Azərbaycan Təbiblər Birliyi ( ATB )

2. Ekstragenital və yanaşı ginekoloji xəstəliklər hamiləlik və doğuşun
gedişinə, perinatal göstəricilərə təsir göstərə bilər.Öz növbəsində
hamiləlik və doğuş əsas xəstəliyin gedişini ağırlaşdıra bilər.Onlardan
bəziləri hamiləliyin davam etdirilməsinə əksgöstərişdir.

3. Hamiləlik və ürək-damar sistemi xəstəlikləri
Hamilələrdə somatik patologiyalar arasında ürək-damar sistemi
xəstəlikləri əsas yerlərdən tutur.Daxili üzvlərin xəstəliklərinin
yarıdan çoxu onların payına düşür.Ən çox anadangəlmə və qazanılma
ürək qüsurları, hipertoniya xəstəliyinə təsadüf olunur. Ekstragenital
patologiyalar arasında ana ölümünün əsas səbəbi ürək qüsurlarıdır.

4. Hamiləlik zamanı qadının ürək-damar sisteminin üzərinə düşən
yük artır. Hamilələr də xüsusən də hamiləliyin III üçaylığında
daha qabarıq nəzərə çarpan fizioloji taxikardiya müşahidə
olunur.
Eyni zamanda:
- ürəyin vurğu və dəqiqəlik həcmi artır
- hamiləliyin 28-30 həftəliyində ürəyin sistolik həcmi 30%-ə
qədər artır
- qanın həcmi yüksəlir
- periferik damarların müqavimətinin və qanın özlülüyünün
azalması müşahidə olunur
- hamiləliyin müddəti artdıqca ananın və dölün oksigenə tələbatı
artırır; buna görə, ürək fəaliyyətində hiperfunksiya baş verir.

5. Qazanılmış ürək qüsurları və hamiləlik
Qazanılmış ürək qüsurlarına hamilələrin 6-8% də təsadüf edilir.
Çox vaxt onlar revmatik mənşəli olurlar. Revmatizm birləşdirici
toxumanın sistem xəstəliklərindən olub əsasən proses qan
dövranı orqanlarında lokallaşır.

6. Qazanılmış ürək qüsurları olan qadınlarda qan dövranı
çatışmazlığı hamiləliyin 2-ci üçaylığının sonunda, doğuş zamanı
və zahıllıq dövrünün ilk 2 həftəsi ərzində kəskinləşə bildiyi üçün
bu dövrlər kritik sayılır.

7. Qan dövranı çatışmazlığı yalnız ürək qüsurunun xüsusiyyətindən
deyil, həm də patoloji prosesin davametmə müddətindən asılıdır.
Ürək fəaliyyətinin dekompensasiyasına səbəb olan faktorlar
aşağıdakılardır:
• qadının qeyri rasional həyat tərzi
• gecikmiş hestoz
• revmatik prosesin aktivləşməsi
• xronik infeksiya mənbələrinin kəskinləşməsi
• kəskin infeksion xəstəliklər
• hamiləlik vaxtı mama-ginekoloq və terapeft kardioloq
tərəfindən müntəzəm nəzarətin olması.
• kifayət qədər ağrısızlaşdırma olmaması və doğuşun düzgün
aparılmaması

8. Ürəyin revmatik qüsurları zamanı hamiləliyin və doğuşun
gedişinin xüsusiyyətləri
Qazanılma ürək qüsurları zamanı hamiləliyin və doğuşun
nəticələrini proqnozlaşdırarkən aşağıdakı amillər nəzərə
alınmalıdır:
revmatik prosesin aktivliyi
qüsurun forması və inkişaf mərhələsi
qan dövranının kompensasiya və ya dekompensasiyası
ağciyər hipertenziyasının dərəcəsi
ürək ritminin pozulma dərəcəsi
mamalıq patologiyasının qoşulması

9. Qazanılma ürək qüsurlarının diaqnostikası
Revmatik prosesin aktivlik dərəcəsi 1972 ci ildə Nesterov
tərəfindən təklif edilmiş təsnifatda əksini tapmışdır.
1ci dərəcə - minimal dərəcə, klinik və laborator dəyişikliklər
zəif nəzərə çarpır.
2ci dərəcə - klinik əlamətlər nisbətən qabarıq olub revmatik
prosesin vaxtaşırı kəskinləşməsi ilə müşayət olunur. Laborotor
dəyişikliklər ciddi xarakter daşımır.
3cü dərəcə - maximal dərəcədir. Aydın nəzərə çarpan yerlı və
ümumi klinik əlamətlərlə və laborator dəyişikliklərlə xarakterizə
olunur.

10. Xronik ürək çatışmazlığını qiymətləndirmək üçün Strajesko və
Vasilenko təsnifatından istifadə olunur.
1ci mərhələ - qan dövranının pozulması əlamətləri yalnız fiziki
yükdən sonra meydana çıxır.
2ci A mərhələ - təngnəfəslik və ürəkdöyünmə daimi olur və ya
çox yüngül yükdən sonra meydana çıxır. Ürəkdə miogen
dilatasiya simptomları aşkarlanır. Sol mədəcik çatışmazlığı
zamanı kiçik qan dövranında, sağ mədəcik çatışmazlığında isə
qaraciyərdə durğunluq əlamətləri qeyd olunur.
2ci B mərhələ - durğunluq əlamətləri həm kiçik həm də böyük
qan dövranında müşahidə edilir.
3cü mərhələdə daxili orqanlarda geri dönməyən dəyişikliklər
aşkarlanır.

11. Qazanılmış ürək qüsurları olan qadınlarda Kesar kəsiyi
əməliyyatına göstəriş ciddi məhdudlaşdırılır. Kesar kəsiyinə
göstərişlər:
aktiv revmatik proses olduqda
aktiv medikamentoz müalicənin effekti olmayan aydın
nəzərə çarpan sol mədəcik çatışmazlığı olan ürək qüsuru
zamanı
ürək qüsurları cərrahi müdaxilə tələb edən mamalıq
patologiyaları ilə müştərək olduqda

12. Hamiləlik və anadangəlmə ürək qüsurları
Anadangəlmə ürək qüsurlarının 50-yə yaxın forması vardır. Onlardan
reproduktiv yaş həddinə 15-ə yaxın forması gəlib çata bilir.
Ən çox təsadüf olunan adandangəlmə ürək qüsurları aşağıdakılardır:
qanın sol kameralardan sağ kameralara keçməsi ilə müşayiət olunan
ürək qüsurları:
Qulaqcıqlararası arakəsmənin Mədəciklərarası arakəsmənin
qüsuru qüsuru

13. qanın sağdan sola keçməsi ilə müşayiət olunan anadangəlmə ürək
qüsurları:
Fallo tetradası Magistral damarların
transpozisiyası

14. qanın axmasına maneçilik törədən ürək qüsurları (ağciyər arteriyasının
stenozu, aortal dəliyin senozu, aortanın koarktasiyası).
Aorta koarktasiyası

15. Hipertoniya xəstəliyi və hamiləlik
Hamiləlik hipertoniyasını əvvəldən mövcud olan hipertoniya ilə
qarışdırmayaq: Əvvəl mövcud olan hipertoniya zamanı hamiləlikdən
əvvəl də xəstədə təzyiq yüksək olur və ya hamiləliyin 20 həftəsinə
qədər təzyiqin yüksəlməsi müşahidə olunur. Bu zaman zahılıq dövründə
ən az 42 gün yüksək təzyiq olur.
Hestasion hipertenziya isə normal arterial təzyiqli qadında hamiləliyin
20 həftəsindən sonra təzyiqin 140/90 mm.c.süt. və daha artıq
yüksəlməsidir.

16. 3 ağırlıq dərəcəsi müşahidə olunur:
1-ci dərəcədə A/T 140/90-159/99 mm.c.süt. arasında ölçülür.
Orqanlarda zəifləmə müşahidə olunmur.
2-ci dərəcədə A/T 160/100-179/109 mm.c.süt. arasında ölçülür. Bu
zaman ürək-damar sistemi tərəfindən dəyişiklik (gərginlik,ağrı), baş-
beyin tərəfindən (ağrı,başgicəllənmə), böyrəklər tərəfindən
(proteinuriya) patologiyalar meydana çıxır.
3-cü dərəcədə A/T 180/100 mm.c.süt. və daha çox olur ki, bu zaman
ürək damar çatmamazlığı, beyin qan dövranının pozulması, böyrək
çatışmamazlığı kimi ciddi patologiyalar meydana çıxır.

17. Hamiləlik zamanı arterial hipertoniyanın əmələ gəlmə səbəbləri:
- Böyrək xəstəlikləri-pielonefrit, qlomerulonefrit, polikistoz,
nefroskleroz və s.
- Endokrin xəstəliklər-hiperkortisizm, İsenko-Kuşinq xəstəliyi,
hipotireoz.
- Psixo-neyrogen pozuntular və hipertoniya xəstəliyi.
12 həftəyə qədər hamilədə taktikanı müəyyən etmək lazımdır:
28-32 həftədə-müayinə, xəstəliyin müalicəsi, hamiləlik patologiyasının
müalicəsi və profilaktikası aparılmalıdır. 35-36 həftədə doğuş
taktikasının təyini.

18. Hamilələrdə bel nahiyəsində ağrıların, qızdırma, üşütmə hallarının
olması, sidiyə getmənin tezləşməsi, sidiyə getmədə göynətmə hissinin
olması böyrək və sidik axarı xəstəliklərinə işarədir.

19. Böyrəklər və sidik axarı xəstəliklərinin (pielonefrit,
qlomerulonefrit, böyrək daşı xəstəliyi və s.) hamilə qadınlarda
olması hamiləliyin, doğuşun, doğuşdan sonrakı dövrün gedişatına
və dölün vəziyyətinə pis təsir edir. Belə ki, bu orqanların
patalogiyaları həyati vacib funksiyaların fəaliyyətinə mənfi təsir
göstərə bilər. Hamiləlik vaxtı böyrəklərin üzərinə düşən yük artır,
səbəb təkcə ananın deyil, həmçinin, dölün mübadilə
məhsullarının orqanizmdən xaric edilməsidir.

20. Pielonefrit və hamiləlik
Pielonefrit bakterial-iltihabi xəstəlik olub, böyrəyin kasa-ləyən
sisteminin,interstitsial toxumanın zədələnməsi ilə müşayiət
olunur.Hamiləlik zamanı inkişaf edərsə hestasion pielonefrit deyilir.

21. Hestasion pielonefrit adətən hamiləliyin 22-28 həftəliyində və
doğuşdan sonrakı dövrün II-V günləri baş verir.Çünki qanda
kortikosteroidlərin və cinsi hormonların qatılığı II üçaylığın sonundan
başlayaraq artır.Ona görədə pielonefriti olan qadınlarda bu dövrü kritik
hesab etmək olar.

22. Qlomerulonefrit infeksion-allergik xəstəlik olub, yumaqcıqların
immunokompleks zədələnməsi ilə müşayiət edilir.Xəstəliyin törədicisi
A qrupundn olan hemolitik streptokokkdur.Damaq badamcıqları
infeksiyanın giriş qapısı hesab edilir.Kəskin və xroniki forması vardır.

23. Gedişi klinik formasından asılıdır.Beləki,
Nefrotik formada :
-kəskin ödemlər
-Proteinuriya
-Hipoproteinemiya
-Hiperxolesterinemiya
Hipertonik formada isə sistolik və diastolik təzyiqin yüksəlməsi nəzərə
çarpır, sidik sindromu o qədərdə qabarıq olmur.
Qarışıq formada hər hansı bir əlamətin üstünlüyü iə bütün tipik
simtomplar müşahidə edilri.
Latent formada isə aparıcı simptom davamlı hematuriyanın olmasıdır.

24. Sidik axarlarında, kasa-ləyən sistemində genəlmə və sidik
durğunluğunun olması böyrəklərin infeksiyalaşmasına səbəb olur.
Böyrək xəstəlikləri hamiləlik toksikozlarının inkişafına səbəb olur.
Hamilələrin sidik sistemlərinin xəstəlikləri uşaqların sidik sisteminin
inkişafına zədələyici təsir göstərə bilər.
Böyrək xəstəliklərinin erkən hamiləlik dövründə diaqnostikası
məqsədilə xüsusi müayinə üsulları keçirilir.

25. Xəstəliyin erkən mərhələsində hamilə qadına vəziyyət terapiyası
məsləhət görülür. Yəni qadın yataqda ayaqları hündür vəziyyətdə
olmalı, sağlam böyrü üstə uzanmalı, çox vaxt sağ tərəfdə,
ayaqlarını qarnına çəkməklə uzanmalıdır. Bu vəziyyətdə hamilə
uşaqlığın vəziyyəti dəyişilir və sidik axarına təzyiq azalır.

26. Törədicinin növü və antibiotiklərə həssaslığı yoxlanıldıqdan sonra
antibakterial preparatlar təyin edilir. Bu zaman elə preparatlar təyin
edilməlidir ki, onların dölə ziyanlı təsiri olmasın. Böyrək toxumasından
tullantı məhsularının xaric olmasını yaxşılaşdırmaq üçün və
antibakterial preparatların təsirini artırmaq üçün sidikqovucu və
spazmolitiklər təyin olunur. Mütləq kompleks müalicədə sedativ
preparatlar, vitaminlər və allergiya əleyhinə dərmanlar təyin
edilməlidir.

27. Hamiləlik və anemiya
Hamilələr arasında anemiyaya çox təsadüf olunur. Azərbaycanda
ümumi populyasiyada anemiya geniş yayılmışdır, o cümlədən hamilələr
arasında da anemiyaya çox rast gəlinir. Müxtəlif ədəbiyyat
məlumatlarına əsasən, hamilələr arasında anemiyanın rastgəlmə tezliyi
60-90%-dır ki, onların da 80-90%-i dəmirdefisitli anemiyanın payına
düşür. Anemiya ola bilər ki, hamiləliyə qədər mövcud olsun və
hamiləlik zamanı inkişaf etsin. Klinik praktikada anemiyanı belə
fərqləndirməyin elə bir əhəmiyyəti yoxdur, çünki müalicə taktikası
hər2 halda eyni olur.

28. Etiologiya və patogenezi. Hamilələrdə anemiyanın səbəbi müxtəlif ola bilər: qidanın
keyfiyyətsizliyi, qnaxma ilə müşayiət olunan doğuş və düşüklərin sayının çox olması,
uzunmüddətli laktasiya, qurd invaziyaları, mədə-bağırsaq traktının xronik xəstəlikləri
anemiyanın inkişafı üçün yüksək risk təşkil edir. o cümlədən, hamiləliklə bağlı bir sıra
faktorlar da – estrogenlərin səviyyəsinin yüksək olması, mədə-bağırsaq traktından
qanyaranma üçün vacib olan dəmir, manqan, fosfor və digər mikroelementlərin
sorulmasına maneçilik törədən erkən
hestozlar anemiyanın inkişafı üçün
şərait yaradır. Normada eritrositlər Anemiyada eritrositlər

29. Hamilələrdə anemiyanın əsas səbələrindən biri proqressivləşən dəmir
defisitidir. Çünki hamiləlik zamanı orqanizmin dəmirə tələbatı artır.
Bunu orqanizmdə dövr edən qanın həcminin artması, uşaqlığın
kütləsinin artması, fetoplasentar kompleksin yaanması ilə izah etmək
olar.

30. Diaqnostika
Anemiyanın 3 dərəcəsi aşkar edilir: I – yüngül dərəcə (Hb 110-91 q/l),
II – orta ağır (Hb 90-71 q/l), III – ağır (Hb 70 q/l-dən aşağı). Xəstəliyin
ağırlıq dərəcəsini qiymətləndirmək üçün hemoqlobinlə yanaşı,
hematokrit zərdab dəmirinin səviyyəsinin ( normada 12,5-32 mkmol/l
), zərdabın ümumi və latent dəmirbirləşdirmə qabiliyyətinin,
transferrinin dəmirlə doyma əmsalının (normada 30-50%) təyin
edilməsinin mühüm əhəmiyyəti vardır. Orqanizmdə dəmir
ehtiyyatlarını ferritinin səviyyəsinə əsasən müəyyənləşdirirlər.
Dəmirdefisitli anemiyanın əsas səciyyəvi xüsusiyyətləri hipoxromiya və
eritrositlərin mikositozunun aşkarlanmasıdır.

31. Hamiləlik və şəkərli diabet
Son dövrlərdə şəkərli diabeti olan hamilələrin sayının artması
müşahidə olunur. Şəkərli diabeti olan qadınlarda hamiləlik və doğuş
prosesi müxtəlif patalogiyalarla özünü biruzə verir.
Şəkərli diabet və hamiləlik problemi akuşerlərin, ginekoloqların,
endokrinoloqların, neonatoloqların diqqət mərkəzindədir.
Klinik praktikada şəkərli diabetin 3 növü müəyyən olunmuşdur:
I-ci tip-insulindən asılı
II-ci tip -insulindən asılı olmayan
III-cü tip -hestasion diabet (hamiləliyin 28-ci həftəsindən sonra inkişaf
edir və hamiləlikdən sonra keçir.)

32. Hamilələrdə karbohidrat mübadiləsi inkişafda olan dölün qlükozaya
olan tələbatı ilə əlaqədar dəyişilir. Karbohidrat mübadiləsində yaranan
dəyişikliklər plasentar hormonlar: plasentar laktogen, estrogen,
progesteron, kortikosteroidlər ilə əlaqədardır. Ona görə hamiləliyə
diabetogen faktor kimi baxılır.
Diabetin yüngül forması-acqarnına qanda şəkərin miqdarı 6,66 mmoll-
dən çox olmur, sidikdə keton cisimləri olmur.
Orta dərəcə-qanda şəkər 12,21mmoll dən çox olmur, sidikdə keton
cisimləri olmur və ya az olur.
Ağır dərəcə-qanda şəkər 12,21 mmoll-dən çox olur. Sidikdə keton
cisimləri artır.

33. Diabetin ilkin əlamətləri : ağızda quruluq, yanğı hissi, poliuriya(sidik
ifrazının artması), iştahanın artması ilə yanaşı arıqlama, ümumi zəiflik,
dəri qaşınması.
Şəkərli diabet bütün hamilələrdə eyni cür olmur. Diabetin klinik
dəyişiklikləri 3 mərhələdə olur.
Birinci mərhələ-hamiləliyin 10 həftəliyindən başlayır və 2-3 ay davam
edir. Bu mərhələ qlükozaya qarşı tolerantlığın artması, insulinin xaric
olmasının stimulyasiyası ilə xarakterizə olunur.

34. İkinci mərələ-hamiləliyin 24-48 həftəliyində baş verir. Qlükozaya qarşı
tolerantlıq azalır. Diabetik şikayətlər artır, qlükozuriya, ketoasidoz
yaranır.
Üçüncü mərhələ-bu mərhələdə baş verən dəyişikliklər doğuş və ya
doğuşdan sonrakı dəyişikliklərlə əlaqəli olur. Doğuş zamanı metabolik
asidoz yarana bilər. Doğuşdan sonra qlükozaya qarşı tolerantlıq artır.
Laktasiya dövründə insulinə tələbat hamiləliyə nisbətən aşağı olur.

35. Diabetin gedişatına böyrəklərdə baş verən dəyişikliklər, xüsusən
böyrəklərdə şəkərin reabsorbsiyasının azalması təsir göstərir. Bu
dəyişikliklər hamiləliyin 4-5 aylığında baş verir. Hamiləliklə diabetik
nefropatiyanın birgə rast gəlinməsi gecikmiş toksikozun inkişafına
səbəb olur.

36. Şəkərli diabetin tez-tez rast gəlinən ağırlaşmaları: hamiləliyin
vaxtından əvvəl pozulması, gecikmiş toksikozlar, dölyanı mayenin
artması, sidik-ifrazat yollarının iltihabı. Hamiləliyin vaxtından əvvəl
pozulmasına 20-27-ci həftəlikdə, toksikozlara isə hamiləliyin 30-cu
həftəliyində rast gəlinir. Bu zaman hipertoniya və ödemlər inkişaf edir.

37. Şəkərli diabetin doğuşa təsiri:
Doğuşun çətinləşməsi dölün iri olması ilə əlaqədardır. Bu zaman doğuş
gücü zəifləyir, dölyanı maye vaxtında xaric olmur, döldə hipoksiya, ananın
və körpənin doğuş zamanı travmaya məruz qalması müşahidə olunur.
Diabeti olan hamilələrdə keysəriyyə əməliyyatına göstəriş:
-şəkərli diabetin ağırlaşması
-dölün çanaq gəlişi
-iri döl
-döldə hipoksiyanın artması
Doğuşdan sonrakı dövrün ağırlaşmaları
-qanaxma
-infeksion xəstəliklərin inkişafı
-dəridə olan yaraların geç sağalması

38. Dibetli qadının dünyaya gətirdiyi uşaqlara doğuşdan sonra reanimasion
tədbirlər görülür. Belə uşaqlarda diabetik fetopatiya əlamətləri müşahidə
olunur.
-artıq çəki
-üzün şişməsi
-qısa boyun
-pastozluq
-hipertrixoz
-kardiomiopatiya
-hepatomeqaliya
-splenomeqaliya
Bu cür uşaqlara xüsusi nəzarət olunur. Həkimlər xüsusən tənəffüs
çatmamazlığı, hipoqlikemiya, asidoz və mərkəzi sinir sisteminin
zədələnmələri ilə mübarizə aparırlar.