Azərbaycan Təbiblər Birliyi ( ATB )

1. Azərbaycan Tibb Universiteti
Daxili xəstəliklərin propedevtikası
Qaraciyər və öd yolları xəstəliklərində obyektiv müayinə -
baxma, aparılma qaydası və onun diaqnostik əhəmiyyəti

2. Ümumi baxma
Qaraciyər və öd kisəsinin mümkün olan patologiyalarında
ümumi baxma zamanı pasiyentin obyektiv statusunun
qiymətləndirilməsi baxımından aşağıda qeyd olunanlar
vacib məqamlardan biridir:
- Xəstənin ümumi halı
- Huşu
- Vəziyyəti
- Ümumi görkəmi
- Aktivliyi
- Dərialtı piy qatının və əzələlərin inkişaf dərəcəs
- Arıqlamanın və üzülmənin olması

3. Yuxarıda qeyd edilən əlamətlərdən əsas diqqət «qaraciyər
əlamətlərinin» axtarışına yönəldilir və bu məqsədlə
dərinin, dırnaqların, əllərin son falanqalarının,
barmaqların, ovuc aponevrozunun, kişilərdə döş
vəzilərinin vəziyyətinə, ovucun içinin rənginə və digər
əlamətlərə diqqət yetirilir.

4. İlk növbədə xəstənin ümumi halı qiymətləndirilir.Qaraciyər
müxtəlif mənşəli (qaraciyər sirrozu, xərçəngi, uzun
müddət davam edən mexaniki sarılıq və s.) yüksək dərəcəli
funskional çatışmazlığı zamanı xəstənin ümumi halı kəskin
intoksikasiyanın inkişaf etməsi ilə əlaqədar olaraq çox ağır
olur, bu zaman hətta qaraciyər koması inkişaf edə bilər.

5. Qaraciyər və öd yollarının bir çox xroniki xəstəlikləri
zamanı xəstənin ümumi halı uzun müddət ərzində kafi
olaraq qala bilər.
Ümumi baxma zamanı , xüsusilə qaraciyər sirrozu,
yaxud xərçənginin son mərhələlərində
(dekompensasiya), öd yollarının iltihabi xəstəliklərinin
ağır formalarında arıqlamanın dərəcəsinə xüsusi diqqət
yetirmək lazımdır.
Bu zaman xəstənin bədən kütləsinin ümumi azalması
əksər hallarda assitin inkişafı nəticəsində qarnın
ölçülərinin böyüməsi ilə müşayiət olunur.

6. Qaraciyərin xroniki xəstəliyinin uşaqlarda, yaxud erkən
yeniyetmə yaşlarında meydana çıxması hallarında xəstə
infantil (yaşından çox cavan) görünə bilər.
Qaraciyər və öd yolları xəstəliklərinin diaqnostikasında
dəri və selikli qişalara baxma zamanı müxtəlif
intensivliyə malik sarılığın aşkar olunmasının mühüm
əhəmiyyəti vardır.

7. Skleralara baxma həqiqi (bilirubin mənşəli) sarılığı
ekzogen mənşəli sarılıqdan (yalançı sarılıq)
fərqləndirməyə imkan verir.Yalançı sarılıq zamanı
skleraların sarı rəngə boyanması baş vermir.

8. Sarılıq (subikteriklik) erkən olaraq :
- gözlərin skleralarında;
- dilin alt səthi;
- yumşaq damaqda aşkar edilir.

9. Sonradan əllərin ovuc səthi, ayaqların alt hissələri və
nəhayət dəri örtüklərinin digər nahiyələri sarı rəngə
boyanır.

10. Dərinin sarımtıl rəngi müxtəlif çalarlı ola bilər :
- Qaraciyər mənşəli sarılıq adətən dəri qaşınması və
dəridə qaşıntı izlərinin olması ilə müşayiət edilir.
Dərinin narıncı-sarı rəngi Parenximatoz sarılıq zamanı
Dərinin limonu-sarı rəngi Hemolitik sarılıq zamanı
Dərinin yaşılı-sarı rəngi Mexaniki sarılıq zamanı

11.  Bir sıra hallarda dəri örtüklərinin avazımasını (portal
sirroz zamanı qida borusunun, yaxud hemorroidal
venaların varikoz genişlənməsi ilə əlaqədar baş verən
qanaxmalar nəitcəsində anemiyanın yaranması) və ya
«çirkli» torpaq rəngli olmasını təyin etmək olar.
 Bozumtul-qonur, yaxud qəhvəyi rəngli dəri
hemoxromatoz («tunc diabet», yaxud qaraciyər piqment
sirrozu) üçün səviyyəvidir.
Şəkil.Hemoxromatoz zamanı dərinin
bürünc rəng alması

12.  Sağ qabırğaaltı nahiyədə dərinin yerli
hiperpiqmentasiyası həmin nahiyədə uzunmüddətli
ağrıların olmasını sübut edərək (öd kisəsinin xroniki
xəstəlikləri zamanı) tez-tez istiqacdan istifadə
edilməsinin nəticəsi ola bilər.
 Xəstənin dəri örtüklərinə baxma zamanı, xüsusilə
mexaniki, nadir hallarda parenximatoz sarılıqlarda
güclü qaşınma ilə əlaqədar dəri üzərində qaşıntı izlərini
aşkar etmək olar.
Şəkil.Dəri üzərində qaşıntı
izləri

13. Bəzi hallarda qaşınma nahiyələrinə infeksiyanın qoşulması
nəticəsində onların irinləməsi baş verir.Sarılıqların bu formalarında
hemorragik diatez təzahürləri olan petexial səpgilər və dəriyə
qansızmalar (göyərmələr) müşahidə edilir.Hemorragik təzahürlər –
dəridə baş verən dəyişikliklərin çox rast gələn variantlarından olaraq
dəri üzərində xırda nöqtəvari petexiyaların və ekximozların
meydana çıxması ilə səciyyələnir.
Ekximoz Petexiya

14. Qaraciyərin xroniki xəstəliklərinin diaqnostikası üçün
damar ulduzcuqlarının tapılması vacib əlamət kimi
qiymətləndirilir.Teleangiektaziyalar, yaxud damar
ulduzcuqları kapillyarların və xırda damarların həddən
artıq yerli genişlənməsinin təzahürüdür.

15. Qaraciyərin xroniki zədələnmələri zamanı damar
ulduzcuqları ilə birlikdə qaraciyər ovucu – ovuc və ayağın
alt hissəsinin simmetrik qızarması, xüsusilə tenar və
hipotenar nahiyyənin hiperemiyası müşahidə edilir.

16. Qaraciyərin xroniki xəstəlikləri zamanı xəstələrin dilinin
səthi hamar və al-qırmızı rəngli olur.Kişilərdə əksər
hallarda döş vəzilərinin bir- yaxud ikitərəfli böyüməsi
(ginekomastiya), çənəaltı, sinə və qarın nahiyəsində
tüklərin tökülməsi (inkişafının pozulması) müşahidə
olunur.

17. Baxma zamanı əllərə diqqət yetirmək lazımdır.Burada baş
verən dəyişikliklər barmaqların «təbil çubuqları»
formasında dəyişməsindən və bəzən dırnaqların
ağarmasıdan və genişlənməsindən ibarət olur.

18. Kayzer-Fleşnyer halqası – gözün qüzehli qişasının
kənarında misin çökməsi ilə əlaqədar yaşılımtıl-sarı, yaxud
yaşılımtıl-qəhvəyi piqmentasiya ilə əlaqədar spesifik
dəyişiklik aşkar edilir.Bu əlamət yükəsk dürüstlüklə
Konovalov-Vilson xəsətliyi zamanı inkişaf edir.

19. Qaraciyər sirrozundan əziyyət çəkən xəstələrdə xolesterin
mübadiləsinin pozulması zamanı xolesterin dəri daxilində
sarımtıl pilək (düyünəbənzər törəmə) formasında toplanır
(ksantomatoz).Onlar əksər hallarda gözlərin üst
qapaqlarının medial küncündə (ksantelazmlar), bir qədər
az hallarda isə əlin üst səthi, dirsəklərdə və ayağın pəncə
nahiyəsində yerləşirlər.

20. «Qaraciyər əlamətləri»
1.Kiçik qaraciyər əlamətləri
2.Böyük qaraciyər əlamətləri
Kiçik qaraciyər əlamətləri :
 Teleangiektaziyalar («damar ulduzcuqları»)
 Palmar eritema – dəri üzərində patexiyalar və ekximozların
meydana çıxması
 Hemorragik sindrom – ağız boşluğu və burnun selikli qişsının
qanaxmaya meylliliyi
 Ksantoma və ksantelazmlar
 Ginekomastiya
 Nəhəng parotit – qaraciyərin alkoqol mənşəli xəstəliyi üçün
səciyyəvi olan qulaqətrafı ağız suyu vəzilərinin böyüməsi
 Düpüitren kontrakturası – ovuc aponevrozunun və barmaqların
bükülmsəində iştirak edən əzələ vətərlərinin fibroz çapıqlı
sərtləşmələri, sklera damarlarının qızartılı olması
 Kayzer-Fleşnyer halqası – Konovalov-Vilson xəstəliyi üçün
səciyyəvidir

21. Böyük qaraciyər əlamətləri :
 Sarılıq
 Hepatomeqaliya
 Portal hipertenziya
 Qaraciyər çatışmazlığı
 Qaraciyər ensefalopatiyası
 Hepatorenal sindrom
 Hepatolienal sindrom

22. Qaraciyər xəstəlikləri zamanı yerli baxma
Qarın nahiyəsinə baxma zamanı onun ölçüsünə və formasına,
epiqastral və xüsusilə qabırğaaltı nahiyələrin, qarnın ön
divarının, onun venoz şəbəkəsinin halına, qarın divarı üzərində
hemorragik səpgilərin və qaşıntı izlərinin mövcud olub-
olmamasına diqqət yetirilir.Öd kisəsinin yerləşdiyi nahiyə daha
diqqətlə müayinə edilməlidir.

23. Portal hipertenziya ilə müşayiət edilən qaraciyər sirrozu
zamanı qarın boşluğunda sərbəst mayenin toplanması ilə
əlaqədar (assit) və yüksək dərəcədə inkişaf etmiş hepato-
və splenomeqaliya nəticəsində qarnın ölçüləri əhəmiyyətli
dərəcədə böyüyə bilər.

24. Qarın nahiyəsinə baxma portal hipertenziyanın daha bir
vacib əlamətini – qarnın ön divarı üzərində genişlənmiş
venoz şəbəkənin olmasını aşkar etməyə ikman
verir.Göbəyin ətrafında yerləşən və göbəkdən şüa şəklində
istiqamətlənərək genişlənmiş, şişkinləşmiş və qıvrılmış
venoz kollaterallar «meduza başı» adlanan əlamətin əmələ
gəlməsinə səbəb olur.

25. Normal ölçüyə malik qaraciyər və öd kisəsi sağ qabırğaaıltı
nahiyəyə baxma zamanı nəzərə çarpmır.Sağ qabırğaaltı,
yaxud epiqastral nahiyənin önə qabarması qaraciyər
ölçülərinin böyüməsi zamanı müşahidə
olunur.Splenomeqaliya zamanı isə eyni zamanda sağ və sol
qabırğaaltı nahiyələr qabarmış olur.
Hepatomeqaliya

26. Öd kisəsinin yerləşdiyi nahiyədə əksər hallarda heç bir
dəyişiklik aşkar etmək mümkü olmur, yalnız kisənin
əhəmiyyətli dərəcədə böyüməsi zamanı, xüsusilə arıqlamış
şəxslərdə yerli qabarma nəzərə çarpır.Belə qabarma öd
kisəsinin maye ilə dolması, empieması (irinli iltihabi),
xərçəngi üçün səciyyəvidir.
GB-gallbladder-öd kisəsi

27. Diqqətinizə görə təşəkkürlər