗХ) - оос тусгай зөвшөөрөл авч
үйл ажиллагаа эрхэлдэг.
Даатгалын харилцаанд оролцогчдыг дараахь хүснэгт
2- оор харуулъя

15. Хүснэгт 2. Даатгалын харилцаанд оролцогчид

16. Дээрх этгээдүүдээс гадна даатгалын компанийн
санхүүгийн тайланд хараат бус, мэргэжлийн дүгнэлт
өгөх үүрэг бүхий аудитын компаниуд СЗХ-оос тусгай
зөвшөөрөл авч үйл ажиллагаа явуулдаг.
Даатгалын үйлчилгээг харилцагчид хүргэдэг 2 төрлийн
суваг байдаг бөгөөд эдгээр нь “даатгалын зуучлагч” ба
“даатгалын төлөөлөгч” юм.
Даатгалын зуучлагч нь даатгуулагчид үйлчилж түүнд
зөвлөмж, заавар өгөх чиг үүрэгтэй байдаг бол даатгалын
төлөөлөгч нь даатгалын байгууллагыг төлөөлөн төв
байр нь байгаа газраас өөр газарт үйлчилгээг хүргэдэг.

17. Даатгалын тухай хуулийн хэрэгжилтийг хангуулах,
даатгалын байгууллагын үйл ажиллагаанд хяналт
тавих замаар даатгуулагчийн эрх ашгийг хамгаалах
чиг үүрэг бүхий байгууллага нь Санхүүгийн
зохицуулах хороо юм.
Даатгагч, даатгуулагчийн хооронд үүсэх гэрээний
харилцааг Даатгалын тухай хууль, Иргэний хуулиар
зохицуулдаг.

18. Хүснэгт3.Даатгалын харилцааг зохицуулдаг хуулиуд

19. 4. Даатгалын ангилал
Даатгал нь маш олон төрөлтэй байдаг бөгөөд
тэдгээрийг даатгалын харилцааны шинж чанар,
хугацаа, зорилго зэргээс хамааруулж ангилдаг.
Монгол Улсын “Даатгалын тухай хууль”-д зааснаар
даатгалыг урт хугацааны ба ердийн даатгал гэж
ангилах бөгөөд албан журмын ба сайн дурын гэсэн
хоёр хэлбэртэй 2 байна.

20. Даатгалыг зорилгоос нь хамаарч арилжааны ба
нийгмийн даатгал гэж ангилна.
Заавал даатгал нь хуулиар зохицуулагддаг бол сайн
дурын даатгал нь гэрээний үндсэн дээр хэрэгжинэ.
Хувь хүмүүс өөрсдийн эрүүл мэнд, хөдөлмөрийн
чадвар, амь нас, хариуцлагаа сайн дурын үндсэн дээр
даатгуулахын зэрэгцээ зарим төрлийн даатгалд
хуульд заасны дагуу заавал даатгуулдаг.

21. Тухайлбал, Өмчийн бүх төрлийн аж ахуйн нэгж,
байгууллага, иргэнтэй хөдөлмөрийн гэрээгээр
ажиллаж байгаа хувь хүн нийгмийн даатгалд заавал
даатгуулна
Мөн жолоочийн хариуцлагын даатгал нь арилжааны
даатгал боловч албан журмын даатгалын төрөлд
хамаарна.
Арилжааны даатгалыг амьдралын (урт хугацааны) ба
амьдралын бус (ердийн) даатгал гэж ангилна.

22. Амьдралын бус даатгалд хүний өмч хөрөнгө,
хариуцлага, амь нас, эрүүл мэнд, хөдөлмөрлөх
чадвартай холбоотой богино хугацааны даатгалуудыг
хамруулж үзэх ба манай улсын даатгалын тухай хуульд
ердийн даатгал гэж нэрлэж байна.
Амьдралын даатгал нь хүний амь нас, эрүүл мэндэд
эрсдэл тохиолдсон үед даатгуулагчынхаа орлогыг
тасалдалгүй үргэлжлүүлэх, улмаар тэдний гэр бүлийн
санхүүгийн тогтвортой байдлыг баталгаажуулах
үүрэгтэй байдаг.

23. Амьдралын даатгал нь ердийн даатгалтай харьцуулахад
дараах онцлог ялгаатай байдаг. Үүнд:
1. Урт хугацаатай
2. Даатгалын объект нь зөвхөн хүний амь нас, эрүүл
мэнд, амьдрах баталгаат байдалтай холбоотой зүйл
болдог ба үүнд: нэмэлт тэтгэвэр, тэтгэврийн
даатгалын өв залгамжлал, эрүүл мэндийн даатгалын
онцгой төрлүүд, хуримтлал зэргийг ойлгоно.
3. Ирээдүйд тохиолдох тодорхой эрсдэлийг /нас баралт,
хөдөлмөрийн чадвар алдалт г.м./ даатгадаг.
Даатгалын ангилалыг хүснэгт 4 –р харуулъя

24. Хүснэгт 4. Даатгалын ангилал

26. 5.Даатгалын компанийн үйл ажиллагаа
Даатгалын гэрээнд дурьдсан байгалийн болон
гэнэтийн аюул осолоос иргэдийн амь нас,
хөдөлмөрийн чадвар болон иргэд, аж ахуйн нэгж
байгууллагын эд хөрөнгийг даатгаж хохирол гарсан
тухайд нь түүнийг нөхөх үүрэг хариуцлагыг хүлээдэг
санхүүгийн байгууллагыг даатгалын компани гэнэ.
Энэ нь үндсэндээ иргэд болон хуулийн этгээдэд
даатгалын гэрээг борлуулсны үр дүнд орж ирсэн
орлого дээр үндэслэж байгуулагддаг.

27. Даатгалын компаний онцлог нь:
 Даатгалын зохицуулалтын үндэс нь Монгол улсын
хууль, Даатгалын тухай, Даатгалын мэргэжлийн
оролцогчийн тухай хууль
 Хүний амьдрал болон бизнесийн нэгжид
тохиолдож буй эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх,
эрсдэлийг бууруулах явдал юм.

28. Манай орны хувьд 1934 оны намар Сангийн яамны
дэргэд “Улсыг аюулаас хамгаалах газар” нэртэйгээр
даатгалын байгууллага анх байгуулагдсан түүхтэй.
Монгол Улсын Даатгалын тухай хууль нь анх 1997 онд
батлагдаж, дараа нь 2004 онд шинэчлэгдсэн. Монгол
Улсын Даатгалын мэргэжлийн оролцогчийн тухай
хууль 2004 онд батлагдсан.

29. Даатгалын тухай хуулийн хэрэгжилтийг
хангуулах, даатгалын байгууллагын үйл ажиллагаанд
хяналт тавих замаар даатгуулагчийн эрх ашгийг
хамгаалах чиг үүрэг бүхий байгууллага нь
Санхүүгийн зохицуулах хороо юм.
Даатгалын компани байгуулах зөвшөөрлийг
авахын тулд дараах материалуудыг бүрдүүлэх
шаардлагатай болдог. Үүнд :

30. •Даатгалын үйл ажиллагааг эрхлэхийг хүссэн өргөдөл
•Үүсгэн байгуулагчдын хурлын шийдвэр
•Компанийн дүрэм
•Дүрмийн сан болон түүнийг зохих ёсоор бүрдүүлснийг
батлах баримт бичиг
•Даатгалын компаннийн удирдах ажилтан болон бусад
ажилтны мэргэжил, мэргэжлийн тодорхойлолт зэргийг
бүрдүүлэх шаардлагатай.

31. Одоогоор манай оронд 17 даатгалын компани
үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Үүнээс ердийн
даатгалын 15, урт хугацааны даатгалын 1, давхар
даатгалын 1 компани даатгалын зах зээлд үйл
ажиллагаа явуулж байна.
Даатгалын бүтээгдэхүүн нь ердийн даатгалын
компанийн хувьд :

32. •Гэнэтийн осол, эмчилгээний даатгал
•Хөрөнгийн даатгал
•Авто тээврийн хэрэгслийн даатгал
•Ачааны даатгал
•Барилга угсралтын даатгал
•Газар тариалангийн даатгал
•Мал амьтдын даатгал
•Агаарын хөлгийн даатгал
•Авто тээврийн хэрэгслийн жолоочийн хариуцлагын
даатгал

33. • Хариуцлагын даатгал
• Санхүүгийн даатгал
• Зээлийн даатгал
• Итгэлцлийн даатгал
• Төмөр замын болон усан замын тээврийн
хэрэгслийн даатгал
• Төмөр замын эсхүл усан замын тээврийн
хэрэгслийг өмчлөх, эзэмших ашиглахтай холбоотой
хариуцлагын даатгал
• Агаарын хөлгийг өмчлөх, эзэмших, ашиглахтай
холбоотой хариуцлагын даатгал

34. Даатгалын бүтээгдэхүүн нь Урт хугацааны
даатгалын компанийн хувьд :
•Хугацаат амьдралын даатгал
•Насан туршийн даатгал
•Хуримтлалын даатгал
•Тэтгэврийн даатгал
• Эрүүл мэндийн даатгал
• Аннуити даатгал

35. Даатгалын компанийн үйл ажиллагааг анхдагч
болоод давхар даатгал гэж ангилдаг
Анхдагч даатгал гэдэг нь харилцагчиддаа даатгалын
баталгааг олгох явдал юм.
Даатгалын ихэнх компани анхдагч даатгалын үйл
ажиллагаа явуулдаг.
Давхар даатгал гэдэг нь даатгалын компани
өөрийн хүлээж авсан эрсдэлээ өөр нэгэн даатгалын
компанид шилжүүлэх явдал юм.

36. Даатгалын компани нь хураамжийн орлогын тодорхой
хэсгийг орлогод тооцож үлдсэн хэсгийг нөөцийн сан
хэлбэрээр эх үүсвэр бүрдүүлдэг.
Орлогод тооцсон хураамжийн орлогоос тухайн тайлант
хугацаанд гарсан хохирлыг барагдуулна.
Даатгалын нийт хураамжийн орлогоос давхар
даатгалын хураамж, буцаасан даатгалын хураамжийг
хасч даатгалын цэвэр хураамжийг тодорхойлно.

37. Даатгалын компани нь хураамжийн орлогоос нөөцийн
сан байршуулах ба нөөцийн сан нь дараах хэлбэртэй
байна.
1.Орлогод тооцоогүй хураамжийн нөөц
Орлогод тооцоогүй хураамжийн нөөцийн санг
даатгагчийн хүлээн авсан даатгалын хураамжийг
гэрээний үлдэх хугацаанд ногдуулан байгуулна.
Орлогод тооцоогүй хураамжийн нөөцийн сан нь
даатгалын цэвэр хураамжийн орлогоос орлогод тооцсон
хураамжийг хассан дүнтэй тэнцүү байна.

38. 2.Нэхэмжилсэн хохирлын нөөц
Нэхэмжилсэн хохирлын нөөцийн санг тухайн
тайлант хугацаанд даатгуулагчаас ирүүлсэн
нэхэмжлэлийн дүнгээр байгуулна.
3.Учирч болзошгүй нөөц
Учирч болзошгүй хохирлын нөөцийн санг тухайн
тайлант хугацаанд хохирол гараагүй боловч гарч
болзошгүй хохирлыг барагдуулахад зориулан
байгуулна.

39. Даатгалын компаниуд нь нөөцийн сан болон
дүрмийн сангийн хөрөнгөө өсгөх зорилгоор хөрөнгө
оруулалт хийдэг.
Хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагаа нь эрсдэл
өндөртэй учир хүлээх алдагдыг бууруулах зорилгоор
зохицуулах байгууллагаас хязгаарлалт хийдэг.
Дүрмийн сангийн хөрөнгөд тавих хязгаарлалт нь
нөөцийн сангийн хязгаарлалтаас сул байна.

40. Дүрмийн сангийн хөрөнгө оруулалт, байршил
Даатгалын компанийн хувь нийлүүлэгчдийн
хөрөнгийг өсгөх зорилгоор дүрмийн сангийн хөрөнгийг
дараах хувь хэмжээгээр актив талд хөрөнгө оруулалт
хийхийг Санхүүгийн зохицуулах хороо зөвшөөрдөг.
Үүнд:
• Банкны хадгаламж: 100 хүртэл хувь.
Дүрмийн сангийн хөрөнгийг банкны хадгаламжинд
байршуулахдаа нэг банкинд 30 хувиас хэтрэхгүйгээр
хадгалуулна.

41. • Банкны харилцах дансанд байршуулах:
100 хүртэл хувь, нэг банкинд 30 хувиас хэтрэхгүйгээр
байршуулна.
• Засгийн газрын өрийн бичиг: 100 хүртэл хувь
•Төв банкны үнэт цаас: 60 хүртэлх хувь
• Орон нутгийн засаг захиргааны бонд: 20 хүртэл хувь
• Үл хөдлөх хөрөнгөөр барьцаалсан үнэт цаас:
20 хүртэл хувь
•Банкны хадгаламжийн сертифакит: 10 хүртэл хувь

42. • Компанийн бонд: 10 хүртэл хувь бонд
• Санхүүгийн болон үйл ажиллагааны лизинг:
5 хүртэл хувь
• Үл хөдлөх хөрөнгө : 5 хүртэл хувь
•Үл хөдлөх хөрөнгө: 20 хүртэл хувь
Дүрмийн сангийн хөрөнгөөс урт болон богино
хугацаат хөрөнгө оруулалт хийж болно.

43. Нөөц сангийн хөрөнгө оруулалт, байршил
Даатгагч нь учирч болзошгүй хохирлын нөөц
сангийн 30 хувийг компанийн тусгайлсан дансанд
байршуулна.
Энэ сангийн үлдэх 70 хувийг дараах байдлаар хөрөнгө
оруулалтанд байршуулж болно.
Нөөц сангаас зөвхөн богино хугацаат (нэг жил
хүртэлх) хөрөнгө оруулалт хийж болно.

44. • Банкны хадгаламж: 100 хүртэл хувь.
Нэг банкинд 20 хувиас хэтрэхгүйгээр хадгалуулна.
•Банкны харилцах дансанд байршуулах:
100 хүртэл хувь байх нэг банкинд 20 хувиас
хэтрэхгүй байршуулна.
•Засгийн газрын өрийн бичиг: 100 хүртэл хувь
•Төв банкны үнэт цаас : 60 хүртэл хувь
•Орон нутгийн засаг захиргааны бонд : 20 хүртэл
хувь

45. •Үл хөдлөх хөрөнгөөр барьцаалсан үнэт цаас :
20 хүртэлх хувь
•Банкны хадгаламжийн сертификат: 10 хүртэл хувь
•Компанийн бонд: 10 хүртэл хувь
•Санхүүгийн болон үйл ажиллагааны лизинг :
5 хүртэл хувь
• Үл хөдлөх хөрөнгө барьцаалсан арилжааны
богино хугацаат зээл 5 хүртэл хувь.
• Хөрөнгө оруулалтыг нэг банкинд хийхээр бол
нийлбэр дүн нь 20 хувиас хэтрэхгүй байна.

46. Даатгалын компаниудын тайлан тэнцлийн
ерөнхий бүтэц
АКТИВ (Хөрөнгө)
1. Мөнгөн хөрөнгө
2. Богино хугацаат
хөрөнгө оруулалт
3.Авлага
4.Үндсэн хөрөнгө
5.Биет бус хөрөнгө
ПАССИВ (Өр төлбөр)
1.Нөөц сан
2. Богино хугацаат өр
төлбөр
3. Урт хугацаат өр
төлбөр
ӨӨРИЙН ХӨРӨНГӨ
1.Хувь нийлүүлсэн
хөрөнгө
2.Ашгаас хуваарилсан
сангууд
3.Хуримтлагдсан
ашиг, алдагдал

47. 4. Даатгалын компаний орлого ба зарлага.
Даатгалын компанийн орлого ба зарлага нь ердийн
даатгалын компанийн жишээн дээр дараах байдалтай
байна.
Даатгалын орлогод:
1.Даатгалын хураамжийн орлого
2.Даатгалын хураамжийн бус орлого
3.Хөрөнгө оруулалтын орлого
4.Давхар даатгалын комиссын орлого
5.МИД (малын индексжүүлсэн даатгал)-ын орлого
6.Бусад орлого

48. Даатгалын зардалд:
1.Давхар даатгалын хураамж
2.Буцаасан даатгалын хураамж
3.Даатгалын нөхөн төлбөр
Даатгалын үйл ажиллагаа борлуулалт, ерөнхий
удирдлагын зардалд дараах зардлууд орно. Үүнд:
•Үндсэн болон нэмэгдэл цалин
•Нийгмийн даатгалын шимтгэл
•Засвар үйлчилгээний зардал

49. • Ашиглалтын зардал (гэрэл цахилгаан, халаалт, цэвэр,
бохир усны зардал)
•Түрээсийн зардал
•Албан томилолтийн зардал
•Тээврийн зардал
•Түүхий эд материалын зардал
•Элэгдлийн зардал
•Зар сурталчилгааны зардал
•Шуудан холбооны зардал
•Шатахууны зардал
•Найдваргүй авлагын зардал

50. •Зээлийн хүүгийн зардал
•Бусдаар гүйцэтгүүлсэн ажлын зардал
•Даатгалын төлөөлөгчийн шимтгэл
•Бусад зардал
Үндсэн бус үйл ажиллагааны ашиг (алдагдал) Үүнд:
•Үндсэн бус үйлдвэрлэл, үйлчилгээний ашиг
(алдагдал)
•Торгууль хөнгөлөлтийн ашиг (алдагдал)
•Ногдол ашгийн орлого
•Валютын ханшны өөрчлөлтийн ашиг (алдагдал)

51. Даатгалын компани нь ашгаасаа орлогын татвар
төлнө.

52. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА