1. Хотын түгээлтийн логистикийг боловсронгуй болгох асуудалд
Ц. Бямба
ШУТИС. МИС, Олон Улсын Тээврийн Менежментийн 4-р курсын оюутан
Удирдагч багш: Доктор (Ph.D), профессор Б. Асралт
Хураангуй
Хотын түгээлтийн өнөөгийн хэлбэр нь зөвхөн өөр өөрсдийн тээврийн
хэрэгсэлээр түгээлтээ хийдэг. Мөн тээврийн хэрэгсэлгүй жижиг ААН-ийн
хувьд энэ асуудал нь хүндээр тусдаг. Эдгээр асуудлыг дэлхийн улс
орнуудын туршлага дээр үндэслэн хотын түгээлтийн логистикийг
байгуулах нь бизнесийн хөгжилд ихээр нөлөөлөх болохийг тус бүтээлдээ
тусгахыг хичээлээ.
Түлхүүр үг. Нийлүүлэлтийн хэлхээ, ачаа тээвэр, интернетийн хэрэглээ,
хэрэглэгчдэд үзүүлэх үйлчилгээ
Оршил
Аливаа улс орны хөгжлийг хурдасгагч хүчний нэг нь тээврийн салбар байдаг.
Нийслэл Улаанбаатар хотын нийтийн тээвэр болох автобусанд хийсэн нэгэн
судалгаанаас үзэхэд нийтийн тээврээр зорчигч иргэдийн ажлын бүтээмж нь
50% буурсан байна. Мөн тухайн хүний эрүүл мэнд, мотив, сэтгэл ханамж
төдий хэмжээгээр буурна. Байгууллагын нийт зардлын 30-аас доошгүй хувийг
тээвэрлэлтийн зардал (хүнсний үйлвэр г.м тээврийн хэрэгсэл ашиглан
бүтээгдэхүүнээ түгээдэг байгууллагуудын хувьд) эзэлдэг. Тиймээс оновчтой
тээврийн хэрэгсэл сонгох, цаг хугацаанд түргэн шуурхай, найдвартай, үнэ
хямд тээвэрлэлт хийх нь улсын эдийн засаг болон хувь хүн, ААН

2. байгууллагын хувьд чухал юм. Эдгээр асуудлууд нь манай улсад city logisticийг хөгжүүлэх зайлшгүй хэрэгтэй байгааг харуулж байна.
2009 оныг “Жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих жил” хэмээн засгийн газраас
зарласан. Энэхүү ажлын хүрээнд томоохон хэмжээний жижиг дунд үйлдвэр
байгуулагдана.
Хувиараа
хөдөлмөр
эрхлэгчид,
жижиг,
дунд
үйлдвэрлэгчидийн томоохон асуудлын нэг бол үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээ
яаж түгээж борлуулах вэ? гэсэн асуудал урган гардаг. Томоохон үйлдвэрийн
хувьд өөрийн гэсэн тээврийн хэрэгсэлтэй бөгөөд түүгээрээ зөвхөн өөрийн
бүтээгдэхүүнээ захиалгын дагуу тээвэрлэдэг. Автопарк, ажилчид, тэдгээрийн
зардлууд (цалин хөлс, хоол, унааны мөнгө г.м ), тээврийн хэрэгсэлийн
элэгдэл, хоргодол, засвар үйлчилгээ, түлш шатахуун, тос, тослох материал,
зөвшөөрлийн бичиг гэх мэт тээвэрлэлтийн зардлууд гарах онцлогтой. Энэ нь
байгууллага бүрт байх учраас тээврийн зардлыг өсгөх, бүтээгдэхүүний үнэд
ихээхэн нөлөөлж байна. Эцсийн дүндээ хэрэглэгчдийн гарт хүндээр тусч,
эргээд тухайн үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний эрэлт буурч ашигт ажиллагаа
мууддаг.
Үндсэн хэсэг
Аливаа салбарт өрсөлдөөн байгаа нөхцөлд бүтээгдэхүүн болон үйлчилгээгээ
шинэчлэх, борлуулах асуудал үйлдвэрлэгчдийн хувьд онцгой чухал байр
суурь эзэлж байна. Тээврийн салбарт өрсөлдөөн нь олон хэлбэрээр гарч ирэх
бөгөөд юуны өмнө ачаа барааг цаг хугацаанд нь бүрэн бүтэн байдлаар
хурдан хугацаанд хүргэх асуудлаар илэрдэг. Зах зээл дээрхи өрсөлдөөн янз
бүрийн үйлдвэрлэлийн материаллаг баазын тусламжтайгаар явагдана.
Үйлдвэрлэгч, хэрэглэгчийн хооронд бараа бүтээгдэхүүнийг түгээх асуудал нь
нийлүүлэлтийн хэлхээнээс хамааралтай. Гэхдээ нийлүүлэлтийг хэлхээг
зөвхөн үйлдвэрлэн гарсан бараа, бүтээгдэхүүнээс бөөний худалдаа,
дэлгүүрүүдэд тээвэрлэх хэлхээ хамаарлыг авч үзэв. “Нийлүүлэтийн
хэлхээний менежмент бол өрсөлдөөнд давуу тал олж болохуйц байдлаар
нийлүүлэлтийн хэлхээний холбоо хамаарлыг боловсронгуй болгох б үх үйл
ажиллагаануудын цогц нэгдэл юм ”1. Эндээс үзэхэд мэдээллийн урсгалын
тусламжтайгаар үйлдвэрийн агуулахаас, хэрэглэгч буюу худалдааны
байгууллага хоорондын тээвэрлэлтийг хугацаа хэмнэсэн, үнэ, зардал
багатайгаар зохион байгуулж нийлүүлнэ гэж ойлгож болно.
Улс орнуудын хотын ачаа тээврийн өнөөгийн байдал
Судалгаанд хамрагдсан 10 улсын тэр дундаа Европын орнуудын ихэнхи хот
түгээлтээ шөнийн цагаар тээвэрлэдэг. Дэлгүүр ажиллахаас өмнө шинэ бараа
бүтээгдэхүүн ирсэн байх тул хэрэглэгчийн хувьд таатай байдаг. Өөрөөр
хэлбэл өглөө бүхэн шинэ бүтээгдэхүүн хэрэглэх магадлал өндөртэй. Энэ нь
хүнсний аюулгүй байдал болон бусад сөрөг хүчин зүйлүүдийг арилгах гол хүч
болдог. Жишээ нь: замын хөдөлгөөний түгжрэл, бөөгнөрөл г.м.
Б.Асралт, С.Ариунбаяр “Логистикийн менежмент” УБ, 2009 он

3. Бүтээгдэхүүнээ хүргэж өгөхдөө хэрэглэгчийн эрэлтэд тулгуурлан just-in-time
зарчмыг баримтлана. Энэ үйл ажиллагаанд захиалгын процесс чухал
үүрэгтэй. Захиалгыг утас, факс, интернет ашигладаг.
Хүснэгт 1 . Дэлхийн интернетийн хэрэглээ
Тив
Хүн
амын
тоо (2005)
Дэлхийн
хүн
амаас
(хувь)
Интернет
хэрэглэгчид
(2005)
896,721,874
14.0 %
23,867,500
3,622,994,13
0
56.4 %
731,018,523
20002005
оны
өсөлт
Интернетийн
нэвтрэлт
(хувь)
Дэлхийд
хэрэглэгчдийн
эзлэх хувь
428.7
%
2.7 %
2.5 %
327,066,713
186.1
%
9.0 %
34.2 %
11.4 %
273,262,955
165.1
%
37.4 %
28.5 %
260,814,179
4.1 %
21,422,500
305.4
%
8.2 %
2.2 %
328,387,059
5.1 %
223,779,183
107.0
68.1 %
23.4 %
Африк
Ази
Европ
Ойрхи
Дорнод
Хойд

4. Америк
%
Латин
Америк
546,723,509
8.5 %
70,699,084
291.31
%
12.9 %
7.4 %
33,443,448
0.5 %
17,655,737
131.7
%
52.8 %
1.8 %
6,420,102,72
2
100.0 %
957,753,672
165.3
%
14.9 %
100.0 %
Австрали
Нийт
Тайлбар: Дэлхийн хүн ам ба интернет хэрэглээ статистикийн тоо 2005 оны 9-р сарын 30нд
шинэчлэгдсэн. Тоо баримтыг International Telecommunications Union гаргасан,
Интернет хэрэглэгчидийн тоо улам өссөөр байгаа орчин үед интернетээр
захиалга өгөх явдал ихсэх хандлагатай байгаа юм. Эндээс хархад ази тивийн
хүмүүс интернет ихээр хэрэглэдэг нь энэ төрлийн бизнес ихсэх нь харагдаж
байна.
Интернет юуны өмнө худалдаа, байгууллага хоорондын харилцаанд шууд
нөлөөлсөн. Ялангуяа энэ технологи нь номын худалдаа, видео кассетын
худалдааг хөгжүүлсэн.
Интернет худалдаа дараахи салбаруудад нөлөөлсөн:
Хүсэнгт 2. Интернет нэвтэрсэн салбарууд
Эхний шатанд
Хоёр дахь шатанд
Гурав дахь шатанд
Ном
Машин
үйлдвэрлэл
Даатгал
Хөгжим
Аялал жуулчлал
Программын
худалдаа
Зуучлалын
үйлчилгээ
Загварын бизнес
Банк
Хууль эрх зүй
үл хөдлөх хөрөнгө
Бөөний худалдаа
Мэдээлэл
харилцаа
Боловсрол
Шоу
Хүнсний
үйлдвэрлэл
Эрүүл мэнд
Мэдээллийн эх үүсвэр : Sentilhes/Davison, 2004
Интернет нь байгууллагад дараахи давуу талтай:

5. -
зах зээлээ өргөжүүлэх боломж бий болно
зуучлагчгүйгээр шууд хэрэглэгчтэй харилцана
зардлууд буурна /рекламны /
захиалгыг бүрэн хянана
үнээ бууруулж болно
10-49 àæèë òàí
50-249 àæèë òàí
Õÿë áàð
áî ë ñî í
Õóãàöàà
áàãàññàí
¯ éë ÷èë ãýýí èé
÷àí àð
ñàéæèðñàí
Çàõ çýýë
º ð㺠æñº í
Õýðýãë ýã÷èä
í ýì ýãä ñýí
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Çàðä àë
áóóðñàí
2000 онд судлаачид Англи улсын компаниудыг судлаад интернет ашиглаж
ямар үр дүнд хүрсэнийг дараахи байдлаар харуулсан
250-999 àæèë òàí
1000-ñ ä ýýø
2 дугаар график. Интернет ашигласнаар гарсан үр дүн
Хотын түгээлтийн системд дараах системүүд багтана. Үүнд:
 Логистик систем
 Ухаалаг удирдлагын систем
 Газарзүйн байршилын сонголт
 Авто парк
Эдгээр 4-н системийн үр ашигтай зохицуулалтаар түгээлт явагддаг. Мөн улс
орны хотжилт ихээхэн нөлөөлдөг. Хотын хүн ам дэлхийн хэмжээгээр 1950 онд
50%, 2000 онд 77%-иар өссөн бол 2020 он гэхэд 83%-иар өснө гэж

6. тооцоолжээ. Эндээс үзэхэд цаашдаа хотын тээвэрлэлт тэр хэмжээгээр өснө.
Энэ нь хотын ачаа тээвэр, тэр дундаа үйлдвэр, хэрэглэгчийн хооронд дах
ачаа тээвэр, тэдгээрийг түгээх асуудал цаашдаа өснө гэдэг нь харагдаж
байна.
Монгол улсын хотын бараа, бүтээгдэхүүн тээврийн өнөөгийн байдал.
Манай улсын хувьд нийлүүлэлтийн хэлхээ нь 2 хэлбэртэй байна.
Хэлбэр
Түгээлтий
н суваг
Давуу тал
Сул тал
Ү нэ
Өө рийн
гэсэн тус
тусдаа
тээврийн
хэрэгсэлтэй
ААН
Бөөний төв,
дэлгүүрүүдэ
д захиалгын
дагуу түгээх
өөрийн гэсэн
тээврийн
хэрэгсэлтэй,
зах зээлд
тодорхой байр
суурь эзэлсэн.
Зардал их
(тээвэрлэлт,
автопарк,
ажиллах хүч,
бусад
хураамж)
үнэ их
(тээврийн
зардал их
учраас)
Тээврийн
хэрэгсэлгү й
жижиг ААН
Хүнсний
захуудад
зарах
Зардал бага
Түгээлтийн
суваг
байхгүй
үнэ их
(зуучлагч хэд
хэдэн
субъектээр
дамжих
учраас)
Эндээс үзэхэд хэрэглэгчидийн хувьд үйлдвэрийн үнээр бараа авах магадлал
муу байгаа нь харагдаж байна.
Нийлүүлэлтийн хэлхээний төгсгөлийн хэсэг болох хэрэглэгчидийн сэтгэл
ханамж нь маш чухал байдаг. Хамгийн нийтлэг тохиолддог үйлчилгээний
дутагдлын талаар судалгаа хийхэд хэрэглэгчид хэрхэн хариулсныг (зураг )
харуулав.

7. Эндээс үзэхэд хугацаа хоцорч хүргэж өгөх гэсэн гомдол нь нийт дутагдалын
50%-ийг эзэлж байгаа нь түгээлтийн логистик манай улсад боловсронгуй биш
гэдэг нь харагдаж байна.
Бүтээгдэхүүн түгээхдээ
 Хугацаа
 Ачааны төрөл
 Байршил
 Үнэ зэргийн оновчтой хэлбэрийг сонгох хэрэгтэй.
Дүгнэлт
Хотын түгээлтийн логистик нь дараах боломжийг олгоно. Үүнд:
 Хэрэглэгчийн хүсэлтийг хангах замаар бизнесийн байгууллагуудыг
холбох.
 Нийлүүлэлтийн зохистой урсгалыг бий болгох.
 Жижиг бизнесийн хөгжилд түлхэц болно.
 Бүтээгдэхүүний реклам, сурталчилгааны шинэ хэрэгсэл бий болно.
Ашигласан материал:
1. Ном зүй.

8. I.
Б.Асралт, С.Ариунбаяр. “Логистикийн менежмент” УБ, 2009 он
II.
Г. Батхүрэл. “Байгууллагын менежментийн онол, арга зүйн
асуудал” УБ, 2008 он
2. Цахим материал
I.
www.oecd.org
II.
www.internetworldstats.com
III.
www.google.com
IV.
www.wikipedia.org
3. Эрдэм шинжилгээний бүтээлийн эмхэтгэл
I. МТЗ “Тээврийн менежмент-Логистик” ЭШХ-ын илтгэлүүдийн
эмхэтгэл” УБ, 2008 он
II. ШУТИС. “Эрдэм Шинжилгээний Бүтээлийн Эмхэтгэл” ¹7/97 УБ,
2007 он
Зохиогчын тухай : Цэндийн Бямба . 2005 онд Өвөрхангай аймгийн 1-р
сургуулийн 2005 онд төгссөн. ШУТИС. МИС-ийн Олон Улсын Тээврийн
Удирдлагын 4-р ангид сурдаг.
Удирдагчийн тухай : Буянцогтын Асралт . 1978 онд ОХУ-ын Эрхүү хотын
Улс Ардын Аж Ахуйн дээд сургуулийг төгссөн. Бизнесийн удирдлагын ухааны
доктор, ШУТИС. МИС-ийн “Тээврийн менежмент-Логистик”-ийн тэргүүлэх
профессор, Монголын Тээвэр Судлалын Нийгэмлэгийн дэд ерөнхийлөгч,
Зүүн Өмнөд Азийн Тээвэр Судлаачдын Холбооны удирдах зөвлөлийн гишүүн,
Монголын Логистикийн Холбооны гүйцэтгэх захирал.