Azərbaycan Təbiblər Birliyi ( ATB )

1. Öd kisəsi
Öd kisəsi ortalama həcmi 30-50 ml. Olan 7-10 sm. Uzunluğunda armudabənzər bir
orqandır.Çıxışı tıxandığında genişlənib 300 ml.-ə qədər maye saxlaya bilir.Öd kisəsi
qaraciyərianatomik olaraq sağ və solpay olaraq ikiyə ayıran xətdə vəqaraciyərin
alt səthində olan bir fossada yerləşir.Öd kisəsidörd anatomik bölgəyə ayrılır :
fundus, korpus, infindibulumvəboyun bölgəsi.Fundus; qaraciyər sərhədindən 1-2
sm. Xaricə çıxan yumru bir hissədir.Cismin əksinəorqandakısaya əzələlərin çoxu
fundusda yerləşir.Cisimvə ya korpus əsas depo sahəsidir və elastik toxumanın çox
hissəsiburada yerləşir.Gövdəfundusdan aşağıdoğru uzanır və boyun bölgəsində
daralaraq sistik kanal ilə birləşir.Boyun zərif bir qıvrım göstərir və genişlənərək
hartmann cibini və infindibulumu əmələ gətirir.Boyun öd kisəsiyatağının ən dərin
hissəsindəyerləşir və hepatoduedenal ligamentumun sərbəstkənarına doğru
uzanır.
Qaraciyəriörtən peritoneal səhfə fundus vəöd kisəsinin inferior səthini də əhatə
edir.Bəzən öd kisəsitamamilə peritonla örtülür və qaraciyərin alt səthində bi
mezenter ilə asılı qalrı.Nadirən də qaraiyər parenximasının tamamilə içinə
yerləşmiş halda ola bilər (intrahepatik öd kisəsi)
Öd kisəsi tək qatlı çox qıvrımlı xolesterol və yağ molekullarından ibarət uzun
kloumnar eptellə örtülüdür.Öd kisəsinin xaric etdiyi mukus fundus vəkorpusda
olmayan ancaq infindibulum və boyun hissədəyerlşən tubulo alveolar vəzilərdən
qaynaqlanır.Öd kisəsinidaxildən örtən eptelial örtük lamina propriadan dəstək
alır.Əzələ təbəqəsi yaxşı inkişaf etməmiş qatları olan sirkulyar uzunlamasına və
oblik liflər içerir.
Perimuskulyar serozaltıqatbağ toxuması, sinirlər, damarlar, limfa və yağ
hüceyrələrində ibarətdir.Qaraciyərəqonşu olan hissəsixaric seroz qatilə
örtülüdür.Qastrointestinalsistemin digər hissələrindən fərqi muskularis mukoza
və submukoza olmamasıdır.
Öd kisəsini qidalandıran a.cysticus ümumiyyətlə(90 %-dən yüksək) sağ hepatik
arteriyadan ayrılır.Sistik arteriyanın gedişi dəyişkənlik göstərəbilər.Ancaq çox
hallarda a.cysticus, a.hepaticus comminis vəqaraciyərin (Callot üçbucağı) əmələ

2. gətirdiyi hepato sistik üçbucağın tərkibində olur.Sistik arteriya kisə boynuna
çatdıqda anterior və posterior hissələr ayrılır.Venoz qayıdışisə qaraciyərəbirbaşa
olaraq girən venalarda və ya nadirən birbaşa portal venaya tökülən böyük bir sistik
venayla olur.Öd kisəsilimfa dövranıisəkisə boynundakılimfa düyünlərinə
tökülür.Sıxlıqla sistik arteriyanın öd kisəsinəgirdiyi bölgədə görüləbilən bir limfa
düyünü vardır.Sinirlərivagusdan vəçöliak pleksusdan keçən simpatik liflərdən
oluşur.Preqanqlionik simpatik səviyyəT8 və T9-dur.Qaraciyər, öd kisəsivəöd
yollarından qaynaqlanan impulslar simpatik afferen liflər yoluyla splanknik
sinirlədn keçir və biliar kolik ağrısını əmələ gətirir.Vagus sinirinin hepatik qolları öd
kisəsi, öd yolları və qaraciyərin xolinergik liflərini əmələ gətirir.Vagis qolları içində
ayrıcasubstans P somatostatin enkefalinlər və vazoaktiv intestinal polipeptid (VİP)
kimi peptiddən ibarət sinirlərdə var.
Öd yolları
Ekstrahepatik öd yollarını sağ və solhepatik duktuslar ductus hepaticus comminis,
sistik kanaal və xoledox əmələ gətirir.Xoledoxduodenumun 2. Hissəsinəoddi
sfinkteriolaraq adlandırılan muskulyar bir hissəilə girər.Solhepatik kanalsağdan
daha uzundur vədistal tıxanıqlıq olanda daha çox dilatasiya olma həcminə
malikdir.İkikanalqaraciyərin xarıcinə çıxdıqları yerə yaxın birləşərək ortak hepatik
kanal yaradırlar.
Ductus hepaticus comminis 1-4 sm. Uzunluğunda vətəxminənə 4 mm
enindədir.Portalvenanın önündə hepatik arteriyanın sağında yerləşir.Sistik kalanl
ilə perpendikulyar birləşərk xoledox kanalını əmələ gətirirlər.
Sistik kanalın uzunluğu çox dəyişkəlik göstərir.Qısa vəya heç olmayabilər yada
hepatik kanal ilə birləşəbilər.Hepatik kanalilə biləşmədən ona paralel və ya əksinə
arxasında ola bilər və ya spiral şəkildə ətrafında dönərək bəzən duodenuma qədər
enə bilər.Sistik kanalın özündəvə d.hepaticus comiinis ilə birləşməsində olan
variasiyaların cərrahiönəmi vardır.
Sistik kanalın kisə boynuna yaxın olan hissəsindəHeisterin spiralvariqapaqları
olaraq adlandırılan mukozalqıvrımlar vardır.Hərhansınir qapaq funksiyaları
yoxdur.Amcaq sistik kanalın kanülasyonuna zorlaştırabilirlər.

3. Xoledox kanalı təxminən 7-11 sm. Uzunluğundadır və5-10 mm. Enində
sahibdir.Üstüçdəbirlik hissə(supraduodenalhissə) hepatoduodenal
ligamentumun sərbəstkənarında aşağıya doğru hepatik arteriyanın sağında portal
venanın üzərindəolur.Xoledoxun orta üçdə birlik hissəi(retroduodenalhissə)
duodenumun 1. Hissəsinin arxasında bir dönmə edərək protal venadan və hepatik
arteriyadan laterala doğru irəliləyir.Alt üçdə birlik hissə (pankreatik hissə)
pankreasın arxasında bir sulcus içərisinə irəliləərk və ya tamamilə içindən keçərk
duodenumun 2. Hissəinə açlır.Bu sahdəpankreas kanalıilə sıxlıqla birləşir.xoledox
pilordan təxminənə 10 sm. Irəlidə yerləşən papillaya (ampulla üateri) açılmdan
əvvəl duodenumdivarında 1-2 sm. Oblik olaraq aşağı doğru yerləşir.
Xoledox ilə əsas pankreas kanalının birləşməsi 3 fərqli şəkil göstərəbilər.İnsanların
təqribən 70%-indəbu kanalduodenum divarında birləşir və tək kanal olaraq
duodenuun divarından keçir.Təqribən 20% insanda duodenumdivraında
birləşirlər və qısa və ya heç olmayan ortaq kanal ilə duodenumdakıtək açıqlığa
açılırlar.Təqribən 10%-dəduodenuma ayrıayrıaçılırlar.
Xoledoxu ampulla üateri hissəsindəoddi sfinkteriolaraq adlandırılan sirkulyar
saya əzələ lifləri əhatə edirlər.Bu sfikter ödün və bəzən də pankrreas mayesinin
duodenuma axınını kontroledir.Ekstrahepatik öd yollarıxoledox səviyyəsindəçox
miqdarda mukus vəziləri olan klumnar mukoza ilə örtülüdür.Mukozanıiçərisində
az miqdarda saya əzələ hüceyrəsiolan fibroareolar toxuma çevrələyir.İnsan
xoledoxunda ayrıbir əzələ təbəqəsi yoxdur.Öd yollarının arterial qidalanması əsas
trunkuslarıortaq kanalların medial və lateral kənarlarında əhatə edən
gastroduodenalvəsağ hepatik arteriya qolları ilə sağlanır.(saat3 və9 arteriyaları
olaraq adlandırılarlar) bu arteriyalar öd yollarınıın divarlarında sərbəstolaraq
anastomoz yaradırlır.Sinir liflərinin və qanqlionların sıxlığı oddi sfinkteri ətrafında
artır ancaq xoledox və oddi sfinkteriin sinir tərkibi öd kisəsi ilə eynidir.
Öd daşı xəstəliyi
Öd daşı xəstəliyi həzmsisteminə təsir göstərən ən sıx problemlərdən
biridir.Auotopsiya çalışmalarında sıxlığı 11-36 % arasında bildirilmişdir.Öd daşı
prevelansıyaş, cinsiyyətvə etnik kök kimi birçıx dəyişik faktora bağlıdır.Müxtləlif
faktorlar öd daşının əmələ gəlməsini asanlaşdırılar.piylənmə, hamiləlik, dieta

4. faktorları, kron xəstəliyi, terminal ileum rezeksiyası, mədəcərrahiyəsi, genetik
sferositoz, oraq hüceyrəlianemiya, talasemiyada öd daşı əmələ gəlmə riski
yüksəkdir.qadınlar kişilərəgörə3 dəfə daha çox risk daşıyılar və öd daşı xəstəlrinin
1. Dərəcə yaxındlaırnda bu risk iki qat yüksədkir.Xəstələrin çoxunda öd daşları
bütün həyatı boyuncaklinika göstərməz.Tamöyrənilməmiş səbəblərlə bəzi
xəstələr siktik kanalı tıxayan bir daşın yol açdığı biliar kolik ilə simptomatik
vəziyyətəkeçərlrər.simptomatik öd daşı xəstəiyi bu daşların yolaçıdğı
ağırlaşmalara doğru irəliləyə bilər.Bu ağırlaşmalar arasında kəskin xolesistit,
xolangiti olan və ya olmayan xoledoxolitiazis, öd daşı pankreatiti,
xoldeosistoxoledoxal fistula, xolesistoduodenal fistula, öd daşı ileuslu xolesisto
enterik fistula və öd kisəsixərçəngi sayıla bilər.Ağırlaşmalar nadirən ilə müraciət
formaıdır.Biliar simptomlrı olmayan öd daşı xəstələri insidental olaraq USM, BT,
qarın rentgenoqrafiyasıvəya laparotomiyadabilinirlər.Biliar kolik və ciddi
ağırlaşmaların inkişaf riskiniaraştıran çox sayda çalışma
aparılmışdır.Asemptomatik xəstələrin təqribən 3%-i hər il simptomatik vəziyyətə
gəlir.Bir dəfə simptomatik hala gəldikdən sonra simptomlar təkrarlanma
yönündədir.Simptomatik xəstələrin 3-5%-ihər il ağırlaşa bilər.20 ilik bi periodda
asimptomatik xəstələrin təqribən 2:3-ü simptomasuz qalmağa davamedir.Daha
əvvəl simptom verməyən xəstələrin çox azında ağırlaşma inkişaf etdiyi üçün
asimptomatik xəstələrdə profilaktik xolesistektomiya nadirən lazımdır.
Öd daşı əmələ gəlməsi.
Öd daşları ödün tərkibindəki maddələrin çkməsi hesabına yaranır.Ödün içindəki
əsas orqanik maddələr bilirubin, öd duzları, fosfolipidlər və xolesteroldur.Öd
daşlarının tərkibində xolesterol olduğuna görə xolesterol və piqment daşları
olaraq təsnif olunurlar.Piqmentdaşları da qəhvəyivə qara piqment daşları olaraq
sinifləndirililəbilirlər.Qərb millətində öd daşlarının 80%-ixolestrol və15-20 %-i
qara piqment daşalırıdır.Qəhvəyipiqment daşları az bir faiz yaradır.Hər iki
piqment daşı da asiya ölkələrində daha çoxdur.
Xolesterol daşları
Saf xolesterol daşları nadir rastgəlir və bütün daşların 10%-indən azını
yaradırlar.Ümumiyyətlədügün səthli tək böyük daş olaraq görülürlər.Digər

5. xolesterol daşlarının çoxunda dəyişik nisbətlərdə öd piqmentləri və kalsium
olur.Ancaq hər zaman ağırlıq olaraq 70%-dən çoxu xolesteroldur.Bu daşlar
umumiyyətlə birdən çox sayda, dəyişik ölçüdə, sərt kənarlı və ya qeyri-dügün və
yumşaq olurlar.Rəngləri ağımtıl sarıdan yasşıl qaraya qədər dəyişəbilir.Xolesterol
daşlarının çoxu radiolusenttir.10%-indən azıradioopaktır.Saf vəya qaraışıq
tərkibdə daə olsa xolesterol daşlarının yaranmasındakıortaq hadisəödün
xolesteroldan ifrat doymuşhala gəlməsidir.Buna görəyüksək öd xolesterol
səviyyəsiilə xolestrol daşı eyni xəstəlik olaraq dəyərləndirilir.Xolesterolyüksək
miqdrada nonpolardır və su və öddə çox az həll olur.Xolesterolhəll olunması
xolesterol duzlarıvə lestinin (öd içində əsas fosfolipid) konsentrasiyalarına
bağlıdır.İfratdoyma hər vaxt fosfolipid və öd duzlarının azalmış sekresiyasından
çox xolesterol hipersekresiyasına bağlıdır.Xolestrolödün içinə xolesterol fosfopiid
vezikulu olaraq sekresiya edilir.Xolesterolhəll edicinin içində konyuqəolmu. Öd
duzu fosfolipid xolsterol kompleksiolan mitsel şəklindən əlavə xolesterol
fosfolipid vezikulalarıolaraq da rastgəlinir.
Mitsellərin və vezikulalrın eyni kompartmentiçində olması lipidlərin bu ikisi
arasında hərəkət etməsinə şərait yaradır.Vezikular lipidlər mitsellərlə vezikular
xolesteroldan daha asan qaynaşır.Buna görədə vezikulalr xolesteroldan zəngin
hala gəlib tarazlığı poza bilirlər vəxolesterol kristallarınıyaradırlar.Doymayan
öddə vezikulaların xolesteroldan zənginləşməsi hərhansıbir nəticə
yaratmayabilər.İfratdoymuşöddəxolesterol zəngin vezikulalrın səthində
xolesterol böyük sahələr əhatə edib xoletserol kristalı görünüşünü yaradır.Öd
içindəki xolesterolun 1:3-ü mitsellər ilə daşınır ancaq xoletserol fosfolipid
veziukalalrıöd içindəki xoletseroln çox hissəinin daşıyır.
Piqment daşları
Piqment daşlarının tərkibində 20%-dən daha az xolesterol vardır və kalsium
bilirubinat varlığı səbəbiylə tünd rənglidirlər.Bunun xaricində qara və qəhvəyi
piqment daşlarının ortaq nöqtələri yoxdur və ayrıantitellər olaraq
dəyərləndirilməlidirlər.Qara piqment daşları ümumiyyətlə kiçik, qırılqan. Qara və
bəzən də çıxıntılıdırlar.Kalsium bilirubinat, karbonatvə fosfatın ifrat doymuşluğu
səbəbiylə yaranırlar kiən sıx səbəbləri genetik sferositoz vəya oraq hüceyrəli

6. anaemiya kimi hemolitik pozğunluqlar vəsirrozdur.Xolesteroldaşlarıkimi hər
zaman öd kisəsindəyaranırlar.sərbəstbilirubin öd içərisində birləşmiş bilirubindən
daha az həll olur.Bilirubinin sərbəstləşməsi öd içində yavaşgedir.İfratdərəcədə
birləşmiş bilirubinin olduğu hemolitik hallarda sərbəstbilirubin yaranması
atrat.Sirroz sərbəstbilirubinin artıq sekresiya edilməsinə səbəb ola bilir.Deyişən
vəziyyətlər səbəbiylə sərbəstləşmiş bilirbuin səviyəsiartarsa kalisumla çökmə
yaranır.Yaponiya kimiasiya ölkələrində qara daşlar qərb yarımkürəsindəkiqara
piqment daçı faizindən çox daha yüksəkdir.Qəhvəyidaşlar çox hallarda 1sm.dən
kiçikdir. Və sarıqəhvəyi rəngli yumşaq və eziləbilən xüsusiyyətlidir.Öd kisəsindəvə
ya öd yollarında yarana bilər.Çox hallarda öd stazının səbəb olduğu ikincili
bakterial infeksiyalara bağlıdırlar.daşın əsas tərkibini çkmüş kalsiumbilirubinat və
bakterial hüceyrəqalıqları yaradır.Esch. colikimi bakteriyalar bilirubin
glükuroniddən həll olmayan sərbəstbilirubini fermentativ olaraq yaranmasına
şərait yaradan betta glükuronidaza ifraz edirlər.Bu da kalsiumla çökər , ölmüş
bakteriya hüceyrə qalıqları ilə birlikdə öd yollarındakıqəhvəyi bdaşları
yaradırlar.Qəhvəyidaşlar tipik olaraq asiya xalqlarının öd yollarında görülür və
parazitar infeksiyalara ikincili öd stazı ilə birlikdədirlər.Qərb ölkələrində qəhvəyi
daşlar biliar strukturu olan xəstələrdə primer öd yolu olaraq və ya digər xxoledox
daşlarının yaratdığı və bakterial kontaminasiya nəticəsində onlarla birlikdə
görülürlər.
Xronikixolesistit
Öd daşı problemi olan xəstələrin təqribən 2:3-ü səhv olaraq biliar kolik olaraq
adlandırılan təkrarlanan ağrı atakarıyla qarşımıza gəlir.Ağrıöd kisəsidivarında
proqressiv olaraq gərgibliyəsəbəb olan sistik kanalın daş ilə obstruksiası
nəticəsində aranır.Simptomlarla ümimiyyətlə çox korrelyasya olmayan patoloji
dəyişikliklər mukozada minor xronik iltiablar ilə birlikdə normal görünüşlü bir öd
kisəsindəətraf toxumalara yapımış gros transmuralfibrozis göstərən kontrakte
nonfonksiyonalbir öd kisəsinəqədər dəyişəbilir.Ancaq daha sonra atrofiya olur və
Aschoff Rokitanskisinuslarıolaraq adlandırılan eptelin əzələ toxumasıiçinə
protruziyasıyana bilər.

7. Klinika.Simptomatik öd daşında əsas simptom ağrıdır.Ağrıdavamlıdır və ilk yarım
saatda şiddətini artırır və tipik olaraq 1-5 saat davamedər.epiqastriumda və ya
qarnın sağ üstnahiyəsindədir və sıxlıqla sağ yana və ya scapulalar arasına
yayılır.Ağrışiddətlidir və ani başlayır və tipik olaraq da gecə və ya yağlı bir
yeməkdən sonra başlayır.Ümumiyyətləürəkbulanma ilə birlikdə olur və bəzəb də
qusma əlavə olunur.Ağrıepizodik xarakterdədir.Xəstələr fərqli zamanlarda ağrı
atakları yaşayırlar və ara intervallarda da özlərini yaxşı hiss edərlər.Ağrısıolmayan
xəstədə fizikimüayinədə xüsusiyyətyoxdur.Ağ hüceyrəsayılmasıvəqaraciyər
funksiyasıtestləriağırlaşmamış öd kisəso xəstəərində ümumiyyətlə normaldır.Öd
daşı xəstəliyinin atipik gedişləri də sıx rastgəlinir.Yeməklə əlaqə xəstələrin 50%-
ində rast gəlinir.Bəzi xəstələr daha az ağrı atakalarına malikdirlər amma yeməklə
əlaqə qurarlar.Ağrıilin olaraq kürəkdəsol üstqarın nahiyəsindəvə ya sağ alt
nahiyədə də ola bilər.Qaz çıxarma və gəyirmə görülə bilər və ağrı atakaları ilə
birlikdədirlər.atipik gedişlərdə öd daşları ola bilə digər patologyalar da
araşdırılmalıdır.Bunlar arasında mədə xorası, qastro-ezöfagialreflüks xəstəliyi,
qarın divarıyırtıqları, divertikullar, qaraciyər xəstəlikləri, böyrək daşı plevral ağrı
və miokardial ağrıvardır.Başqa problemləri olan birçoxxəstədə öd daşı vardır.Ağrı
24 saatdan daha artıq davamedərsə sistik kanala impakte bir daş və ya kəskin
xolesistitdən şübhələnilməlidir.İmpakte olmuş bir daş öd kisəsi hidrops olaraq
adlandırılan vəziyyətiyaradır.Öd əmilir ancaq kisə epiteli mukus ifraz etməyə
davamedər və öd kisəsimutsinoz material ilə şişər.Öd kisəsipalpasiya edilə bilir
ancaq ümumiyyətlə həssas olmur.Öd kisəsihidropsu kisədivarında ödemə,
iltihaba, infeksiyaya vəperforasiyaya səbəb olur.Hidropsçoxprobleməsəbəb
olmadan davamlı hala gələ bilər ancq ümumi olaraq ağrılaşmalar inkişaf etmədən
erkən xolesistektomi tövsiyyəedilir.
Diaqnostika.
Tipik simptomların varlığı
Abdominal USM
Bəzən öd daşları qarnın rentgenoqrafiyasında vəya KT-də aşkarlana bilər.Belə
vəziyyətlərdəəgər tipik simptomlar varsa cərrahiəməliyyatdan əvvəl USM ilə öd

8. kisəsivə öd yolları müayinə olunmalıdır.Simptomu olmayan xəstələrdə təsadüfən
rastgəlinən daşlara daha əvvəl deyildiyi kimi toxunulmamalıdır.