İYİLİKSEVERLİĞİN KÖTÜLÜKLERİ

1. İYİLİKSEVERLİĞİN KÖTÜLÜKLERİ
COŞKUN CAN AKTAN
Bu sunum şu kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır:
Coşkun Can Aktan ‘İyilikseverliğin Meliyetleri» içinde:
C C Aktan & S Yay, Kurumsal Sosyal Sermaye, Ankara: Seçkin Yayını, 2019.
Sunumu Hazırlayan: Gözde Güneş

2. • İyilikten maraz doğarmış.
• İyilikten kötülük doğar.
• İyilik yap, kötülük bul.
İyilik, karşılığında daima iyilikleri mi getirir?

3. Genel Psikoloji: İyilikseverlik Karşısında Tutum ve Davranış
Analizi
Sosyal Psikoloji: Atıf Teorisi
Zihinsel Psikoloji: Öğrenilmiş Çaresizlik ve “Ben Franklin
Etkisi”
Motivasyon Teorisi: İhtiyaçlar Hiyerarşisi ve İyiliklere
Atfedilen Değer
İYİLİKSEVERLİĞİN ELEŞTİRİSİ

4. İnsanların yaşadıkları olaylar karşısındaki durumlarının
üçlemesinden oluştuğunu söyleyebiliriz.
ALGILAMA
TUTUM
DAVRANIŞ
Genel Psikoloji: İyilikseverlik Karşısında Tutum
ve Davranış Analizi

5. ALGILAMA
Çevredeki uyarıcıların duyu organlarında
oluşturduğu uyarımların beyne iletilmesi,
beyinde düzenlenmesi ve bir anlam kazanması
psikolojide algılama olarak tanımlanmaktadır.
TUTUM
Bir bireye atfedilen ve onun psikolojik bir
obje ile ilgili düşünce, duygu ve davranışlarını
oluşturan bir eğilim olarak tanımlanmaktadır.
DAVRANIŞ
Psikolojide canlıların dış dünyaya karşı
gösterdikleri her türlü tepkilerin genel adı
olarak karşımıza çıkmaktadır.

6. İyilikseverliğe Karşı Gösterilebilecek Tepkilerin Analizi

7.  Atıf, herhangi bir olaya bir anlam verme ve onun
kaynağını saptama sürecidir.
 Atıf teorisi insanların, kendi davranışlarını veya
başkasının davranışlarını nasıl açıkladığı,
konumlandırdığı ve değerlendirdiği hususlarında fikir
sahibi olmak için yararlanabileceğimiz bir teoridir.
Sosyal Psikoloji: Atıf Teorisi

8. Heider’e göre;
 İnsanlar, tutarlı ve dengeli bir dünya görüşüne sahip olabilmek ve
çevreleri üzerinde kontrol elde edebilmek için çeşitli atıflarda
bulunurlar.
 Atıflar, bireylerin mevcut durumunda değişiklikler meydana
getirmeyi, yani artı değer üretmeyi ifade etmektedir.

9. Atıf Teorisi :
 İnsanların neden kendisinin/başkasının davranış sebeplerini
araştırdığı ile,
 İnsanların neden kendisinin/başkasının davranış sebeplerini
araştırdığında buldukları sebeplerin çeşitleri ile,
 Son olarak duygu, motivasyon ve sonraki davranışlar üzerindeki
nedensellik yüklemelerin etkileriyle ilgilenmektedir.
“Bu iyiliği neden yaptı?”
Bu soruyu sorması ile atfetme süreci başlamakta ve iyilik yapanın
davranışına karşı atfettiği nedenler davranışlarını şekillendirmektedir.

10. Zihinsel Psikoloji: Öğrenilmiş Çaresizlik ve “Ben
Franklin Etkisi”
Önemli olan nokta; düşüncelerimizin davranışlarımızı
belirlemesidir.
Bu durumu literatürde ilk kez 1960’lı yıllarda Martin E. P.
Seligman ve arkadaşları tarafından Pennsylvania Üniversitesi’nde
köpekler üzerinde yaptı.
Seligman ve arkadaşları tarafından
yapılan köpeklerin acıdan kaçma
davranışlarını ölçme amaçlı bu
deneyde toplam yirmi dört köpek,
“kaçış grubu” “çaresizlik grubu” ve
“kontrol grubu” olarak sekizerli üç
gruba ayrılmış ve bu köpeklere
uygulanacak iki aşamalı işlem
belirlemişlerdir.

11. Herhangi bir durum veya olay karşısında sürekli başarısızlık
yaşanması veya istenmeyen durumların ortaya çıkmasının
etkisiyle, hiçbir şeyin bir fark yaratmayacağı inancının oluşması ve
bu inancın oluşması sonucunda da gelecekte karşılaşılabilecek
benzer durumlarda, başarıya ulaşmanın mümkün olmadığı
düşüncesinin yerleşmesiyle pasifleşmek ve bu başarıya
ulaşılabilecek bir durum dahi olsa, cesaretin ve kendine olan
inancın zayıflamasıyla hiçbir şey yapmamaktır şeklinde tarif
edilmektedir.

12. Franklin’e göre; iyilik yapan kişinin, iyilik yapılan kişiden
karşılık olarak bir iyilik görmesi ihtimali yeniden iyilik yapmasından
daha düşüktür.
“Ben Franklin Etkisi”: Sevmediğiniz bir insana
yapacağınız bir iyilik bile olumlu bir tutum ve davranış ortaya
çıkarabilir.

13. Motivasyon Teorisi: İhtiyaçlar Hiyerarşisi ve
İyiliklere Atfedilen Değer
Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisinde beş basamak bulunmaktadır:
 Fizyolojik ihtiyaçlar
 Güvenlik ihtiyaçları
 Sevgi ve aidiyet ihtiyacı
 Saygı ihtiyacı
 İdeallerini ve yeteneklerini gerçekleştirme ihtiyacı

14. 1.Fizyolojik
ihtiyaçlar
I II III IV V
İnsan İhtiyaçları
2. Güvenlik
ihtiyaçları
3. Sevgi
ihtiyacı
4. Saygı
ihtiyacı
5. İdealerini
gerçekleştirme
ihtiyacı
-yemek
-barınak
-dinlenme
vs
-can güvenliği
-mal güvenliği
--sosyal
güvenlik vs.
-Bir gruba ait
olma
-Arkadaşlık-
dostluk ihtiyacı
-Sevgi-şevkat
ihtiyacı
-Saygı beklentisi
-Takdir edilme
ihtiyacı
-Tanınma arzusu
-vs.
-Yeteneklerini
ortaya
koyabilme
-Başarma isteği
ve arzusu

15. SONUÇ
İyilikseverlikte, iyilik yapılan kişinin konumu ve pozisyonundaki
değişime paralel olarak elde ettiği menfaatlere atfedeceği değer
zaman içinde azabilir. Bu durum netice olarak nankörlük,
vefasızlık, sadakatsizlik, sözünü yerine getirmeme (ahde
vefasızlık), hainlik ve saire insan davranışlarını ortaya çıkarabilir.
İyilik yapanın katlanmak zorunda kalabileceği bu negatif davranış
ve tutumları “iyilikseverliğin kötülükleri” olarak adlandırıyoruz.
“Yüzsüzdür insanoğlu, kimse bilmez fendini.
Kime iyilik yaptıysan, ondan koru kendini.”
Mehmet Akif Ersoy
''Kime ok atmayı öğrettimse, bir gün beni nişan aldı.''
Mehmet Akif Ersoy

16. Prof.Dr. Coşkun Can Aktan
Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF Öğretim Üyesi &
Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği
http://www.sobiad.org
Professor Coşkun Can Aktan
Dokuz Eylul University, Faculty of Economics and Management &
Social Sciences Research Society
http://www.sobiad.org
CAN AKTAN: Sosyal Bilimler Kütüphanesi
CAN AKTAN: Social Science Library
http://www.canaktan.org
CAN AKTAN: Yaşam Felsefesi ve Gezme Sanatı
CAN AKTAN: Philosophy of Life and Art of Travel
http://www.canaktan.net