KINH NGHIỆM XUẤT KHẨU DỊCH VỤ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM

Viết thuê luận á, luận văn thạc sĩ, chuyên đề ,khóa luận, báo cáo thực tập
Sdt/zalo 0967538 624/ 0886 091 915 lamluanvan.net
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG
LUẬN VĂN THẠC SĨ
KINH NGHIỆM XUẤT KHẨU DỊCH VỤ GIÁO DỤC
ĐẠI HỌC CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ
GIỚI VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM
Chuyên ngành: Kinh doanh thƣơng
mại
NGUYỄN NGỌC HUYỀN

HÀ NỘI - 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG
LUẬN VĂN THẠC SĨ
KINH NGHIỆM XUẤT KHẨU DỊCH VỤ GIÁO DỤC
ĐẠI HỌC CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ
GIỚI VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM
Chuyên ngành: Kinh doanh thƣơng
mại
Mã số: 8340121
HỌ TÊN HỌC VIÊN: NGUYỄN NGỌC HUYỀN
NGƢỜI HƢỚNG DẪN: TS. VŨ THÀNH TOÀN

HÀ NỘI - 2018
MỤC LỤC
CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ XUẤT KHẨU DỊCH VỤ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC
............................................................................................................................ 5
1.1. Khái niệm và đặc điểm dịch vụ giáo dục đại học
............................................ 5
1.1.1. Khái niệm
.......................................................................................................... 5
1.1.2. Đặc điểm
........................................................................................................... 9
1.2. Khái niệm và đặc điểm của xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học
................. 14
1.2.1. Xuất khẩu dịch vụ .........................................................................................
14
1.2.2. Xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học
............................................................. 15
1.3. Vai trò của xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học đối với các quốc gia
............ 19
1.3.1. Vai trò đối quốc gia cung cấp dịch vụ
........................................................... 19
1.3.2. Vai trò đối với quốc gia tiếp nhận dịch vụ
................................................... 20
1.4. Tình hình xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học trên thế giới trong thời
gian vừa qua
..................................................................................................................... 22
CHƢƠNG 2. KINH NGHIỆM XUẤT KHẨU DỊCH VỤ GIÁO DỤC CỦA CÁC
NƢỚC PHÁT TRIỂN TRÊN THẾ GIỚI HIỆN NAY .............................. 25
2.1. Thực trạng xuất khẩu dịch vụ giáo dục của Mỹ ...........................................

25
2.1.1. Vài nét chung về nền giáo dục đại học tại Mỹ
............................................. 25
2.1.2. Thực trạng xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học của
Mỹ............................. 27
2.1.3. Kinh nghiệm xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học của
Mỹ.......................... 31
2.2. Thực trạng xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học của Australia
.................... 32
2.2.1. Vài nét chung về nền giáo dục đại học tại Australia
................................... 32
2.2.2. Thực trạng xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học của Australia
.................. 35
2.2.3. Kinh nghiệm xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học của Australia
............... 41
2.3. Thực trạng xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học của Singapore
.................. 43
2.3.1. Vài nét chung về nền giáo dục đại học tại Singapore
................................. 43
2.3.2. Thực trạng xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học của Singapore
................. 45
2.3.3. Kinh nghiệm xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học của Singapore
.............. 49
2.4. Thực trạng xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học của Trung Quốc
............... 50
2.4.1. Vài nét chung về nền giáo dục đại học tại Trung Quốc
.............................. 50
2.4.2. Thực trạng xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học của Trung Quốc
............. 53

2.4.3. Kinh nghiệm xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học của Trung Quốc
.......... 57
CHƢƠNG 3. BÀI HỌC KINH NGHIỆM VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHO XUẤT
KHẨU DỊCH VỤ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC CỦA VIỆT NAM ................. 59
3.1. Tổng quan về giáo dục đại học của Việt Nam
............................................... 59
3.1.1. Tổng quan về giáo dục đại học của Việt Nam
............................................. 59
3.1.2. Quy mô giáo dục đại học Việt Nam
.............................................................. 61
3.2. Tình hình xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học ở Việt Nam..........................
63
3.3. Những vấn đề đặt ra đối với xuất khẩu giáo dục đại học của Việt Nam ....
67
3.3.1. Phương pháp giảng dạy tại đại học
.............................................................. 68
3.3.2. Chất lượng đầu ra của đại học
..................................................................... 69
3.3.3. Chương trình đào tạo
.................................................................................... 69
3.3.4. Chất lượng đội ngũ giảng viên
..................................................................... 70
3.4. Một số giải pháp đẩy mạnh xuất khẩu giáo dục Việt Nam từ kinh nghiệm
các quốc gia
.............................................................................................................. 71
3.4.1. Nhóm giải pháp nâng cao chất lượng đào tạo
............................................. 71
3.4.2. Nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên
..................................................... 73

3.4.3. Tăng cường đầu tư cho cơ sở hạ tầng, trang thiết bị dạy học
.................... 73
3.4.4. Thành lập tổ chức kiểm định chất lượng giáo dục và đào tạo
.................... 74
3.4.5. Nhóm giải pháp mở rộng thị trường xuất khẩu
.......................................... 75
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn tốt nghiệp này là do tự bản thân thực hiện có sự
hỗ
trợ từ giáo viên hướng dẫn và không sao chép các công trình nghiên cứu của
người
khác. Các dữ liệu thông tin thứ cấp sử dụng trong Luận văn là có nguồn gốc và
được trích dẫn rõ ràng.
Tôi xin chịu trách nhiệm hoàn toàn về lời cam đoan này. Học
viên
Nguyễn Ngọc Huyền
LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp này, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc và
chân
thành nhất tới giáo viên hướng dẫn thầy giáo TS. Vũ Thành Toàn đã chỉ bảo em
trong suốt thời gian hoàn thành luận văn. Nhờ sự chỉ bảo nhiệt tình và tận tâm
của
thầy, em không những có thể hoàn thành luận văn mà còn có thể hoàn thiện thêm
về
hiểu biết của mình trong lĩnh vực xuất nhập khẩu đặc biệt là xuất nhập khẩu dịch

vụ.
Em xin chân thành cảm ơn!
Học viên
Nguyễn Ngọc Huyền
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Tên viết tắt Giải thích
DEEWR
Department of Education, Employment and Workplace Relations
Bộ Giáo dục, Nhân dụng và Quan hệ công sở Australia
AAS Australia Awards Scholarships Học bổng Chính phủ Australia
AEI
Australian Education International
Cơ quan Giáo dục Quốc tế Australia
AHEGS
Australian Higher Education Graduation Statement
Tuyên bố về Tốt nghiệp trong Giáo dục Đại học Australia
AIEC
Australian International Education Conference
Hội nghị Giáo dục Quốc tế Australia
AQF
Australian Qualifications Framework
Hệ thống Văn bằng Australia
ARC
Australian Research Council
Hội đồng Nghiên cứu Australia
ASEAN
Association of Southeast Asian Nations
Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á
CPC
Central Product Classification
Phân loại các sản phẩm chủ yếu
CRICOS
Commonwealth Register of Institutions and Courses for Overseas
Students
Cục Đăng kiểm các Tổ chức đào tạo và Khóa học cho sinh viên nước
ngoài
ĐH Đại học

DIAC
Department of immigration and Citizenship
Cục quản lý xuất nhập cư và công dân Hoa Kỳ
FDI
Foreign Direct Investment
Đầu tư trực tiếp nước ngoài
GATS
General Agreement on Trade in Services
Hiệp định chung về Thương
mại Dịch vụ
GD Giáo dục
GD - ĐH Giáo dục – đại học
HECS
Higher education contribution scheme
Kế hoạch Đóng góp cho Giáo dục Đại học
HELP
Higher Education Loan Program
Chương trình Cho vay cho Giáo dục Đại học
HESA
Higher Education Support Act 2003
Đạo luật Hỗ trợ Giáo dục Đại học năm 2003
IIE
Institute of International Education
Viện giáo dục Quốc tế Hoa Kỳ
IMF
International Monetary Fund
Quỹ tiền tệ quốc tế
IPRS
The International Postgraduate Research Scholarships
Học bổng Nghiên cứu Quốc tế Sau đại học
KT Kinh tế
OECD
Organization for Economic Cooperation and Development
Tổ chức hơp tác và phát triển quốc tế
DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH ẢNH, BẢNG BIỂU
ảng 2.1. Số lượng sinh viên du học tại Mỹ từ 1954 - 2016 ...........................
26
ảng 2.2. Thống kê t lệ sinh viên du học tại Singapore năm 2015 ................
44
iểu đồ 2.1. Cơ cấu ngành dịch vụ tại Mỹ trong năm 2015 ............................

27
iểu đồ 2.2. Cơ cấu sinh viên đến du học tại Mỹ năm 2016 ...........................
28
iểu đồ 2.3. T lệ ngành sinh viên theo học tại đại học Mỹ năm 2016 ...........
29
iểu đồ 2.4. Trợ cấp cho giáo dục qua các năm theo từng nguồn tại Úc.........
34
iểu đồ 2.5. Mức chi ngân sách giáo dục qua các năm tại Singapore
............. 47
iểu đồ 2.6. Số lượng sinh viên du học tại Trung Quốc năm 2016 .................
51
iểu đồ 2.7. T lệ sinh viên du học Trung Quốc năm 2014 ............................
55
iểu đồ 3.1. Số lượng giảng viên phân theo trình độ chức danh .....................
63
TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LUẬN VĂN
Đề tài: “Kinh nghiệm xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học của một số quốc gia
trên thế giới và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam”
Những kết quả nghiên cứu đạt được:
Thứ nhất, luận văn đã khái quát rõ hơn những vấn đề lý luận cơ sở về xuất
khẩu dịch vụ đặc biệt là xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học. Đưa ra một số thực
trạng về tình hình giáo dục đại học trên thế giới qua giai đoạn vừa
qua.
Thứ hai, thông qua việc phân tích về tình hình xuất khẩu dịch vụ giáo dục
của
các nước Mỹ, Australia, Singapore và Trung Quốc, chúng ta sẽ có cái nhìn tổng
quan hơn về tình hình xuất khẩu dịch vụ này trên thế giới đặc biệt là tại các quốc
gia

có nền giáo dục phát triển hàng đầu thế giới và dịch vụ xuất khẩu giáo dục đại
học
đóng góp đáng kể đến thu nhập quốc gia. Từ đó có thể đánh giá được những ưu
điểm, nhược điểm mà các quốc gia trên đã đạt được cũng như còn phải đối mặt
giải
quyết. Thứ ba, luận văn nêu ra thực trạng hoạt động xuất khẩu dịch vụ
giáo dục nói
riêng cũng như dịch vụ giáo dục nói chung tại Việt Nam. Từ đó, chúng ta sẽ có sự
so sánh và liên hệ thực tế giữa các quốc gia trên thế giới với nền giáo dục của
Việt
Nam. Cũng từ đó đưa ra một số kiến nghị để cải tiến một số những nhược điểm
mà
Việt Nam vẫn còn gặp phải
.
1
LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong quá trình phát triển của một quốc gia, giáo dục nói chung và giáo dục
đại học nói riêng có vị trí đặc biệt quan trọng. Giáo dục đại học đóng vai trò chủ
chốt trong lĩnh vực đào tạo nhân lực khoa học và công nghệ trình độ cao, trở
thành
nguồn sản xuất tri thức mới không thể thiếu cho xã hội. “Dịch vụ giáo dục đại học”
đem lại rất nhiều lợi ích cho các quốc gia, đóng góp đáng kể vào thu nhập quốc
dân
của một đất nước.
Rất nhiều các quốc gia trên thế giới hiện nay đã đầu tư vào việc phát triển hệ

thống giáo dục đại học như là một ngành dịch vụ chính. Hiệp định chung về
thương
mại và dịch vụ GATS ra đời đã tạo cơ sở thúc đẩy cung cấp dịch vụ giáo dục đại
học ra khỏi biên giới của một quốc gia hay còn gọi là “Xuất khẩu giáo dục đại
học”.
Xuất khẩu giáo dục đại học đã trở thành lời giải cho rất nhiều khó khăn về
mặt
tài chính trong giáo dục cũng như đảm bảo nguồn lực chất lượng cao ở nhiều
nước.
Là một đất nước đang phát triển, tuy đi sau về nhiều mặt nhưng Việt Nam lại có
cơ
hội học hỏi được rất nhiều kinh nghiệm từ các nước đi trước để có thể hoàn thiện
loại hình xuất khẩu vô cùng mới mẻ này. Ở Việt Nam, xuất khẩu giáo dục đại học
vẫn là một khái niệm còn khá xa lạ. Cùng với nhiều nước trong khu vực Asean
như
Singapore, Malaysia, Thái Lan, Philippines... Việt Nam đã và đang thực hiện đổi
mới, cải cách giáo dục đại học theo hướng chuẩn hóa, hình thành hệ thống bảo
đảm
chất lượng đại học với nhiều tiêu chí và chuẩn mực. Tuy mặt bằng chung giáo
dục
Việt Nam còn chưa cao, song tiềm năng phát triển loại hình dịch vụ này rất lớn.
Chính vì vậy, việc nghiên cứu về “KINH NGHIỆM XUẤT KHẨU DỊCH VỤ
GIÁO DỤC ĐẠI HỌC CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI VÀ BÀI
HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM” là cần thiết trong bối cảnh hiện nay.
2. Tình hình nghiên cứu
Xuất khẩu dịch vụ giáo dục là một trong những đề tài được khá nhiều những
nhà nghiên cứu về giáo dục trong nước và các quốc gia trên thế giới nghiên cứu.
Mặc dù vậy, các nghiên cứu thường hay hướng tới các vấn đề về định hướng

xuất
khẩu giáo dục, những thành công trong xuất khẩu giáo dục và gợi ý để phát triển
2
giáo dục. Các nghiên cứu tổng hợp và đánh giá cụ thể để đưa ra những ưu điểm
nhược điểm về xuất khẩu giáo dục đại học còn khá
ít.
Nghiên cứu của tác giả Đinh Văn Toàn (2016), Trường Đại học Kinh tế, Đại
học Quốc gia Hà Nội về “Hợp tác đại học trên thế giới và một số gợi ý cho Việt
Nam” đã chỉ ra việc liên kết với một số trường trên thế giới để xuất khẩu giáo dục
là
một xu hướng của giáo dục thế giới và tác giả đưa ra một số biện pháp để đẩy
mạnh
xuất khẩu giáo dục.
Bài viết “Nền giáo dục Mỹ và một số vấn đề gợi mở cho giáo dục đại học
Việt
Nam” của tác giả Lê Hoàng Việt Lâm – Trường Đại học An ninh nhân dân TP. Hồ
Chí Minh tại Hội thảo khoa học “Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục đại
học và cao đẳng Việt Nam” đã làm rõ được về hệ thống cấu trúc và một số định
hướng trong phát triển giáo dục đại học tại Mỹ. Cách thức mà Mỹ mở rộng ảnh
hưởng của giáo dục đại học của mình đến với các quốc gia trên thế giới. Từ đó
đưa
ra một số gợi ý cho các trường đại học tại Việt Nam.
Nghiên cứu về “Một số kinh nghiệm trong xuất nhập khẩu giáo dục tại Cộng
hòa liên bang Đức” của TS. Nguyễn Văn Cường đã có khẳng định rằng, xuất
khẩu
giáo dục là một trong những vấn đề khá được quan tâm, nghiên cứu đã đưa ra
một

số những kinh nghiệm mà nước Đức đã làm để có thể phát triển giáo dục đại học
trong nước nói chung cũng như dịch vụ xuất khẩu đại học nói
riêng.
Ngoài ra còn có các nghiên cứu khác về xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học
trên
thế giới khác, chủ yếu các nghiên cứu thường là phân tích về tình hình xuất khẩu
dịch
vụ giáo dục và thực trạng của những quốc gia này như nghiên cứu “Analysis of
Australia’s Education exports” (2010) chỉ ra tình hình xuất khẩu giáo dục của họ
thông qua những con số về mức tăng trưởng cũng như đóng góp của xuất khẩu
giáo
dục đại học trong tổng thu nhập quốc dân. Hay bài nghiên cứu “Chinese
regulations
and education export of China” (2012) của Yuzhuo Cai, University of Tampere
cũng
đưa ra thực trạng và những giải pháp trong việc xuất khẩu giáo dục đại học của
Trung
Quốc. Các nghiên cứu về xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học rất đa dạng
về đối
tượng phạm vi cũng như mục đích nghiên cứu. Kế thừa những kết quả nghiên
cứu
3
của các nhà nghiên cứu trước đó về cơ sử lý luận, phương pháp nghiên cứu, dựa
vào
sự tổng hợp đánh giá các số liệu đã thu thập được, từ đó đưa ra một vài những
giải
pháp có thể giúp dịch vụ xuất khẩu đại học tại Việt Nam được cải tiến
hơn.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Phân tích, đánh giá hoạt động xuất khẩu dịch vụ giáo dục của một số quốc
gia
trên thế giới cụ thể là: Mỹ, Australia, Singapore và Trung Quốc.
Đánh giá những thành công và hạn chế của hoạt động xuất khẩu dịch vụ
giáo
dục tại các quốc gia nêu trên.
Từ kinh nghiệm xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học của một số quốc gia trên
thế giới, từ đó đưa ra những đề xuất và giải pháp cho Việt Nam để phát triển xuất
khẩu dịch vụ này.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học ở Mỹ,
Australia, Singapore, Trung Quốc và Việt Nam.
Phạm vi nghiên cứu: Xuất khẩu dịch vụ giáo dục dựa trên các số liệu và
nghiên cứu qua các năm từ năm 1950 đến năm
2016.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính dựa trên cơ sở dữ liệu và thông
tin
liên quan tới xuất khẩu dịch vụ giáo dục tại Mỹ, Australia, Singapore, Trung Quốc
và Việt Nam. Nguồn thông tin sử dụng chủ yếu là thông tin thứ cấp, từ đó dùng
các
công cụ như so sánh, thống kê, phân tích... và từ đó đưa ra các nhận định và kết
luận có giá trị khoa học.
6. Kết cấu luận văn
Ngoài các phần như lời cam đoan, lời mở đầu, mục lục, danh mục bảng biểu

hình vẽ, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của bài luận văn bao
gồm 3
chương chính:
Chương 1: Tổng quan về xuất khẩu dịch vụ giáo
dục
Chương 2: Kinh nghiệm xuất khẩu dịch vụ giáo dục của các nước phát triển
trên thế giới hiện nay
4
Chương 3: ài học kinh nghiệm và một số giải pháp cho xuất khẩu dịch vụ
giáo dục đại học của Việt Nam
5
CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ XUẤT KHẨU DỊCH VỤ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC
1.1. Khái niệm và đặc điểm dịch vụ giáo dục đại học
1.1.1. Khái niệm
Ngày nay, trong cơ cấu của một nền kinh tế hiện đại tại hầu hết các quốc gia
thì ngành dịch vụ đóng một vai trò rất quan trọng. Khu vực dịch vụ đã trở thành
trọng tâm chiến lược đầu tư phát triển của hầu hết các quốc gia. Chính vì vây,
dịch
vụ và những vấn đề liên quan đã thu hút sự chú ý của không chỉ những nhà
hoạch
định chính sách, những nhà kinh tế học và nhà kinh doanh, mà gần như tất cả
mọi
người. Cụm từ “dịch vụ” tuy xuất hiện rất nhiều và vô cùng quen thuộc trong cuộc
sống thường ngày, nhưng cho đến nay, dường như vẫn chưa có một khái niệm
chung thống nhất về dịch vụ. Đối với mỗi quốc gia với trình độ phát triển kinh tế
khác nhau có những cách tiếp cận khác nhau, mỗi nguồn nghiên cứu khác nhau
từ

đó đem lại những cách hiểu và phân loại khác
nhau.
Adam Smith đã định nghĩa về dịch vụ như sau: “Dịch vụ là những nghề
hoang
phí nhất trong tất cả các nghề như cha đạo, luật sư, nhạc công, ca sỹ opera, vũ
công... Công việc của tất cả bọn họ tàn lụi đúng lúc nó được sản xuất ra”. Từ định
nghĩa trên, ta có thể nhận thấy rằng Adam Smith muốn nhấn mạnh đến khía cạnh
“không lưu giữ được” của sản phẩm dịch vụ, tức là được sản xuất và tiêu thụ
đồng
thời.
Theo quan điểm của nhà kinh tế Allan Fisher và Colia Clark dịch vụ được coi
là ngành kinh tế thứ ba, tức là các hoạt động kinh tế nằm ngoài hai ngành công
nghiệp và nông nghiệp. Clark đưa ra khái niệm dịch vụ là “các dạng hoạt động
kinh
tế không được liệt kê vào ngành thứ nhất và ngành thứ hai (công nghiệp và nông
nghiệp)”. Tuy nhiên khái niệm này không có sự phân biệt rõ ràng giữa các ngành
nên có những hoạt động không thống nhất được phải xếp vào ngành nào, ví dụ
hoạt
động xây dựng từ trước người ta vẫn xếp vào ngành công nghiệp nhưng đến nay
người ta lại chuyển chúng sang ngành dịch
vụ.
6
Theo Từ điển Tiếng Việt: “Dịch vụ là công việc phục vụ trực tiếp cho những
nhu cầu nhất định của số đông, có tổ chức và được trả công” [Từ điển Tiếng Việt,
2004, NX Đà Nẵng, tr.256]
Định nghĩa về dịch vụ trong kinh tế học được hiểu là những thứ tương tự
như

hàng hoá nhưng phi vật chất. Theo quan điểm kinh tế học, bản chất của dịch vụ là
sự cung ứng để đáp ứng nhu cầu như: dịch vụ du lịch, thời trang, chăm sóc sức
khoẻ...và mang lại lợi nhuận.
Một số nhà nghiên cứu của Việt Nam lại căn cứ vào những đặc điểm nổi bật
và những khác biệt giữa dịch vụ với hàng hoá để đưa ra khái niệm về dịch vụ như
sau: “Dịch vụ là các hoạt động của con người được kết tinh thành các loại sản
phẩm
vô hình và không thể cầm nắm được” (Nguyễn Thị Mơ, 2005). Theo cách tiếp cận
tương tự, Hồ Văn Vĩnh (2006) cho rằng: “Dịch vụ là toàn bộ các hoạt động nhằm
đáp ứng nhu cầu nào đó của con người mà sản phẩm của nó tồn tại dưới hình
thái
phi vật thể”. Hai cách hiểu trên về cơ bản là giống nhau, bởi cả hai đều đưa ra
những đặc điểm cơ bản của dịch vụ. Thứ nhất, dịch vụ là một “sản phẩm”, là kết
quả của quá trình lao động và sản xuất nhằm thoả mãn một nhu cầu nào đó của
con
người. Quá trình cung cấp dịch vụ gắn liền với sự tiếp xúc giữa người sản xuất và
người tiêu dùng dịch vụ. Thứ hai, khác với hàng hoá là vật hữu hình, dịch vụ có
tính
vô hình, phi vật thể.
Hiệp định chung về Thương mại dịch vụ (GATS) của WTO không đưa ra một
khái niệm cụ thể mà liệt kê dịch vụ thành 12 ngành lớn và 155 phân ngành; trong
khi Liên hợp quốc lại điều chỉnh lĩnh vực này thông qua Hệ thống phân loại theo
ngành tiêu chuẩn quốc tế và phân loại các sản phẩm chủ
yếu.
Như vậy, mặc dù khái niệm về dịch vụ chưa được thống nhất một cách rộng
rãi, nhưng với ý nghĩa kinh tế và thương mại, trong nghiên cứu này, chúng ta có
thể

hiểu về dịch vụ như sau:
Dịch vụ là sản phẩm của lao động, không tồn tại dưới hình thái vật thể, được
tiêu dùng đồng thời với quá trình cung cấp, nhằm thỏa mãn nhu cầu của sản xuất,
tiêu dùng và sức khỏe con người.
7
Trong các ngành dịch vụ hiện đang phát triển trên thế giới thì dịch vụ giáo
dục
là một trong những ngành khá quan trọng. Dịch vụ giáo dục tác động khá nhiều
đến
một quốc gia không chỉ về kinh tế mà còn là về sự phát triển trình độ và nhận thức
của quốc gia đó. Giáo dục là một ngành không giống với các ngành dịch vụ thông
thường khác. Các tổ chức kinh tế thế giới cũng coi giáo dục là loại hình dịch vụ
đặc
biệt, một loại dịch vụ vừa có đảm bảo phải có lãi, vừa phi lợi nhuận, vừa phân
khúc
thị trường, vừa mang tính đại chúng.
“Tính đặc thù của sản xuất giáo dục là do ba đặc tính cơ bản của nó quyết
định, bao gồm giáo dục là ngành sản xuất có tính nền tảng, giáo dục là ngành sản
xuất gián tiếp và giáo dục là ngành sản xuất có hiệu quả rất lâu dài”. (Đặng Huỳnh
Mai, 2010) Hiện nay, vẫn có những quan điểm cho rằng giáo dục chỉ nên
là một dịch vụ
công cộng do Nhà nước cung cấp, không nên đưa vào buôn bán, trao đổi. Khi
tính
thương mại của giáo dục càng cao, những nhà cung cấp dịch vụ giáo dục có xu
hướng chạy đua theo lợi nhuận mà xem nhẹ chất lượng đầu ra. Điều này sẽ gây
ảnh

hưởng tiêu cực đến một bộ phận không nhỏ giới trẻ theo học tại các cơ sở này.
Mặc
dù vậy trên thực tế, quan niệm đó không hoàn toàn đúng đắn. Trên thị trường
giáo
dục mở cửa hiện nay, trường học muốn thu hút sinh viên, thu về lợi nhuận thì
phải
không ngừng nâng cao chất lượng đào tạo. Chất lượng giáo dục được coi là yếu
tố
quan trọng nhất, quyết định danh tiếng và khả năng cạnh tranh của các cơ sở
giáo
dục trên thị trường. Đây có thể được xem là hiệu ứng tích cực của thương mại
hóa
giáo dục. Thêm vào đó, dịch vụ giáo dục cũng đóng góp một khoản không nhỏ
vào
thu nhập quốc dân. Chính những quan niệm tiêu cực, không đúng đắn về thương
mại hóa giáo dục khiến rất nhiều quốc gia bỏ lỡ một lĩnh vực đầu tư tiềm năng.
Tính
thương mại trong giáo dục vừa tạo môi trường cạnh tranh từ đó có thể nâng cao
chất
lượng giáo dục, nâng cao trình độ dân trí, vừa tạo nguồn thu đáng kể trong thu
nhập
quốc dân của một quốc gia.
8
Theo hệ thống phân loại dịch vụ của GATS1
, dịch vụ giáo dục là ngành dịch
vụ thứ 5 và được chia làm 4 phân ngành: dịch vụ giáo dục phổ thông cơ sở, giáo
dục bậc cao, giáo dục cho người lớn, các dịch vụ giáo dục
khác.
Ta có thể thấy rằng, giáo dục đại học là một bậc học trong hệ thống giáo dục
nói chung. Ngân hàng Thế giới (World ank) đã đưa ra khái niệm về dịch vụ giáo

dục đại học như sau: “Giáo dục đại học là dịch vụ giáo dục bậc cao, được tiêu
dùng
sau khi đã hoàn thành bậc học giáo dục trung
học”.
Theo Phân loại Giáo dục Chuẩn Quốc tế (ISCED) 2011 của UNESCO, giáo
dục đại học thuộc cấp 5, 6, 7 và 8.
ISCED Cấp 5: Giáo dục đại học ngắn hạn (Short-cycle tertiary education):
Đây là giai đoạn thứ nhất của giáo dục đại học, bao gồm những chương trình có
thời
gian ít nhất 2 năm. Chương trình giáo dục cấp 5 thường cung cấp kiến thức nghề
nghiệp thực hành cụ thể, đồng thời tạo tiền đề học lên các cấp độ khác cao
hơn.
ISCED Cấp 6: Đại học (cử nhân và tương đương) ( achelor’s or equivalent
level): Chương trình ở cấp độ này có thời gian 3-4 năm; thường dựa trên lý thuyết
và hướng tới kiến thức khoa học cấp độ trung bình hoặc kỹ năng nghề nghiệp
chuyên môn căn bản. Cơ sở giáo dục cấp 6 thường là trường đại học và học
viện.
ISCED Cấp 7: Cao học (Master’s or equivalent level) Giai đoạn hai của giáo
dục đại học, cung cấp kiến thức chuyên môn sâu hoặc kỹ năng nghề nghiệp bậc
cao
và được cấp chứng chỉ cấp độ hai. Chương trình học có thể yêu cầu tiến hành
nghiên cứu nhưng nghiên cứu ở cấp độ này chưa đủ để cấp bằng
tiến sĩ.
ISCED Cấp 8: Tiến sĩ (Doctoral or equivalent level): Các chương trình tiến sĩ
tập trung vào các nghiên cứu chuyên ngành nâng cao chứ không chú trọng bồi
dưỡng kiến thức như những khóa học thông thường. ISCED cấp 8 bao gồm việc
nộp và phản biện một luận văn chất lượng, có ý nghĩa quan trọng cho một ngành

nào đó. Như vậy, giáo dục đại học bao gồm tất cả những chương trình
học thuật sau
khi hoàn thành chương trình phổ thông, thường được diễn ra tại các trường đại
học,
1 GATS và biểu cam kết dịch vụ [tr9. an pháp chế - Phòng thương mại và Công nghiệp
dịch vụ]
9
viện đại học, viện công nghệ và cao đẳng. Giáo dục đại học bao gồm nhiều cấp
học
khác nhau, trang bị cho học viên kiến thức và kỹ năng nâng cao cần thiết để bước
vào thị trường lao động. Trong nền kinh tế tri thức hiện đại, trình độ đại học là một
trong những tiêu chí đánh giá sự phát triển giáo dục của một quốc
gia.
1.1.2. Đặc điểm
Để hiểu rõ hơn nữa về dịch vụ, đặc biệt là dịch vụ giáo dục, ta sẽ tìm hiểu về
những đặc điểm chung của dịch vụ và dịch vụ giáo dục đại học nói riêng, từ đó sẽ
có cái nhìn và sự hiểu biết rõ hơn nữa.
1.1.2.1. Đặc điểm chung của ngành dịch vụ
Ta có thể thấy rằng, dịch vụ là kết quả của lao động, có thể thỏa mãn nhu
cầu
nào đó của con người và dùng để trao đổi với nhau. Tuy nhiên, khác với hàng
hóa
có tính vật chất, dịch vụ là vô hình và phi vật chất. Sự khác biệt này được thể hiện
cụ thể ở một số những đặc điểm quan trọng
sau:

- Tính chất vô hình (Intangibility):
Khác với sản phẩm vật chất, dịch vụ không thể dùng các giác quan thông
thường để nhận biết được chúng. Cung cấp dịch vụ thường hay gắn với cơ sở
vật
chất hoặc hàng hóa hữu hình như việc trả tiền cho sự phục vụ chứ không phải
cho
các yếu tố hữu hình. Ví dụ khi khách thanh toán dịch vụ là thanh toán cho sự
phục
vụ của nhà hàng, còn đồ ăn trong bữa ăn đó chỉ là cơ sở vật chất phục vụ cho
việc
cung cấp dịch vụ ấy của nhà hàng. Khách hàng không thể biết được chất lượng
dịch
vụ trước khi tiêu dùng nó.
Để có thể tìm được những dịch vụ có chất lượng thỏa mãn nhu cầu của
mình,
người tiêu dùng chỉ có thể tìm kiếm các dấu hiệu chứng tỏ chất lượng dịch vụ
cung
ứng đó, như thương hiệu, giá cả hay sự mô tả về cảm nhận dịch vụ đó của các
khách
hàng đã tiêu dùng dịch vụ hoặc qua thông tin quảng
cáo.
- Tính không đồng nhất và khó xác định chất lượng
(Inconsistency):
Tính không đồng nhất có thể hiểu là tính dễ thay đổi trong chất lượng dịch
vụ.
Chất lượng dịch vụ phụ thuộc vào người cung ứng, thời gian, địa điểm cung ứng
và
tình trạng của người tiêu dùng dịch vụ. Cùng một người cung ứng nhưng tâm lý,
10

sức khỏe, kiến thức xã hội vào thời điểm khác nhau thì chất lượng cũng sẽ khác
nhau. - Tính không thể tách rời (Insaparability): Tính không thể tách rời
của dịch vụ
có thể hiểu là sự không tách rời giữa quá trình sản xuất và tiêu thụ dịch vụ. Đây là
điểm khác biệt căn bản giữa dịch vụ và hàng hóa. Việc sản xuất dịch vụ chỉ được
thực hiện khi khách hàng có mặt tại nơi cung cấp dịch vụ, tiếp nhận, tiêu dùng
sản
phẩm. - Tính không lưu trữ được (Inventory): Phần lớn dịch vụ không thể
lưu kho
cũng không thể cất trữ. Nếu cầu vượt quá cung thì không thể bù đắp phần thiếu
hụt
như trong thương mại hàng hóa là lấy hàng dự trữ trong kho ra tiêu thụ. Ngược
lại
khi cầu giảm thì không thể cất trữ dịch vụ phòng cho lúc cao
điểm.
Nếu căn cứ vào tính chất của dịch vụ khi cung cấp, ta có thể phân dịch vụ
thành 2 loại:
- Dịch vụ gắn với hoạt động sản xuất, phục vụ sản xuất, dịch vụ mang tính
trung gian như dịch vụ vận tải hàng hóa, dịch vụ thông tin liên lạc, dịch vụ tài
chính, dịch vụ phân phối, dịch vụ kinh doanh.
- Dịch vụ gắn với tiêu dùng, thỏa mãn nhu cầu của người tiêu dùng cuối
cùng
như dịch vụ du lịch, dịch vụ y tế, dịch vụ sức khỏe, dịch vụ giải trí, dịch vụ thể dục,
thể thao...
Ngoài ra, ta có thể căn cứ vào mục đích cung cấp dịch vụ, có thể phân loại
dịch vụ thành:

- Dịch vụ mang tính thương mại: là dịch vụ được cung cấp trên cơ sở cạnh
tranh giữa các nhà cung cấp khác nhau, nhằm vào mục đích thương mại và kinh
doanh. - Dịch vụ công hay dịch vụ của chính phủ: là những dịch vụ được
cung cấp
trên cơ sở độc quyền, có tính chất phục vụ của chính phủ, không dựa trên cơ sở
cạnh tranh và không nhằm vào mục đích thương mại và kinh
doanh.
Theo Ủy ban Thống kê của Liên hợp quốc thì dịch vụ được phân loại theo 2
cách: Hệ thống phân loại theo ngành tiêu chuẩn quốc tế (International
Standardindustrial Classification –ISIC) và Phân loại các sản phẩm chủ yếu
(Central
11
Products Classification – CPC). Hai cách phân loại này được các quốc gia và các
tổ
chức quốc tế trên thế giới thừa nhận và sử
dụng.
Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) cũng có cách phân loại giao dịch dịch vụ quốc tế
khác biệt. Cách phân loại giao dịch dịch vụ quốc tế của IMF được coi là cơ sở để
thống kê thương mại dịch vụ quốc tế. Mức độ chi tiết về phân loại dịch vụ giữa
các
nước cũng khác nhau chủ yếu dựa vào thu nhập và chi tiết hóa số
liệu.
Tổ chức thương mại Thế giới (WTO) phân loại dịch vụ theo Hiệp định chung
về thương mại dịch vụ (GATS). Cách phân loại này khá đơn giản, dễ theo dõi và
phục vụ tốt cho đàm phán thương mại dịch vụ quốc
tế.
Hệ thống phân loại theo GATS được đưa ra trong Vòng đàm phán Uruguay

nhằm hỗ trợ tốt nhất cho đàm phán tự do hóa lĩnh vực thương mại dịch vụ. Toàn
bộ
lĩnh vực dịch vụ được chia ra 12 ngành và 155 phân
ngành.
- Dịch vụ kinh doanh
- Dịch vụ thông tin
- Dịch vụ xây dựng
- Dịch vụ phân phối
- Dịch vụ giáo dục
- Dịch vụ môi trường
- Dịch vụ tài chính
- Dịch vụ y tế
- Dịch vụ du lịch
- Dịch vụ văn hóa, giải trí và thể thao
- Dịch vụ vận tải
- Các dịch vụ khác
Hiện nay, hệ thống phân loại dịch vụ của Việt Nam dựa trên Nghị định số
75/CP của Chính phủ ngày 27/10/1993 gồm có từ phân ngành thứ 7 đến phân
ngành
thứ 20 trong tổng số 20 phân ngành cấp 1. Tuy nhiên, sự phân loại này đã không
tính đến các ngành tiện ích và ngành xây dựng vốn được xếp vào nhóm dịch vụ
thương mại theo tiêu chí GATS.
12
Từ những đặc điểm trên của ngành dịch vụ, ta có thể thấy rằng dịch vụ giáo
dục đại học cũng mang những đặc tính cơ bản của dịch vụ nói chung: tính vô
hình,

tính không ổn định và tính không tách rời. Bên cạnh đó còn mang những đặc
trưng
riêng của ngành như: tính xã hội, tính tích lũy, cung cấp bởi khu vực công và tư,
ngoại ứng tích cực, khó tăng năng suất lao
động.
- Tính vô hình (intangibility):
Giáo dục là một hoạt động không thể hiện kết quả một cách hữu hình rõ
ràng.
Chúng ta không thể lấy kết quả ra cầm nắm hay đem ra cân đo đong đếm được.
Đánh giá chất lượng giáo dục là đánh giá sự nhận thức, suy nghĩ của con người,
do
vậy cần một quá trình nhất định. Thành công hay hạn chế lại tùy thuộc vào quan
điểm nhận xét của các bên.
- Tính không tách rời (inseperability):
Trong giáo dục theo phương pháp truyền thống, quá trình cung cấp và sử
dụng
dịch vụ diễn ra đồng thời, ví dụ như khi giáo viên giảng bài (cung cấp dịch vụ) thì
học sinh tiếp nhận kiến thức (sử dụng dịch vụ). Chính vì vậy, muốn giáo dục đạt
hiệu quả cao cần sự tương tác và hỗ trợ của cả người dạy và người
học.
- Tính không ổn định (inconsistency):
Cũng như những dịch vụ khác, chất lượng giáo dục cũng phụ thuộc vào nhà
cung ứng, thời gian và địa điểm tiến hành cung ứng. Ngay cả trong cùng một
trường
đại học, chất lượng đào tạo các chuyên ngành khác nhau có thể không đồng
nhất.
Thậm chí ở cùng một chuyên ngành khi nó được giảng dạy bởi những giáo viên
với

kinh nghiệm, trình độ và cách thức truyền đạt khác nhau, chất lượng bài giảng
cũng
rất khác nhau. Ngay cả khi cùng là một giảng viên thì không phải lúc nào họ cũng
trình bày một bài giảng với chất lượng như nhau, điều đó còn phụ thuộc vào tâm
lí
của người dạy và người học tại những thời điểm khác
nhau.
- Tính xã hội
Bên cạnh việc thỏa mãn nhu cầu cụ thể cho từng cá nhân, từng đối tượng
khách hàng thì dịch vụ giáo dục mang lại những giá trị văn hóa, đạo đức, duy trì
sự
gắn kết và ổn định của xã hội. Vì vậy mà nhiều chính phủ đã thực hiện chương
trình
phổ cập giáo dục, tối thiểu là cấp tiểu học để mọi công dân đều biết đọc, biết viết.
13
Đây chính là tính xã hội – mặt phi thương mại của dịch vụ giáo dục. Càng lên các
bậc học cao hơn, sự tham gia của xã hội càng giảm, càng ít người học. Tính xã
hội
vẫn còn, tuy nhiên tính thương mại ngày càng thể hiện rõ và lấn át
hơn.
- Tính tích lũy
Khi người học tiếp nhận dịch vụ từ người dạy, người học sau khi tiêu thụ
xong
vẫn có thể lưu trữ được kiến thức, tích lũy sau nhiều năm và sử dụng trong tương
lai. Tri thức được bồi đắp, tích lũy trong nhiều năm sẽ trở thành kỹ năng lao động
cần thiết, góp phần nâng cao năng lực làm việc, bồi dưỡng tư cách, phẩm chất
đạo
đức công dân.

- Cung cấp bởi cả khu vực công và tư
Giáo dục lâu nay vẫn được coi là một lợi ích công nhằm đảm bảo sự công
bằng cho toàn xã hội. Tuy nhiên, do nhu cầu ngày càng tăng về giáo dục, hơn
nữa,
Nhà nước không đủ điều kiện cung cấp nên rất nhiều trường tư đã ra đời. Hệ
thống
trường tư tồn tại song song với trường công đã tạo nên một hệ thống giáo dục đa
dạng, tăng tính cạnh tranh trên thị trường giáo dục đại học. Chất lượng đào tạo và
trình độ giáo viên có thể khác nhau hoặc tương đương, tuy nhiên điểm nổi bật
của
các trường tư là cơ sở vật chất cùng trang thiết bị khang trang, hiện đại, số lượng
sinh viên ít hơn, nhiều sự lựa chọn các dịch vụ đi kèm như: ăn uống, dã ngoại,
đồng
phục... - Ngoại ứng tích cực trong
giáo dục
Ngoại ứng tích cực xuất hiện khi một người tiến hành một hoạt động gây ảnh
hưởng tốt đến người ngoài cuộc. Giáo dục tạo ra ngoại ứng tích cực vì giáo dục
không chỉ đem lại lợi ích cho công dân, mà còn đem lại lợi ích cho toàn xã hội.
Một
công dân được giáo dục tốt, có trình độ chuyên môn cao sẽ luôn sáng tạo, nâng
cao
năng suất lao động, cải tiến sản phẩm. Những nghiên cứu của họ không chỉ có
ích
cho một vài cá nhân, mà cho cả cộng đồng vì những nghiên cứu này sẽ đóng góp
vào kho tàng tri thức nhân loại. Đây chính là những ngoại ứng tích cực trong giáo
dục.
Ngoài những đặc điểm chung của dịch vụ giáo dục, dịch vụ giáo dục đại học

còn mang những đặc thù riêng. Đây là điểm khác biệt cơ bản giữa giáo dục đại
học
14
và các cấp học dưới đó. Mục đích của tính chuyên môn hóa cao trong giáo dục là
hướng nghiệp cho các sinh viên – lực lượng lao động tương lai. Nếu như chương
trình giáo dục tiểu học hay trung học tập trung cung cấp kiến thức cơ bản, nền
tảng
cho mọi ngành nghề thì chương trình giáo dục đại học lại đào tạo theo chuyên
ngành. Sinh viên sẽ được học những kiến thức và kỹ năng cụ thể cần thiết cho
công
việc sau này của mình. Chuyên ngành đào tạo rất đa dạng, từ tài chính ngân
hàng,
xuất nhập khẩu, thuế, hải quan đến y học, kiến trúc Australia... Đại học là nơi tạo
nên nguồn lao động chất lượng, có trình độ chuyên môn cao, đóng góp vào sự
phát
triển kinh tế và xã hội của đất nước.
Từ những đặc điểm nêu trên, ta có thể thấy rằng, dịch vụ giáo dục là một bộ
phận nằm trong dịch vụ, là một thành phần cấu tạo nên cơ cấu ngành dịch vụ. Nó
mang tất cả những đặc điểm chung và cần thiết của dịch vụ. Bên cạnh đó dịch vụ
giáo dục cũng có những đặc điểm riêng của ngành để có thể phân biệt được với
các
ngành khác. Ngành giáo dục mang những đặc tính rất riêng biệt và có một vị trí
rất
đặc biệt trong xã hội vì nó không chỉ tác động đến hiện tại mà còn mang lại lợi ích
lâu dài trong tương lai của một quốc gia. Chính vì vậy việc tìm hiểu về dịch vụ
giáo
dục là rất cần thiết.
1.2. Khái niệm và đặc điểm của xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học

1.2.1. Xuất khẩu dịch vụ
Ngày nay, dịch vụ đã trở thành đối tượng của thương mại với t trọng ngày
càng tăng. Khi thị trường thương mại dịch vụ được mở cửa, hoạt động trao đổi,
mua
bán dịch vụ ngày càng trở nên sôi động, phổ biến. Gia nhập WTO cũng như các
cộng đồng chung trên thế giới đồng nghĩa với việc rất nhiều doanh nghiệp dịch vụ
nước ngoài sẽ tiếp cận thị trường trong nước và cạnh tranh mạnh mẽ với doanh
nghiệp nội địa. Đây là động lực thúc đẩy các doanh nghiệp trong nước cải tiến,
đổi
mới và hoàn thiện sản phẩm, đáp ứng nhu cầu phong phú của khách
hàng.
Hiệp định chung về Thương mại Dịch vụ GATS không đưa ra khái niệm
thương mại dịch vụ mà chỉ đưa ra bốn phương thức cung cấp dịch vụ. Tuy nhiên,
từ
khái niệm thương mại hàng hóa, có thể hiểu thương mại dịch vụ như
sau:
15
“Thương mại dịch vụ là hành vi mua bán, cung cấp, trao đổi dịch vụ giữa các
cá nhân, tổ chức vì mục đích thương mại, trên cơ sở cạnh tranh” (Hoàng Văn
Châu,
2011). Sự trao đổi dịch vụ vì mục đích sinh lời khi vượt ra khỏi phạm vi
một quốc gia
sẽ trở thành thương mại dịch vụ quốc tế (International Tradein Service). Hiện nay,
cùng với quá trình toàn cầu hóa, thương mại dịch vụ quốc tế ngày càng phát triển
mạnh mẽ. Trên cơ sở khái niệm về thương mại dịch vụ ở trên, ta có thể hiểu
thương
mại dịch vụ quốc tế như sau: Thương mại dịch vụ quốc tế là sự trao đổi về dịch vụ

giữa pháp nhân hoặc thể nhân trong nước với pháp nhân hoặc thể nhân nước
ngoài
vì mục đích thương mại. Thương mại dịch vụ quốc tế cũng là mối quan hệ được
nhắc tới trong Hiệp định GATS, bởi bản chất của GATS là để điều chỉnh hoạt
động
mua bán, trao đổi dịch vụ giữa các quốc gia.
1.2.2. Xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại
học
Xuất khẩu là thuật ngữ dùng để chỉ hoạt động buôn bán hàng hóa, dịch vụ
với
nước ngoài vì mục đích thương mại. Xuất khẩu đóng vai trò rất quan trọng với
mỗi
quốc gia trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Khác với khái niệm xuất khẩu
hàng hóa thông thường, khái niệm xuất khẩu dịch vụ phức tạp hơn. Hệ thống tài
khoản quốc gia (SNA- System of Natural Accounts) do Liên Hợp Quốc xây dựng
và Bảng cán cân thanh toán BOP (Balance of Payment) do Quỹ Tiền tệ Quốc tế
IMF đã có một sự thống nhất khá cao về khái niệm xuất khẩu dịch vụ. Khái niệm
này dựa trên khái niệm cơ bản về người cư trú và người phi cư trú “Xuất khẩu
dịch
vụ là việc người cư trú cung cấp dịch vụ cho người phi cư trú vì mục đích thương
mại”. Trong đó, “một chủ thể được gọi là người cư trú ở một quốc gia nếu có lợi
ích
kinh tế giao dịch với quy mô đáng kể trong thời gian một năm trở lên tại quốc gia
đó. Những chủ thể không phải người cư trú ở quốc gia đó là người phi cư
trú”.
Ta có thể thấy rằng, xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học là một loại hình của
xuất khẩu dịch vụ. Tuy nhiên nếu định nghĩa xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học
trên cơ sở về người cư trú và người phi cư trú thì sẽ rất dễ lầm tưởng rằng xuất

khẩu
giáo dục chỉ bao gồm phương thức xuất khẩu thứ hai (Tiêu dùng ngoài lãnh thổ)
mà
bỏ sót ba phương thức còn lại.
16
Cho đến nay, “Xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học” vẫn còn xa lạ với rất
nhiều
người. Trong bối cảnh thị trường giáo dục đại học ngày càng phát triển như hiện
nay, “giáo dục đại học xuyên biên giới” thường được đề cập đến nhiều hơn. Jane
Knight (2006), tiến sĩ Học viện Nghiên cứu Giáo dục Ontario cho rằng
:
“Giáo dục đại học xuyên biên giới là giáo dục trong trường hợp người dạy,
người học, chương trình, nhà cung cấp hoặc tài liệu học tập qua biên giới quốc
gia.
Giáo dục qua biên giới có thể bao gồm giáo dục đại học cung cấp bởi cơ sở đào
tạo
công hoặc tư, vì lợi nhuận hoặc phi lợi nhuận; bao gồm nhiều phương thức, từ
mặt
đối mặt (như việc sinh viên đi học ở nước ngoài hay các chi nhánh trường đại học
ở
nước ngoài) đến phương thức học từ xa (sử dụng công nghệ như học trực
tuyến)”.
Cách hiểu của Jane Knight thiên về xuất khẩu theo ba phương thức đầu
(Cung
cấp qua biên giới, tiêu dùng ngoài lãnh thổ, hiện diện thương mại) mà không nhắc
đến phương thức thức thứ tư (hiện diện thể
nhân).
Trên cơ sở khái niệm xuất khẩu dịch vụ nói chung, khái niệm “giáo dục đại

học qua biên giới” và đặc điểm của dịch vụ giáo dục đại học, có thể hiểu “Xuất
khẩu dịch vụ giáo dục đại học là hoạt động xuất khẩu dịch vụ ra nước ngoài, trong
đó có sự dịch chuyển qua biên giới của một trong các yếu tố con người, chương
trình, nhà cung ứng, tài liệu học tập nhằm mục đích thu về ngoại
tệ.”.
Để hiểu rõ hơn về xuất khẩu dịch vụ đặc biệt là xuất khẩu dịch vụ giáo dục,
ta
có thể tìm hiểu về phương thức cung cấp dịch vụ. Có 04 phương thức cung cấp
xuất
khẩu dịch vụ hiện nay:
Phương thức 1: Cung cấp qua biên giới
Cung cấp dịch vụ theo phương thức này là việc cung cấp dịch vụ qua biên
giới, có thể được thực hiện bằng việc cung cấp các khóa học từ xa (distance
education) hoặc đào tạo trực tuyến, cung cấp thông qua manginternet (e-
learning),
hoặc bằng hình thức nhượng quyền thương hiệu (franchising). Phương thức này
sử
dụng công nghệ viễn thông, hoặc chuyển dịch vụ bằng hiện vật như bản vẽ, băng
đĩa,... qua biên giới. Dịch vụ được cung cấp từ lãnh thổ của một nước này vào
lãnh
thổ của một nước khác và chỉ có dịch vụ được dịch chuyển qua biên giới chứ
không
17
có sự dịch chuyển của nhà cung cấp. Nói cách khác, người cung cấp dịch vụ
không
xuất hiện trên lãnh thổ của nước tiêu dùng dịch vụ
đó.
Để có thể cung cấp dịch vụ giáo dục từ xa, cơ sở hạ tầng thông tin phải thật

tốt. Nếu không có công nghệ truyền thông và internet thì loại hình giáo dục này
không thể thực hiện được. Hiện nay các quốc gia đều rất chú trọng xây dựng
đồng
bộ cơ sở hạ tầng thông tin và phát triển hệ thống internet nên tiềm năng phát triển
chương trình đào tạo từ xa là rất lớn. Các trường đại học danh tiếng phần lớn đều
có
những chương trình học từ xa, thu hút sinh viên từ khắp nơi trên thế
giới.
Hạn chế lớn nhất của cung cấp dịch vụ giáo dục đại học qua biên giới là chất
lượng, độ tin cậy của các cơ sở xuất khẩu dịch vụ. Chương trình giáo dục từ xa
đòi
hỏi bộ giáo trình riêng, phù hợp với phương thức tự học là chính đồng thời đội
ngũ
giảng viên hướng dẫn phải có nghiệp vụ chuyên môn về giáo dục từ xa. Do vậy,
sinh viên quốc tế cần thận trọng trong việc tìm kiếm thông tin về khóa học, tham
khảo đánh giá chất lượng của các tổ chức uy tín cũng như các cơ sở tư vấn tin
cậy
trước khi đăng ký và trả tiền học.
Phương thức 2: Tiêu dùng dịch vụ giáo dục ở nước
ngoài
Đây là loại hình phổ biến nhất trong thương mại dịch vụ giáo dục đại học
hiện
nay. Số lượng du học sinh ngày càng gia tăng về cả số lượng và thành phần
đăng
ký. Đặc điểm nổi bật của phương thức này là chi phí cao. Một số nước không cho
phép làm thêm ngoài giờ học khiến cho nhiều sinh viên quốc tế không có thêm
nguồn tài chính phụ giúp học hành. Bên cạnh đó, những điều kiện về visa, cư trú,
hạn ngạch giáo dục, khó khăn trong việc chấp nhận bằng đã có của du học sinh

tại
nước ngoài... là những cản trở lớn đối với phương thức xuất khẩu giáo dục đại
học
này.
Theo mức độ phát triển, thì phương thức này đang nắm giữ thị phần toàn
cầu
lớn nhất của dịch vụ giáo dục đại học và đang tiếp tục tăng trưởng. Sinh viên ra
nước ngoài du học không chỉ vì muốn nghiên cứu sâu hơn lĩnh vực mình quan
tâm,
tiếp cận các chương trình giáo dục chất lượng tốt, mà còn vì muốn trải nghiệm
môi
trường sống đa văn hóa ở nước ngoài. Trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay,
nhu
18
cầu khám phá, tìm hiểu các nước trên thế giới ngày càng tăng, hứa hẹn tiềm
năng
xuất khẩu dịch vụ giáo dục theo phương thức tiêu dùng ngoài lãnh thổ là rất
lớn.
Phương thức 3: Hiện diện thương mại
Xuất khẩu dịch vụ giáo dục theo phương thức hiện diện thương mại được
thực
hiện thông qua các chương trình liên kết đào tạo hoặc thành lập các chi nhánh tại
nước ngoài. Từ đó cung cấp các chương trình học ở nước ngoài. Thông thường,
các
trường này là liên kết một phần hay thuộc toàn quyền sở hữu của thực thể nước
ngoài. Chương trình học ở phương thức này mang tính chất tương tác mặt đối
mặt
nhiều hơn so với hình thức hỗ trợ qua biên giới ở phương thức cung cấp qua biên

giới.
Số lượng các nhà cung cấp dịch vụ giáo dục có trụ sở ở nước ngoài ngày
càng
nhiều. Hình thức này khá phổ biến ở các nước đang phát triển, điển hình là khu
vực
Đông Nam Á. Các trường đại học trong nước ký các thỏa thuận liên kết với những
trường đại học nước ngoài, tổ chức đào tạo theo mô hình của đối tác, bao gồm cả
phương pháp giảng dạy, tiêu chuẩn thi cử và lấy chứng chỉ tại các trường nước
ngoài. Theo đó, các nhà nhập khẩu có thể học tập, tích lũy kinh nghiệm từ những
nền giáo dục chất lượng, hiện đại trên thế
giới.
Để xuất khẩu giáo dục đại học theo phương thức này, các trường cần lựa
chọn
đối tác ở thị trường mục tiêu phù hợp, kiểm soát chất lượng đào tạo liên kết một
cách chặt chẽ để không gây ảnh hưởng xấu đến danh tiếng của trường tại khu
vực
đó. Hơn nữa, công tác nghiên cứu khảo sát thị trường cần được tiến hành cẩn
thận
trước khi đầu tư cơ sở, tránh trường hợp trường được lập ra rồi nhưng số lượng
học
viên quá ít, không đủ kinh phí vận hành và chi trả cho giáo viên. Đồng thời cần tìm
hiểu kỹ khung chính sách của mỗi quốc gia liên quan đến đầu tư nước ngoài
trong
lĩnh vực giáo dục, mức độ cam kết về mở của thị trường giáo dục theo WTO để
có
chiến lược xuất khẩu đúng đắn nhất.
Phương thức 4: Hiện diện thể nhân
Hiện diện thể nhân là việc giáo viên, nhà quản lý giáo dục hay đội ngũ nhân

viên làm việc ở nước ngoài để cung cấp dịch vụ giáo dục tại nước đó. Các thể
nhân
giảng dạy tại nước ngoài có thể cung cấp các khóa học ngắn hạn hoặc dài hạn.
Phần
19
lớn sự dịch chuyển của thể nhân phụ thuộc vào phương thức thứ nhất hoặc
phương
thức thứ ba. Do nhiều yếu tố khách quan như môi trường chính trị xã hội, nhu cầu
thị trường, môi trường làm việc, thời gian chương trình đào tạo...mà mô hình này
chỉ chiếm t lệ nhỏ trong xuất khẩu giáo dục đại học, không mang tính ổn định lâu
dài. Các giảng viên, giáo sư nước ngoài thường gặp khó khăn về các vấn đề visa,
nhập cảnh, cư trú như: quy định về số lượng nhập cảnh, quy định lao động, quy
định về quốc tịch...
Do thời gian cũng như giới hạn của luận văn, chính vì vậy, trong luận văn
của
mình em sẽ tập trung chủ yếu về phương thức cung cấp dịch vụ đại học theo
phương thức tiêu dùng dịch vụ giáo dục ở nước ngoài. Đây là loại hình phổ biến
nhất trong thương mại dịch vụ giáo dục đại học hiện nay, mang lại rất nhiều ảnh
hưởng cũng như trong việc ra quyết định của các trường đại học và các chính
phủ
của các quốc gia khi xuất khẩu dịch vụ giáo dục.
1.3. Vai trò của xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học đối với các quốc
gia
Hiện nay, các quốc gia đều dành sự quan tâm hàng đầu cho việc xây dựng
và
thực hiện chiến lược quốc gia về phát triển lao động trình độ cao, đáp ứng nhu
cầu
trọng yếu của nền kinh tế tri thức. Ta có thể thấy rằng, “Nền tảng của phát triển

con
người là tri thức. Những đóng góp quan trọng nhất là từ Đại học mà ra” (TS.
Marcus Storch - Chủ tịch Hội đồng Quỹ Nobel). Trong tiến trình toàn cầu hóa hiện
nay, giáo dục đại học không chỉ giới hạn trong biên giới một quốc gia, mà việc ra
nước ngoài học tập kinh nghiệm, bồi dưỡng chuyên môn là rất cần thiết. Hoạt
động
xuất nhập khẩu dịch vụ giáo dục đại học đem lại lợi ích cho cả hai bên – nước
cung
cấp dịch vụ và nước tiếp nhận dịch vụ.
1.3.1. Vai trò đối quốc gia cung cấp dịch
vụ
Đối với nhiều quốc gia, xuất khẩu giáo dục là nguồn thu khổng lồ đóng góp
vào thu nhập quốc dân. Theo báo cáo thường niên năm 2013 của Ủy ban
Thương
mại Quốc tế Hoa Kỳ, xuất khẩu giáo dục nước này năm 2011 đạt giá trị 22,7 t đô
la Mỹ, bao gồm học phí và sinh hoạt phí của học viên. Đối với Australia, sinh viên
quốc tế là nguồn thu quan trọng thứ ba trong doanh thu xuất khẩu quốc tế tại đất
nước này. Xuất khẩu dịch vụ giáo dục tạo ra doanh số khoảng 18,8 t đô la
20
Australia/năm (Nguồn: ABS,2015) thu hút được trên 7% lượng sinh viên quốc tế
trên toàn thế giới tới quốc gia này để học tập.
Từ đó ta có thể thấy rằng, xuất khẩu giáo dục không chỉ là một ngành trọng
yếu mà là ngành đóng vai trò quan trọng trong việc tạo thêm nhiều cơ hội việc
làm.
Số lượng sinh viên quốc tế tăng lên dẫn đến đội ngũ cán bộ cũng phải đông đảo
hơn. Trong số này, 67% có chuyên môn về giáo dục, còn lại là những người
chuyên

về quản trị, tài chính, thương mại và những nghiệp vụ
khác.
Bên cạnh lợi ích kinh tế ngắn hạn đã nêu trên, việc thu hút nguồn lao động
chất lượng cao tuy không trực tiếp mang lại ảnh hưởng rõ rệt nhưng trong thời
gian
dài, đây lại là giải pháp hiệu quả cho nhiều vấn đề nhân lực mà nhiều quốc gia
phát
triển gặp phải. Rất nhiều sinh viên tài năng sau khi được tuyển chọn và học tập ở
nước ngoài có xu hướng ở lại làm sau khi tốt nghiệp. Ngoài ra, chính sách hỗ trợ
học bổng cho sinh viên thu hút nguồn chất xám phục vụ công tác nghiên cứu
khoa
học. Ở những nước phát triển với sự gia tăng dân số rất thấp và có xu hướng dân
số
già, thì những sinh viên quốc tế này là nguồn nhập cư tiềm năng cho chiến lược
phát triển con người, xây dựng đất
nước.
Xuất khẩu giáo dục đại học không chỉ là một ngành xuất khẩu thông thường.
Khi cung cấp dịch vụ giáo dục thì phương thức làm việc, cách ứng xử, phong tục
tập quán được truyền đạt trong những bài học sẽ được sinh viên quốc tế tiếp
nhận.
Điều này đồng nghĩa với việc văn hóa của nước xuất khẩu sẽ theo những sinh
viên
này truyền bá rộng rãi trên toàn thế giới. Hơn nữa, xuất khẩu giáo dục đại học
cũng
mang lại lợi ích chính trị. Trong thuật ngữ ngoại giao văn hóa, đây được gọi là
“sức
mạnh mềm”. Những cá nhân có trải nghiệm tốt về cuộc sống ở nước ngoài sẽ có
thiện cảm và phát triển các mối quan hệ giao lưu buôn bán với nước đó, trở thành

đại sứ không chính chức cho nước mình từng học. Theo đó, xuất khẩu giáo dục
đại
học góp phần hỗ trợ chính sách quan hệ quốc tế với các quốc gia khác, nâng cao
vị
thế của nước xuất khẩu trên trường quốc
tế.
1.3.2. Vai trò đối với quốc gia tiếp nhận dịch
vụ
Đối với nước nhập khẩu, giáo dục đại học quốc tế đóng vai trò quan trọng
trong sự nghiệp phát triển chung.
21
Đầu tiên là có thể nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, cải thiện cuộc sống.
Người lao động sau khi được đào tạo kiến thức chuyên môn và nghiệp vụ ở nước
ngoài sẽ có tay nghề cao hơn, đáp ứng nhu cầu công việc trong nền kinh tế toàn
cầu.
Du học sẽ giúp học viên cải thiện khả năng giao tiếp trong môi trường đa văn hóa,
đồng thời có điều kiện để hòa nhập cùng với những nền văn hóa khác trên thế
giới.
Những kinh nghiệm và bằng cấp mà cá nhân tích lũy được sẽ đảm bảo cho họ
môi
trường làm việc lý tưởng với thu nhập cao, chất lượng cuộc sống ổn định. Những
người tốt nghiệp đại học thường sống trên mức nghèo. Xét về mặt vĩ mô, nếu mỗi
cá nhân có trình độ học vấn cao với mức thu nhập ổn định, chi phí cho những vấn
đề xã hội như thất nghiệp, tội phạm và sức khỏe kém sẽ giảm
dần.
Tiếp đó nhờ xuất khẩu giáo dục, sẽ tạo ra môi trường để có thể phát triển
nền
giáo dục, đặc biệt là giáo dục đại học. Đa số các chương trình đào tạo liên kết và

các
cơ sở đào tạo nước ngoài thường theo tiêu chuẩn quốc tế, được kiểm định bởi
ban
kiểm tra chất lượng của trường hoặc cơ quan kiểm định. Mô hình đào tạo đa
phương thức, giáo trình biên soạn bài bản, cơ sở vật chất khang trang cộng thêm
phương pháp làm việc khoa học giúp sinh viên có khả năng thích nghi với môi
trường quốc tế. Tùy theo chuyên ngành mà chương trình đào tạo bao gồm các
giờ
học lý thuyết, thực hành và thảo luận giúp sinh viên tiếp thu kiến thức nhanh nhất,
áp dụng ngay lập tức vào công việc.
Các cơ sở đào tạo trong nước muốn cạnh tranh thì cần phải nâng cao chất
lượng, đầu tư xây dựng cơ sở vật chất, đổi mới chương trình và phương pháp
giảng
dạy, phù hợp với tình hình thực tiễn. Hơn nữa, giảng viên có kinh nghiệm học tập
và làm việc ở nền giáo dục tiên tiến nước ngoài sẽ có phương pháp giảng dạy
phù
hợp với sinh viên hơn, chuyên môn nghiệp vụ cao hơn. Trên cơ sở đó, chuẩn
mực
chung của giáo dục đại học tại những quốc gia nhập khẩu sẽ được nâng
cao.
Xuất khẩu dịch vụ nói chung cũng như xuát khẩu dịch vụ đại học nói riêng sẽ
thúc đẩy hợp tác quốc tế. Trên cơ sở những hợp tác song phương và đa phương
về
giáo dục, nước nhập khẩu có cơ hội học hỏi kinh nghiệm, phối hợp với các
chuyên
gia trong vấn đề xây dựng, nghiên cứu phát triển chương trình giáo dục. Những
diễn
đàn về giáo dục là cơ sở giúp các bên hiểu nhau hơn, thiết lập mối quan hệ hữu

nghị
22
tốt đẹp hơn, nâng quan hệ hợp tác giữa các quốc gia lên tầm cao mới. Từ những
thành quả đáng khích lệ từ hợp tác về giáo dục, các quốc gia có thể xúc tiến tăng
cường hợp tác những lĩnh vực khác như kinh tế, chính trị, tạo điều kiện để các
bên
cùng phát triển.
1.4. Tình hình xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học trên thế giới trong thời
gian vừa qua
Thị trường giáo dục quốc tế ngày càng mở rộng trong những năm gần đây.
Số
lượng sinh viên nước ngoài đã tăng đáng kể và gấp đôi qua mỗi thập k từ năm
1950 đến năm 1980. So với những năm 1970 (0,8 triệu sinh viên quốc tế), thị
trường giáo dục đại học quốc tế đã lớn hơn gấp 5,6 lần. Đến năm 2011, có 4,5
triệu
sinh viên đang học tại trường đại học nước ngoài (Nguồn: OECD, 2013). T lệ
nguồn thu từ sinh viên quốc tế cũng tăng nhiều trong tổng nguồn thu từ xuất khẩu
đối với các nước phát triển. Ví dụ, vào năm 1986, những sinh viên du học tự túc
Australia đã đóng góp 50 triệu đô la Australia cho nền kinh tế này thông qua học
phí và chi phí ăn ở. Năm 1996, nước Australia có 54.000 sinh viên quốc tế và thu
nhập có được từ những sinh viên này là 1,4 t đô la Australia, trong đó gần 650
triệu đô la Australia (chiếm 43,4%) đến từ học phí và 750 triệu đô la Australia
(chiếm 56,6%) đến từ chi phí sinh hoạt. Đến năm 2015, tổng nguồn thu từ học phí
và sinh hoạt phí của sinh viên quốc tế của Australia chiếm từ 0,3% - 1,3% tổng
thu
nhập quốc dân của Australia (Australian Bureau of Statistics) trong năm giai đoạn
2014 – 2015 tương đương khoảng 1,8 t đô la Australia (Nguồn: AEI, 2015).

Ta có thể thấy rằng, hiện nay các nước xuất khẩu giáo dục chủ yếu là những
nước thuộc nhóm G20 và OECD (Tổ chức hợp tác và phát triển quốc
tế).
Theo thống kê, 77% sinh viên du học ở những nước thuộc OECD và 83% ở
những nước thuộc nhóm G20. Năm 2010, năm quốc gia (Hoa Kỳ, Anh, Australia,
Pháp và Đức) chiếm gần 2/3 tổng số sinh viên quốc tế đăng ký nhập học (Nguồn:
OECD, 2013).
Mỹ vẫn là thị trường tuyền thống, là điểm đến mơ ước của hầu hết du học
sinh. Năm 2010, Mỹ tiếp nhận 16,6% du học sinh quốc tế, theo sau là Anh (13%),
Australia (6,6%), Đức (6,4%), Pháp (6,3%) và Canada
(4,7%).
23
Ngoài ra, hiện nay đã có một số nhà xuất khẩu mới trên thị trường giáo dục
đại
học đã xuất hiện như Nga, Nhật, Hàn Quốc, Trung Quốc, New Zealand. Một số
nền
kinh tế mới nổi ở châu Á rất hăng hái trong việc trở thành những nhà cung cấp
dịch
vụ giáo dục đại học quốc tế trong khu vực. Singapore khởi đầu với quy mô nhỏ
nhưng đã nhanh chóng khẳng định được chất lượng thương hiệu giáo dục của
mình.
Những nước trước kia nhập khẩu giáo dục chính như Hongkong và Malaysia giờ
đã
bắt đầu cạnh tranh xuất khẩu giáo dục đại học. Theo đó, thị phần của Mỹ liên tục
giảm, trong năm 2000, Mỹ chiếm 24% thị trường xuất khẩu giáo dục, nhưng đến
năm 2016 thì chỉ còn 15,6% (Nguồn: IIE Research).
Ta có thể thấy rằng, các ngành khoa học xã hội, kinh doanh và luật được lựa

chọn nhiều nhất. Xu hướng trong những năm 1990 là sự phát triển trong những
lĩnh
vực như kinh tế, kinh doanh, quản trị, tài chính, luật và công nghệ thông tin. Cho
tới
nay, những khóa học này vẫn tiếp tục là sự lựa chọn phổ biến của sinh viên quốc
tế
(Nguồn: OECD, 2010). Chương trình Thạc sĩ Quản trị Kinh doanh M A đã trở
thành “sản phẩm chính” của hầu hết các trường đại học. Tuy nhiên, kinh tế là lĩnh
vực nhạy cảm và thay đổi theo thị trường nên các cơ sở đào tạo cũng cần cải tiến
nội dung, vừa để cập nhật cho phù hợp với thực tế, vừa tạo nên sự khác biệt để
cạnh
tranh với các trường khác. Ví dụ, năm 2010 trường Kinh doanh John Hopkin’s
Carey đưa ra chương trình M A cập nhật tình hình khủng hoảng kinh tế tài chính
toàn cầu 2008- 2012 mở đầu là do “ ong bóng bất động sản tại Mỹ”. Sinh viên
chương trình này dành phần lớn thời gian nghiên cứu chính sách đổi mới và
thành
phần xã hội ở những quốc gia đang phát
triển.
Xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học đã trở thành một xu hướng phổ biến trên
toàn thế giới. Trên thị trường dịch vụ giáo dục đại học toàn cầu, các quốc gia có
cơ
hội rất công bằng, dù là nước xuất khẩu hay nước nhập khẩu đều thu được lợi
ích
cho mình. Xuất khẩu giáo dục đã và đang trở thành nguồn thu quan trọng trong
tổng
thu nhập quốc dân của nhiều nước. Ta có thể thấy rằng, xuất khẩu dịch vụ giáo
dục
đem lại rất nhiều nguồn lợi không chỉ về mặt kinh tế mà còn là về mặt phi kinh tế

cho các quốc gia đang tham gia vào loại hình xuất khẩu này. Bên cạnh những cơ
hội
mà xuất khẩu dịch vụ giáo dục đem lại thì cũng có những thách thức mà các quốc
24
gia phải đối mặt. Để có thể hiểu rõ hơn về xuất khẩu dịch vụ giáo dục hiện nay
trên
thế giới, chúng ta sẽ đi tìm hiểu về những kinh nghiệm xuất khẩu dịch vụ giáo dục
của Mỹ, Australia, Singapore và Trung Quốc đặc biệt là hình thức tiêu dùng dịch
vụ
giáo dục ở nước ngoài trong chương 2 của luận văn. Từ đó sẽ có cái nhìn cụ thể
hơn
nữa dựa trên những lý luận và định nghĩa trong chương 1 về xuất khẩu và xuất
khẩu
dịch vụ giáo dục.
25
CHƢƠNG 2. KINH NGHIỆM XUẤT KHẨU DỊCH VỤ GIÁO DỤC CỦA CÁC
NƢỚC PHÁT TRIỂN TRÊN THẾ GIỚI HIỆN NAY
2.1. Thực trạng xuất khẩu dịch vụ giáo dục của Mỹ
2.1.1. Vài nét chung về nền giáo dục đại học tại
Mỹ
Là một quốc gia rộng lớn, Mỹ bao gồm 50 bang với diện tích khoảng 9.629.047
km2
và được coi là nơi phát triển nhất thế giới về mọi mặt: kinh tế, giáo
dục, công nghệ khoa học... Trong quá trình xây dựng và phát triển của mình, Mỹ
đặc biệt quan tâm đến việc đầu tư cho nền giáo dục của mình. Do đặc thù đa
dạng
và linh hoạt của mình, thêm vào đó là những chiến lược đúng đắn cho giáo dục
và
đào tạo, đội ngũ các nhà trí thức được đào tạo cơ bản cùng với sự phát triển vượt
bậc đi của khoa học công nghệ, hệ thống giáo dục của Mỹ đã có những bước tiến

khá dài và đạt được nhiều thành tựu lớn. Nhà giáo dục học nổi tiếng Gunnar
Myrdal
đã từng nói: “Trong suốt chiều dài lịch sử của nước Mỹ, giáo dục luôn là niềm hy
vọng lớn lao để cải biến từng cá nhân và xã hội”.
Ở Mỹ, chế đệ giáo dục là bắt buộc và miễn phí cho đến 16 hoặc 18 tuổi.
Mỗi bang tự tổ chức lấy các trường học, gọi là trường công (public schools),
chung cả nước có Văn phòng Giáo dục liên bang (Federal Office of Education) ở
Washington D.C. Khắp nới đều có:
Trường mẫu giáo (nursery schools) và nhà trẻ (kindergarten) cho trẻ em từ 2
đến 6 tuổi.
Trường tiểu học (primary schools) với 6 hoặc 8 năm cho độ tuổi từ 6 đến 12
hoặc 14 tuổi.
Trường Trung học (high schools) với 4 năm/lớp cho độ tuổi từ 12 đến 18
tuổi.
Các trường Đại học (colleges) và tổng hợp
(Universities).
Đối với các trường đại học, sinh viên phải học 4 năm, cuối khóa sinh viên tốt
nghiệp sẽ được cấp bằng cử nhân. Tiếp tục nghiên cứu chuyên đề hai năm nữa,
nghiên cứu sinh có thể lấy bằng Thạc sĩ. Các sinh viên có thể được nhận vào cá
chương trình đào tạo thạc sĩ nếu họ đã có bằng đại học trong lĩnh vực đó. Tuy
nhiên, có rất nhiều trường hợp ngoại lệ như bằng MBA (thạc sĩ quản trị kinh
doanh), sinh viên không cần sinh viên phải tốt nghiệp bằng đại học về quản trị
kinh
26
doanh. Không giống như đại học, học viên cao học sẽ phải hoàn thành các môn học
tập trung vào chuyên ngành chính của mình. Do đó, sinh viên đại học thường sẽ
phải quyết định nên chọn chuyên ngành trước khi đăng ký vào học chương trình
thạc sĩ. Ta có thể thấy rằng, Mỹ là đất nước có nền giáo dục phát triển

mạnh mẽ và
mang tính thực tiễn cao, với một hệ thống các trường Đại học tốt nhất trên thế giới,
với chính sách “trải thảm đỏ” mời gọi sinh viên nước ngoài mong muốn du học ở
Mỹ trong những năm gần đây, số lượng du học sinh nước ngoài ở Mỹ đã không
ngừng tăng lên và luôn dẫn đầu trên toàn thế giới. Theo Báo cáo Open Doors của
Viện Giáo dục Quốc tế Hoa Kỳ (IIE), trong niên khóa 1954-1955, số sinh viên quốc
tế ở Mỹ là 34.000 sinh viên thì đến niên khoá 2003 – 2004 là hơn 572.000 sinh viên
và niên khoá 2006 – 2007 là 583.000 sinh viên đang học tập, nghiên cứu ở Mỹ và
đạt đến con số khoảng 925.000 sinh viên vào năm 2016.
ảng 2.1. Số lượng sinh viên du học tại Mỹ qua từng thời kỳ từ 1954 - 2016
1,000,000
925,000 900,000
800,000
700,000
600,000
572,000
500,000
583,000 400,000
300,000
200,000
100,000
34,000
0
1954 - 1955 2003 - 2004 2006 - 2007 2015 - 2016
(Nguồn: U.S. Commercial service/2017)
Với đặc thù của mình là gắn chặt với thực tiễn xã hội và sản xuất, nền giáo dục
Mỹ đã thu hút được lượng sinh viên rất lớn hằng năm. Nền giáo dục chịu ảnh
hưởng
nhiều của các trường đại học Anh với các ngành học nhân văn và cá trường đại học
của Đức về đào tạo nghiên cứu tự nhiên. Với chương trình học vào đào tạo theo
hình thức tín chỉ bao gồm giáo dục đại cương, các môn học bắt buộc và các môn tự
27
chọn kết hợp thông qua đào tạo tín chỉ, sinh viên có thể chủ động và linh hoạt
trong
việc học của mình.
Nhìn chung, nền giáo dục Mỹ để có được vị trí như hiện nay trên thế giới, đã
nhận được sự hỗ trợ rất lớn từ phía Chính phủ với các chính sách đầu tư, phát
triển

giáo dục từ rất sớm. Chính vì thế, hiện nay rất nhiều trường đại học của Mỹ luôn
nằm
trong top các trường đại học tốt nhất thế giới, trong đó phải kể đến như: đại học
Harvard, đại học Yale, học viện công nghệ Massachusetts, đại học Chicago, đại
học
Princeton, đại học Stanford... những trường này đều nổi tiếng trên khắp thế giới,
hàng năm thu hút rất nhiều sinh viên ngoại quốc, tạo nguồn thu lớn cho giáo dục
Mỹ.
2.1.2. Thực trạng xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học của
Mỹ
Nói đến Mỹ không thể không nói đến nền giáo dục phát triển, đặc biệt là giáo
dục đại học, hàng năm ngành giáo dục cung cấp cho nền kinh tế Mỹ một nguồn
nhân lực chất lượng cao đóng góp rất lớn vào sự phát triển của nền kinh tế nói
chung và khu vực dịch vụ nói riêng. Không những thế, hàng năm dịch vụ giáo dục
của Mỹ đóng góp một phần không nhỏ vào kim ngạch xuất khẩu dịch vụ, với
lượng
xuất siêu lớn và ngày càng tăng.
Biểu đồ 2.1. Cơ cấu ngành dịch vụ tại Mỹ trong năm
2015
49%

Giáo dục
4%
12%
2%
8%
Vận tải
Tài chính - ngân hàng
Viễn thông
Các ngành nghề khác
28
Kim ngạch xuất nhập khẩu dịch vụ giáo dục của Mỹ nói chung không phụ
thuộc vào những biến động của nền kinh tế, mà có tốc độ tăng đều qua các năm.
Xuất khẩu dịch vụ giáo dục luôn đạt kim ngạch cao, từ năm 2001 đến năm 2010,
kim ngạch xuất khẩu dịch vụ giáo dục đã tăng gần gấp đôi, đạt mức 21,3 t USD
vào năm 2010. Điều này minh chứng cho một nền giáo dục Mỹ đầy uy tín và chất
lượng, với số học viên theo học ngày càng tăng.
Thị trường xuất khẩu dịch vụ giáo dục lớn nhất của Mỹ là khu vực châu Á –
Thái ình Dương, với kim ngạch 13,5 t USD năm 2010 (chiếm 63,3% tổng kim
ngạch xuất khẩu dịch vụ giáo dục của Mỹ), trong đó, ba nước Trung Quốc, Ấn Độ
và Hàn Quốc là các nước nhập khẩu lớn nhất của Mỹ trong khu vực này.
Biểu đồ 2.2. Cơ cấu sinh viên đến du học tại Mỹ của các quốc gia năm 2016
Còn lại 37%
Trung Quốc 36%
Ấn Độ Việt Nam
18% 2%
Hàn Quốc 7%
(Nguồn: Open Doors)
Điều này còn thể hiện qua cơ cấu sinh viên hàng năm đến Mỹ với mục đích du
học của cá quốc gia. Trong năm 2016, Trung Quốc có khoảng 328.547 sinh viên,
tương đương khoảng 36% tổng số sinh viên đến du học tại Mỹ. Trong khi đó, Ấn
Độ là 165.918 học viên tương đương khoảng 18% và Hàn Quốc có 61.007 học viên
tương đương khoảng 7%. Đây là 3 quốc gia có lượng nhập khẩu giáo dục của Mỹ
lớn nhất thế giới hay nói cách khác, đây là 3 khách hàng tiềm năng và mang lại về
doanh thu nhiều nhất cho dịch vụ xuất khẩu giáo dục của Mỹ trong các năm vừa
29
qua. Việt Nam cũng là một trong số các quốc gia có lượng sinh viên tìm đến với du

học Mỹ cũng đáng kể khoảng 2% trong năm 2016 và con số này được dự báo là sẽ
tiếp tục tăng trong các năm tới. Điều này là dễ hiểu do khu vực Châu Á – Thái Bình
Dương là khu vực phát triển năng động, rất chú trọng phát triển giáo dục trong đó
có nhập khẩu dịch vụ giáo dục từ các nước phát triển để cung cấp nguồn nhân lực
chất lượng cao cho nền kinh tế.
Trong xu thế thương mại hóa, toàn cầu hóa hiện nay, các chuyên ngành kinh tế
như tài chính, kế toán, marketing, quản trị kinh doanh, kinh doanh quốc tế, quản
lý... đang nhận được nhiều quan tâm và săn đón của hầu hết sinh viên. Theo thống
kê của Bộ Giáo dục và đào tạo Mỹ, năm học 2015-2016 có khoảng gần 1 triệu du
học sinh quốc tế đăng ký học tại Mỹ. Trong đó khối ngành kinh tế luôn là lựa chọn
hàng đầu của sinh viên quốc tế, số du học sinh khối ngành kinh tế tại Mỹ chiếm
20%.
Biểu đồ 2.3. Tỷ lệ ngành sinh viên theo học tại đại học Mỹ năm 2016
20%
Kỹ sư
40%
Công nghệ máy tính và toán
12%
Quản trị kinh doanh
Khoa học xã hội
8%
20% Nguồn: (IIE research)
So với năm 2014, số lượng du học sinh quốc tế theo học khối ngành kinh tế tại
Mỹ tăng gần 10,000 sinh viên tương đương mức tăng 4.8% và là khối ngành có số
lượng sinh viên theo học nhiều nhất năm 2015. Để học về ngành kinh tế nói chung
thì sự lựa chọn đầu tiên vẫn là Mỹ bởi Mỹ là trung tâm tài chính lớn nhất của thế

30
giới với nhiều công ty đa quốc gia nổi tiếng. Ngoài ra, Mỹ có hệ thống trường đại
học tốt nhất trên thế giới, với các chương trình đào tạo xuất sắc hầu như trong mọi
lĩnh vực, đặc biệt là các chuyên ngành kinh tế - quản lý. Theo đó, trong “Top 10
trường đại học đào tạo khối ngành kinh tế tốt nhất thế giới” Mỹ đã có 7 đại diện
nằm trong top chiếm hầu hết các vị trí hàng đầu trong bảng xếp hạng. Có hơn một
ngàn chương trình Kinh tế - Quản lý tại Mỹ và hàng trăm trường đào tạo ngành kinh
tế để lựa chọn phù hợp với nhu cầu của bất kỳ sinh viên nào – từ các bằng chuyên
sâu đến các chương trình đặc biệt dành cho sinh viên quốc tế.
Bảng 2.1. Top 10 các trường đại học trên thế giới năm 2016
STT Tên trường Quốc gia
1 Massachusettsinstitude of Technology (MIT) Mỹ
2 Harvard University Mỹ
3 Stanford University Mỹ
4 London School of Economics and Political Science (LSE) Anh
5 University of Chicago Mỹ
6 Princeton University Mỹ
7 University of Canifornia, Berkeley (UCB) Mỹ
8 University of Oxford Anh
9 University of Cambridge Anh
10 Yale University Anh

(Nguồn: International Education)
Cử nhân ngành kinh tế có thể tiếp tục học lấy bằng thạc sỹ chuyên về tài
chính, kế toán, doanh nghiệp, quản trị kinh doanh, quản lý chuỗi cung ứng, kinh
doanh quốc tế và nhiều chuyên ngành khác. Với chương trình học phong phú, hài
hòa giữa lý thuyết và thực hành; cơ sở vật chất hiện đại, phương pháp giảng dạy
tiên tiến, sinh viên tốt nghiệp các khối ngành kinh tế tại Mỹ đều có lợi thế cạnh
31
tranh cao khi tham gia ứng tuyển việc làm tại các tập đoàn lớn với kỹ năng thực tế
chuyên sâu, và bằng cấp được công nhận trên toàn thế giới.
2.1.3. Kinh nghiệm xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học của Mỹ
Từ một vài nét trên, ta có thể rút ra được một số kinh nghiệm, chính sách phát
triển dịch vụ giáo dục và xuất khẩu giáo dục của Mỹ. Vậy những trường đại học này
cùng những trường thuộc cấp giáo dục khác của Mỹ đã làm gì để có được danh
tiếng như vậy.
Đầu tiên có thể nói đến là nỗ lực tự vươn lên của các trường đại học tại Mỹ.
Danh tiếng của một trường được tạo lập phần lớn dựa trên chất lượng giáo dục của
trường đó và triển vọng việc làm của sinh viên khi ra trường. Chính vì vậy, để đảm
bảo chất lượng đào tạo, nhiều trường đã tìm cách thu hút sinh viên giỏi trong nước
cũng như nước ngoài bằng các phương thức hỗ trợ tài chính như cho nợ học phí với
lãi suất thấp, giảm học phí hoặc tạo điều kiện cho sinh viên tự hỗ trợ tài chính qua
việc trợ giảng cho các giáo sư và đặc biệt là dành nhiều khoản học bổng cho sinh
viên xuất sắc. Ngoài ra, các nỗ lực thu hút sinh viên nước ngoài còn bao gồmcác
chiến dịch marketing, tuyển sinh với các website cung cấp đầy đủ thông tin về nhà
trường và đặc biệt là thành lập các trung tâm chuyên tư vấn tuyển sinh quốc tế.
Chất lượng giáo dục của Mỹ có được là nhờ áp dụng những phương pháp đào

tạo tiên tiến nhất. Đó là chương trình giảng dạy rất đa dạng, cập nhật và luôn hướng
đến người học. Các trường của Mỹ có rất nhiều ngành học với thời gian giảng dạy
hợp lý cho sinh viên lựa chọn. Thời gian học trên lớp là không nhiều, đòi hỏi sinh
viên phải tự học, nghiên cứu là chính, giúp kích thích tính độc lập, sáng tạo của sinh
viên, nâng cao chất lượng giáo dục. Hơn nữa các chương trình học có tính thực tiễn
rất cao, đảm bảo chất lượng đầu ra của sinh viên – một trong những yếu tố quyết
định sự thành công của giáo dục.
Ngoài ra, giáo dục Mỹ còn có một cơ chế quản lý rất rõ ràng, cho phép các
trường đại học có quyền tự chủ, tự liên kết với các trường nước ngoài, hay mở chi
nhánh tại các quốc gia khác mà không tốn nhiều thời gian. Với cơ chế này, các
trường đại học Mỹ phải tự tìm các nguồn đầu tư từ nhiều nơi, từ đó trở nên độc lập
hơn, năng động hơn, một điều cần thiết trong bối cảnh toàn cầu hóa như hiện nay.
32
Thêm vào đó, chính sách hợp tác song phương, đa phương giữa Mỹ với hầu
hết các quốc gia trên thế giới cũng có tác dụng lớn thúc đẩy sự phát triển của dịch
vụ giáo dục cũng như xuất khẩu dịch vụ này của Mỹ. Quan hệ hợp tác này không
chỉ có sự tham gia của các trường mà còn có nhiều tổ chức khác nhau, trao đổi kinh
nghiệm nghiên cứu khoa học, nội dung, chương trình giảng dạy từ đó quảng bá
thêm về hệ thống giáo dục tiên tiến của Mỹ, thu hút thêm sinh viên đến Mỹ học tập.
Một yếu tố khác không thể không nói đến đó là sự trợ giúp của Công nghệ
thông tin. Với khả năng công nghệ thuộc top đầu trên thế giới, giáo dục Mỹ cũng
được thừa hưởng nhiều lợi ích, giúp cung cấp các thiết bị hỗ trợ hiện đại nhất đảm
bảo khả năng tiếp thu bài học của sinh viên. Hơn nữa, các trường đại học cũng có
ngày càng nhiều các chương trình học từ xa với chất lượng đảm bảo, góp phần quan
trọng vào xuất khẩu dịch vụ giáo dục ở Mỹ.

2.2. Thực trạng xuất khẩu dịch vụ giáo dục đại học của Australia
2.2.1. Vài nét chung về nền giáo dục đại học tại Australia
Úc gồm 6 bang (New South Wales, Queensland, Tasmania, South Australia,
Western Australia và Victoria), 2 vùng lãnh thổ (Northen Territory và Australian
Capital Territory) và những vùng lãnh thổ nhỏ khác. Các cơ sở đào tạo sẽ được
quản lý bởi chỉnh phủ bang đó.
Bằng cấp giáo dục đại học Úc được công nhận và đánh giá cao trên thế giới.
Các trường đại học phân khoa đào tạo theo chuyên ngành với những trung tâm
nghiên cứu chuyên sâu. Bằng cấp đào tạo bao gồm nhiều khóa học từ cử nhân đến
sau đại học, thạc sĩ, tiến sĩ. Lĩnh vực đào tạo cũng rất đa dạng, từ kinh tế, tài chính,
đến công nghệ thông tin, kiến trúc, khoa học xã hội... Thời gian hoàn thành khóa
học sẽ phụ thuộc vào số môn học đăng ký trong mỗi kỳ của học viên. Các trường
đại học tự chủ và tự quyết về thể chế quản lý, ngân quỹ, vấn đề nhân sự, sinh viên
nhập học, cấp bằng, đảm bảo chất lượng và đổi mới chương trình giảng dạy.
Với mục tiêu sinh viên tự học là chính, các trường đại học chú trọng phát triển
tư duy sáng tạo và độc lập, suy nghĩ sâu rộng có xét đoán, thảo luận và làm việc
nhóm. Sinh viên sau đại học được trang bị những kỹ năng nghiên cứu lĩnh vực
chuyên môn. Phương pháp học tập này sẽ giúp sinh viên có được lợi thế trong một
33
môi trường làm việc cạnh tranh và luôn thay đổi, dễ dàng thích ứng và phát triển
công nghệ mới.
Hệ thống Bằng cấp Úc (Australian Qualifications Framework – AQF) liên kết
các loại văn bằng đại học, giáo dục dạy nghề và phổ thông thành một hệ thống quốc
gia. Hệ thống AQF cho phép học sinh chuyển cấp hoặc chuyển trường một cách dễ
dàng. Nếu đang học theo một văn bằng trong hệ thống AQF, học viên có thể tin

KINH NGHIỆM XUẤT KHẨU DỊCH VỤ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM

KINH NGHIỆM XUẤT KHẨU DỊCH VỤ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to KINH NGHIỆM XUẤT KHẨU DỊCH VỤ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM

Similar to KINH NGHIỆM XUẤT KHẨU DỊCH VỤ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM (20)

More from lamluanvan.net Viết thuê luận văn

More from lamluanvan.net Viết thuê luận văn (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

KINH NGHIỆM XUẤT KHẨU DỊCH VỤ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC CỦA MỘT SỐ QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM