SlideShare a Scribd company logo
1 of 16
МОНГОЛ УЛСАД УХААЛАГ ЗАСАГЛАЛЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗАРИМ
АСУУДАЛД
Э.Энхзаяа
ШУТИС, МХТС, МХУЭЗБ, Харилцаа холбооны менежмент, Vкурс
И-мэйл: Enkhzaya0716@gmail.com
Эрдэм шинжилгээний удирдагч: М.Бурмаа,(МХТС, МХУЭЗ баг, ахлах багш)
ШУ-ны доктор Sc.D, дэд проф. Б.Цэцгээ,(МХТС, МХУЭЗ баг, дэд профессор,)
Хураангуй:Дэлхий нийтээрээ мэдээллийн технологийн эрин зууны ололт амжилтанд
үндэслэн байгаль экологи, хүн амын эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, боловсрох бүхий л
таатай орчинг бүрдүүлэх зорилгыг урдаа тавин олон шинэлэг, үр дүнтэй ажлыг
хийсээр байна. Мэдлэгт суурилсан, мэдээлэлжсэн нийгмийн өнөө үе нь дэлхийн улс
орнуудын амьдарч буй хүрээлэн буй орчин, хот төлөвлөлтийг “Smart City” буюу
Ухаалаг Хот болгон хөгжүүлэх шаардлагыг зүй ѐсоор тавьж байна.Ухаалаг хотыг
хөгжүүлэх үндсэн 7 үзүүлэлтээс [1]Ухаалаг Засаглал (Smart Governance)-ыг Монгол
Улсад хөгжүүлэх зарим асуудлыг хөндөж, иргэдийн сэтгэл ханамжийн судалгаанд
үндэслэн дүгнэлт, санал зөвлөмж гаргалаа.
Түлхүүр үг:төрийн үйлчилгээ, сэтгэл ханамж, индекс
Оршил
Монгол Улс нь Ухаалаг засаглалыг хэрэгжүүлэн хөгжүүлэхээр олон ажлыг хийж,
хөтөлбөр, төлөвлөгөө боловсруулан ажиллаж байна. Тухайлбал Цахим Монгол
Үндэсний хөтөлбөр, Цахим засаглал үндэсний хөтөлбөрүүд хэрэгжиж байгаа билээ.
Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газраас 2020 он хүртэл 3 үе шаттайгаар нийслэл
Улаанбаатар хотыг Ухаалаг хот болгон хөгжүүлэх стратеги төлөвлөгөөг боловсруулан
ажиллаж байна. Нийслэл хотын ард иргэдийн эрүүл, аюулгүй амьдрах орчинг
бүрдүүлэх, амьдралын чанарыг дээшлүүлэх, төрийн үйлчилгээг иргэдэд хүртээмжтэй
чанартай хүргэхэд Ухаалаг хот (Smart City) түүн дотроо Ухаалаг засаглалыгзөв
хөгжүүлэх нь чухал ач холбогдолтой юм. Иймээс нийслэл хотын хэмжээнд нэгдсэн
мэдээллийн орчин үүсгэх, ухаалаг засаглалыг бий болгох, ухаалаг дэд бүтэц байгуулах
зэрэг ажлыг нэн тэргүүнд гүйцэтгэх нь шаардлагатай.
Ухаалаг хот гэдэг нь мэдээлэл, харилцаа холбооны технологид суурилсан төр, бизнес,
иргэд хоорондын шинэ үеийн харилцаа, хамтын ажиллагаа, үйлчилгээ, дэд бүтцийн
цогц юм.Түүнчлэн өнөөдөр тулгамдаж буй байгаль экологийн асуудлуудыг
шийдвэрлэж, аж үйлдвэржсэн, инновацийн эдийн засаг, нийгмийн хувьд тогтвортой
томоохон бие даасан хот байна.Ухаалаг хот нь дараах үндсэн шалгуур үзүүлэлтүүдээр
энгийн хот, суурин газраас ялгардаг.[2]
Зураг 1 Ухаалаг хотын үндсэн шалгуур үзүүлэлтүүд
Мэдээллийн технологид суурилсан Ухаалаг хотыг бий болгосноор дэвшилтэт техник
технологид суурилсан бүх төрлийн үйлчилгээг орон зай, цаг хугацаанаас үл хамааран
хурдан шуурхай, найдвартай авах, хүн амыг эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, зөв
боловсон, ѐс зүйн төлөвшлийг бий болгох, нийгмийн амьдралын хүнд бэрхшээлтэй
асуудлыг шийдэх, авилга, хүнд суртлаас ангижрах, ногоон хөгжлийг дэмжиж ухаалаг,
амар тайван хотыг бий болгох ач холбогдолтой юм.
Нэг. Ухаалаг засаглал, түүний хөгжил
Ухаалаг засаглал нь нээлттэй засгийн газар, шийдвэр гаргалтын цогц үзүүлэлтүүдээр
хэмжигддэг.1970-д оноос Мэдээллийн технологийг төрийн ажилд ашиглаж эхэлсэн бол
1990 оны үеээс Интернэт бий болж e-Government буюу цахим төрийн үйлчилгээний
эхлэл тавигджээ.Ухаалаг засаглал, бизнес, иргэдийн харилцааг зураг 2-т харуулав.
Зураг 2 Ухаалаг Төр-Иргэн-Бизнесийн ухаалаг орчин
Ухаалаг засаглал гэдэг нь мэдээллийн технологийн дэвшлийг ашиглан иргэн төр
хоѐрын харилцааг шинэ түвшинд хүргэх, нээлттэй, ил тод, иргэдийн ардчилсан
оролцоог хангасан шинэлэг төрийн үйлчилгээ, шинэ бүтцийг бий болгох технологийн
шийдэл юм.
e-Government
бол:
 Mэдээллийн технологи, ялангуяа интернетийг ашиглан төрийн
үйлчилгээг илүү сайжруулах цогц ойлголт
 Мэдээллийн технологийг төрийн үйлчилгээнд ашиглахдаа
ардчилал, төрийн үйлчилгээг сайжруулах шинэ чадвар, шинэ
бүтцийг бий болгох /Европын холбооны тодорхойлолт/
 Интернетээр дамжуулах үзүүлэх төрийн үйлчилгээ
 Сайн засаглалд хүрэх технологийн шийдэл
 Зөвхөн компьютер тавьж, интернетэд веб хуудастай болох
төдий асуудал биш, энэ бол иргэн төр хоѐрын харилцааг шинэ
түвшинд гаргах чанарын дэвшил юм.
Ухаалаг засаглал хөгжсөнөөрөөорон зай, цаг хугацаанаас үл хамааран төрийн бүхий л
үйлчилгээг интернет ашиглан иргэд түргэн шуурхай, ил тод, найдвартай хүлээн авах,
авилга, хахуулийг таслан зогсоох, ардчилалыг дэмжих зэрэг ач холбогдолтой.
НҮБ-ын тодорхойлсноор бол ухаалаг засаглал нь “Засгийн Газрын мэдээлэл болон
үйлчилгээг иргэдэд олгох үүднээс дэлхийг хэрсэн мэдээллийн нэгдсэн сүлжээг ашиглах
явдал” юм. Иймээс ухаалаг засаглалбий болгох тал дээр орон орны туршлага загвар өөр
өөр боловч дор дурдсан хэд хэдэн ерөнхий зорилтуудыг шийдэхэд л голлон чиглэдэг.
Үүнд:
 Засгийн газрын баримт бичиг хөтлөлтийг цахим хэлбэрт шилжүүлэх
 Төр болон иргэний нийгэм хоорондын харилцааг аль болохоор
цахимжуулах
 Төр ба ард иргэдийн хоорондын эргэх холбоог тогтвортой, үр дүнтэй
байлгах үүднээс интернэтийн сүлжээг ашиглах, шийдвэр гаргах болон түүнийг
хэрэгжүүлэх явцад засгийн газрын үйл ажиллагааг хянах тогтолцоог бэхжүүлэх
зэрэг болно.
Эдгээр зорилтыг амьдралд хэрэгжүүлснээр улс төр, эдийн засаг, нийгмийн салбарт
гаргасан нэн чухал шийдвэрүүдийг иргэд хэрхэн хүлээн авч байна гэдгийг богинохон
хугацаанд тодорхойлж, тэднийг улс орны хөгжлийн зангилаа асуудлуудыг шийдэхэд
ухамсартайгаар татан оролцуулах боломж нээгдэж байгаа юм. Өндөр хөгжилтэй
орнууд цахим засаглалыг Монгол Улстай харьцуулахад харьцангуй олон жилийн
өмнөөс хэрэгжүүлсэн учраас тэдгээр улсын загвар, туршлагыг судлах асуудал нэн
чухал билээ.
Олон улс үүнийг нэвтрүүлсэн чиг хандлагаас үзэхэд тухайн мэдээллийг ард
иргэдэд“ТҮГЭЭХ”, иргэдтэй“ХАРИЛЦАХ”, төрөөс“ЦАХИМ СИСТЕМД
СУУРИЛСАН ҮЙЛЧИЛГЭЭ ҮЗҮҮЛЭХ” гэсэн хэсгүүдэд авч үзэн энэ чиглэлийн
дагуу хэрэгжүүлсэн байдаг байна.Дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнуудын туршлагаас
товчхон дурдья.
2.1. Өмнөд Солонгос улсын Ухаалаг засаглалыг хөгжүүлсэн туршлага
Өмнөд Солонгостухаалаг засаглал жинхэнэ утгаараа хэрэгжин, иргэд нь цахим үнэмлэх
болон ухаалаг гар утсаа ашиглан гэрээсээ гаралгүйгээр, эсвэл олон нийтийн газруудад
байрлуулсан терминалуудыг /манайд нэвтэрч эхэлж буй Төрийн үйлчилгээний машин/
ашиглан өөрт хэрэгтэй 2000 гаруй нэр төрлийн лавлагаа, мэдээллийг ямар ч түвэг
чирэгдэлгүйгээр хүлээн авч байна.
БНСУ нь улс орон бүрт байдаг төрийн бүхий л салбарын үйлчилгээг дараахь
чиглэлүүдээр хөгжүүлжээ.
 Нэгдсэн мэдээ мэдээллийн дата төв  Иргэн төвтэй портал үйлчилгээ
 Цахим гаалийн татварын систем  Мэдээлэлжсэн цахим суурин
 Онлайн патентийн систем
 Цахим оролцоотой мэдээллийн
нэгдсэн портал
 Үндэсний гамшгийн менежментийн
систем
 Хөдөлмөр эрхлэлтийн портал
буюу WORKNET
 Цагаачлалын систем
 Ухаалаг тээврийн хэрэгслийн
систем
 Онлайн цахим худалдан авалтын
систем
 Оршин суугчдын бүртгэлийн
систем
 Цахим төсөв болон төлбөр тооцооны
систем
 Олон талт татварын систем
 Олон нийтийг аврах үйл ажиллагаа
 Шуудангийн үйл ажиллагааг
мэдээллийн систем
Э.Энхзаяа - МОНГОЛ УЛСАД УХААЛАГ ЗАСАГЛАЛЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗАРИМ АСУУДАЛД
2.2. Хятадулсын Ухаалаг засаглалыг хөгжүүлсэн туршлага
Хятад улс нь сүүлийн 10 жилд ухаалаг засаглалыг бий болгох, Засгийн Газрын
мэдээллийг автоматжуулах, нэгдсэн төрийн үйлчилгээний веб сайт, бизнесийн
байгууллагуудад зориулсан програм зэргийг нэвтрүүлэхээр зорьсон байна. Мөн
ухаалаг засаглалын бүтэц зохион байгуулалт (Framework)-ыг зөв зүйтэй
төлөвлөжээ.Доорх зурагт Хятад улсын ухаалаг засаглалын бүтцийг ерөнхий байдлаар
тодорхойлсон байна.
Зураг 3 Хятад улсын Ухаалаг засаглалын бүтэц /Framework/
2.3. Монгол улсын цахим засаглал төрийн үйлчилгээний өнөөгийн байдал
Монгол Улсын Засгийн Газар, МТШХХГ-аас Цахим монгол үндэсний хөтөлбөр,
Бүртгэл, мэдээллийн нэгдсэн тогтолцоог бий болгох үндэсни хөтөлбөр, Цахим засгийн
газрын мастер төлөвлөгөө, Төрийн энтерпрайз архитектур зэрэг бодлого, хөтөлбөр,
төлөвлөгөөг авч хэрэгжүүлж байгаа нь Цахим засаглалыг хөгжүүлэхэд чухал ач
холбогдолтой юм. Манай улс нь Цахим засаглалыг хөгжүүлэх дараах үндсэн чиглэлийг
баримталж байна. Үүнд:
 Төрийн байгууллага хоорондын хамтын ажиллагаа, үйл ажиллагаа уялдаа (G2G);
 Төрийн байгууллагаас бизнесийн байгууллагад үзүүлэх үйлчилгээ, хамтын
ажиллагаа (G2B);
 Төрөөс иргэнд үзүүлэх үйлчилгээ, дэмжлэг (G2C);
 Цахим засгийн газрыг хөгжүүлэх дэд бүтэц (INFRA)
Нийслэлийн засаг даргын тамгын газар, шинэчлэлийн засгийн газраас ирэх 7 жилд
нийслэлийг Ухаалаг хот болгон хөгжүүлэх хөтөлбөрийг баталсан бөгөөд дараах гурван
үе шаттайгаар хөгжүүлэхээр тусгасан байна.
Electron-UB.(2013-2016 онуудад) Цахимжсан Улаанбаатар
Digital-UB.(2014-2018 онуудад) Технологижсон Улаанбаатар
Smart-UB.(2015-2020 онуудад) Ухаалаг, ногоон Улаанбаатар
Хүснэгт 1 Монгол Улсын Ухаалаг засаглалын хөгжлийн индекс
2005 2008 2010 2012
E-Government Rank 93 82 53 76
E-Government Index 0.396 0.473 0.524 0.544
E-Participation Index 0.25 0.272 0.428 0.605
Online Service Index 0.230 0.421 0.555 0.588
Infrastructure Index 0.067 0.091 0.103 0.175
НҮБ-аас хийсэн судалгааны үр дүнгээс харахад(Хүснэгт 1) Монгол Улс Цахим
засаглалын индексээр 2010 оноос энэхүү үзүүлэлтээр 23 байраар ухарч 2012 онд
дэлхийн 190 орноос 76 дугаар байранд жагссан байна.Дэлхийн дундаж үзүүлэлттэй
харьцуулж үзвэл 2012 онд манай улс нь цахим засаглал, цахим оролцоо, онлайн
үйлчилгээний хувьд дэлхийн дундажаас 4,8-аас 33,7 хувиар өндөр, харин дэд бүтцийн
хувьд дэлхийн дундаж үзүүлэлтээс 15 хувиар доогуур байсан байна. [3]
Мерси Кор байгууллагын засаглалын төлөв байдлыг үнэлсэн судалгаанаас авч
үзвэлиргэд50 гаруй асуудлыг Монголын өнөөгийн нийгэмд болоод орон нутгийн
түвшинд яригдаж байгаа хамгийн чухал асуудлаар нэрлэжээ. Ажилгүйдэл, ажлын байр,
хөдөлмөр эрхлэлт бол үндэсний хэмжээний хамгийн чухал асуудал гэж нийт
судалгаанд хамрагдсан иргэдийн 9,1 хувь үзэж байгаа бол үүнийг орон нутгийн
хэмжээний хамгийн чухал асуудал гэж 41 хувь нь үзэж байна. Харин засаглалтай
холбоотой асуудлуудаас авилга, төрийн алдаатай бодлого, шударга ѐс, хүнд суртал
зэрэг асуудал үндэсний хэмжээнд нэн тэргүүний чухал асуудалд тооцогдож байгаа бол
орон нутгийн эрх мэдэл, хөгжлийн асуудал орон нутгийн түвшинд чухлаар тооцогдож
байна.[4]
Зураг 4Засаглалын чиглэлээр иргэдийн чухалчилж үзсэн асуудлууд, хувиар
Тус судалгаагаар үндэсний ба орон нутгийн түвшин дэх засаглал, төрийн үйл
ажиллагааны мэдээллийн хүртээмжид иргэд хэр сэтгэл хангалуун байгааг үнэлсэн
байна.
Зураг 5. Засаглалын талаарх иргэдийн сэтгэл ханамж
Хоѐр. Төрийн үйлчилгээний талаарх иргэдийн сэтгэл ханамжийн судалгаа
Цахим засаглалын хөгжлийг эрчимжүүлэхийн тулд төрөөс иргэд, байгууллага, аж
ахуйн нэгжид үзүүлж буй үйлчилгээг цахимжуулах шаардлага зүй ѐсоор тавигдаж
байна. Иймээс бид нэн тэргүүнд цахимжуулах шаардлагатай үйлчилгээг тодруулахын
тулд судалгааны батлагдсан маягтын дагуу иргэдээс ярилцлага авах замаар тэдний
төрийн үйлчилгээний чанар, хүртээмж, сэтгэл ханамжийг тодорхойлох судалгааг
Улаанбаатар хотын иргэд, байгууллага, аж ахуйн нэгжийг хамруулан хийсэн.[5]
Төрийн үйлчилгээний талаарх иргэдийн сэтгэл ханамжийн судалгааг анкетын аргаар
авч дараах аргачлалаар боловсруулсан.
 Сэтгэл ханамжийн энгийн арга
 Сэтгэл ханамжийн индексийн арга
 Сэтгэл ханамжийн Хетрогеник индексийн арга
Хэрэглэгчийн сэтгэл ханамжийн индексийг дараах томъѐогоор тодорхойлсон.
CSI – хэрэглэгчийн сэтгэл ханамжийн индекс
- k дугаар үзүүлэлтээрх иргэдийн сэтгэл ханамжийн оноо
- k дугаар үзүүлэлтийн жин
Сэтгэл ханамжийн Хетрогеник индекс
Зураг 6Сэтгэл ханамжийн индекс болон Хетрогеникийн Сэтгэл ханамжийн индекс
Дараах томьѐогоорХетрогеникийн сэтгэл ханамжийн индексийг тооцоолно:
[1]
Энд: сэтгэл ханамжийн засварлагдсан утга
нь засварлагдсан ач холбогдлын жин /var- вариац/
Сэтгэл ханамж Ач холбогдол
Ач холбогдлын
жин
Сэтгэл ханамжийн
индекс
индекс
Сэтгэл ханамж
Засварласан
Сэтгэл ханамж
Ач холбогдол
Хетрогеникийн сэтгэл
ханамжийн индекс
индекс
Засварласан
ач холбогдлын жин
Төрийн үйлчилгээний талаарх иргэдийн сэтгэл ханамжийн судалгаанд төрийн 23
байгууллагын 141 үйлчилгээнд нийт 5049 иргэд санал өгч хамрагдсан.
Иргэдийн төрийн үйлчилгээний талаарх хандлага
 Төрөөс үзүүлж буй аливаа үйлчилгээг иргэдийн 72 хувь нь өөр шаардлага
гарсан үед авч үйлчлүүлдэг бол бусад иргэдийн хувьд тухайн төрийн үйлчилгээний
онцлогоос хамаарч өөр өөр давтамжтай үйлчлүүлдэг байна.
 Мөн иргэдийн хувьд өөрийн зорьсон зорилгодоо хүрэхийн тулд үйлчилгээний
талаарх мэдлэг, төрийн байгууллагын хүнд суртал зэрэг шалтгааны улмаас тухайн
байгууллагад 42.1 хувь нь анхны хандалтаар, 27.3 хувь нь хоѐр удаагийн давтан
хандалтаар зорилгодоо хүрч чадсан бол, 23.6 хувь нь 3-5 удаагийн давталтаар, 3.9 хувь
нь 10 хүртэл удаагийн давталтаар, 3.2 хувь нь 10-аас олон удаагийн давтан хандалтаар
тухайн байгууллагад зочилсний үр дүнд зорилгодоо хүрч, хүссэн үйлчилгээгээ авч
чадаж байгаа нь анхаарал татаж байна. Бид төрийн үйлчилгээг саадгүй иргэдэд
хүргэхийн тулд энэхүү бэрхшээлийг арилгах шаардлагатай юм.
 Төрийн үйлчилгээний уртын хувьд иргэдийн 42.7 хувь нь 10 минут, 24.3 хувь нь
12-20 минут, 16.5 хувь нь 22-60 минут, 7.4 хувь нь 1-2 цаг, 4.9 хувь нь 2-4 цаг, 4.5 хувь
нь 4-өөс дээш хугацаагаар үйлчлүүлсэн байна.
 Иргэд төрийн үйлчилгээг авахад тулгардаг бэрхшээлийг олон шат дамжлагатай,
үйлчилгээний талаарх мэдээлэл хомс, хүнд суртал их, ажилтны харицааны соѐл муу
гэж хариулсан байна.
Иргэдийн төрийн үйлчилгээний талаарх мэдлэг
 Мөн иргэдээс төрийн үйлчилгээний талаарх мэдээллээ хаанаас ямар сувгаар
авдаг болохыг тодруулахад 38 хувь нь тухайн төрийн байгууллагын ажилтнаас, 20 хувь
нь найз нөхөд, танил талаасаа асуудаг, 16 хувь нь интернетийн эх үүсвэрээс, бусад
иргэдийн хувьд бусад эх сурвалжуудаас мэдээлэл авдаг гэж хариулсан байна.
 Мөн иргэдийн 8.7 хувь нь төрийн үйлчилгээний чанарыг сайжруулах талаар
өөрийн саналыг тухайн байгууллагад гаргадаг бол 76.5 хувь нь ямар нэгэн санал гаргаж
байгаагүй, 14.8 хувь нь санал гаргадаг боловч хэрэгжих нь ховор байдаг гэсэн байна.
 Иргэдийн хувьд төрийн үйлчилгээг цахимжуулснаар тухайн үйлчилгээний
талаарх мэдээллийг олж авах болон тухайн үйлчилгээг авах талаарх цахим мэдлэгээ
хэрхэн үнэлж байгааг тодруулахад 70 хувь нь сайн, 22 хувь нь дунд, 8 хувь нь цахим
мэдлэгийн түвшин муу гэж хариулсан байна.
Иргэдийн төрийн үйлчилгээний талаарх хүлээлт
 Иргэдээс төрийн үйлчилгээний талаарх мэдээллийг интернет болон гар утасны
аппликейшнээр дамжуулан авах нь илүү ойр дөт амар гэж 57.2 хувь нь үзсэн байна.
 Иргэдийн 40 хувь нь төрийн үйлчилгээний хүнд суртал, олон шат дамжлагыг
арилгаж, төрийн үйлчилгээний талаарх мэдээллийг олон хэлбэрээр иргэдэд
хүртээмжтэй болгох нь шаардлагатай гэж үзсэн байна.
 Иргэдийн 93 хувь нь төрийн боломжит бүх үйлчилгээг үйлчилгээний ажилтан,
цаг хугацаа, орон зайнаас хараат бус цахим хэлбэрт шилжүүлэх нь хамгийн оновчтой
гэж үзсэн байна.
Иргэдийн төрийн үйлчилгээний чанарт өгсөн үнэлгээ
Иргэдийн төрийн үйлчилгээний чанарт 23.4 хувь нь муу, 26.6 хувь нь дунд гэсэн
үнэлгээ өгсөн бол 50 хувь нь сайн гэж нааштайгаар үнэлсэн байна. үйлчилгээний
чанарын үзүүлэлт тус бүрээр авч үзвэл, үйлчилгээний уртад 44 хувь нь сайн, 27.3 хувь
нь дунд, 28.7 хувь нь муу, үйлчилгээний мэдээлэлд 44.2 хувь нь сайн, 29.8 хувь нь
дунд, 25.9 хувь нь муу, үйлчилгээний хүргэлтэнд 56.5 хувь нь сайн, 23 хувь нь дунд,
21.8 хувь нь муу, үйлчилгээний орчин, ажилтны хувьд 56.5 хувь нь сайн, 26.2 хувь нь
дунд, 17.3 хувь нь муу гэсэн үнэлгээг тус тус өгсөн байна.
Зураг 7. Төрийн үйлчилгээний талаарх иргэдийн сэтгэл ханамжийн үнэлгээ
Сэтгэл ханамжийн түвшинг авч үзвэл судалгаанд хамрагдсан 141 үйлчилгээний 4.9
хувь нь сэтгэл ханамж муу, 67.4 хувь нь сэтгэл ханамж дундуур, 27.7 хувь нь сэтгэл
ханамж сайн гэсэн дүгнэлт гарсан.
Уг үйлчилгээг авсан иргэдийн 93.1 хувь нь цахимжуулах шаардлагатай, 6.9 хувь нь
цахимжуулах шаардлагагүй гэж хариулжээ. Эдгээр иргэд өөрийн цахим мэдээлэл авах
мэдлэгийн түвшингээ 71.7 хувь нь сайн, 21.7 хувь нь дунд зэрэг, 6.5 хувь нь муу гэж
хариулжээ.
Зураг 8Иргэдийн цахим мэдээлэл авах мэдлэгийн түвшин, хувиар
28.7
25.9
21.8
17.3
23.4
27.3
29.8
23.0
26.2
26.6
44.0
44.2
55.3
56.5
50.0
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Үйлчилгээний урт
Үйлчилгээний мэдээлэл
Үйлчилгээний хүргэлт
Үйлчилгээний орчин, ажилтан
Төрийн үйлчилгээний чанар
Сэтгэл ханамж муу
Сэтгэл ханамж дунд
Сэтгэл ханамж сайн
71.7
44.4
21.7
32.1
6.5
23.5
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Цахимжуулах шаардлагатай
Цахимжуулах шаардлагагүй
Сайн
Дунд
Муу
Гурав. Монгол улсад ухаалаг төрийн үйлчилгээг хөгжүүлэх асуудалд
3.1. Ухаалаг засаглалын хөгжлийн индексийг тооцоолох аргачлал
Ухаалаг хотын хөгжлийн индексийг тодорхойлох ажлын хүрээнд Ухаалаг Засаглалын
хөгжлийн түвшинг үнэлэх аргачлалыг боловсруулсан. Ухаалаг засаглалын хөгжлийг
дараах шалгуур үзүүлэлтүүдээр хэмжинэ.Үүнд:
1. Нээлттэй засгийн газар:
 Цахимжуулалт, мэдээллийн сүлжээ, аюулгүй байдал
 Ил тод, шударга байдал
 Авилгын индекс
 Иргэдийн сэтгэл ханамж
 Улс төрийн тогтвортой байдал
 Бие даасан байдал, эрх мэдэл зэрэг
2. Шийдвэр гаргалт:
 Засгийн газар, бизнесийн байгууллага, иргэд хоорондын харилцаа
 Иргэдэд чиглэсэн
 Эрх мэдэл
 Иргэдийн улс төрийн оролцоогэсэн дэдшалгуур үзүүлэлтүүдээс бүрдэнэ.
Ухаалаг засаглалын хөгжлийн түвшинг үнэлэх шалгуур үзүүлэлтийн тооцоог дараах
гурван алхамтайгаар гүйцэтгэнэ.
Алхам 1. t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн i-р дэд шалгуур үзүүлэлтээрх j-р
хүчин зүйлсийн үнэлгээг t-1 ба t дүгээр жилийн хувийн жинг тухайн жилийн хүчин
зүйлийн дундаж үнэлгээ бүрээр үржүүлж тооцоолно.
[1]
; [2]
Энд:
- t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн i-р дэд шалгуур үзүүлэлтээрх j-р хүчин
зүйлийн үнэлгээ
- t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн i-р дэд шалгуур үзүүлэлтээрх j-р хүчин
зүйлийн дундаж үнэлгээ
- t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн i-р дэд шалгуур үзүүлэлтээрх j-р хүчин
зүйлийн хувийн жин
- t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн i-р дэд шалгуур үзүүлэлтээрх j-р хүчин
зүйлийн түүврийн хэмжээ
Алхам 2. t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн i-р дэд шалгуур үзүүлэлтээрх үнэлгээг
хийхдээ t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн i-р дэд шалгуур үзүүлэлтээрх j-р хүчин
зүйлийн үнэлгээг t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн i-р дэд шалгуур үзүүлэлтийн
ач холбогдлын жингээр үржүүлж тооцоолно.
[3]
[4]
- t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтээрх i-р дэд шалгуур үзүүлэлтийн үнэлгээ
- t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн i-р дэд шалгуур үзүүлэлтээрх j-р хүчин
зүйлийн ач холбогдлын жин
Алхам 3. t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн үнэлгээг хийхдээ t дэх жилийн k-р
шалгуур үзүүлэлтийн i-р дэд шалгуур үзүүлэлтээрх үнэлгээг t дэх жилийн k-р шалгуур
үзүүлэлтээрх i-р дэд шалгуур үзүүлэлтийн ач холбогдлын жингээр үржүүлж
тооцоолно.
[5]
[6]
- t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн үнэлгээ
- t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтээрх i-р дэд шалгуур үзүүлэлтийн ач
холбогдлын жин
Дээрх боловсруулсан дэд шалгуур үзүүлэлтийн тоон болон чанарын үзүүлэлтүүдийг
тооцоолсноор Ухаалаг засаглалын шалгуур үнэлгээг гаргаж болно.
Мөн Ухаалаг төрийн үйлчилгээг иргэдэд найдвартай хурдан шуурхай хүргэх үүднээс
дараах схемчилсэн зургыг үзүүлэв. Төрийн үйлчилгээ үзүүлэгчид болох сангын яам,
Бололвсролын яам, Эрүүл мэндийн яам, хөдөлмөрийн яам зэрэг бусад яамдуудаас
иргэдэд хүргэх мэдээллийг засгийн газрын WLAN, LAN-ийн сүлжээ ашиглан төрийн
үйлчилгээний нэгдсэн төв дээр байршуулан эндээс мөн адил интернет эсвэл үүрэн
сүлжээ ашиглан хөдөлгөөнт төхөөрөмж, веб сайт, түц, лавлах үйлчилгээгээр
дамжуулан хэрэглэгчдэд хүргэнэ.
Зураг 9Монгол Улсын цахим засаглалын бүтэц
3.1. Ухаалаг засаглалын хөгжилд QR технологийг ашиглах боломж
“Иргэд төрийн үйлчилгээний мэдээллийг цаашид ямар сувгаар авах сонирхолтой
байгааг тодруулсан ба 29.7 хувь нь интернетээс, 28.1 хувь нь гар утсаар, 6.8 хувь нь
гарын авлага тараах материалаар, 5.2 хувь нь зар сурталчилгааны самбараас, 15.3
хувь нь хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр, 7.5 хувь нь ажилтнаас, 1 хувь нь найз нөхдөөсөө
дамжуулан авах сонирхолтой байна.”[5]
Дээрх төрийн үйлчилгээний мэдээллиийг цаашид ямар сувгаар авах сонирхолтой
байгааг тодруулсан асуулгын үр дүнд үндэслэн дараах шийдлийг танилцуулж байна.
Төрийн байгууллагуудын уламжлалт(цаасан) мэдээллийн тогтолцоог мэдээллийн
технологийн ололт дээр тулгуурлан өөрчилж, мэдээллийн агуулга, багтаамжийг
нэмэгдүүлэх арга замыг санал болгож байна.
Энэ нь хотын хаанаас ч хэзээ ч төрийн үйлчилгээг цаг алдалгүй авах боломжийг олгож
байгаа бөгөөд төрийн байгууллагуудын ямар нэгэн таних тэмдэг (QR code, bar code)
ашиглан хүн өөрийн гар утсаар интернэтээр иргэдэд хүрэх төрийн үйлчилгээний
талаарх мэдээлэл авах боломжтой юм.
Технологийн хувьд товчхон танилцуулахад:
Бар код буюу зураасан код нь машинд уншигдах боломжтой дүрс хэлбэрийн дотрох
мэдээллийн танилцуулга юм. Зураасан код нь код уншигч гэж нэрлэгдэх гэрлийн
сканераар уншигдах боломжтой бөгөөд эсвэл тусгай программ хангамжаар хийгдсэн
дүрслэлээс сканердах боломжтой. Зураасан код нь компьютерийн мэдээлэлд
нэвтрэхэд хурдтай найдвартай байдлыг хангаж байдаг мэдээллийг автоматар
тодорхойлоод татаж авахад маш өргөн ашиглагддаг. Харин сүүлийн үед QR кодыг
ихээхэн ашиглаж байна.
QR /Quick Response Code/- Дөрвөлжин хүснэгтээр бүтэцлэгдсэн хурдан уншигдаж
хэрэгцээт мэдээллийг хүргэх зорилготой 2D код юм. Анх 1994 онд зохион бүтээгдсэн ч
шинэ дэвшилтэт технологид код хэвээр ашиглагдсаар байна.
QR кодыг ашиглахад хялбар, ямар ч хулдаасан хэвлэл дээр хэвлэгдэж утасны камер,
сканнераар уншуулах боломжтой. Орчин үеийн техник технологийн хөгжлийн
нөлөөгөөр хүн бүр камертай, ухаалаг гар утас барьж, мэдээ мэдээллийг гар утсаараа
дамжуулан авах болсон. Үүнтэй холбоотойгоор QR код хэрэглээөсч байгаа юм.Нэг
үгээр тодорхой мэдээллийг өөртөө багтаасан QR кодыг өөрийн гар утсандаа
уншуулснаар мэдээ мэдээллийг асар богино хугацаанд олох, солилцох боломж бүрдэж
байна.
Зураг 10Зураасан код болон QR код
QR 2D кодын давуу тал
1. Өгөгдлийн өндөр багтаамжтай. Стандарт хэмжээ нь 7089 тэмдэгт багтаах
багтаамжтай.
2. Өгөгдлийнтөрөл. Мэдээллийн бүх хэлээр кодлон дамжуулах ашиглах боломжтой.
3. Ямар ч хэмжээгээр хэвлэгдэх боломжтой. Том жижиг янз бүрийн хэмжээгээр
хэвлэгдэх боломжтой.
4. Бохирдуулах болон гэмтээсэн нөхцөлд сэргээх боломжтой. Кодыг бохирдуулах
болон урссан тохиолдолд ч оруулсан өгөгдлүүдийг дахин сэргээх боломжтой
байдаг учир QR кодонд алдааг засварлах өгөгдөл давхар суусан байдаг.
5. 360° аар уншигдах боломжтой . Ямарч хэлбэр хаашаа харуулсан ч адилхан
мэдээллүүд бүгд уншигддаг.
6. Нэмэлт кодын тохируулга. QR код хамгийн ихдээ 16 жижиг тэмдэгтээр
хуваагддаг тул энэ нь хэвлэхэд илүү тохиромжтой болж өгдөг .
7. Дэлгэрэнгүй мэдээлэл ашиглах. Бусад 2d баркодуудтай харьцуулхад QR код нь
илүү нарийвчилсан мэдээлэл агуулсан байдаг.
QR ашиглахад ямар давуу тал байдаг вэ?
Бүх мэдээллийг баркодноос авах боломжтой – Байгууллагын зорилго зохион
байгуулалт, хаана байрладаг, холбогдох дугаар, бусад барааны танилцуулга, ямар шинэ
урамшуулал зарлаж байгаа зэрэг сонирхсон мэдээллийг байрлуулсан баркодноос
уншуулан авах боломжтой энэ үед та заавал интернет орох шаардлагагүй болно.
/сонирхсон мэдээллээ заавал хайж цаг хугацаа алдалгүй олох боломжтой./
 Байгаль орчинд ээлтэй – QR код хэвлэхэд ямар ч илүүдэл материал, хог
хаягдал гаргахгүй, харин дахин хэрэглэх боломжтой байдаг.
 Ашиглах цар хүрээ – QR нь хэвлэмэл байдлаар болон онлайн хэлбэрээр тараан
байршуулах боломжтой.
 Ашиглах төхөөрөмж – QR кодыг уншуулахад тусгай технилоги шаардлагагүй
ба танд ухаалаг утас байхад хангалттай.
 Хэрэглэгч үйлчлүүлэгчидтэй холбогдох шинэ боломж.
Онлайн төрийн үйлчилгээний жагсаалт
Өнөөгийн байдлаар нийслэлийн дүүргүүд, хэрэгжүүлэгч, агентлагууд, харъяа газрууд
болох 60-иад нэгж байгууллагууд төрийн үйлчилгээг ард иргэдэд хүргэж байгаа бөгөөд
эдгээр нь давхардсан тоогоор 700 гаруй үйлчилгээ үзүүлдэг байна.Нийт 309 төрлийн
төрийн онлайнүйлчилгээг бий болгоно гэсэн зорилттавьжээ. [6]
Үүнд:
 мэдээллийн чиглэлээр - 111
 зөвшөөрөл олгох - 43
 тодорхойлолт өгөх - 21
 төлбөр тооцооны чиглэлээр - 20
 үйлчилгээний чиглэлээр - 72
 иргэдээс авах санал гомдол – 42
Эдгээр төрийн үйлчилгээнүүдээс бичиг баримт шаардлагагүй төрийн мэдээлэл,
үйлчилгээг агуулсан QR кодыг хотын аль ч цэгт байршуулах боломжтой юм. Ингэж
байршуулсанаар иргэд төрийн үйлчилгээг хаана ч хэдийд ч хурдан, шуурхай авах ач
холбогдолтой юм. Энэхүү үйлчилгээг сүүлийн үеийн ухаалаг, андройд утасны
тусламжтайгаарQR болон bar code уншигч програм хэрэглэх юм. Их хэмжээний
мэдээллийг хүлээн авах тохиолдолд интернэтэд холбогдон хүлээн авч болох ч тухайн
вебийн бааз дээр суурилсан үндсэн мэдээллийг интернэт орчны тусламжгүйгээр хүлээн
авах юм. Энэхүү програмын веб сайтыг веб сервес ашиглан гүйцэтгэнэ. Энэ нууцлалын
зэргийг өндөржүүлж гадны ямар нэг халдлага, мэдээлэл алдагдахаас сэргийлэх ач
холбогдолтой юм. Мөн HTML 5, JavaScript, Ajax зэрэг хэл дээр бичигдсэнээрэ цаашид
хөгжүүлэх боломжтой болгож байгаа юм.
Жишээ болгож энэ системийг ашиглан оюутны үнэмлэхийн зураасан кодыг уншуулан
оюутны веб рүү хандан оюутны мэдээллээ үзлээ.[7]
Зураг 11 Оюутны үнэмлэхний зураасан код ашиглан оюутны веб рүү хандах
Дээрхи зурган дээр оюутны үнэмлэхний зураасан кодыг ухаалаг утас, QR, bar code
уншигч програмын тусламжтайгаар оюутны веб рүү хандаж байна. Веб рүү хандахад
нэвтрэх хэсэгт оюутны нууц үгээр баталгаажин оюутны вебрүү мэдээлэл рүү нэвтрэнэ.
QR бар кодыг ашиглан оюутны мэдээллийг олж авахтай адил төрийн зарим үйлчилгээг
мэдээллийн нэгдсэн сангаас авах бололцоог бий болгох нь зүйтэй юм.
ДҮГНЭЛТ
Ухаалаг засаглалын хөгжил нь мэдээлэл, харилцаа холбооны технологид суурилдаг
тул манай улс нь мэдээллийн технологийн дэд бүтцээ сайжруулах, өндөр технологийг
нутагшуулах, ухаалаг хотыг байгуулж хөгжүүлэх эрх зүйн орчныг бүрдүүлж,
стратегийн хөтөлбөрийг боловсруулан, үе шаттайгаар хэрэгжүүлснээр дэлхийн шилдэг
засаглалтай улс болох боломжтой юм.Нийслэл Улаанбаатар хотыг Ухаалаг хот болгон
хөгжүүлэх шинэчлэлийн алхамыг хийхэд ухаалаг засаглалыг хөгжүүлэх нь чухал ач
холбогдолтой байх болно.
Төрийн үйлчилгээний талаарх иргэдийн сэтгэл ханамжийн судалгааг үнэн зөв,
бодитой тодорхойлж иргэдийн төрийн үйлчилгээний сэтгэл ханамжийн
индексийггурван аргаар тодорхойлсон.
Ухаалаг засаглалын хөгжлийн индексийг тооцоолох аргачлалаар ухаалаг засаглал
цаашлаад ухаалаг хотын бусад шалгуур үзүүлэлтүүдийг тооцож өөрийн улсын
хөгжлийн түвшинг тодорхойлох боломжтой юм.
Манай улс нь Ухаалаг цахим засаглалыг бий болгож хөгжүүлэхийн тулд нээлттэй,
нэгдмэл, хамтын ажиллагаа, тогтвортой өсөлтийг хангах хөгжлийн бодлогыг
баримтлах нь зүйтэй юм. Өөрөөр хэлбэл нээлттэй байхын хувьд төрийн үйлчилгээ,
мэдээлэл иргэн бүрт хүртээмжтэй, Засгийн Газрын бодлого, үйл ажиллагаа нь ил тод
байх, нэгдмэл байхын хувьд хэрэглэгчид хандсан нэгдмэл үйлчилгээ, үйлчилгээг олон
суваг (компьютер, смарт утас, смарт телевиз гэх мэт)-аар авах боломжийг хангах,
хамтын ажиллагааны хувьд төрийн болон хувийн сектор, орон нутгийн байгууллагын
дунд мэдээллийн хүртээмж, хамтын ажиллагааг дэлгэрүүлэн, батжуулах, нийгмийн
болон уламжлалт ѐс заншил, соѐлыг бэхжүүлэх, тогтвортой өсөлтийг хангахын хувьд
ногоон мэдээллийн технологийн систем, цахим засаглалд оролцогч талуудын
түншлэлийг бэхжүүлэх шаардлагатай юм.Үүний тулд дараах зөвлөмжүүдийн санал
болгож байна.
Орчин үеийн мэдээллийн технологи, тоног төхөөрөмж бүхий төрийн
үйлчилгээний нэгдсэн систем, баазыг байгуулах, төрийн үйлчилгээг цахим
хэлбэрт шилжүүлэх,
QR технологийг төрийн үйлчилгээнд нэвтрүүлэн ашиглахболомжтой юм.
Ухаалаг утас, интернет орчин, QR код байхад л иргэд онлайн төрийн
үйлчилгээгхүссэн үедээ, дурын байршлаас авах боломжтой юм.
Төрийн үйлчилгээний шударга хариуцлагатай хямд өртөг бүхий үйлчилгээний
журмыг боловсруулж мөрдөх,
Төрийн үйлчилгээний мэдээллийн нэгдмэл тогтолцоог боловсронгуй болгох
замаар хамрах хүрээг өргөжүүлэх, үйлчилгээний чанар хүртээмжийг
нэмэгдүүлэх,
Иргэдэд төрийн үйлчилгээг хурдан шуурхай хүргэх, ойр байлгах зохимжтой
арга, хэлбэрүүдийг ашиглаж төрийн үйлчилгээний анхан шатны нэгжүүдийг
чадавхижуулах,
Иргэний цахим үнэмлэхний хэрэглээг өргөжүүлэх,
Төрийн үйлчилгээний талаарх иргэдийн мэдлэгийг дээшлүүлэх,
Иргэдийн цахим мэдлэгийн түвшинг дээшлүүлэх шаардлагатай.
Ашигласан материалын жагсаалт
[1] Tsetsgee Bayasgalan, Burmaa Myagmar, “Main indicators for Smart City” III
Международную научно-практическую конференцию «Социально-
Экономическое развитие россии и Монголии: проблемы и перспективы», 2013
[2] М.Бурмаа, Б.Цэцгээ, “Монгол Улсын Ухаалаг Засаглалын өнөөгийн байдал”,
Хүрэл тогоот 2013
[3] “E-Government Survey” 2010, 2011, 2012, Departmanet of Economic and Social
Affairs, New York
[4] “Засаглалын төлөв байдалд өгсөн иргэдийн үнэлгээ” судалгааны тайлан,
MercyCorps, IRIMongolia хараат бус судалгааны хүрээлэн, 2012
[5] “Төрийн үйлчилгээний талаарх иргэдийн сэтгэл ханамжийн судалгааны
тайлан”Төрийн энтерпрайз архитектур боловсруулах төсөл,
МТШХХГ,Загдхорол ТББ 2013
[6] Нийслэлийн төрийнбайгууллага дахь онлайнүйлчилгээний судалгаа, Ц.Ганбат,
ШУТИС-КТМС профессорД.Золбоо, ШУТИС-КТМС багш, 2012
[7] Г.Мөнхбат “Байгууллагын зар, мэдээллийнсистемийн агуулгыг баяжуулах”,
Мэдээлэл, холбооны технологийн хөгжилд бидний гүйцэтгэх үүрэг-2014 ЭШХ
Зохиогчийн тухай:Энхбат овогтой Энзаяа. 2009 онд ШУТИС-ийн Мэдээлэл
Холбооны Технологийн Сургуульд Харилцаа Холбооны Менежмент-Мэдээллийн
технологи хос мэргэжлээрсуралцдаг. Ухаалаг хотын хөгжилд мэдээлэл, харилцаа
холбооны технологийн гүйцэтгэх үүрэг сэдвийн хүрээнд эрдэм шинжилгээ судалгааны
ажил хийж байна. “Логистик менежментийн тулгамдсан асуудал – 2013”эрдэм
шинжилгээний бага хуралд “Мэдээлэл, харилцаа холбоо, технологийн салбарын үүрэн
операторуудын нэгдсэн цогц үйлчилгээ”сэдвээр оролцож дэд байранд шалгарч мөнгөн
медалиар шагнагдан амжилт үзүүлж байсан.

More Related Content

What's hot

Захиргааны актыг шалгах дараалал
Захиргааны актыг шалгах дараалалЗахиргааны актыг шалгах дараалал
Захиргааны актыг шалгах дараалалUmguullin Mongol Umguulugch
 
Мэдээллийн аюулгүй байдлын эрх зүйн зохицуулалт
Мэдээллийн аюулгүй байдлын эрх зүйн зохицуулалтМэдээллийн аюулгүй байдлын эрх зүйн зохицуулалт
Мэдээллийн аюулгүй байдлын эрх зүйн зохицуулалтGalbaatar Lkhagvasuren
 
бодлогын баримт бичиг
бодлогын баримт бичигбодлогын баримт бичиг
бодлогын баримт бичигBuka King
 
Монгол Улс, ОХУ, БНХАУ-ын кибер аюулгүй байдлыг хангах хамтын ажиллагааны бод...
Монгол Улс, ОХУ, БНХАУ-ын кибер аюулгүй байдлыг хангах хамтын ажиллагааны бод...Монгол Улс, ОХУ, БНХАУ-ын кибер аюулгүй байдлыг хангах хамтын ажиллагааны бод...
Монгол Улс, ОХУ, БНХАУ-ын кибер аюулгүй байдлыг хангах хамтын ажиллагааны бод...Galbaatar Lkhagvasuren
 
Yндсэн хуульт төр ба төрийн эрх мэдлийн хуваарилалт
Yндсэн хуульт төр ба төрийн эрх мэдлийн хуваарилалтYндсэн хуульт төр ба төрийн эрх мэдлийн хуваарилалт
Yндсэн хуульт төр ба төрийн эрх мэдлийн хуваарилалтAriunbayar Bazarvaani
 
Lecture 16
Lecture   16Lecture   16
Lecture 16Tj Crew
 
Ц.Тогтохтуяа - СҮҮНИЙ ҮЙЛДВЭРИЙН ХӨГЖЛИЙН СТРАТЕГИ
Ц.Тогтохтуяа - СҮҮНИЙ ҮЙЛДВЭРИЙН ХӨГЖЛИЙН СТРАТЕГИЦ.Тогтохтуяа - СҮҮНИЙ ҮЙЛДВЭРИЙН ХӨГЖЛИЙН СТРАТЕГИ
Ц.Тогтохтуяа - СҮҮНИЙ ҮЙЛДВЭРИЙН ХӨГЖЛИЙН СТРАТЕГИbatnasanb
 
Ж.Бат-Эрдэнэ Зам, тээврийн салбарын тулгамдсан асуудлууд, шийдвэрлэх арга зам
Ж.Бат-Эрдэнэ Зам, тээврийн салбарын тулгамдсан асуудлууд, шийдвэрлэх арга зам Ж.Бат-Эрдэнэ Зам, тээврийн салбарын тулгамдсан асуудлууд, шийдвэрлэх арга зам
Ж.Бат-Эрдэнэ Зам, тээврийн салбарын тулгамдсан асуудлууд, шийдвэрлэх арга зам Unuruu Dear
 
иргэн татвар төлөгч
иргэн татвар төлөгчиргэн татвар төлөгч
иргэн татвар төлөгчKhongor Bukhtsooj
 
Монгол орны эдийн засгийн хөгжил
Монгол орны эдийн засгийн хөгжилМонгол орны эдийн засгийн хөгжил
Монгол орны эдийн засгийн хөгжилnansak08
 
бүгд найрамдах монгол ард улсын үндсэн хууль 1940 он
бүгд найрамдах монгол ард улсын үндсэн хууль 1940 онбүгд найрамдах монгол ард улсын үндсэн хууль 1940 он
бүгд найрамдах монгол ард улсын үндсэн хууль 1940 онSamdan Batchuluun
 
манлайллын онол хандлагууд
манлайллын онол хандлагуудманлайллын онол хандлагууд
манлайллын онол хандлагуудBuka King
 
ажилгүйдэл
ажилгүйдэл ажилгүйдэл
ажилгүйдэл Aska Ashka
 
түүхийг судлах арга, түүхийн судалгааны чиг хандлагыг судлах
түүхийг судлах арга, түүхийн судалгааны чиг хандлагыг судлахтүүхийг судлах арга, түүхийн судалгааны чиг хандлагыг судлах
түүхийг судлах арга, түүхийн судалгааны чиг хандлагыг судлахП. Эрдэнэсайхан
 
С. Баасанбат Д. Баяр-Уянга - ЖИЖИГ ДУНД ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГЫН...
С. Баасанбат Д. Баяр-Уянга  - ЖИЖИГ ДУНД ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГЫН...С. Баасанбат Д. Баяр-Уянга  - ЖИЖИГ ДУНД ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГЫН...
С. Баасанбат Д. Баяр-Уянга - ЖИЖИГ ДУНД ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГЫН...batnasanb
 
Макро эдийн засгийн судлах зүйл, үндсэн зорилго ба асуудал
Макро эдийн засгийн судлах зүйл, үндсэн зорилго ба асуудал Макро эдийн засгийн судлах зүйл, үндсэн зорилго ба асуудал
Макро эдийн засгийн судлах зүйл, үндсэн зорилго ба асуудал Adilbishiin Gelegjamts
 

What's hot (20)

дипломын ажил 1-1
дипломын ажил 1-1дипломын ажил 1-1
дипломын ажил 1-1
 
Захиргааны актыг шалгах дараалал
Захиргааны актыг шалгах дараалалЗахиргааны актыг шалгах дараалал
Захиргааны актыг шалгах дараалал
 
Мэдээллийн аюулгүй байдлын эрх зүйн зохицуулалт
Мэдээллийн аюулгүй байдлын эрх зүйн зохицуулалтМэдээллийн аюулгүй байдлын эрх зүйн зохицуулалт
Мэдээллийн аюулгүй байдлын эрх зүйн зохицуулалт
 
бодлогын баримт бичиг
бодлогын баримт бичигбодлогын баримт бичиг
бодлогын баримт бичиг
 
Монгол Улс, ОХУ, БНХАУ-ын кибер аюулгүй байдлыг хангах хамтын ажиллагааны бод...
Монгол Улс, ОХУ, БНХАУ-ын кибер аюулгүй байдлыг хангах хамтын ажиллагааны бод...Монгол Улс, ОХУ, БНХАУ-ын кибер аюулгүй байдлыг хангах хамтын ажиллагааны бод...
Монгол Улс, ОХУ, БНХАУ-ын кибер аюулгүй байдлыг хангах хамтын ажиллагааны бод...
 
Yндсэн хуульт төр ба төрийн эрх мэдлийн хуваарилалт
Yндсэн хуульт төр ба төрийн эрх мэдлийн хуваарилалтYндсэн хуульт төр ба төрийн эрх мэдлийн хуваарилалт
Yндсэн хуульт төр ба төрийн эрх мэдлийн хуваарилалт
 
Lecture 16
Lecture   16Lecture   16
Lecture 16
 
Ц.Тогтохтуяа - СҮҮНИЙ ҮЙЛДВЭРИЙН ХӨГЖЛИЙН СТРАТЕГИ
Ц.Тогтохтуяа - СҮҮНИЙ ҮЙЛДВЭРИЙН ХӨГЖЛИЙН СТРАТЕГИЦ.Тогтохтуяа - СҮҮНИЙ ҮЙЛДВЭРИЙН ХӨГЖЛИЙН СТРАТЕГИ
Ц.Тогтохтуяа - СҮҮНИЙ ҮЙЛДВЭРИЙН ХӨГЖЛИЙН СТРАТЕГИ
 
Ж.Бат-Эрдэнэ Зам, тээврийн салбарын тулгамдсан асуудлууд, шийдвэрлэх арга зам
Ж.Бат-Эрдэнэ Зам, тээврийн салбарын тулгамдсан асуудлууд, шийдвэрлэх арга зам Ж.Бат-Эрдэнэ Зам, тээврийн салбарын тулгамдсан асуудлууд, шийдвэрлэх арга зам
Ж.Бат-Эрдэнэ Зам, тээврийн салбарын тулгамдсан асуудлууд, шийдвэрлэх арга зам
 
иргэн татвар төлөгч
иргэн татвар төлөгчиргэн татвар төлөгч
иргэн татвар төлөгч
 
Монгол орны эдийн засгийн хөгжил
Монгол орны эдийн засгийн хөгжилМонгол орны эдийн засгийн хөгжил
Монгол орны эдийн засгийн хөгжил
 
бүгд найрамдах монгол ард улсын үндсэн хууль 1940 он
бүгд найрамдах монгол ард улсын үндсэн хууль 1940 онбүгд найрамдах монгол ард улсын үндсэн хууль 1940 он
бүгд найрамдах монгол ард улсын үндсэн хууль 1940 он
 
Сэтгэл зүйн тест
Сэтгэл зүйн тестСэтгэл зүйн тест
Сэтгэл зүйн тест
 
манлайллын онол хандлагууд
манлайллын онол хандлагуудманлайллын онол хандлагууд
манлайллын онол хандлагууд
 
ажилгүйдэл
ажилгүйдэл ажилгүйдэл
ажилгүйдэл
 
түүхийг судлах арга, түүхийн судалгааны чиг хандлагыг судлах
түүхийг судлах арга, түүхийн судалгааны чиг хандлагыг судлахтүүхийг судлах арга, түүхийн судалгааны чиг хандлагыг судлах
түүхийг судлах арга, түүхийн судалгааны чиг хандлагыг судлах
 
Дипломын ажил
Дипломын ажилДипломын ажил
Дипломын ажил
 
С. Баасанбат Д. Баяр-Уянга - ЖИЖИГ ДУНД ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГЫН...
С. Баасанбат Д. Баяр-Уянга  - ЖИЖИГ ДУНД ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГЫН...С. Баасанбат Д. Баяр-Уянга  - ЖИЖИГ ДУНД ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГЫН...
С. Баасанбат Д. Баяр-Уянга - ЖИЖИГ ДУНД ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ХӨГЖЛИЙН ЧИГ ХАНДЛАГЫН...
 
Эссэ
ЭссэЭссэ
Эссэ
 
Макро эдийн засгийн судлах зүйл, үндсэн зорилго ба асуудал
Макро эдийн засгийн судлах зүйл, үндсэн зорилго ба асуудал Макро эдийн засгийн судлах зүйл, үндсэн зорилго ба асуудал
Макро эдийн засгийн судлах зүйл, үндсэн зорилго ба асуудал
 

Viewers also liked

จินตนา ปินใจกุล
จินตนา ปินใจกุลจินตนา ปินใจกุล
จินตนา ปินใจกุลjintana pinjaikul
 
Отгонзаяа, Байгальмаа - МОНГОЛЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ЭЭДРЭЭТ БАЙДАЛ БА ЭНЭ ХЭСГИЙН...
Отгонзаяа, Байгальмаа - МОНГОЛЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ЭЭДРЭЭТ БАЙДАЛ БА  ЭНЭ ХЭСГИЙН...Отгонзаяа, Байгальмаа - МОНГОЛЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ЭЭДРЭЭТ БАЙДАЛ БА  ЭНЭ ХЭСГИЙН...
Отгонзаяа, Байгальмаа - МОНГОЛЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ЭЭДРЭЭТ БАЙДАЛ БА ЭНЭ ХЭСГИЙН...batnasanb
 
Х. СҮГЖЛХАМ - МОНГОЛ УЛСЫН ӨМЧИЙН ҮНЭЛГЭЭНИЙ ТҮҮХЭН ЭКСКУРС
Х. СҮГЖЛХАМ - МОНГОЛ УЛСЫН ӨМЧИЙН ҮНЭЛГЭЭНИЙ ТҮҮХЭН ЭКСКУРСХ. СҮГЖЛХАМ - МОНГОЛ УЛСЫН ӨМЧИЙН ҮНЭЛГЭЭНИЙ ТҮҮХЭН ЭКСКУРС
Х. СҮГЖЛХАМ - МОНГОЛ УЛСЫН ӨМЧИЙН ҮНЭЛГЭЭНИЙ ТҮҮХЭН ЭКСКУРСbatnasanb
 
Г.Ганбилэг С.Мөнх-Эрдэнэ - Орон нутгийн аялал жуулчлалын салбарт Event Manag...
Г.Ганбилэг С.Мөнх-Эрдэнэ - Орон нутгийн аялал жуулчлалын салбарт  Event Manag...Г.Ганбилэг С.Мөнх-Эрдэнэ - Орон нутгийн аялал жуулчлалын салбарт  Event Manag...
Г.Ганбилэг С.Мөнх-Эрдэнэ - Орон нутгийн аялал жуулчлалын салбарт Event Manag...batnasanb
 
Ж.Индра - Үнийг экологи, чанарын параметрүүдээс хамааруулан тогтоох шинжилгээ
Ж.Индра - Үнийг экологи, чанарын параметрүүдээс хамааруулан тогтоох шинжилгээЖ.Индра - Үнийг экологи, чанарын параметрүүдээс хамааруулан тогтоох шинжилгээ
Ж.Индра - Үнийг экологи, чанарын параметрүүдээс хамааруулан тогтоох шинжилгээbatnasanb
 
Т. Оюун-Эрдэнэ - АЖИЛЛАГЧДАД ХУВЬЦАА ЭЗЭМШҮҮЛЭХ ХӨТӨЛБӨР
Т. Оюун-Эрдэнэ - АЖИЛЛАГЧДАД ХУВЬЦАА ЭЗЭМШҮҮЛЭХ ХӨТӨЛБӨРТ. Оюун-Эрдэнэ - АЖИЛЛАГЧДАД ХУВЬЦАА ЭЗЭМШҮҮЛЭХ ХӨТӨЛБӨР
Т. Оюун-Эрдэнэ - АЖИЛЛАГЧДАД ХУВЬЦАА ЭЗЭМШҮҮЛЭХ ХӨТӨЛБӨРbatnasanb
 
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...batnasanb
 
О.Нямцэцэг - Боловсролын салбарт Мэдээлэл харилцаа холбоо технологийн Хөрөнгө...
О.Нямцэцэг - Боловсролын салбарт Мэдээлэл харилцаа холбоо технологийн Хөрөнгө...О.Нямцэцэг - Боловсролын салбарт Мэдээлэл харилцаа холбоо технологийн Хөрөнгө...
О.Нямцэцэг - Боловсролын салбарт Мэдээлэл харилцаа холбоо технологийн Хөрөнгө...batnasanb
 
Э.АНАРДАРЬ, Г.СОЛОНГО - БҮС НУТАГ ДАХЬ АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН ПАРКАД ТҮШИГЛЭН ЛОГИСТИК...
Э.АНАРДАРЬ, Г.СОЛОНГО - БҮС НУТАГ ДАХЬ АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН ПАРКАД ТҮШИГЛЭН ЛОГИСТИК...Э.АНАРДАРЬ, Г.СОЛОНГО - БҮС НУТАГ ДАХЬ АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН ПАРКАД ТҮШИГЛЭН ЛОГИСТИК...
Э.АНАРДАРЬ, Г.СОЛОНГО - БҮС НУТАГ ДАХЬ АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН ПАРКАД ТҮШИГЛЭН ЛОГИСТИК...batnasanb
 
งานนำเสนอ อาย
งานนำเสนอ อายงานนำเสนอ อาย
งานนำเสนอ อายjintana pinjaikul
 
Zandargiiraa - НИЙСЭЛЛИЙН НИЙТИЙН ТЭЭВРИЙН ГАЗРЫН ТӨЛБӨР ТООЦООНЫ СИСТЕМИЙГ Ш...
Zandargiiraa - НИЙСЭЛЛИЙН НИЙТИЙН ТЭЭВРИЙН ГАЗРЫН ТӨЛБӨР ТООЦООНЫ СИСТЕМИЙГ Ш...Zandargiiraa - НИЙСЭЛЛИЙН НИЙТИЙН ТЭЭВРИЙН ГАЗРЫН ТӨЛБӨР ТООЦООНЫ СИСТЕМИЙГ Ш...
Zandargiiraa - НИЙСЭЛЛИЙН НИЙТИЙН ТЭЭВРИЙН ГАЗРЫН ТӨЛБӨР ТООЦООНЫ СИСТЕМИЙГ Ш...batnasanb
 
วิธีตรวจสอบไวรัส
วิธีตรวจสอบไวรัสวิธีตรวจสอบไวรัส
วิธีตรวจสอบไวรัสsilanee1
 
Torquest ’13 finals, MindSpark, College of Engineering Pune
Torquest ’13 finals, MindSpark, College of Engineering PuneTorquest ’13 finals, MindSpark, College of Engineering Pune
Torquest ’13 finals, MindSpark, College of Engineering PuneOmkar Yarguddi
 
A.bayartsetseg holland uwchin ba mongolyn ediin zasag
A.bayartsetseg   holland uwchin ba mongolyn ediin zasagA.bayartsetseg   holland uwchin ba mongolyn ediin zasag
A.bayartsetseg holland uwchin ba mongolyn ediin zasagbatnasanb
 
Torquest ’13 elims answers
Torquest ’13 elims answersTorquest ’13 elims answers
Torquest ’13 elims answersOmkar Yarguddi
 
Баатар-Очирын Наранцацрал - БАЙГУУЛЛАГАД ЗАН ТӨЛӨВ, ХАРИЛЦААНЫ ДЭВШИЛТЭД ЗАГВ...
Баатар-Очирын Наранцацрал - БАЙГУУЛЛАГАД ЗАН ТӨЛӨВ, ХАРИЛЦААНЫ ДЭВШИЛТЭД ЗАГВ...Баатар-Очирын Наранцацрал - БАЙГУУЛЛАГАД ЗАН ТӨЛӨВ, ХАРИЛЦААНЫ ДЭВШИЛТЭД ЗАГВ...
Баатар-Очирын Наранцацрал - БАЙГУУЛЛАГАД ЗАН ТӨЛӨВ, ХАРИЛЦААНЫ ДЭВШИЛТЭД ЗАГВ...batnasanb
 
Доржийн Солонго - ЦАХИМ КОМПАНИ, ТҮҮНИЙ БИЙ БОЛОХ ҮЗЭГДЭЛ
Доржийн Солонго - ЦАХИМ КОМПАНИ, ТҮҮНИЙ БИЙ БОЛОХ ҮЗЭГДЭЛДоржийн Солонго - ЦАХИМ КОМПАНИ, ТҮҮНИЙ БИЙ БОЛОХ ҮЗЭГДЭЛ
Доржийн Солонго - ЦАХИМ КОМПАНИ, ТҮҮНИЙ БИЙ БОЛОХ ҮЗЭГДЭЛbatnasanb
 
งานนำเสนอ จินตนา ปินใจกุล
งานนำเสนอ จินตนา ปินใจกุลงานนำเสนอ จินตนา ปินใจกุล
งานนำเสนอ จินตนา ปินใจกุลjintana pinjaikul
 
О.Энхбаяр - Магадлалын тусламжтайгаар үнэт цаасны үнийн модыг байгуулах нь
О.Энхбаяр - Магадлалын тусламжтайгаар үнэт цаасны үнийн модыг байгуулах ньО.Энхбаяр - Магадлалын тусламжтайгаар үнэт цаасны үнийн модыг байгуулах нь
О.Энхбаяр - Магадлалын тусламжтайгаар үнэт цаасны үнийн модыг байгуулах ньbatnasanb
 

Viewers also liked (20)

จินตนา ปินใจกุล
จินตนา ปินใจกุลจินตนา ปินใจกุล
จินตนา ปินใจกุล
 
Отгонзаяа, Байгальмаа - МОНГОЛЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ЭЭДРЭЭТ БАЙДАЛ БА ЭНЭ ХЭСГИЙН...
Отгонзаяа, Байгальмаа - МОНГОЛЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ЭЭДРЭЭТ БАЙДАЛ БА  ЭНЭ ХЭСГИЙН...Отгонзаяа, Байгальмаа - МОНГОЛЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ЭЭДРЭЭТ БАЙДАЛ БА  ЭНЭ ХЭСГИЙН...
Отгонзаяа, Байгальмаа - МОНГОЛЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ЭЭДРЭЭТ БАЙДАЛ БА ЭНЭ ХЭСГИЙН...
 
Madeline rosado
Madeline rosadoMadeline rosado
Madeline rosado
 
Х. СҮГЖЛХАМ - МОНГОЛ УЛСЫН ӨМЧИЙН ҮНЭЛГЭЭНИЙ ТҮҮХЭН ЭКСКУРС
Х. СҮГЖЛХАМ - МОНГОЛ УЛСЫН ӨМЧИЙН ҮНЭЛГЭЭНИЙ ТҮҮХЭН ЭКСКУРСХ. СҮГЖЛХАМ - МОНГОЛ УЛСЫН ӨМЧИЙН ҮНЭЛГЭЭНИЙ ТҮҮХЭН ЭКСКУРС
Х. СҮГЖЛХАМ - МОНГОЛ УЛСЫН ӨМЧИЙН ҮНЭЛГЭЭНИЙ ТҮҮХЭН ЭКСКУРС
 
Г.Ганбилэг С.Мөнх-Эрдэнэ - Орон нутгийн аялал жуулчлалын салбарт Event Manag...
Г.Ганбилэг С.Мөнх-Эрдэнэ - Орон нутгийн аялал жуулчлалын салбарт  Event Manag...Г.Ганбилэг С.Мөнх-Эрдэнэ - Орон нутгийн аялал жуулчлалын салбарт  Event Manag...
Г.Ганбилэг С.Мөнх-Эрдэнэ - Орон нутгийн аялал жуулчлалын салбарт Event Manag...
 
Ж.Индра - Үнийг экологи, чанарын параметрүүдээс хамааруулан тогтоох шинжилгээ
Ж.Индра - Үнийг экологи, чанарын параметрүүдээс хамааруулан тогтоох шинжилгээЖ.Индра - Үнийг экологи, чанарын параметрүүдээс хамааруулан тогтоох шинжилгээ
Ж.Индра - Үнийг экологи, чанарын параметрүүдээс хамааруулан тогтоох шинжилгээ
 
Т. Оюун-Эрдэнэ - АЖИЛЛАГЧДАД ХУВЬЦАА ЭЗЭМШҮҮЛЭХ ХӨТӨЛБӨР
Т. Оюун-Эрдэнэ - АЖИЛЛАГЧДАД ХУВЬЦАА ЭЗЭМШҮҮЛЭХ ХӨТӨЛБӨРТ. Оюун-Эрдэнэ - АЖИЛЛАГЧДАД ХУВЬЦАА ЭЗЭМШҮҮЛЭХ ХӨТӨЛБӨР
Т. Оюун-Эрдэнэ - АЖИЛЛАГЧДАД ХУВЬЦАА ЭЗЭМШҮҮЛЭХ ХӨТӨЛБӨР
 
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...
 
О.Нямцэцэг - Боловсролын салбарт Мэдээлэл харилцаа холбоо технологийн Хөрөнгө...
О.Нямцэцэг - Боловсролын салбарт Мэдээлэл харилцаа холбоо технологийн Хөрөнгө...О.Нямцэцэг - Боловсролын салбарт Мэдээлэл харилцаа холбоо технологийн Хөрөнгө...
О.Нямцэцэг - Боловсролын салбарт Мэдээлэл харилцаа холбоо технологийн Хөрөнгө...
 
Э.АНАРДАРЬ, Г.СОЛОНГО - БҮС НУТАГ ДАХЬ АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН ПАРКАД ТҮШИГЛЭН ЛОГИСТИК...
Э.АНАРДАРЬ, Г.СОЛОНГО - БҮС НУТАГ ДАХЬ АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН ПАРКАД ТҮШИГЛЭН ЛОГИСТИК...Э.АНАРДАРЬ, Г.СОЛОНГО - БҮС НУТАГ ДАХЬ АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН ПАРКАД ТҮШИГЛЭН ЛОГИСТИК...
Э.АНАРДАРЬ, Г.СОЛОНГО - БҮС НУТАГ ДАХЬ АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН ПАРКАД ТҮШИГЛЭН ЛОГИСТИК...
 
งานนำเสนอ อาย
งานนำเสนอ อายงานนำเสนอ อาย
งานนำเสนอ อาย
 
Zandargiiraa - НИЙСЭЛЛИЙН НИЙТИЙН ТЭЭВРИЙН ГАЗРЫН ТӨЛБӨР ТООЦООНЫ СИСТЕМИЙГ Ш...
Zandargiiraa - НИЙСЭЛЛИЙН НИЙТИЙН ТЭЭВРИЙН ГАЗРЫН ТӨЛБӨР ТООЦООНЫ СИСТЕМИЙГ Ш...Zandargiiraa - НИЙСЭЛЛИЙН НИЙТИЙН ТЭЭВРИЙН ГАЗРЫН ТӨЛБӨР ТООЦООНЫ СИСТЕМИЙГ Ш...
Zandargiiraa - НИЙСЭЛЛИЙН НИЙТИЙН ТЭЭВРИЙН ГАЗРЫН ТӨЛБӨР ТООЦООНЫ СИСТЕМИЙГ Ш...
 
วิธีตรวจสอบไวรัส
วิธีตรวจสอบไวรัสวิธีตรวจสอบไวรัส
วิธีตรวจสอบไวรัส
 
Torquest ’13 finals, MindSpark, College of Engineering Pune
Torquest ’13 finals, MindSpark, College of Engineering PuneTorquest ’13 finals, MindSpark, College of Engineering Pune
Torquest ’13 finals, MindSpark, College of Engineering Pune
 
A.bayartsetseg holland uwchin ba mongolyn ediin zasag
A.bayartsetseg   holland uwchin ba mongolyn ediin zasagA.bayartsetseg   holland uwchin ba mongolyn ediin zasag
A.bayartsetseg holland uwchin ba mongolyn ediin zasag
 
Torquest ’13 elims answers
Torquest ’13 elims answersTorquest ’13 elims answers
Torquest ’13 elims answers
 
Баатар-Очирын Наранцацрал - БАЙГУУЛЛАГАД ЗАН ТӨЛӨВ, ХАРИЛЦААНЫ ДЭВШИЛТЭД ЗАГВ...
Баатар-Очирын Наранцацрал - БАЙГУУЛЛАГАД ЗАН ТӨЛӨВ, ХАРИЛЦААНЫ ДЭВШИЛТЭД ЗАГВ...Баатар-Очирын Наранцацрал - БАЙГУУЛЛАГАД ЗАН ТӨЛӨВ, ХАРИЛЦААНЫ ДЭВШИЛТЭД ЗАГВ...
Баатар-Очирын Наранцацрал - БАЙГУУЛЛАГАД ЗАН ТӨЛӨВ, ХАРИЛЦААНЫ ДЭВШИЛТЭД ЗАГВ...
 
Доржийн Солонго - ЦАХИМ КОМПАНИ, ТҮҮНИЙ БИЙ БОЛОХ ҮЗЭГДЭЛ
Доржийн Солонго - ЦАХИМ КОМПАНИ, ТҮҮНИЙ БИЙ БОЛОХ ҮЗЭГДЭЛДоржийн Солонго - ЦАХИМ КОМПАНИ, ТҮҮНИЙ БИЙ БОЛОХ ҮЗЭГДЭЛ
Доржийн Солонго - ЦАХИМ КОМПАНИ, ТҮҮНИЙ БИЙ БОЛОХ ҮЗЭГДЭЛ
 
งานนำเสนอ จินตนา ปินใจกุล
งานนำเสนอ จินตนา ปินใจกุลงานนำเสนอ จินตนา ปินใจกุล
งานนำเสนอ จินตนา ปินใจกุล
 
О.Энхбаяр - Магадлалын тусламжтайгаар үнэт цаасны үнийн модыг байгуулах нь
О.Энхбаяр - Магадлалын тусламжтайгаар үнэт цаасны үнийн модыг байгуулах ньО.Энхбаяр - Магадлалын тусламжтайгаар үнэт цаасны үнийн модыг байгуулах нь
О.Энхбаяр - Магадлалын тусламжтайгаар үнэт цаасны үнийн модыг байгуулах нь
 

Similar to Э.Энхзаяа - МОНГОЛ УЛСАД УХААЛАГ ЗАСАГЛАЛЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗАРИМ АСУУДАЛД

Г.Уранчимэг - Цахим менежмент
Г.Уранчимэг - Цахим менежментГ.Уранчимэг - Цахим менежмент
Г.Уранчимэг - Цахим менежментbatnasanb
 
Энхзаяа, Ундрал - SMART CITY БУЮУ ОЮУНЛАГ ХОТЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ОНОЛ АРГА ЗҮЙН СУДА...
Энхзаяа, Ундрал - SMART CITY БУЮУ ОЮУНЛАГ ХОТЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ОНОЛ АРГА ЗҮЙН СУДА...Энхзаяа, Ундрал - SMART CITY БУЮУ ОЮУНЛАГ ХОТЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ОНОЛ АРГА ЗҮЙН СУДА...
Энхзаяа, Ундрал - SMART CITY БУЮУ ОЮУНЛАГ ХОТЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ОНОЛ АРГА ЗҮЙН СУДА...batnasanb
 
E government questions last
E government questions lastE government questions last
E government questions lastKhaltar Togtuun
 
Dream it-conf-enkhbold
Dream it-conf-enkhboldDream it-conf-enkhbold
Dream it-conf-enkhboldBayarmaa Anu
 
Dream it-conf-enkhbold
Dream it-conf-enkhboldDream it-conf-enkhbold
Dream it-conf-enkhboldBayarmaa Anu
 
Open Data at smart resilient city of Ulaanbaatar
Open Data at smart resilient city of UlaanbaatarOpen Data at smart resilient city of Ulaanbaatar
Open Data at smart resilient city of UlaanbaatarAmarsanaa Ganbold
 
Lectured by enkhbold.z
Lectured by enkhbold.zLectured by enkhbold.z
Lectured by enkhbold.zdarkhan
 
С.Энхтуяа - ЭЛЕКТРОН БИЗНЕСИЙН ЗАРИМ ХУУЛИУДЫН ХАРЬЦУУЛСАН СУДАЛГАА
С.Энхтуяа - ЭЛЕКТРОН БИЗНЕСИЙН ЗАРИМ ХУУЛИУДЫН  ХАРЬЦУУЛСАН СУДАЛГААС.Энхтуяа - ЭЛЕКТРОН БИЗНЕСИЙН ЗАРИМ ХУУЛИУДЫН  ХАРЬЦУУЛСАН СУДАЛГАА
С.Энхтуяа - ЭЛЕКТРОН БИЗНЕСИЙН ЗАРИМ ХУУЛИУДЫН ХАРЬЦУУЛСАН СУДАЛГААbatnasanb
 
ухаалаг улаанбаатар хөтөлбөр
ухаалаг улаанбаатар хөтөлбөрухаалаг улаанбаатар хөтөлбөр
ухаалаг улаанбаатар хөтөлбөрBuka King
 
Даваасамбуу, Нэмэхбаяр - ЦАХИМ ХУДАЛДААГ МОНГОЛД ХӨГЖҮҮЛЭХ НЬ
Даваасамбуу, Нэмэхбаяр - ЦАХИМ ХУДАЛДААГ МОНГОЛД ХӨГЖҮҮЛЭХ НЬДаваасамбуу, Нэмэхбаяр - ЦАХИМ ХУДАЛДААГ МОНГОЛД ХӨГЖҮҮЛЭХ НЬ
Даваасамбуу, Нэмэхбаяр - ЦАХИМ ХУДАЛДААГ МОНГОЛД ХӨГЖҮҮЛЭХ НЬbatnasanb
 
Enation mongolia
Enation mongoliaEnation mongolia
Enation mongoliaMr Nyak
 
Ц. Бямба - Нийтийн тээврийн үйлчилгээнд хөлс төлөлтийн шинэ систем нэвтрүүлэ...
Ц. Бямба - Нийтийн тээврийн үйлчилгээнд хөлс төлөлтийн шинэ  систем нэвтрүүлэ...Ц. Бямба - Нийтийн тээврийн үйлчилгээнд хөлс төлөлтийн шинэ  систем нэвтрүүлэ...
Ц. Бямба - Нийтийн тээврийн үйлчилгээнд хөлс төлөлтийн шинэ систем нэвтрүүлэ...batnasanb
 
Б.Сүнжидмаа - Мэдээллийн технологийн салбарын ажиллах хүчний төлөвлөлт
Б.Сүнжидмаа - Мэдээллийн технологийн салбарын ажиллах хүчний төлөвлөлтБ.Сүнжидмаа - Мэдээллийн технологийн салбарын ажиллах хүчний төлөвлөлт
Б.Сүнжидмаа - Мэдээллийн технологийн салбарын ажиллах хүчний төлөвлөлтbatnasanb
 

Similar to Э.Энхзаяа - МОНГОЛ УЛСАД УХААЛАГ ЗАСАГЛАЛЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗАРИМ АСУУДАЛД (20)

Iltgel 2010 viii_hural
Iltgel 2010 viii_huralIltgel 2010 viii_hural
Iltgel 2010 viii_hural
 
Crcnews 201010
Crcnews 201010Crcnews 201010
Crcnews 201010
 
Г.Уранчимэг - Цахим менежмент
Г.Уранчимэг - Цахим менежментГ.Уранчимэг - Цахим менежмент
Г.Уранчимэг - Цахим менежмент
 
Ict legal regulation
Ict legal regulationIct legal regulation
Ict legal regulation
 
Энхзаяа, Ундрал - SMART CITY БУЮУ ОЮУНЛАГ ХОТЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ОНОЛ АРГА ЗҮЙН СУДА...
Энхзаяа, Ундрал - SMART CITY БУЮУ ОЮУНЛАГ ХОТЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ОНОЛ АРГА ЗҮЙН СУДА...Энхзаяа, Ундрал - SMART CITY БУЮУ ОЮУНЛАГ ХОТЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ОНОЛ АРГА ЗҮЙН СУДА...
Энхзаяа, Ундрал - SMART CITY БУЮУ ОЮУНЛАГ ХОТЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ОНОЛ АРГА ЗҮЙН СУДА...
 
E government questions last
E government questions lastE government questions last
E government questions last
 
Dream it-conf-enkhbold
Dream it-conf-enkhboldDream it-conf-enkhbold
Dream it-conf-enkhbold
 
Dream it-conf-enkhbold
Dream it-conf-enkhboldDream it-conf-enkhbold
Dream it-conf-enkhbold
 
Open Data at smart resilient city of Ulaanbaatar
Open Data at smart resilient city of UlaanbaatarOpen Data at smart resilient city of Ulaanbaatar
Open Data at smart resilient city of Ulaanbaatar
 
Lectured by enkhbold.z
Lectured by enkhbold.zLectured by enkhbold.z
Lectured by enkhbold.z
 
С.Энхтуяа - ЭЛЕКТРОН БИЗНЕСИЙН ЗАРИМ ХУУЛИУДЫН ХАРЬЦУУЛСАН СУДАЛГАА
С.Энхтуяа - ЭЛЕКТРОН БИЗНЕСИЙН ЗАРИМ ХУУЛИУДЫН  ХАРЬЦУУЛСАН СУДАЛГААС.Энхтуяа - ЭЛЕКТРОН БИЗНЕСИЙН ЗАРИМ ХУУЛИУДЫН  ХАРЬЦУУЛСАН СУДАЛГАА
С.Энхтуяа - ЭЛЕКТРОН БИЗНЕСИЙН ЗАРИМ ХУУЛИУДЫН ХАРЬЦУУЛСАН СУДАЛГАА
 
ухаалаг улаанбаатар хөтөлбөр
ухаалаг улаанбаатар хөтөлбөрухаалаг улаанбаатар хөтөлбөр
ухаалаг улаанбаатар хөтөлбөр
 
Tsahim zasag havsralt 1
Tsahim zasag havsralt 1Tsahim zasag havsralt 1
Tsahim zasag havsralt 1
 
Лекц №1
Лекц №1Лекц №1
Лекц №1
 
Даваасамбуу, Нэмэхбаяр - ЦАХИМ ХУДАЛДААГ МОНГОЛД ХӨГЖҮҮЛЭХ НЬ
Даваасамбуу, Нэмэхбаяр - ЦАХИМ ХУДАЛДААГ МОНГОЛД ХӨГЖҮҮЛЭХ НЬДаваасамбуу, Нэмэхбаяр - ЦАХИМ ХУДАЛДААГ МОНГОЛД ХӨГЖҮҮЛЭХ НЬ
Даваасамбуу, Нэмэхбаяр - ЦАХИМ ХУДАЛДААГ МОНГОЛД ХӨГЖҮҮЛЭХ НЬ
 
A.pa531
A.pa531A.pa531
A.pa531
 
Enation mongolia
Enation mongoliaEnation mongolia
Enation mongolia
 
Ц. Бямба - Нийтийн тээврийн үйлчилгээнд хөлс төлөлтийн шинэ систем нэвтрүүлэ...
Ц. Бямба - Нийтийн тээврийн үйлчилгээнд хөлс төлөлтийн шинэ  систем нэвтрүүлэ...Ц. Бямба - Нийтийн тээврийн үйлчилгээнд хөлс төлөлтийн шинэ  систем нэвтрүүлэ...
Ц. Бямба - Нийтийн тээврийн үйлчилгээнд хөлс төлөлтийн шинэ систем нэвтрүүлэ...
 
At-Academy-e-Mongolia-20111005
At-Academy-e-Mongolia-20111005At-Academy-e-Mongolia-20111005
At-Academy-e-Mongolia-20111005
 
Б.Сүнжидмаа - Мэдээллийн технологийн салбарын ажиллах хүчний төлөвлөлт
Б.Сүнжидмаа - Мэдээллийн технологийн салбарын ажиллах хүчний төлөвлөлтБ.Сүнжидмаа - Мэдээллийн технологийн салбарын ажиллах хүчний төлөвлөлт
Б.Сүнжидмаа - Мэдээллийн технологийн салбарын ажиллах хүчний төлөвлөлт
 

More from batnasanb

Red arrow international company presentation
Red arrow international company presentationRed arrow international company presentation
Red arrow international company presentationbatnasanb
 
Mtvf panel on piracy and copyright mr final
Mtvf panel on piracy and copyright mr finalMtvf panel on piracy and copyright mr final
Mtvf panel on piracy and copyright mr finalbatnasanb
 
Bei Bei Fan - Warner Bros
Bei Bei Fan - Warner BrosBei Bei Fan - Warner Bros
Bei Bei Fan - Warner Brosbatnasanb
 
Saskia van Lier - Endemol Asia
Saskia van Lier - Endemol AsiaSaskia van Lier - Endemol Asia
Saskia van Lier - Endemol Asiabatnasanb
 
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian MarketJargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Marketbatnasanb
 
Final overview img mongolia v2
Final overview img mongolia v2Final overview img mongolia v2
Final overview img mongolia v2batnasanb
 
Dai Huang - Sony Pictures Television
Dai Huang - Sony Pictures TelevisionDai Huang - Sony Pictures Television
Dai Huang - Sony Pictures Televisionbatnasanb
 
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rights
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property RightsDelgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rights
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rightsbatnasanb
 
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industry
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television IndustryKhishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industry
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industrybatnasanb
 
David Kao - Television Industry Technologies
David Kao - Television Industry TechnologiesDavid Kao - Television Industry Technologies
David Kao - Television Industry Technologiesbatnasanb
 
Peter Markey - Building success in the digital era
Peter Markey - Building success in the digital eraPeter Markey - Building success in the digital era
Peter Markey - Building success in the digital erabatnasanb
 
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалт
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалтБ.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалт
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалтbatnasanb
 
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилд
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилдЦ.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилд
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилдbatnasanb
 
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлага
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлагаА.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлага
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлагаbatnasanb
 
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...batnasanb
 
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭБ.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭbatnasanb
 
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...batnasanb
 
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...batnasanb
 
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн салбарт ...
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн  салбарт ...С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн  салбарт ...
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн салбарт ...batnasanb
 
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛ
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛГ.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛ
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛbatnasanb
 

More from batnasanb (20)

Red arrow international company presentation
Red arrow international company presentationRed arrow international company presentation
Red arrow international company presentation
 
Mtvf panel on piracy and copyright mr final
Mtvf panel on piracy and copyright mr finalMtvf panel on piracy and copyright mr final
Mtvf panel on piracy and copyright mr final
 
Bei Bei Fan - Warner Bros
Bei Bei Fan - Warner BrosBei Bei Fan - Warner Bros
Bei Bei Fan - Warner Bros
 
Saskia van Lier - Endemol Asia
Saskia van Lier - Endemol AsiaSaskia van Lier - Endemol Asia
Saskia van Lier - Endemol Asia
 
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian MarketJargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
 
Final overview img mongolia v2
Final overview img mongolia v2Final overview img mongolia v2
Final overview img mongolia v2
 
Dai Huang - Sony Pictures Television
Dai Huang - Sony Pictures TelevisionDai Huang - Sony Pictures Television
Dai Huang - Sony Pictures Television
 
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rights
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property RightsDelgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rights
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rights
 
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industry
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television IndustryKhishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industry
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industry
 
David Kao - Television Industry Technologies
David Kao - Television Industry TechnologiesDavid Kao - Television Industry Technologies
David Kao - Television Industry Technologies
 
Peter Markey - Building success in the digital era
Peter Markey - Building success in the digital eraPeter Markey - Building success in the digital era
Peter Markey - Building success in the digital era
 
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалт
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалтБ.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалт
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалт
 
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилд
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилдЦ.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилд
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилд
 
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлага
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлагаА.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлага
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлага
 
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...
 
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭБ.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
 
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...
 
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...
 
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн салбарт ...
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн  салбарт ...С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн  салбарт ...
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн салбарт ...
 
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛ
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛГ.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛ
Г.Мөнгөнцэцэг - CAPM ЗАГВАР ба ӨРГӨТГӨЛ
 

Э.Энхзаяа - МОНГОЛ УЛСАД УХААЛАГ ЗАСАГЛАЛЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗАРИМ АСУУДАЛД

  • 1. МОНГОЛ УЛСАД УХААЛАГ ЗАСАГЛАЛЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ЗАРИМ АСУУДАЛД Э.Энхзаяа ШУТИС, МХТС, МХУЭЗБ, Харилцаа холбооны менежмент, Vкурс И-мэйл: Enkhzaya0716@gmail.com Эрдэм шинжилгээний удирдагч: М.Бурмаа,(МХТС, МХУЭЗ баг, ахлах багш) ШУ-ны доктор Sc.D, дэд проф. Б.Цэцгээ,(МХТС, МХУЭЗ баг, дэд профессор,) Хураангуй:Дэлхий нийтээрээ мэдээллийн технологийн эрин зууны ололт амжилтанд үндэслэн байгаль экологи, хүн амын эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, боловсрох бүхий л таатай орчинг бүрдүүлэх зорилгыг урдаа тавин олон шинэлэг, үр дүнтэй ажлыг хийсээр байна. Мэдлэгт суурилсан, мэдээлэлжсэн нийгмийн өнөө үе нь дэлхийн улс орнуудын амьдарч буй хүрээлэн буй орчин, хот төлөвлөлтийг “Smart City” буюу Ухаалаг Хот болгон хөгжүүлэх шаардлагыг зүй ѐсоор тавьж байна.Ухаалаг хотыг хөгжүүлэх үндсэн 7 үзүүлэлтээс [1]Ухаалаг Засаглал (Smart Governance)-ыг Монгол Улсад хөгжүүлэх зарим асуудлыг хөндөж, иргэдийн сэтгэл ханамжийн судалгаанд үндэслэн дүгнэлт, санал зөвлөмж гаргалаа. Түлхүүр үг:төрийн үйлчилгээ, сэтгэл ханамж, индекс Оршил Монгол Улс нь Ухаалаг засаглалыг хэрэгжүүлэн хөгжүүлэхээр олон ажлыг хийж, хөтөлбөр, төлөвлөгөө боловсруулан ажиллаж байна. Тухайлбал Цахим Монгол Үндэсний хөтөлбөр, Цахим засаглал үндэсний хөтөлбөрүүд хэрэгжиж байгаа билээ. Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газраас 2020 он хүртэл 3 үе шаттайгаар нийслэл Улаанбаатар хотыг Ухаалаг хот болгон хөгжүүлэх стратеги төлөвлөгөөг боловсруулан ажиллаж байна. Нийслэл хотын ард иргэдийн эрүүл, аюулгүй амьдрах орчинг бүрдүүлэх, амьдралын чанарыг дээшлүүлэх, төрийн үйлчилгээг иргэдэд хүртээмжтэй чанартай хүргэхэд Ухаалаг хот (Smart City) түүн дотроо Ухаалаг засаглалыгзөв хөгжүүлэх нь чухал ач холбогдолтой юм. Иймээс нийслэл хотын хэмжээнд нэгдсэн мэдээллийн орчин үүсгэх, ухаалаг засаглалыг бий болгох, ухаалаг дэд бүтэц байгуулах зэрэг ажлыг нэн тэргүүнд гүйцэтгэх нь шаардлагатай. Ухаалаг хот гэдэг нь мэдээлэл, харилцаа холбооны технологид суурилсан төр, бизнес, иргэд хоорондын шинэ үеийн харилцаа, хамтын ажиллагаа, үйлчилгээ, дэд бүтцийн цогц юм.Түүнчлэн өнөөдөр тулгамдаж буй байгаль экологийн асуудлуудыг шийдвэрлэж, аж үйлдвэржсэн, инновацийн эдийн засаг, нийгмийн хувьд тогтвортой томоохон бие даасан хот байна.Ухаалаг хот нь дараах үндсэн шалгуур үзүүлэлтүүдээр энгийн хот, суурин газраас ялгардаг.[2] Зураг 1 Ухаалаг хотын үндсэн шалгуур үзүүлэлтүүд
  • 2. Мэдээллийн технологид суурилсан Ухаалаг хотыг бий болгосноор дэвшилтэт техник технологид суурилсан бүх төрлийн үйлчилгээг орон зай, цаг хугацаанаас үл хамааран хурдан шуурхай, найдвартай авах, хүн амыг эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, зөв боловсон, ѐс зүйн төлөвшлийг бий болгох, нийгмийн амьдралын хүнд бэрхшээлтэй асуудлыг шийдэх, авилга, хүнд суртлаас ангижрах, ногоон хөгжлийг дэмжиж ухаалаг, амар тайван хотыг бий болгох ач холбогдолтой юм. Нэг. Ухаалаг засаглал, түүний хөгжил Ухаалаг засаглал нь нээлттэй засгийн газар, шийдвэр гаргалтын цогц үзүүлэлтүүдээр хэмжигддэг.1970-д оноос Мэдээллийн технологийг төрийн ажилд ашиглаж эхэлсэн бол 1990 оны үеээс Интернэт бий болж e-Government буюу цахим төрийн үйлчилгээний эхлэл тавигджээ.Ухаалаг засаглал, бизнес, иргэдийн харилцааг зураг 2-т харуулав. Зураг 2 Ухаалаг Төр-Иргэн-Бизнесийн ухаалаг орчин Ухаалаг засаглал гэдэг нь мэдээллийн технологийн дэвшлийг ашиглан иргэн төр хоѐрын харилцааг шинэ түвшинд хүргэх, нээлттэй, ил тод, иргэдийн ардчилсан оролцоог хангасан шинэлэг төрийн үйлчилгээ, шинэ бүтцийг бий болгох технологийн шийдэл юм. e-Government бол:  Mэдээллийн технологи, ялангуяа интернетийг ашиглан төрийн үйлчилгээг илүү сайжруулах цогц ойлголт  Мэдээллийн технологийг төрийн үйлчилгээнд ашиглахдаа ардчилал, төрийн үйлчилгээг сайжруулах шинэ чадвар, шинэ бүтцийг бий болгох /Европын холбооны тодорхойлолт/  Интернетээр дамжуулах үзүүлэх төрийн үйлчилгээ  Сайн засаглалд хүрэх технологийн шийдэл  Зөвхөн компьютер тавьж, интернетэд веб хуудастай болох төдий асуудал биш, энэ бол иргэн төр хоѐрын харилцааг шинэ түвшинд гаргах чанарын дэвшил юм. Ухаалаг засаглал хөгжсөнөөрөөорон зай, цаг хугацаанаас үл хамааран төрийн бүхий л үйлчилгээг интернет ашиглан иргэд түргэн шуурхай, ил тод, найдвартай хүлээн авах, авилга, хахуулийг таслан зогсоох, ардчилалыг дэмжих зэрэг ач холбогдолтой.
  • 3. НҮБ-ын тодорхойлсноор бол ухаалаг засаглал нь “Засгийн Газрын мэдээлэл болон үйлчилгээг иргэдэд олгох үүднээс дэлхийг хэрсэн мэдээллийн нэгдсэн сүлжээг ашиглах явдал” юм. Иймээс ухаалаг засаглалбий болгох тал дээр орон орны туршлага загвар өөр өөр боловч дор дурдсан хэд хэдэн ерөнхий зорилтуудыг шийдэхэд л голлон чиглэдэг. Үүнд:  Засгийн газрын баримт бичиг хөтлөлтийг цахим хэлбэрт шилжүүлэх  Төр болон иргэний нийгэм хоорондын харилцааг аль болохоор цахимжуулах  Төр ба ард иргэдийн хоорондын эргэх холбоог тогтвортой, үр дүнтэй байлгах үүднээс интернэтийн сүлжээг ашиглах, шийдвэр гаргах болон түүнийг хэрэгжүүлэх явцад засгийн газрын үйл ажиллагааг хянах тогтолцоог бэхжүүлэх зэрэг болно. Эдгээр зорилтыг амьдралд хэрэгжүүлснээр улс төр, эдийн засаг, нийгмийн салбарт гаргасан нэн чухал шийдвэрүүдийг иргэд хэрхэн хүлээн авч байна гэдгийг богинохон хугацаанд тодорхойлж, тэднийг улс орны хөгжлийн зангилаа асуудлуудыг шийдэхэд ухамсартайгаар татан оролцуулах боломж нээгдэж байгаа юм. Өндөр хөгжилтэй орнууд цахим засаглалыг Монгол Улстай харьцуулахад харьцангуй олон жилийн өмнөөс хэрэгжүүлсэн учраас тэдгээр улсын загвар, туршлагыг судлах асуудал нэн чухал билээ. Олон улс үүнийг нэвтрүүлсэн чиг хандлагаас үзэхэд тухайн мэдээллийг ард иргэдэд“ТҮГЭЭХ”, иргэдтэй“ХАРИЛЦАХ”, төрөөс“ЦАХИМ СИСТЕМД СУУРИЛСАН ҮЙЛЧИЛГЭЭ ҮЗҮҮЛЭХ” гэсэн хэсгүүдэд авч үзэн энэ чиглэлийн дагуу хэрэгжүүлсэн байдаг байна.Дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнуудын туршлагаас товчхон дурдья. 2.1. Өмнөд Солонгос улсын Ухаалаг засаглалыг хөгжүүлсэн туршлага Өмнөд Солонгостухаалаг засаглал жинхэнэ утгаараа хэрэгжин, иргэд нь цахим үнэмлэх болон ухаалаг гар утсаа ашиглан гэрээсээ гаралгүйгээр, эсвэл олон нийтийн газруудад байрлуулсан терминалуудыг /манайд нэвтэрч эхэлж буй Төрийн үйлчилгээний машин/ ашиглан өөрт хэрэгтэй 2000 гаруй нэр төрлийн лавлагаа, мэдээллийг ямар ч түвэг чирэгдэлгүйгээр хүлээн авч байна. БНСУ нь улс орон бүрт байдаг төрийн бүхий л салбарын үйлчилгээг дараахь чиглэлүүдээр хөгжүүлжээ.  Нэгдсэн мэдээ мэдээллийн дата төв  Иргэн төвтэй портал үйлчилгээ  Цахим гаалийн татварын систем  Мэдээлэлжсэн цахим суурин  Онлайн патентийн систем  Цахим оролцоотой мэдээллийн нэгдсэн портал  Үндэсний гамшгийн менежментийн систем  Хөдөлмөр эрхлэлтийн портал буюу WORKNET  Цагаачлалын систем  Ухаалаг тээврийн хэрэгслийн систем  Онлайн цахим худалдан авалтын систем  Оршин суугчдын бүртгэлийн систем  Цахим төсөв болон төлбөр тооцооны систем  Олон талт татварын систем  Олон нийтийг аврах үйл ажиллагаа  Шуудангийн үйл ажиллагааг мэдээллийн систем
  • 5. 2.2. Хятадулсын Ухаалаг засаглалыг хөгжүүлсэн туршлага Хятад улс нь сүүлийн 10 жилд ухаалаг засаглалыг бий болгох, Засгийн Газрын мэдээллийг автоматжуулах, нэгдсэн төрийн үйлчилгээний веб сайт, бизнесийн байгууллагуудад зориулсан програм зэргийг нэвтрүүлэхээр зорьсон байна. Мөн ухаалаг засаглалын бүтэц зохион байгуулалт (Framework)-ыг зөв зүйтэй төлөвлөжээ.Доорх зурагт Хятад улсын ухаалаг засаглалын бүтцийг ерөнхий байдлаар тодорхойлсон байна. Зураг 3 Хятад улсын Ухаалаг засаглалын бүтэц /Framework/ 2.3. Монгол улсын цахим засаглал төрийн үйлчилгээний өнөөгийн байдал Монгол Улсын Засгийн Газар, МТШХХГ-аас Цахим монгол үндэсний хөтөлбөр, Бүртгэл, мэдээллийн нэгдсэн тогтолцоог бий болгох үндэсни хөтөлбөр, Цахим засгийн газрын мастер төлөвлөгөө, Төрийн энтерпрайз архитектур зэрэг бодлого, хөтөлбөр, төлөвлөгөөг авч хэрэгжүүлж байгаа нь Цахим засаглалыг хөгжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой юм. Манай улс нь Цахим засаглалыг хөгжүүлэх дараах үндсэн чиглэлийг баримталж байна. Үүнд:  Төрийн байгууллага хоорондын хамтын ажиллагаа, үйл ажиллагаа уялдаа (G2G);  Төрийн байгууллагаас бизнесийн байгууллагад үзүүлэх үйлчилгээ, хамтын ажиллагаа (G2B);  Төрөөс иргэнд үзүүлэх үйлчилгээ, дэмжлэг (G2C);  Цахим засгийн газрыг хөгжүүлэх дэд бүтэц (INFRA) Нийслэлийн засаг даргын тамгын газар, шинэчлэлийн засгийн газраас ирэх 7 жилд нийслэлийг Ухаалаг хот болгон хөгжүүлэх хөтөлбөрийг баталсан бөгөөд дараах гурван үе шаттайгаар хөгжүүлэхээр тусгасан байна. Electron-UB.(2013-2016 онуудад) Цахимжсан Улаанбаатар Digital-UB.(2014-2018 онуудад) Технологижсон Улаанбаатар Smart-UB.(2015-2020 онуудад) Ухаалаг, ногоон Улаанбаатар Хүснэгт 1 Монгол Улсын Ухаалаг засаглалын хөгжлийн индекс 2005 2008 2010 2012 E-Government Rank 93 82 53 76 E-Government Index 0.396 0.473 0.524 0.544 E-Participation Index 0.25 0.272 0.428 0.605 Online Service Index 0.230 0.421 0.555 0.588 Infrastructure Index 0.067 0.091 0.103 0.175 НҮБ-аас хийсэн судалгааны үр дүнгээс харахад(Хүснэгт 1) Монгол Улс Цахим засаглалын индексээр 2010 оноос энэхүү үзүүлэлтээр 23 байраар ухарч 2012 онд дэлхийн 190 орноос 76 дугаар байранд жагссан байна.Дэлхийн дундаж үзүүлэлттэй
  • 6. харьцуулж үзвэл 2012 онд манай улс нь цахим засаглал, цахим оролцоо, онлайн үйлчилгээний хувьд дэлхийн дундажаас 4,8-аас 33,7 хувиар өндөр, харин дэд бүтцийн хувьд дэлхийн дундаж үзүүлэлтээс 15 хувиар доогуур байсан байна. [3] Мерси Кор байгууллагын засаглалын төлөв байдлыг үнэлсэн судалгаанаас авч үзвэлиргэд50 гаруй асуудлыг Монголын өнөөгийн нийгэмд болоод орон нутгийн түвшинд яригдаж байгаа хамгийн чухал асуудлаар нэрлэжээ. Ажилгүйдэл, ажлын байр, хөдөлмөр эрхлэлт бол үндэсний хэмжээний хамгийн чухал асуудал гэж нийт судалгаанд хамрагдсан иргэдийн 9,1 хувь үзэж байгаа бол үүнийг орон нутгийн хэмжээний хамгийн чухал асуудал гэж 41 хувь нь үзэж байна. Харин засаглалтай холбоотой асуудлуудаас авилга, төрийн алдаатай бодлого, шударга ѐс, хүнд суртал зэрэг асуудал үндэсний хэмжээнд нэн тэргүүний чухал асуудалд тооцогдож байгаа бол орон нутгийн эрх мэдэл, хөгжлийн асуудал орон нутгийн түвшинд чухлаар тооцогдож байна.[4] Зураг 4Засаглалын чиглэлээр иргэдийн чухалчилж үзсэн асуудлууд, хувиар Тус судалгаагаар үндэсний ба орон нутгийн түвшин дэх засаглал, төрийн үйл ажиллагааны мэдээллийн хүртээмжид иргэд хэр сэтгэл хангалуун байгааг үнэлсэн байна. Зураг 5. Засаглалын талаарх иргэдийн сэтгэл ханамж
  • 7. Хоѐр. Төрийн үйлчилгээний талаарх иргэдийн сэтгэл ханамжийн судалгаа Цахим засаглалын хөгжлийг эрчимжүүлэхийн тулд төрөөс иргэд, байгууллага, аж ахуйн нэгжид үзүүлж буй үйлчилгээг цахимжуулах шаардлага зүй ѐсоор тавигдаж байна. Иймээс бид нэн тэргүүнд цахимжуулах шаардлагатай үйлчилгээг тодруулахын тулд судалгааны батлагдсан маягтын дагуу иргэдээс ярилцлага авах замаар тэдний төрийн үйлчилгээний чанар, хүртээмж, сэтгэл ханамжийг тодорхойлох судалгааг Улаанбаатар хотын иргэд, байгууллага, аж ахуйн нэгжийг хамруулан хийсэн.[5] Төрийн үйлчилгээний талаарх иргэдийн сэтгэл ханамжийн судалгааг анкетын аргаар авч дараах аргачлалаар боловсруулсан.  Сэтгэл ханамжийн энгийн арга  Сэтгэл ханамжийн индексийн арга  Сэтгэл ханамжийн Хетрогеник индексийн арга Хэрэглэгчийн сэтгэл ханамжийн индексийг дараах томъѐогоор тодорхойлсон. CSI – хэрэглэгчийн сэтгэл ханамжийн индекс - k дугаар үзүүлэлтээрх иргэдийн сэтгэл ханамжийн оноо - k дугаар үзүүлэлтийн жин Сэтгэл ханамжийн Хетрогеник индекс Зураг 6Сэтгэл ханамжийн индекс болон Хетрогеникийн Сэтгэл ханамжийн индекс Дараах томьѐогоорХетрогеникийн сэтгэл ханамжийн индексийг тооцоолно: [1] Энд: сэтгэл ханамжийн засварлагдсан утга нь засварлагдсан ач холбогдлын жин /var- вариац/ Сэтгэл ханамж Ач холбогдол Ач холбогдлын жин Сэтгэл ханамжийн индекс индекс Сэтгэл ханамж Засварласан Сэтгэл ханамж Ач холбогдол Хетрогеникийн сэтгэл ханамжийн индекс индекс Засварласан ач холбогдлын жин
  • 8. Төрийн үйлчилгээний талаарх иргэдийн сэтгэл ханамжийн судалгаанд төрийн 23 байгууллагын 141 үйлчилгээнд нийт 5049 иргэд санал өгч хамрагдсан. Иргэдийн төрийн үйлчилгээний талаарх хандлага  Төрөөс үзүүлж буй аливаа үйлчилгээг иргэдийн 72 хувь нь өөр шаардлага гарсан үед авч үйлчлүүлдэг бол бусад иргэдийн хувьд тухайн төрийн үйлчилгээний онцлогоос хамаарч өөр өөр давтамжтай үйлчлүүлдэг байна.  Мөн иргэдийн хувьд өөрийн зорьсон зорилгодоо хүрэхийн тулд үйлчилгээний талаарх мэдлэг, төрийн байгууллагын хүнд суртал зэрэг шалтгааны улмаас тухайн байгууллагад 42.1 хувь нь анхны хандалтаар, 27.3 хувь нь хоѐр удаагийн давтан хандалтаар зорилгодоо хүрч чадсан бол, 23.6 хувь нь 3-5 удаагийн давталтаар, 3.9 хувь нь 10 хүртэл удаагийн давталтаар, 3.2 хувь нь 10-аас олон удаагийн давтан хандалтаар тухайн байгууллагад зочилсний үр дүнд зорилгодоо хүрч, хүссэн үйлчилгээгээ авч чадаж байгаа нь анхаарал татаж байна. Бид төрийн үйлчилгээг саадгүй иргэдэд хүргэхийн тулд энэхүү бэрхшээлийг арилгах шаардлагатай юм.  Төрийн үйлчилгээний уртын хувьд иргэдийн 42.7 хувь нь 10 минут, 24.3 хувь нь 12-20 минут, 16.5 хувь нь 22-60 минут, 7.4 хувь нь 1-2 цаг, 4.9 хувь нь 2-4 цаг, 4.5 хувь нь 4-өөс дээш хугацаагаар үйлчлүүлсэн байна.  Иргэд төрийн үйлчилгээг авахад тулгардаг бэрхшээлийг олон шат дамжлагатай, үйлчилгээний талаарх мэдээлэл хомс, хүнд суртал их, ажилтны харицааны соѐл муу гэж хариулсан байна. Иргэдийн төрийн үйлчилгээний талаарх мэдлэг  Мөн иргэдээс төрийн үйлчилгээний талаарх мэдээллээ хаанаас ямар сувгаар авдаг болохыг тодруулахад 38 хувь нь тухайн төрийн байгууллагын ажилтнаас, 20 хувь нь найз нөхөд, танил талаасаа асуудаг, 16 хувь нь интернетийн эх үүсвэрээс, бусад иргэдийн хувьд бусад эх сурвалжуудаас мэдээлэл авдаг гэж хариулсан байна.  Мөн иргэдийн 8.7 хувь нь төрийн үйлчилгээний чанарыг сайжруулах талаар өөрийн саналыг тухайн байгууллагад гаргадаг бол 76.5 хувь нь ямар нэгэн санал гаргаж байгаагүй, 14.8 хувь нь санал гаргадаг боловч хэрэгжих нь ховор байдаг гэсэн байна.  Иргэдийн хувьд төрийн үйлчилгээг цахимжуулснаар тухайн үйлчилгээний талаарх мэдээллийг олж авах болон тухайн үйлчилгээг авах талаарх цахим мэдлэгээ хэрхэн үнэлж байгааг тодруулахад 70 хувь нь сайн, 22 хувь нь дунд, 8 хувь нь цахим мэдлэгийн түвшин муу гэж хариулсан байна. Иргэдийн төрийн үйлчилгээний талаарх хүлээлт  Иргэдээс төрийн үйлчилгээний талаарх мэдээллийг интернет болон гар утасны аппликейшнээр дамжуулан авах нь илүү ойр дөт амар гэж 57.2 хувь нь үзсэн байна.  Иргэдийн 40 хувь нь төрийн үйлчилгээний хүнд суртал, олон шат дамжлагыг арилгаж, төрийн үйлчилгээний талаарх мэдээллийг олон хэлбэрээр иргэдэд хүртээмжтэй болгох нь шаардлагатай гэж үзсэн байна.  Иргэдийн 93 хувь нь төрийн боломжит бүх үйлчилгээг үйлчилгээний ажилтан, цаг хугацаа, орон зайнаас хараат бус цахим хэлбэрт шилжүүлэх нь хамгийн оновчтой гэж үзсэн байна.
  • 9. Иргэдийн төрийн үйлчилгээний чанарт өгсөн үнэлгээ Иргэдийн төрийн үйлчилгээний чанарт 23.4 хувь нь муу, 26.6 хувь нь дунд гэсэн үнэлгээ өгсөн бол 50 хувь нь сайн гэж нааштайгаар үнэлсэн байна. үйлчилгээний чанарын үзүүлэлт тус бүрээр авч үзвэл, үйлчилгээний уртад 44 хувь нь сайн, 27.3 хувь нь дунд, 28.7 хувь нь муу, үйлчилгээний мэдээлэлд 44.2 хувь нь сайн, 29.8 хувь нь дунд, 25.9 хувь нь муу, үйлчилгээний хүргэлтэнд 56.5 хувь нь сайн, 23 хувь нь дунд, 21.8 хувь нь муу, үйлчилгээний орчин, ажилтны хувьд 56.5 хувь нь сайн, 26.2 хувь нь дунд, 17.3 хувь нь муу гэсэн үнэлгээг тус тус өгсөн байна. Зураг 7. Төрийн үйлчилгээний талаарх иргэдийн сэтгэл ханамжийн үнэлгээ Сэтгэл ханамжийн түвшинг авч үзвэл судалгаанд хамрагдсан 141 үйлчилгээний 4.9 хувь нь сэтгэл ханамж муу, 67.4 хувь нь сэтгэл ханамж дундуур, 27.7 хувь нь сэтгэл ханамж сайн гэсэн дүгнэлт гарсан. Уг үйлчилгээг авсан иргэдийн 93.1 хувь нь цахимжуулах шаардлагатай, 6.9 хувь нь цахимжуулах шаардлагагүй гэж хариулжээ. Эдгээр иргэд өөрийн цахим мэдээлэл авах мэдлэгийн түвшингээ 71.7 хувь нь сайн, 21.7 хувь нь дунд зэрэг, 6.5 хувь нь муу гэж хариулжээ. Зураг 8Иргэдийн цахим мэдээлэл авах мэдлэгийн түвшин, хувиар 28.7 25.9 21.8 17.3 23.4 27.3 29.8 23.0 26.2 26.6 44.0 44.2 55.3 56.5 50.0 0% 20% 40% 60% 80% 100% Үйлчилгээний урт Үйлчилгээний мэдээлэл Үйлчилгээний хүргэлт Үйлчилгээний орчин, ажилтан Төрийн үйлчилгээний чанар Сэтгэл ханамж муу Сэтгэл ханамж дунд Сэтгэл ханамж сайн 71.7 44.4 21.7 32.1 6.5 23.5 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Цахимжуулах шаардлагатай Цахимжуулах шаардлагагүй Сайн Дунд Муу
  • 10. Гурав. Монгол улсад ухаалаг төрийн үйлчилгээг хөгжүүлэх асуудалд 3.1. Ухаалаг засаглалын хөгжлийн индексийг тооцоолох аргачлал Ухаалаг хотын хөгжлийн индексийг тодорхойлох ажлын хүрээнд Ухаалаг Засаглалын хөгжлийн түвшинг үнэлэх аргачлалыг боловсруулсан. Ухаалаг засаглалын хөгжлийг дараах шалгуур үзүүлэлтүүдээр хэмжинэ.Үүнд: 1. Нээлттэй засгийн газар:  Цахимжуулалт, мэдээллийн сүлжээ, аюулгүй байдал  Ил тод, шударга байдал  Авилгын индекс  Иргэдийн сэтгэл ханамж  Улс төрийн тогтвортой байдал  Бие даасан байдал, эрх мэдэл зэрэг 2. Шийдвэр гаргалт:  Засгийн газар, бизнесийн байгууллага, иргэд хоорондын харилцаа  Иргэдэд чиглэсэн  Эрх мэдэл  Иргэдийн улс төрийн оролцоогэсэн дэдшалгуур үзүүлэлтүүдээс бүрдэнэ. Ухаалаг засаглалын хөгжлийн түвшинг үнэлэх шалгуур үзүүлэлтийн тооцоог дараах гурван алхамтайгаар гүйцэтгэнэ. Алхам 1. t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн i-р дэд шалгуур үзүүлэлтээрх j-р хүчин зүйлсийн үнэлгээг t-1 ба t дүгээр жилийн хувийн жинг тухайн жилийн хүчин зүйлийн дундаж үнэлгээ бүрээр үржүүлж тооцоолно. [1] ; [2] Энд: - t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн i-р дэд шалгуур үзүүлэлтээрх j-р хүчин зүйлийн үнэлгээ - t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн i-р дэд шалгуур үзүүлэлтээрх j-р хүчин зүйлийн дундаж үнэлгээ - t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн i-р дэд шалгуур үзүүлэлтээрх j-р хүчин зүйлийн хувийн жин - t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн i-р дэд шалгуур үзүүлэлтээрх j-р хүчин зүйлийн түүврийн хэмжээ Алхам 2. t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн i-р дэд шалгуур үзүүлэлтээрх үнэлгээг хийхдээ t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн i-р дэд шалгуур үзүүлэлтээрх j-р хүчин зүйлийн үнэлгээг t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн i-р дэд шалгуур үзүүлэлтийн ач холбогдлын жингээр үржүүлж тооцоолно. [3] [4]
  • 11. - t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтээрх i-р дэд шалгуур үзүүлэлтийн үнэлгээ - t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн i-р дэд шалгуур үзүүлэлтээрх j-р хүчин зүйлийн ач холбогдлын жин Алхам 3. t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн үнэлгээг хийхдээ t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн i-р дэд шалгуур үзүүлэлтээрх үнэлгээг t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтээрх i-р дэд шалгуур үзүүлэлтийн ач холбогдлын жингээр үржүүлж тооцоолно. [5] [6] - t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтийн үнэлгээ - t дэх жилийн k-р шалгуур үзүүлэлтээрх i-р дэд шалгуур үзүүлэлтийн ач холбогдлын жин Дээрх боловсруулсан дэд шалгуур үзүүлэлтийн тоон болон чанарын үзүүлэлтүүдийг тооцоолсноор Ухаалаг засаглалын шалгуур үнэлгээг гаргаж болно. Мөн Ухаалаг төрийн үйлчилгээг иргэдэд найдвартай хурдан шуурхай хүргэх үүднээс дараах схемчилсэн зургыг үзүүлэв. Төрийн үйлчилгээ үзүүлэгчид болох сангын яам, Бололвсролын яам, Эрүүл мэндийн яам, хөдөлмөрийн яам зэрэг бусад яамдуудаас иргэдэд хүргэх мэдээллийг засгийн газрын WLAN, LAN-ийн сүлжээ ашиглан төрийн үйлчилгээний нэгдсэн төв дээр байршуулан эндээс мөн адил интернет эсвэл үүрэн сүлжээ ашиглан хөдөлгөөнт төхөөрөмж, веб сайт, түц, лавлах үйлчилгээгээр дамжуулан хэрэглэгчдэд хүргэнэ. Зураг 9Монгол Улсын цахим засаглалын бүтэц
  • 12. 3.1. Ухаалаг засаглалын хөгжилд QR технологийг ашиглах боломж “Иргэд төрийн үйлчилгээний мэдээллийг цаашид ямар сувгаар авах сонирхолтой байгааг тодруулсан ба 29.7 хувь нь интернетээс, 28.1 хувь нь гар утсаар, 6.8 хувь нь гарын авлага тараах материалаар, 5.2 хувь нь зар сурталчилгааны самбараас, 15.3 хувь нь хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр, 7.5 хувь нь ажилтнаас, 1 хувь нь найз нөхдөөсөө дамжуулан авах сонирхолтой байна.”[5] Дээрх төрийн үйлчилгээний мэдээллиийг цаашид ямар сувгаар авах сонирхолтой байгааг тодруулсан асуулгын үр дүнд үндэслэн дараах шийдлийг танилцуулж байна. Төрийн байгууллагуудын уламжлалт(цаасан) мэдээллийн тогтолцоог мэдээллийн технологийн ололт дээр тулгуурлан өөрчилж, мэдээллийн агуулга, багтаамжийг нэмэгдүүлэх арга замыг санал болгож байна. Энэ нь хотын хаанаас ч хэзээ ч төрийн үйлчилгээг цаг алдалгүй авах боломжийг олгож байгаа бөгөөд төрийн байгууллагуудын ямар нэгэн таних тэмдэг (QR code, bar code) ашиглан хүн өөрийн гар утсаар интернэтээр иргэдэд хүрэх төрийн үйлчилгээний талаарх мэдээлэл авах боломжтой юм. Технологийн хувьд товчхон танилцуулахад: Бар код буюу зураасан код нь машинд уншигдах боломжтой дүрс хэлбэрийн дотрох мэдээллийн танилцуулга юм. Зураасан код нь код уншигч гэж нэрлэгдэх гэрлийн сканераар уншигдах боломжтой бөгөөд эсвэл тусгай программ хангамжаар хийгдсэн дүрслэлээс сканердах боломжтой. Зураасан код нь компьютерийн мэдээлэлд нэвтрэхэд хурдтай найдвартай байдлыг хангаж байдаг мэдээллийг автоматар тодорхойлоод татаж авахад маш өргөн ашиглагддаг. Харин сүүлийн үед QR кодыг ихээхэн ашиглаж байна. QR /Quick Response Code/- Дөрвөлжин хүснэгтээр бүтэцлэгдсэн хурдан уншигдаж хэрэгцээт мэдээллийг хүргэх зорилготой 2D код юм. Анх 1994 онд зохион бүтээгдсэн ч шинэ дэвшилтэт технологид код хэвээр ашиглагдсаар байна. QR кодыг ашиглахад хялбар, ямар ч хулдаасан хэвлэл дээр хэвлэгдэж утасны камер, сканнераар уншуулах боломжтой. Орчин үеийн техник технологийн хөгжлийн нөлөөгөөр хүн бүр камертай, ухаалаг гар утас барьж, мэдээ мэдээллийг гар утсаараа дамжуулан авах болсон. Үүнтэй холбоотойгоор QR код хэрэглээөсч байгаа юм.Нэг үгээр тодорхой мэдээллийг өөртөө багтаасан QR кодыг өөрийн гар утсандаа уншуулснаар мэдээ мэдээллийг асар богино хугацаанд олох, солилцох боломж бүрдэж байна. Зураг 10Зураасан код болон QR код QR 2D кодын давуу тал
  • 13. 1. Өгөгдлийн өндөр багтаамжтай. Стандарт хэмжээ нь 7089 тэмдэгт багтаах багтаамжтай. 2. Өгөгдлийнтөрөл. Мэдээллийн бүх хэлээр кодлон дамжуулах ашиглах боломжтой. 3. Ямар ч хэмжээгээр хэвлэгдэх боломжтой. Том жижиг янз бүрийн хэмжээгээр хэвлэгдэх боломжтой. 4. Бохирдуулах болон гэмтээсэн нөхцөлд сэргээх боломжтой. Кодыг бохирдуулах болон урссан тохиолдолд ч оруулсан өгөгдлүүдийг дахин сэргээх боломжтой байдаг учир QR кодонд алдааг засварлах өгөгдөл давхар суусан байдаг. 5. 360° аар уншигдах боломжтой . Ямарч хэлбэр хаашаа харуулсан ч адилхан мэдээллүүд бүгд уншигддаг. 6. Нэмэлт кодын тохируулга. QR код хамгийн ихдээ 16 жижиг тэмдэгтээр хуваагддаг тул энэ нь хэвлэхэд илүү тохиромжтой болж өгдөг . 7. Дэлгэрэнгүй мэдээлэл ашиглах. Бусад 2d баркодуудтай харьцуулхад QR код нь илүү нарийвчилсан мэдээлэл агуулсан байдаг. QR ашиглахад ямар давуу тал байдаг вэ? Бүх мэдээллийг баркодноос авах боломжтой – Байгууллагын зорилго зохион байгуулалт, хаана байрладаг, холбогдох дугаар, бусад барааны танилцуулга, ямар шинэ урамшуулал зарлаж байгаа зэрэг сонирхсон мэдээллийг байрлуулсан баркодноос уншуулан авах боломжтой энэ үед та заавал интернет орох шаардлагагүй болно. /сонирхсон мэдээллээ заавал хайж цаг хугацаа алдалгүй олох боломжтой./  Байгаль орчинд ээлтэй – QR код хэвлэхэд ямар ч илүүдэл материал, хог хаягдал гаргахгүй, харин дахин хэрэглэх боломжтой байдаг.  Ашиглах цар хүрээ – QR нь хэвлэмэл байдлаар болон онлайн хэлбэрээр тараан байршуулах боломжтой.  Ашиглах төхөөрөмж – QR кодыг уншуулахад тусгай технилоги шаардлагагүй ба танд ухаалаг утас байхад хангалттай.  Хэрэглэгч үйлчлүүлэгчидтэй холбогдох шинэ боломж. Онлайн төрийн үйлчилгээний жагсаалт Өнөөгийн байдлаар нийслэлийн дүүргүүд, хэрэгжүүлэгч, агентлагууд, харъяа газрууд болох 60-иад нэгж байгууллагууд төрийн үйлчилгээг ард иргэдэд хүргэж байгаа бөгөөд эдгээр нь давхардсан тоогоор 700 гаруй үйлчилгээ үзүүлдэг байна.Нийт 309 төрлийн төрийн онлайнүйлчилгээг бий болгоно гэсэн зорилттавьжээ. [6] Үүнд:  мэдээллийн чиглэлээр - 111  зөвшөөрөл олгох - 43  тодорхойлолт өгөх - 21  төлбөр тооцооны чиглэлээр - 20  үйлчилгээний чиглэлээр - 72  иргэдээс авах санал гомдол – 42 Эдгээр төрийн үйлчилгээнүүдээс бичиг баримт шаардлагагүй төрийн мэдээлэл, үйлчилгээг агуулсан QR кодыг хотын аль ч цэгт байршуулах боломжтой юм. Ингэж байршуулсанаар иргэд төрийн үйлчилгээг хаана ч хэдийд ч хурдан, шуурхай авах ач холбогдолтой юм. Энэхүү үйлчилгээг сүүлийн үеийн ухаалаг, андройд утасны
  • 14. тусламжтайгаарQR болон bar code уншигч програм хэрэглэх юм. Их хэмжээний мэдээллийг хүлээн авах тохиолдолд интернэтэд холбогдон хүлээн авч болох ч тухайн вебийн бааз дээр суурилсан үндсэн мэдээллийг интернэт орчны тусламжгүйгээр хүлээн авах юм. Энэхүү програмын веб сайтыг веб сервес ашиглан гүйцэтгэнэ. Энэ нууцлалын зэргийг өндөржүүлж гадны ямар нэг халдлага, мэдээлэл алдагдахаас сэргийлэх ач холбогдолтой юм. Мөн HTML 5, JavaScript, Ajax зэрэг хэл дээр бичигдсэнээрэ цаашид хөгжүүлэх боломжтой болгож байгаа юм. Жишээ болгож энэ системийг ашиглан оюутны үнэмлэхийн зураасан кодыг уншуулан оюутны веб рүү хандан оюутны мэдээллээ үзлээ.[7] Зураг 11 Оюутны үнэмлэхний зураасан код ашиглан оюутны веб рүү хандах Дээрхи зурган дээр оюутны үнэмлэхний зураасан кодыг ухаалаг утас, QR, bar code уншигч програмын тусламжтайгаар оюутны веб рүү хандаж байна. Веб рүү хандахад нэвтрэх хэсэгт оюутны нууц үгээр баталгаажин оюутны вебрүү мэдээлэл рүү нэвтрэнэ. QR бар кодыг ашиглан оюутны мэдээллийг олж авахтай адил төрийн зарим үйлчилгээг мэдээллийн нэгдсэн сангаас авах бололцоог бий болгох нь зүйтэй юм.
  • 15. ДҮГНЭЛТ Ухаалаг засаглалын хөгжил нь мэдээлэл, харилцаа холбооны технологид суурилдаг тул манай улс нь мэдээллийн технологийн дэд бүтцээ сайжруулах, өндөр технологийг нутагшуулах, ухаалаг хотыг байгуулж хөгжүүлэх эрх зүйн орчныг бүрдүүлж, стратегийн хөтөлбөрийг боловсруулан, үе шаттайгаар хэрэгжүүлснээр дэлхийн шилдэг засаглалтай улс болох боломжтой юм.Нийслэл Улаанбаатар хотыг Ухаалаг хот болгон хөгжүүлэх шинэчлэлийн алхамыг хийхэд ухаалаг засаглалыг хөгжүүлэх нь чухал ач холбогдолтой байх болно. Төрийн үйлчилгээний талаарх иргэдийн сэтгэл ханамжийн судалгааг үнэн зөв, бодитой тодорхойлж иргэдийн төрийн үйлчилгээний сэтгэл ханамжийн индексийггурван аргаар тодорхойлсон. Ухаалаг засаглалын хөгжлийн индексийг тооцоолох аргачлалаар ухаалаг засаглал цаашлаад ухаалаг хотын бусад шалгуур үзүүлэлтүүдийг тооцож өөрийн улсын хөгжлийн түвшинг тодорхойлох боломжтой юм. Манай улс нь Ухаалаг цахим засаглалыг бий болгож хөгжүүлэхийн тулд нээлттэй, нэгдмэл, хамтын ажиллагаа, тогтвортой өсөлтийг хангах хөгжлийн бодлогыг баримтлах нь зүйтэй юм. Өөрөөр хэлбэл нээлттэй байхын хувьд төрийн үйлчилгээ, мэдээлэл иргэн бүрт хүртээмжтэй, Засгийн Газрын бодлого, үйл ажиллагаа нь ил тод байх, нэгдмэл байхын хувьд хэрэглэгчид хандсан нэгдмэл үйлчилгээ, үйлчилгээг олон суваг (компьютер, смарт утас, смарт телевиз гэх мэт)-аар авах боломжийг хангах, хамтын ажиллагааны хувьд төрийн болон хувийн сектор, орон нутгийн байгууллагын дунд мэдээллийн хүртээмж, хамтын ажиллагааг дэлгэрүүлэн, батжуулах, нийгмийн болон уламжлалт ѐс заншил, соѐлыг бэхжүүлэх, тогтвортой өсөлтийг хангахын хувьд ногоон мэдээллийн технологийн систем, цахим засаглалд оролцогч талуудын түншлэлийг бэхжүүлэх шаардлагатай юм.Үүний тулд дараах зөвлөмжүүдийн санал болгож байна. Орчин үеийн мэдээллийн технологи, тоног төхөөрөмж бүхий төрийн үйлчилгээний нэгдсэн систем, баазыг байгуулах, төрийн үйлчилгээг цахим хэлбэрт шилжүүлэх, QR технологийг төрийн үйлчилгээнд нэвтрүүлэн ашиглахболомжтой юм. Ухаалаг утас, интернет орчин, QR код байхад л иргэд онлайн төрийн үйлчилгээгхүссэн үедээ, дурын байршлаас авах боломжтой юм. Төрийн үйлчилгээний шударга хариуцлагатай хямд өртөг бүхий үйлчилгээний журмыг боловсруулж мөрдөх, Төрийн үйлчилгээний мэдээллийн нэгдмэл тогтолцоог боловсронгуй болгох замаар хамрах хүрээг өргөжүүлэх, үйлчилгээний чанар хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, Иргэдэд төрийн үйлчилгээг хурдан шуурхай хүргэх, ойр байлгах зохимжтой арга, хэлбэрүүдийг ашиглаж төрийн үйлчилгээний анхан шатны нэгжүүдийг чадавхижуулах, Иргэний цахим үнэмлэхний хэрэглээг өргөжүүлэх, Төрийн үйлчилгээний талаарх иргэдийн мэдлэгийг дээшлүүлэх, Иргэдийн цахим мэдлэгийн түвшинг дээшлүүлэх шаардлагатай.
  • 16. Ашигласан материалын жагсаалт [1] Tsetsgee Bayasgalan, Burmaa Myagmar, “Main indicators for Smart City” III Международную научно-практическую конференцию «Социально- Экономическое развитие россии и Монголии: проблемы и перспективы», 2013 [2] М.Бурмаа, Б.Цэцгээ, “Монгол Улсын Ухаалаг Засаглалын өнөөгийн байдал”, Хүрэл тогоот 2013 [3] “E-Government Survey” 2010, 2011, 2012, Departmanet of Economic and Social Affairs, New York [4] “Засаглалын төлөв байдалд өгсөн иргэдийн үнэлгээ” судалгааны тайлан, MercyCorps, IRIMongolia хараат бус судалгааны хүрээлэн, 2012 [5] “Төрийн үйлчилгээний талаарх иргэдийн сэтгэл ханамжийн судалгааны тайлан”Төрийн энтерпрайз архитектур боловсруулах төсөл, МТШХХГ,Загдхорол ТББ 2013 [6] Нийслэлийн төрийнбайгууллага дахь онлайнүйлчилгээний судалгаа, Ц.Ганбат, ШУТИС-КТМС профессорД.Золбоо, ШУТИС-КТМС багш, 2012 [7] Г.Мөнхбат “Байгууллагын зар, мэдээллийнсистемийн агуулгыг баяжуулах”, Мэдээлэл, холбооны технологийн хөгжилд бидний гүйцэтгэх үүрэг-2014 ЭШХ Зохиогчийн тухай:Энхбат овогтой Энзаяа. 2009 онд ШУТИС-ийн Мэдээлэл Холбооны Технологийн Сургуульд Харилцаа Холбооны Менежмент-Мэдээллийн технологи хос мэргэжлээрсуралцдаг. Ухаалаг хотын хөгжилд мэдээлэл, харилцаа холбооны технологийн гүйцэтгэх үүрэг сэдвийн хүрээнд эрдэм шинжилгээ судалгааны ажил хийж байна. “Логистик менежментийн тулгамдсан асуудал – 2013”эрдэм шинжилгээний бага хуралд “Мэдээлэл, харилцаа холбоо, технологийн салбарын үүрэн операторуудын нэгдсэн цогц үйлчилгээ”сэдвээр оролцож дэд байранд шалгарч мөнгөн медалиар шагнагдан амжилт үзүүлж байсан.