1. Урт хугацаат өр төлбөрийн бүртгэл
Н.Тунгалаг

2. Урт хугацаат өр төлбөр
Бондын өглөг
Урт хугацаат
өрийн бичиг
Урт хугацаат өр
төлбөрийн тайлагнал ба
шинжилгээ
• Бонд гаргалт
• Төрөл ба үнэлэмж
• Үнэлгээ
• Үр ашигт хүүгийн
арга
• Гаргалтын зардал
• Өр барагдуулалт
• Нэрлэсэн үнээр гаргасан бичиг
• Нэрлэсэн үнээр гаргаагйү бичиг
• Тусгай нөхцөлүүд
• Барьцаат өрхийн бичиг
• Балансын гадуурхи санхүүжилт
• Толилуулгын ба шинжилгээ

3. Бондын өглөг
• Бонд, түүний төрлүүд
• Бонд гаргалтын бүртгэл
• Бондыг эргэлтээс гаргах үеийн бүртгэл
• Цуврал бонд
 Үнэт цаасыг өмчийн болон өрийн үнэт цаас гэж ангилдаг.
 Компаниуд урт хугацаат зээл авах зорилгоор гагаргадаг өрийн үнэт
цаасыг БОНД гэж нэрлэдэг. Өөрөөр хэлбэл бонд нь тогтоосон
дуусгавар болох хугацаанд үндсэн өр болон нэрлэсэн үнээс
тодорхой хувиар тооцсон хүүг төлөх амлалтыг илэрхийлсэн
гэрчилгээ юм. Бондын хүүний төлбөрийг голдуу хагас жилээр
хийдэг боловч хүүний түвшинг жилийн түвшингээр илэрхийлдэг.

4. Бонд, түүний төрлүүд
Бонд нь хөрөнгө оруулагчдаас мөнгө зээллэснийг гэрчлэх үнэт цаас.
Нэрлэсэн үнэ бүхий тодорхой тооны бондыг гаргаснаар нэг зээлдүүлэгч
хангаж чадахааргүй их хэмжээний санхүүжилтийг олон тооны хөрөнгө
оруулалтын хэсгүүдэд хувааж, ингэснээр олон тооны зээлдүүлэгч оролцох
боломжийг олгодог.
Бондын төрлүүд :
• Хамгаалалттай ба хамгаалалтгүй бонд. Хөрөнгөөр барьцаалагдсан бол
хамгаалалттай бонд, барьцаалагдаагүй бол хамгаалалтгүй бонд гэнэ.
• Хугацаат, цуврал, дуудаж болох бонд. Тодорхой нэг хугацаанд бүрэн
төлөгдөх бондыг хугацаат, хэсэгчлэн төлөгдөх бондыг цуврал, хугацаанаас
нь өмнө буцаан худалдан авах эрхтэй бол дуудаж болох бонд гэнэ.
• Хөрвөх эрхтэй бонд. Бондыг гаргасны дараа тодорхой хугацаанд
компанийн бусад үнэт цаасанд хөрвөх бол хөрвөгч бонд гэнэ.
• Бүртгэсэн ба шилжих бонд. Эзэмшигчийн нэр дээр гаргасан бондыг
бүртгэсэн, эзэмшигчийн нэр дээр бүртгэхгүй зөвхөн эзэмшиж буй
эзэмшигчээр нь өмчлөгчийг тооцох бондыг шилжих бонд гэнэ.

5. Бонд гаргалтын бүртгэл
Бондыг гаргагч нь санхүүжигч, худалдан авагч нь санхүүжүүлэгч болно.
Санхүүжигч нь бондын өглөгийг нэрлэсэн үнээр нь бүртгэх бөгөөд нэрлэсэн
үнэ, зах зээлийн үнийн зөрүүг бондын өглөгийн урамшуулал, хөнгөлөлт
дансанд бүртгэнэ.
Бондыг нэрлэсэн үнээс нь илүү үнээр борлуулах бол зөрүүг нь бондын
өглөгийн эерэг тохируулах данс болох бондын өглөгийн урамшуулал
дансанд Кт-лэнэ.
Харин нэрлэсэн үнээс нь бага үнээр борлуулах бол зөрүүг нь бондын өглөгийн
сөрөг тохируулах данс болох бондын өглөгийн хөнгөлөлт дансанд Дт-лэнэ.
Хэрэв бондыг хүү төлөх хугацааны дундуур гаргасан тохиолдолд санхүүжигч
нь бондын зах зээлийн үнэ дээр хуримтлагдсан хүүг нэмсэн дүнгээр
гаргадаг.
Хуримтлагдсан хүүг сүүлчийн хүү төлөх өдрөөс бондыг гаргасан өдрийн
хоорон дахь хүүг тооцдог.
Тухайлбал: 2007.03.01-нээс эхлэх хугацаатай хагас жил тутам буюу жил
бүрийн 09.01 болон 03.01-нд хүү төлөгдөх бондыг 2007.11.30-нд гаргасан
гэвэл хуримтлагдсан хүү нь 2007.09.01-нээс 2007.11.30-ны хоорон дах 3 сарын
хүү байна.

6. • Хуримтлагдсан хүүг санхүүжигч нь хүүгийн өглөг эсвэл хүүгийн зардал
дансанд тусад нь бүртгэнэ. Ихэнх тохиолдолд хүүгийн өглөг дансыг
ашигладаг.
• Бондыг нэрлэсэн үнээр нь гаргах:
2004 оны 7 сарын 1-нд “Соно” компани 5 жилийн хугацаатай, 14%-ийн
хүүтэй, 2,500,000₮-ийн нэрлэсэн үнэтэй бондыг нэрлэсэн үнээр нь гаргасан.
Бондын хүүг хагас жилээр төлдөг.
2004.07.01 Дт Мөнгө 2,500,000
Кт Бондын өглөг 2,500,000
2004.12.31 Дт Хүүний зардал 175,000
Кт Мөнгө 175,000

7. • Хүү төлөх хугацааны дундуур гаргасан бонд:
“Алтан” компани 2,000,000₮-ийн нэрлэсэн үнэтэй 12% хүүтэй 6 жилийн хугацаатай
бондыг 2004.05.01-нд нэрлэсэн үнэ дээр хуримтлагдсан хүүг нэмсэн дүнгээр гаргасан.
Бондын хугацаа 2004.03.01-нээс эхлэх бөгөөд хүүг 03.01 ба 09.01-нд төлдөг.
2004.05.01 Дт Мөнгө 2,040,000
Кт Бондын өглөг 2,000,000
Кт Хүүний өглөг (2,000,000*12%*2/12) 40,000
2004.09.01 Дт Хүүний өглөг 40,000
Дт Хүүний зардал 80,000
Кт Мөнгө (2,000,000*6%) 120,000

8. • Урамшуулалттай ба хөнгөлөлттэй гаргасан бонд
Бондын нэрлэсэн хүүгийн түвшнээс хөрөнгө оруулагчийн хүсч байгаа өгөөж
өөр байх тохиолдолд бонд нэрлэсэн үнээсээ илүү ба багаар борлогддог.
Энэ үед бондын хөнгөлөлт ба урамшуулал үүснэ.
Бондын зах зээлийн үнэ буюу өнөөгийн үнэ цэнийг дараах байдлаар
тодорхойлно:
n-хүү төлөх үеийн тоо буюу давтамж
i-зах зээлийн буюу үр ашигт хүү

9. Жишээлбэл: 2008.01.02 нд гаргасан 200000 төгрөгийн нэрлэсэн
үнэтэй, 10% нэрлэсэн хүүтэй, 5 жилийн хугацаатай бондын зах
зээлийн үнийг зах зээлийн хүү 10%, 6%,14% байх нөхцөлд
тодорхойльё.
Зах зээлийн хүү
10% 6% 14%
1.Үндсэн төлбөрийн өнөөгийн үнэ:
200000х(PF 5,10)0,6209 124,180
200000х(PF 5,6)0,7472 149,440
200000х(PF 5,14)0,5193 103,860
2.Хүүний төлбөрийн өнөөгийн үнэ:
20000х(PA 5,10)3,791 75,820
20000х(PA 5,6)4,2123 84,246
20000x(PA 54)3,433 68,660
3.Зах зээлийн үнэ буюу худалдах үнэ: 200000 233686 172520

10.  А.Бондыын зах зээлийн үнэ, нэрлэсэн үнэ тэнцүү бол нэрлэсэн үнээр
нь өглөг үүсгэнэ:
Дт Мөнгөн хөрөнгө 200000
Кт Бондоорх өглөг 200000
Б.Зах зээлийн үнэ нэрлэнсэн үнээсээ их хэсэг нь бондын өглөгөөрх
урамшуулал болно:
Дт Мөнгөн хөрөнгө 233686
Кт Бондоорх өглөг 200000
Кт Бондоорх өглөгийн урамшуулал 33686
В. Зах зээлийн үнэ нэрлсэн үнээсээ бага бол бондоорх өглөгийн
хөнгөлөлт болно:
Дт Мөнгөн хөрөнгө 172520
Дт Бондоорх өглөгийн хөнгөлөлт 27480
Кт Бондоорх өглөг 200000

11. Бондын хүү Бондын зах зээлийн
үнэ болон нэрлэсэн үнэ
Борлуулалт
Зах зээлийн хүү =Нэрлэсэн хүү ӨҮЦ=НҮ
-
Зах зээлийн хүү >Нэрлэсэн хүү ӨҮЦ<НҮ Хөнгөлөлттэй
Зах зээлийн хүү <Нэрлэсэн хүү ӨҮЦ>НҮ Урамшуулалттай

12. Цуврал бонд
• Бондын нэрлэсэн үнийг тодорхой хугацааны дотор хэсэг хэсгээр нь олон
удаа барагдуулах нөхцөлтэй бондыг цуврал бонд гэх бөгөөд бондын нэг
цувралыг тус тусдаа бонд гаргалт эсвэл багц байдлаар борлуулж болно.
Эдгээрийн аль ч тохиолдолд цуврал бондын хувьд нэг л бондын хөнгөлөлт
ба урамшуулал данс ашиглана. Цуврал бондын хөнгөлөлт ба урамшууллыг
хорогдуулах дараах аргууд байна:
• Шулуун шугамын арга
• Эргэлтэн дэх бондын арга
• Үр ашигт хүүгийн арга

13. • Шулуун шугамын арга
Бондын хөнгөлөлт ба урамшууллыг хүчинтэй байх хугацаанд харьцуулж
тайлант үе бүрд тэнцүү хэмжээгээр хорогдуулдаг арга. Тухайлбал хүү
төлөх хугацааны дунд гаргасан бонд байвал хөнгөлөлт ба урамшууллыг
бондыг гаргасан хугацаанаас бондын дуусвар хугацааны хооронд
хорогдуулна.
Жишээ нь:
2007.01.01-нээс эхлэх хугацаатай 06.30 ба 12.31-нд хүү төлөгдөх, 5
жилийн хугацаатай, 1,000,000₮-ийн нэрлэсэн үнэтэй бондыг
2007.09.01-нд нэрлэсэн үнийн 97.92% дээр хуримтлагдсан хүүг нэмсэн
дүнгээр гаргасан гэвэл Бондын хөнгөлөлт болох 20,800₮-ийг (1,000,000-
1,000,000*97.92%) 60 сар (5 жил *12 сар) биш 2007.09.01-нээс эхлэн
2011.12.31-ний хоорон дах 52 сард хорогдуулна. Өөрөөр хэлбэл нэг сард
400₮-өөр (20,800/52 сар) хорогдуулна.
Мөн энд анхаарах бас нэг зүйл нь хуримтлагдсан хүү нь 2 сарынх байна.
(2007.06.30-наас 2007.09.01-ний хоорон дах).

14. • Үр ашигт хүүний арга
Энэ аргын үед хорогдуулах хөнгөлөлт ба урамшууллыг тодорхойлохдоо
бондын дансны үнийг ашиглах бөгөөд дансны үнэ гэдэг нь бондын нэрлэсэн
үнээс хөнгөлөлтийг хассан, хэрэв урамшуулалттай бонд бол түүнийг нэмсэн
дүн юм.

15. “Солонго” компани 2007.01.01-нд 1,000,000₮-ийн нэрлэсэн үнэтэй, 8%-ийн
хүүтэй, 2 жилийн хугацаатай бонд гаргав. Бондын хүүг хагас жилээр буюу
06.30 болон 12.31-нд төлдөг.
Бонд гаргах үеийн зах зээлийн хүү:
а) 6% б) 10%
a) Урамшуулалттай бонд
Бондын ӨҮЦ=1,000,000*PVIF3%, 4
+40,000*PVIFA3%,4=1,000,000*0.88848+40,000*3.71709=1,037,164₮
2007.01.01 Дт Мөнгө 1,037,164
Кт Бондын өглөг 1,000,000
Кт Бондын өглөгийн урамшуулал 37,164
2007.06.30 Дт Хүүний зардал 30,709
Дт Бондын өглөгийн урамшуулал 9,291
Кт Мөнгө 40,000
“Солонго” компани
Баланс
2007.06.30
Хөрөнгийн эх үүсвэр
Урт хугацаат өр төлбөр:
Бондын өглөг 1,000,000
Бондын өглөгийн урамшуулал 27,873
Бондын дансны үнэ 1,027,873
Бондын өглөгийн урамшууллын хорогдуулалт нь
хүүгийн зардлыг бууруулах нөлөө үзүүлэх бөгөөд
баланст урамшуулал нь бондын өглөгийн доор
нэмэгдэх байдлаар тусгагддаг. Бондын өглөгийн
урамшууллын үлдэгдэл нь 2007.06.30-ны байдлаар
37,164-9,291=27,873₮ байна.

16. б) Хөнгөлөлттэй бонд
Бондын ӨҮЦ=1,000,000*PVIF5%,4 +40,000*PVIFA5%,4
=1,000,000*0.8227+40,000*3.54595=964,538₮
2007.01.01 Дт Мөнгө 964,538
Дт Бондын өглөгийн хөнгөлөлт 35,462
Кт Бондын өглөг 1,000,000
2007.06.30 Дт Хүүний зардал 48,866
Кт Бондын өглөгийн хөнгөлөлт (35,462/4) 8,866
Кт Мөнгө 40,000
“Солонго” компани
Баланс
2007.06.30
Хөрөнгийн эх
үүсвэр

17. Бондыг эргэлтээс гаргах үеийн бүртгэл
Бондыг эргүүлэн худалдан авах буюу дуусвар хугацаанд нь төлбөрийг нь барагдуулахыг бондыг
эргэлтээс гаргах гэнэ. Бондыг эргэлтээс гаргахдаа:
Дуусвар хугацаанд нь
Дуусвар хугацаанаас нь өмнө эргэлтээс гаргаж болно.
Бондыг дуусвар хугацаанд нь эргэлтээс гаргах үед бондын хөнгөлөлт, урамшуулал, бонд гаргалтын
хорогдуулагүй зардал зэрэг бүх данс тэг үлдэгдэлтэй байх бөгөөд энэ үед ямар нэг ашиг алдагдал
үүсэхгүй:
Дт Бондын өглөг хх
Кт Мөнгө хх
Бондыг дуусвар хугацаанаас нь өмнө эргэлтээс гаргах үед бондын эргэн дуудах үнэ (бондын өрийг
барагдуулахад төлж байгаа мөнгө) болон бондын дансны үнийн зөрүүгээр бондыг эргэлтээс
гаргалтын олз, гарз тодорхойлогдоно.
Бондын дансны үнэ гэдэг нь бондын нэрлэсэн үнэ дээр хорогдуулаагүй урамшууллыг нэмсэн,
хорогдуулаагүй хөнгөлөлт болон бонд гаргалтын хорогдуулаагүй зардлыг хассан дүн юм.

18.  Жишээлбэл: өмнөх жишээн дээр 200000 төгрөгийн нэрлэсэн
үнэтэй, 5 жилийн хугацаатай, хөнгөлөлттэй гаргагдсан бондыг хоёр
дах жилийн эхэнд нэрлэсэн үнийн 98%-н нөхцөлөөр буцааж
худалдан авсан гэж үзвэл дараах дансны бичилт хийгдэнэ.
Дт Бондоорх өглөг 200,000
Дт Бонд эргэлтээс гаргалтын гарз 17,984
Кт Бондоорх өглөгийн хөнгөлөлт 21,984
Кт мөнгөн хөрөнгө 196,000
Бондоорх өглөгийн хөнгөлөлтийг шулуун шугамын аргаар
хорогодуулсан гэвэл нэг жилийн хорогдуулга нь 27,480/5=5,496;
эргэлтээс гаргах үеийн хоргодуулга тооцогдоогүй хөнгөлөлтйин
дүн 27,480-5,496=21,984 бондын цэвэр дансны үнэ 200,000-
21,974=178,016 болно.