Sanhuugiin undes L1.2019 - 2020 on

1. САНХҮҮГИЙН СИСТЕМ
1. Санхүүгийн шинжлэх ухааны үүсэл, хөгжил
2. Санхүүгийн систем, түүний бүтэц
2. Санхүүгийн системийн зохицуулалт

2. 1. Санхүүгийн шинжлэх ухааны үүсэл, хөгжил
Санхүү гэдэг нэр томьёо нь financia буюу төлбөр,
орлого гэсэн латин үгнээс гаралтай.
Энэ нь цаашдаа мөнгөн хөрөнгийн нөөцийг
бүрдүүлэхтэй холбоотойгоор мөнгөн хөрөнгө,
гүйлгээний тогтолцоо гэсэн агуулгаар олон улсын
хэмжээнд хэрэглэгдэх болсон байна

3. Санхүүгийн шинжлэх ухааныг 15-р зуунд Итали
улсын хойд талын хотуудад улс төрийн эдийн засгийн
ухаантай хамт үүссэн гэж үздэг.
16-р зуун гэхэд төрийн мэдлийн хөрөнгө хүрэлцэхгүй
байсны улмаас төр өөрийн орлогыг нэмэгдүүлэхийн
тулд албан татвар, гаалийн татвар, онц эрхийг ашиглах
болсон байна.

4. 1577 онд Францын нэрт эдийн засагч Ж.Бодены
"Санхүү, төрийн тархи" хэмээх бүтээл гарсан байна.
Энэхүү бүтээлдээ хааны орлогыг долоон эх үүсвэрээс
бүрдэнэ гэсэн орлогын ангилал гаргасан.
Үүнд:
• Төрийн мэдлийн хөрөнгө
• Дайны олз
• Худалдааны орлого
• Найрамдалт орнуудаас өгсөн бэлэг

5. • Холбоотнуудын хураамж
• Бараа гаргах, оруулахад авах гаалийн татвар
• Байлдан дагуулж эзэлж авсан орны ард түмний
алба, гувчуур
Ж.Боден хэлэхдээ санхүүгийн сайн системийн
үндэс нь төрийн мэдлийн хөрөнгө, гаалийн татвараас
олох орлого гэж үзсэн.
Өөрөөр, хэлбэл энэ хоёр орлогын эх үүсвэр бол
хамгийн чухал болохыг тэмдэглэсэн.

6. 17 зууны үед Английн эрдэмтэд болох Т.Гоббс, Д.Локк
нар шууд бус татварыг чухалчилж, татварыг
ноогдуулахдаа жигд, тэгш байдал, дундаж байх
зарчмыг баримтлах нь зүйтэй гэж үзэж байсан
1642 онд Т.Гоббс хаан албатуудад татвар ноогдуулах
давамгай эрхийн тухай бичсэн нь тухайн үедээ
эрдэмтэн, судлаачдын анхаарлыг их татсан.

7. 17-18 зууны үеийн Германы санхүүчид болох
Л.Фан Секендорф (1626-1692), Ф.Юсти,
И.Зонненрельс (1733-1817) нар санхүүгийн шинжлэх
ухааныг өргөн утгаараа төрийн аж ахуйг судалдаг
шинжлэх ухааны нэг хэсэг гэж үзсэний дээр
санхүүгийн онол санхүүгийн шинжлэх ухааны
ерөнхий системийг бий болгоход гол үүрэг
гүйцэтгэсэн.

8. Санхүүгийн тухай шинжлэх ухааны цэгцтэй онол
боловсруулах эхлэлийг тавьсан хүн нь Английн
эрдэмтэн А.Смит юм.
« Үндэстний баялаг» нэртэй бүтээлдээ А.Смит улсын
санхүүгийн мөн чанарын талаар анх удаа онолын хэд
хэдэн үндэслэлийг тодорхойлсон байна.
Татвараас бүрдсэн улсын орлого нь бараг бүхэлдээ үр
ашиггүй зарцуулагдаж байна гэж тэр үзсэн байна.

9. Мөн Германы эрдэмтэн К.Г.Рау 19 зууны эхний хагаст
санхүүгийн шинжлэх ухааныг нийгмийн мэдлэгийн
бие даасан салбар болон хөгжих үндсийг тавьсан гэж
үздэг.
Учир нь түүний бичсэн "Санхүүгийн шинжлэх
ухааны үндсэн эхлэл" хэмээх сурах бичиг 1832 онд
хэвлэгдсэн.
Ийнхүү санхүүгийн тухай шинжлэх ухааны үзэл
бодол, үндэслэл бий болон хөгжиж, 19 дүгээр зуун
гэхэд бие даасан шинжлэх ухааны салбар болж чадсан
байна.

10. Санхүү нь мөнгө бий болсонтой холбогдож үүссэн
эдийн засгийн харилцаа юм.
Санхүү нь мөнгийг хуримтлуулах, түүнийг захиран
зарцуулж хуваарилах, ашиглах, ашиглалтанд хяналт
тавих зэрэг цогцолбор үйл ажиллагааг судалдаг эдийн
засгийн ухааны салбар шинжлэх ухаан юм.

11. Санхүү нь мөнгийг удирдах ухаан, мөнгийг удирдах
урлаг, мөнгөн харилцаатай холбогдож үүсэх тасралтгүй
үйл ажиллагаа юм.
Санхүүг:
1.Байгууллагын үйл ажиллагааны чиглэлээс нь
хамааруулан дараахь байдлаар ангилдаг.
Үүнд:
 Үйлдвэрлэл эрхэлдэг байгууллагын санхүү
 Худалдаа, эрхэлдэг байгууллагын санхүү
 Үйлчилгээний эрхэлдэг байгууллагын санхүү гэх
мэтээр

12. 2. Өмчийн хэлбэрээс нь хамааруулан:
 Төрийн өмчит байгууллагын санхүү
 Төрийн өмчийн оролцоотой байгууллагын санхүү
 Хувийн өмчит байгууллагын санхүү гэх мэтээр
3.Санхүүгийн системийг бүрдүүлэгчийнх нь хувьд:
 Аж ахуйн нэгжийн /бизнесийн/ санхүү
 Банк болон банктай ижил төрлийн үйлчилгээ
эрхэлдэг байгууллагын санхүү
 Даатгалын байгууллагын санхүү
 Төрийн /улсын/ санхүү гэж

13. 4.Санхүүг ашиглагдаж байгаа талбараас нь хамаарч:
 Санхүүгийн үйлчилгээ, үйл ажиллагаа
 Санхүүгийн удирдлага гэх зэргээр ангилж болно.
Санхүүгийн үйлчилгээ гэдэгт санхүүгийн бүтээгдэхүүн
/хэрэгсэл/-ийг бий болгож иргэд, байгууллага, засгийн
газарт хүргэх үйл явцыг ойлгоно.
Үүнд:
 Банкны үйлчилгээ
 Даатгалын үйлчилгээ
 Үл хөдлөх хөрөнгийн үйлчилгээ

14.  Үнэт цаастай холбоотой бүх төрлийн үйлчилгээ
 Лизингийн үйлчилгээ
 Факторингийн үйлчилгээ
 Санхүүгийн талаар зөвөлгөө өгөх үйлчилгээ гэх
зэрэг үйлчилгээнүүд орно.
Санхүүгийн удирдлага гэдэгт бүх төрлийн бизнесийн
болон бизнесийн бус байгууллагуудын хөрөнгө мөнгө,
түүний эх үүсвэрийг удирдах удирдлагын иж бүрэн
үйл ажиллагаа, шийдвэр гаргах үйл явцыг ойлгоно

15. 5. Санхүүг санхүүгийн харилцааны субъектүүдыг
үндэслэн дараах байдлаар ангилна.
Үүнд:
 Хувийн санхүү
 Өрхийн санхүү
 Байгууллагын санхүү
 Төрийн санхүү
 Олон улсын санхүү

16. 2.Санхүүгийн систем, түүний бүтэц
Санхүүгийн систем гэдэг нь санхүүгийн байгууллагууд
болон санхүүгийн зах зээлийн сүлжээг хэлнэ.
Санхүүгийн байгууллага нь санхүүгийн мөнгөн
харилцааг зохицуулж байдаг байгууллага юм.

17. Санхүүгийн байгууллагууд нь мөнгөн хөрөнгийг
зээлдэх болон зээлдүүлэх, санхүүгийн зуучлал явуулах
үүрэг гүйцэтгэдэг.
Санхүүгийн байгууллагууд нь үйл ажиллагаагаа
явуулахдаа янз бүрийн санхүүгийн хэрэгслүүдийг
ашигладаг.
Үүнд:
ЗГ-ын үнэт цаас
Хувьцаа, бонд
Хадгаламжийн сертификат гэх мэт.

18. Санхүүгийн зах зээл гэдэг бол үнэт цаасны зах зээл
юм.
Санхүүгийн зах зээлийн гол зорилго нь хувь
хүмүүсийн гар дээр байгаа сул чөлөөтэй байгаа
мөнгөн хөрөнгийг санхүүгийн зуучлагч
байгууллагуудаар дамжуулан эргэлтэд оруулах явдалд
оршино.

19. Санхүүгийн систем нь мөнгөн хөрөнгийн
илүүдэлтэй хэсгээс мөнгөн хөрөнгийн дутагдалтай
хэсэг рүү санхүүжилт хийгдэх үйл ажиллагааг
явуулдаг.
Санхүүгийн систем нь эдийн засгийн үр ашгийг
нэмэгдүүлж байдаг.

20. Санхүүгийн системд дараах 2 төрлийн санхүүжилт
явагдаж байдаг. Үүнд:
1.Шууд санхүүжилт
Шууд санхүүжилт гэдэг нь санхүүгийн зах зээл дээр
санхүүгийн хэрэгслүүдийг арилжаалах замаар хийгдэж
буй санхүүжилтийг хэлдэг.
2. Шууд бус санхүүжилт
Шууд бус санхүүжилт гэдэг нь санхүүгийн зуучлагчдын
/Санхүүгийн байгууллага/ тусламжтайгаар хийгдэж буй
санхүүжилтийг хэлнэ.

22. Санхүүгийн системийн бүтэц
Санхүүгийн
систем
Санхүүгийн
байгууллага
Санхүүгийн зах зээл
Банкны
байгууллага
ББСБ –
ууд
Хөрөнгийн
зах зээл
Мөнгөний
зах зээп
Уламжлагд
сан ЗЗ
Валютын
зах зээл
Төвбанк
Арилжааныбанк
Банк бус санхүүгийн
байгуулага
Хадгаламж,зээлийн
хоршоо
Даатгалын компани
Тэтгэврийн сан
Хамтын сан
Хөрөнгө оруулалтын сан

23. Санхүүгийн системд багтдаг байгууллагууд нь
эдийн засагт дараах үүргийг гүйцэтгэнэ.
Үүнд:
1.Гүйлгээний хэрэгслээр хангах
2.Санхүүгийн зуучлал
3.Төлбөр тооцоо хийх
4.Эдийн засгийг тогтворжуулах

24. 3. Санхүүгийн системийн зохицуулалт
Санхүүгийн системийн зохицуулалтын үндэс нь
хууль юм.
Дараахь хуулиар санхүүгийн системийн үйл
ажиллагааг зохицуулна.
Үүнд:
1.Төв банкны тухай хууль
2.Эрдэнэсийн сангийн тухай хууль
3.Банкны тухай хууль
4.Зээлийн мэдээллийн тухай хууль
5.Зээлийн батлан даалтын сангийн тухай хууль

25. 6.Төлбөр тооцоог үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр
гүйцэтгэх тухай хууль
7. Банк эрх бүхий хуулийн этгээдийн мөнгөн
хадгаламж, төлбөр тооцоо, зээлийн үйл
ажиллагааны тухай хууль
8.Санхүүгийн зохицуулах хорооны эрх зүйн байдлын
тухай хууль
9. Даатгалын тухай хууль
10.Даатгалын мэргэжлийн оролцогчдын тухай хууль
11.Банкин дахь мөнгөн хадгаламжийн даатгалын тухай
хууль

26. 12.Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хууль
13.Хөрөнгөөр баталгаажсан үнэт цаасны тухай хууль
14. Валютын зохицуулалтын тухай хууль
15. Хөрөнгө оруулалтын сангийн тухай хууль
16. Хадгаламж зээлийн хоршооны тухай хууль
17. Банк бус санхүүгийн үйл ажиллагааны тухай хууль
Дээр дурьдсан хуульд дээр үндэслэн гарсан тогтоол,
журам,заавар, аргачлал зөвлөмж, удирдамж, тушаалууд
байна.

27. Өмнө дурьдсан хуулийн хүрээнд санхүүгийн
системд ажиллаж буй байгууллагууд нь хэрхэн
ажиллаж байгаад дараахь байгууллагууд төрийн зүгээс
хяналт тавьж ажилладаг.
Үүнд:
1.Монгол банк (МБ)
2.Санхүүгийн Зохицуулах Хороо (СЗХ)

28. Монгол банк нь арилжааны банкуудад үйл ажиллагаа
явуулах лиценз зөвшөөрөл олгон хуулийн хүрээнд үйл
ажиллагаа явуулж байгаа эсэхэд нь хяналт тавьж
ажилладаг.
СЗХ нь банкны бус санхүүгийн байгууллагуудад үйл
ажиллагаа явуулах лиценз зөвшөөрөл олгон хуулийн
хүрээнд үйл ажиллагаа явуулж байгаа эсэхэд нь хяналт
тавьж ажилладаг.

29. Санхүүгийн систем бол эдийн засаг дахь хамгийн
нарийн журмаар ажилладаг байгууллага юм.
Санхүүгийн системд зохицуулалт хийх шалтгаан нь:
1.Хөрөнгө оруулагчдад хүрэх мэдээллийг нэмэгдүүлэх
2.Санхүүгийн зуучлагчдын тогтвортой ажиллагааг
баталгаажуулах явдал юм.

30. Засгийн газраас дараахь төрлийн зохицуулалтыг
хийдэг.
Үүнд:
• Лиценз зөвшөөрөл олгох үйл явц
• Тодорхой шалгуур тавих
• Санхүүгийн найдвартай байдлыг ньавч үзэх
• Хадгаламжийн баталгаа гаргах
• Өрсөлдөөнд нь анхаарал хандуулах гэх мэт.

31. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА