2. Qida toksikoinfeksiyalarının şərti patogen
bakteriyalar və onların toksinləri tərəfindən
törədildiyi haqda çoxsaylı məlumatlar
mövcuddur. Bu məlumatlar nəticəsində məlum
olmuşdur ki, digər infeksiyalardan fərqli olaraq
QTİ-nin baş verməsi üçün qida məhsullarında
bakteriyaların toplanması ilə yanaşı əsas yeri
onların ifraz etdikləri ekzotoksinlərin toplnaması
tutur.
3. ETİOLOGİYASI
QTİ-nin törədicilərinə insan orqanizmindən kənarda
ekzotoksin ifraz edən bir çox şərti patogen bakteriyalar aiddir.
Ekzotoksinlərdən mədə və bağırsaq boşluğuna maye və
mineralların ifrazını gücləndirən enterotoksinləri və hüceyrə
membranlarının zədələnməsinə , onlarda zülal mübadiləsinin
pozulmasına səbəb olan sitotoksinləri göstərmək olar.
QTİ-nin tez-tez rast gəlinən, enterotoksinlər ifraz edən
törədicilərindən Cl.perfiringes, Proteus vulqaris, Proteus
mirabilis, Bacillus cereus kimi bakteriyaları göstərmək olar. Bu
və ya digər ştamları enterotoksin ifraz edən digər QTİ
törədicilərini- Klebsiella, Enterobakter, Citrobakter, Cerratia,
Pseudomonas, Aeromonos, Edwardsiella və s. də qeyd etmək
lazımdır. Xəstəlik yalnız toksin ifraz edən ştamlar tərəfindən
törədilir.
4. EPİDEMİOLOGİYASI
QTİ-nin törədiciləri təbiətdə
geniş yayılmışdır və hər yerdə
rast gəlinir. Adətən infeksiya
mənbəyini müəyyənləşdirmək
olmur. Lakin bəzi hallarda,
məsələn, stafilokokk etiologiyalı
QTİ-da dərisində müxtəlif irinli
xəstəliklər, angina, rinofarinfit,
farinqobronxit, pnevmoniya və
digər xəstəliyi olanlar infeksiya
mənbəyi ola bilərlər.
5. • Digər törədicilər (Cl.perfiringes,
B.cereus, Pr.vulqaris,mirabilis)
insanların və heyvanların
ifrazatları ilə xarici mühitə
yayılırlar. Yoluxma yolları fekal-
oraldır və alimentar yolla olur.
Stafilokok intoksikasiyası çox vaxt
infeksiyalaşmış süd məhsulları,
şirniyyatlar, ət, balıq, tərəvəz
məhsulları ilə yoluxurlar.Protey və
klostridilər zülali ərzaqlarda,
əsasən onların konservlərində
geniş yayılmışlar. Bacillus isə elə
də tələbkar olmayıb müxtəlif qida
məhsullarında sürətlə çoxalırlar.
6. PATOGENEZİ
QTİ-nin patogenezi və kliniki şəkli əsasən
törədicinin növündən, ekzotoksinin
miqdarından və qidada ola biləcək digər
bakterial mənşəli toksiki faktorlardan asılıdır.
Enterotoksinlərin təsirindən mədə-bağırsaq
epitel hüceyrələrinin ferment sistemində
dəyişikliklər baş verir. Bu zaman morfoloji
dəyişikliklər baş vermir. Belə ki, enterotoksinlər
adenilatsiklaza və quanilatsiklaza fermentlərini
fəallaşdırır, selikli qişa hüceyrələrində bioloji
fəal maddələr olan tsiklik AMF və QMF
turşularının əmələ gəlməsi sürətlənir.
Toksinlərin təsirindən prostoqlandinlərin,
histaminlərin, bağırsaq hormonlarının və digər
bioloji fəal maddələrin əmələ gəlməsi də artır.
Bütün bunlar mədə -bağırsaq boşluqlarına maye
və elektrolitlərin ifrazını artırır. Qusma, ishal
baş verir.
7. Sitokinlərin təsirindən epitel hüceyrələrinin membranı zədələnir və
onlarda zülal sintezi pozulur. Bağırsaq selikli qişasının tamlığı
pozulur, bakteriyaların keçməsinə şərait yaranır. Yerli olaraq
mikrosirkulyasiyanın pozulmasına, selikli qişada iltihabi
dəyişikliklərə və intoksikasiyanın inkişafına səbəb olur.
8. PATALOJİ ANATOMİYASI
Nadir hallarda rast gəlinən ölüm
hadisələri zamanı mədə və nazik
bağırsaq selikli qişalarında
hiperemiya, bəzən isə epitelin qopması
qeyd edilir. Digər üzvlərdə müxtəlif
dərəcələrdən olan , intoksikasiya və
hemodinamik pozğunluqlar
nəticəsində inkişaf edən distrofik
dəyişikliklər aşkar edilir.
9. KLİNİKASI
Inkubasion dövr 30
dəq-dən 24 saata qədər,
çox vaxt 2-6 saat davam
edir. Xəstəlik kəskin
başlayır. Mədə
bulanması meydana
çıxır və tezliklə qusma
qoşulur. Qusma nadir
hallarda bir dəfə olur.
Çox vaxt təkrarlanır,
bəzən inadlı,
qarşısıalınmaz,
əzabverici, üzücü olur.
Qusma ilə demək olar
ki, eyni zamandaishal
da başlanır.
10. • Defekasiya tezləşir,
gündə 1 dəfədən 10-15
dəfəyə çata bilir. Nəcis
çox sulu, duru olub,
enteritik xarakter daşıyır.
Selik, qan olmur.
Xəstələrin bəzilərində
epi- və mezaqastrumda
tutmaşəkilli ağrılar olur.
11. • Qısa müddətli hərarət
yüksəlməsi də qeyd edilir.
Xəstələrdə mədə-bağırsaq
simptomları ilə yanaşı
intoksikasiya- üşütmə,
hərarətin yüksəlməsi, mülayim
baş ağrıları, zəiflik, halsızlıq
müşahidə edilir. Hərarətin
maksimuma-38-39° C-ə
çatması xəstəliyin ilk saatlarda
olur və 12-24 saatdan sonra
normaya enir.
12. • Obyektiv olaraq xəstənin rəngi
avazımış, bəzən sianozlaşmış,
ətraflarda soyuma qeyd edilir.
Dil bozumtul –ağ ərplə
örtülür. Qarın palpasiyada
yumşaq, epiqastral nahiyədə,
az hallarda göbəkətrafında
ağrılar olur.
13. • Ürək-damar sistemində
də dəyişikliklər
bradikardiya (qızdırma
olarsa taxikardiya),
hipotoniya qeyd olunur.
Tonlar karlaşır, zirvədə
sistolik küy eşidilir.
14. • Bəzi hallarda huşun itməsi,
qısamüddətli kollaptoidal
vəziyyət inkişaf edir. Dəfələrlə
təkrarlanan qusma və ishal
olarsa, dehidratasiya,
demielinizasiya və asidoz
əlamətləri meydana çıxır. Dəri
turqorunun enməsi, diurezin
azalması, ətraf əzələlərdə
qıcolmalar inkişaf edir.
15. • Bəzi xəstələrdə qaraciyər,
dalaq böyüyür.
Hemoqrammada neytrofilli
leykositoz, EÇS-in bir qədər
yüksəlməsi olur. Xəstəlik
əsasən 1-3 gün davam edir.
16. • Cl.perfiringes-in patogenezində ifraz etdiyi αvə β-toksinlər daha çox
əhəmiyyət kəsb edirlər. Selikli qişanı zədələyərək sorulma prosesi
pozur, qana keçərək daxili orqanlara yayılırlar, onların hüceyrə
mitoxondrilərini zədələyirlər. Damar divarını da zədələyib
hemorragik əlamətlərə sabəb olurlar. Qastrit, qastroenterit əlamətləri
üstün olan yüngül formayla yanaşı, nekrotik enterit, anaerob sepsisin
inkişafı olan ağır fomalar da olur. Əsasən göbəkətrafında ağrılar,
ümumi zəiflik olur. Defekasiya gündə 20 dəfəyədək artır. Düyü
həlimini xatırladır.qarında güclü ağrılar, mədə bulanması, qusma,
qanlı ishal qey edilir. Dehidratasiya, hipovolemik şokdan başqa,
KBÇ, İTŞ da inkişaf edə bilər.
17. • CL.difficile-nin törətdiyi xəstəlik-
psevdomembranoz kolit- ağır diareya,
hipovolemik şok, yoğun bağırsağın toksiki
genişlənməsi, kor bağırsağn perforasiyası,
trombohemorragik sindromlarla xarakterizə
olunur. Xəstəliyin başlağıcında aparıcı rolu A
toksini oynayır. Onun təsirindən bağırsaqda
qansızmalar və maye ifrazının artması baş verir. B
toksin isə sitopatik effektə malikdir. Toksinlərin
birgə təsiri hüceyrə membranın zədələnməsinə,
mikrosirkulyasiya və zülal sintezinin pozulmasına
səbəb olur. Çoxsulu, yaşıla çalan, kəskin çürüntü
iyi verən, qan qarışıq ishal yaranır. Qarında
şiddətli, tutmaşəkilli ağrılar olur.
18. • C tipindən olan klostridilər nekrotik enteritin törədiciləri
hesab olunurlar. Xəstəliyin inkişaf etməsində
qidalanmanın pis olması (zülal çatışmazlığı) və həzm
sistemi fermentləri fəallığının zəifləməsi müəyyən rol
oynayır. Xəstəlik qarında güclü tutmaşəkilli ağrılarla
başlayır. Mədə bulanması, qanlı ishal olur. İTŞ, peritonit
baş verə bilər. Letallıq 40 %-ə çatır.
19. • Ərzağa düşən proteylər sürətlə artıb
çoxalsalarda onların orqanaleptik
xüsusiyyətlərini dəyişmirlər. Zülalları
parçalamırlar. Ərzaqlarda orqanaleptik
dəyişikliklərin olması onlara proteylərlə birgə
digər sporlu çürümə bakteriyalarının da
düşməsini göstərir. Xəstəlik 2-24 saat davam
edən inkubasion dövrdən sonra kəskin başlanır.
Hərarət ağırlığından asılı olaraq normal,
subfebril vəya yüksək ola bilər. Ağrılar çox vaxt
epiqastral nahiyədə, bəzən isə qarına yayılmış
olur. Xəstədə mədə bulanması, təkrari
qusmalar, çoxlu, üfunətli, gündə 1-2 dəfəfən 10-
15 dəfəyədək olan ishal olur. Xəstələrin bir
qismində ishal ət suyunu xatırladır. Tenezmlər,
yalançı çağırışlar olmur. Dili nəm, ərpli olur,
qarın bir qədər köp, palpasiyada yumşaq olur.
Ağır hallarda kollaptoidal vəziyyət ola bilər.
Rəng avazıyır, sianoz, ətrafların soyuması, ürək
tonlarının karlaşması, nəbzin sapvari olması,
qan təzyiqinin düşməsi olur.
20. • Stafilokok mənşəli QTİ- enterotoksinlər ifraz edəbilən ştamlar tərəfindən törədilir.
Xəstəlik mənbəyi xəstə insan və heyvanlar hesab edilir. Ərzaq məhsullarının xarici
görünüşündə, iyində, dadında heç bir dəyişiklik olmur. Qızdırma, qaynatma
toksinlərin yüksək davamlılığına görə toksikoinfeksiyanın qarşısını almır.
Inkubasion dövr 30 dəq-dən 6 saatadək olur. Qarında tutmaşəkilli kəskin, kəsici
ağrılar olur. Tezliklə mədə bulanmsı, qusma qoşulur. Temperatur normal və ya
subfebril olur. Bəzən 38-39°C-dək arta bilər. Xəstəlik getdikcə artan zəiflik, rəngin
avazıması, ətrafların soyuması, qan təzyiqinin düşməsi xarakterikdir. Bununla
belə ağır gedişlərdə belə xəstəliyin ilk gününün axırlarında yaxşılaşma və sağalma
baş verir. Bəzən 2-3 gün müddətində yüngül zəiflik qalır.
21. AĞIRLAŞMALARI
QTİ-nin ağırlşmalarına nadir hallarda rast
gəlinir. Bununla belə dehidratasion şok,
elektrolit mübadiləsində olan
pozğunluqlarla (hipokalemiya) əlaqədar
kəskin ürək –damar çatışmazlığını
göatərmək olar. Digər ağırlaşmalar (septik
xarakterli, nekrotik enterit və s.) çox nadir
hallarda qeyd edilir və adətən xəsətnin
xəstəlikdən öncəki vəziyyəti ilə əlaqədar
olur.
22. DİAQNOZU
QTİ-nin diaqnostikasında klinik-epidemioloji
məlumatların mühim əhəmiyyəti vardır:
a) xəstəliyin kəskin başlanması və klinik əlamətlərin
içərisində qastrit və qastroenterit əlamətlərinin aparıcı
olması;
b) Bədən temperaturunun normal və ya subfebril olması,
yüksək temperaturun tək-tək, az xəstədə qeyd edilməsi
və qısa müddətli olması;
c) Inkubasion dövrün qısa olması və xəstələrin qısa
müddətdə, çox vaxt bir günə sağalması;
d) Qrup halında xəstələnmə və xəstələrin hamısının eyni
qidadan istifadə etməsi;
e) Xəstəliyin partlayış xarakteri daşıması, bir neçə saat
ərzində eyni qidadan istifadə edənlərin hamısının
xəstələnməsi kimi məlumatlar diqqətlə
araşdırılmalıdır.
23. Xəstəliyin laborator
diaqnostikasında bakterioloji
üsul əsas yer tutur. Pataloji
material kimi qusuntu kütləsi,
mədə yuyuntusu, nəcis, istifadə
olunmuş qida qalıqları
götürülür.
Cl.Difficile törətdiyi QTİ-da
instrumental müayinələrdən –
rektomanoskopiya və
fibromanoskopiyadan da
istifadə etmək olar. Belə ki,
RRS zamanı selikli qişanın
kövrəkliyi, tez zədələnməsi,
hiperemiyalı, ödemli olması
aşkar edilir. Selikli qişada
dənəvərlik, hemorragiyalar,
psevdomembranlar və
bağırsağın hərəki funksiyasının
yüksəlməsi qeyd edilir.
24. DİFFERENSİAL DİAQNOZU
QTİ-nin bir sıra kəskin bağırsaq infeksiyaları (vəba,
salmonelloz, dizenteriya, NAQ infeksiya, virus
diareyaları, botulizm vəs.), mədə-bağırsaq sisteminin
xroniki xəstəliklərinin kəskinləşməsi, qarın üzvlərinin
cərrahi xəstəlikləri (kəskin appendisit), ginekoloji
patologiyalar, MSS xəstəlikləri (menengit,
subaraxnoidal qansızma ), hipertonik krizlər,
miokardın infarktı, ağır metal duzları, fosfor üzvi
birləşmələri, zəhərli göbələklərlə və digər mənşəli qida
zəhərlənmələri ilə, eyni zamanda müxtəlif etiologiyalı
QTİ-nı bir-birindən də differensiasiya etmək lazım
gəlir.
