Psikanalitik yaklaşımın aile terapisindeki gelişimine dair temel bilgiler

1. Psikanaliti
k Aile
TerapisiHalil Emre KOCALAR

2. Önemli Temsilciler
Aile terapisinin öncüsü sayılan birçok isim
psikanaliz eğitimi almış olmasına rağmen çoğu bu
yaklaşımdan uzaklaşarak zamanla sistem
yaklaşımına ilgi duymuştur.
Ancak Ackerman, Boszormenyi-Naggy, Heinz
Kohut ve James Framo gibi isimler psikanalitik
kökenlerinden uzaklaşmamıştır.

3. Atalar (Forefathers)
• Erik Erikson Benlik Psikolojisinin sosyolojik
boyutlarını incelemesi.
• Sullivan Kişiler arası kuram: Kaygının çocuğa
aktarılmasında annenin rolü.
• Bowen Benliğin farklılaşması.

4. N. Ackerman (1908-1971)
• Ackerman kariyerini çocuk
psikiyatristi olarak başlamış
zamanla ilgisi ailelere yönelmiştir.
• Batı Pensilvanya’da bir kasabadaki
maden işçilerinin işsiz kalması ve
bu durumun ailelere etkisi, bütün
aile üyeleriyle beraber
görüşüldüğünde ailelerin hızlı
değişim gösterdiği gibi gözlemler
Ackerman’ın aile üzerine

5. N. Ackerman (1908-1971)
• 50 ve 60’lı yıllarda ailelerle çalışmaya
devam etmiş, 1955’de Amerikan
Psikanaliz Akademesi’ni kurmuş,
1957’de Yahudi Aile Hizmetleri adı
altında Aile Ruh Sağlığı Kliniği açmıştır.
1960’da Aile Enstitüsü kurmuş, ilk aile
terapisi dergisi olan Family Process
dergisinin kurucularından olmuştur.
• Ackerman’ı farklı kılan bir başka nokta
ise, görüşmelerinin transkriptlerini
basarak oturumlarını belgelendiriyor

6. N. Ackerman (1908-1971)
• Bunun yanında bu transkriptlere,
«danışman, babasının sessizliği
ile Alice’in çığlık çığlığa
agresifliği arasındaki
bağdaşmazlığı dile getirdi» gibi
yorumlar da eklemiştir.
• Ayrıca, günah keçisi,
savunmaların gıdıklanması
(tickling of defenses), birbirini
tamamlayıcılık
(Complementarity), güçlü yanlara

7. N. Ackerman (1908-1971)
• Ackerman, birçok ailede gözlemlediği kadarıyla,
ailenin görünürde birlikte olduğunu ancak
ailedeki üyeleri, gruplara bölen kişisel
çatışmaların olduğunu öne sürmüştür.

8. Kuramın
Ana Hatları

9. Kuramın Ana Hatları
• Psikanalitik tedavinin özü, bilinçdışı itkilerin ve
bunların karşısında savunma mekanizmalarının
ortaya çıkarılması ve yorumlanmasıdır. Burada
söz konusu olan bireyin çözümlenmesi değil,
bireylerin sağlıklı biçimde etkileşim kurmalarını
engelleyen temel istek ve korkuları ortaya
koymaktır.

10. Kuramın Ana Hatları
• Temelleri bildiğimiz üzere Freud’a dayanan bu
yaklaşımın temel eğilimi, odağın bireyden
alınarak aileye ve aile ilişkilerine yöneltilmesi
olmuştur.
• Ackerman’a göre, bireyin içerisinde
bulunduğu bağlama göre değerlendirilmesi
gerektiğini savunmuş ve bu bağlamların en
önemlilerinden birisinin aile olduğunu
söylemiştir.

11. Kuramın Ana Hatları
• Birada tutucu patoloji kavramıyla, aile bağlamını
ve bilinçdışını süreçleri birleştirmiş ve bireyin
sağlıksız durumlarını nasıl devam ettirdiklerini
açıklamaya çalışmıştır.

12. Nesne
İlişkileri
Kuramı

13. Nesne İlişkileri Kuramı
Nesne İlişkileri Kuramı
• Freudyen psikanalitik yaklaşım zamanla
yerini nesne ilişkileri kuramına bırakmaya
başlamıştır. Bu kuram Freudyen kuram
ile aile terapisi arasında bir köprü
niteliğindedir.
Nesne Nedir?
• Benlikle ve başkalarıyla alakalı ilgili
deneyim ve beklentilere dayalı zihinsel
imgelerdir.
Jill ve David Scharff

14. Nesne İlişkileri Kuramı
Nesne Nedir?
• Nesne sevilen bir
şeydir ve genellikle bir
insandır. Bu
bağlamda, dışsal
dünyada var olabilirler
(Dışsal Nesne) veya
kişinin ruhsal
dünyasında geçmişin
bir kalıntısı olarak da
var olabilirler (İçsel

15. Nesne İlişkileri Kuramı
Nesne İlişkileri Nedir?
• Yoğun duygusal bağlanmaları olan
kişiler arasındaki ilişkiler olarak ifade
edilebilir.
• Bu kurama göre insan doğuştan
nesneleri aramak için temel bir
motivasyona sahiptir. Bu açıdan,
nesne çocuğun ihtiyaçlarını gideren,
onunla etkileşimsel ve duygusal bağ
kuran önemli bir ötekidir(Örn: Anne,
bakıcı). Zamanla bu nesnenin iyi ve
kötü özellikleri içselleştirilir. Bu
içselleştirme zamanla bireyin ötekilerle
olan ilişkilerinde bir temel oluşturur.
Ayrıca nesne ilişkileri ile kuşaklararası

16. Nesne İlişkileri Kuramı
• Bu ilişkileri algılama bölünme/ayrılma (Splitting)
olarak adlandırılan bilinçdışı bir savunma
mekanizması sayesinde gerçekleşir.
Bölünme/ayrılmada nesnenin kişideki temsilleri ya
tümden iyi yada tamamen kötüdür. Birey bu
mekanizmayı kullanarak kaygıları, nesneleri
hakkında fikir oluşturarak onları kontrol etmeye
çalışır. Ancak bu çoğu zaman gerçeğin
çarpıtılmasına sebep olur. Bu da çocuğun (zamanla
büyüyen yetişkinin) nesnesine dair duygularıyla

17. Nesne İlişkileri Kuramı
• Bireyin çatışma ve başarısızlıklarla başa
çıkmaya yönelik içsel kapasitesi, nesne
ilişkilerinin içsel dünyasının derinliği ve
olgunluğu ile bağlantılıdır. Kişinin kendine ve
başkalarının iyi olduğun dair güveni,
içselleştirilmiş iyi nesnelerden gelen sevginin
onaylanmasına dayanır.

18. Nesne İlişkileri Kuramı
• Nesne ilişkileri kuramı, eş seçimi ve aile
etkileşim örüntülerinin açıklanmasında sık
kullanılır.
• Bireyin evlilik ilişkisine taşıyabileceği erken
nesne ilişkileri (bebeklik dönemi), bireylerin
birbirlerine ümitsizce saldırmalarına ve
bağımlılık göstermelerine, işlevsel olmayan
örüntülere girmelerine kaynaklık edebilir.

19. Nesne İlişkileri Kuramı
• Bu örüntüler eşlerden en az birisi tarafından
(ailede bazen de çocuklar tarafından) farkına
varılıncaya değin devam edebilir. Burada
psikolojik danışmanın önemi ortaya çıkar:
Bireyin kendisini nesnesinden ayırarak, yeni ve
daha işlevsel davranışları kazanması.

20. Nesne İlişkileri - Anekdot

21. Sağlıklı Aile

22. Sağlıklı Aile
• Çocuk, doğuştan zayıf ve ilgiye muhtaçtır. Bunun
için de yeterli bir bakıma ve ortalama bir güvenilir
çevreye gereksinim vardır. Bu temel şartlar
sağlanırsa sağlıklı bir ego gelişiminin önü açılır. Bu
temel şartlar ise ebeveynler tarafından sağlanır
(Daha çok anne).
• Nesne ilişkilerinin sağlıklı olması için çocuğun, tek
bir anne nesnesine fiziksel yakınlığı ve duygusal
bağlanması gereklidir. Sağlıklı benlik oluşumunun
temelinde bebeğin annesiyle kaynaşması ve

23. Sağlıklı Aile
• Bebeğin gereksinimleri zamanla azalınca çocuk
bağımsızlaşır. İlk dönemlerde anne, sevgi dolu
iyi bir nesnedir. Zamanla çocuk annesinin
ondan ayrı olduğunu anlar ancak hala bir geçiş
nesnesine ihtiyaç duyar.

24. Sağlıklı Aile
• Çocuk annesiyle gece vedalaştığında onun
sabah geri geleceğini bilerek ayıcığına sarılır.

25. Sağlıklı Aile
• Daha sonra çocuk zamanla ayrılma bireyleşme
dönemine girerek ilk ayrılma çabalarına başlar.
• Anneden emekleyerek uzaklaşma, ona doğru
sürünerek geri gelme alıştırmaları gibi…

26. Sağlıklı Aile
• Kohut’a göre çocuklar kendilerini ailelerinden
bütünüyle ayrı görmezler. Ebeveynler çocuğun
benliğinin bir parçası olan benlik nesneleri
gibidirler.
• Güvenli ve bütünleşmiş bir benlik için iki şey
gereklidir:
1- Ayna tutma
2- Anlayış ve Kabul
«Neler hissettiğini görüyorum» gibi…

27. Davranış
Bozuklukları

28. Davranış Bozuklukları
• Klasik psikanalitiğin vurgusu içgüdü yerine,
nesne ilişkileri kuramıyla, bebeklikteki bağlılık
ve gelişmemiş ego gelişimine dönüşmüştür.
Erken çocukluktaki korku kaynaklı kaçış,
psikolojik sorunların temel nedeni olarak
görülmektedir.

29. Davranış Bozuklukları
• Aktarım
• Günah keçisi yapma
• Çözülmelerin değiş tokuşu
• Birleştirme
• Usdışı rol verme
• Vasıflandırma
• Simbiyoz
• Aile yansıtma süreci

30. Davranış Bozuklukları
• Yansıtmalı özdeşimde (projective identification) kişi, bir nesnede
kendi kişiliğinde istenemeyen nitelikleri algılar ve nesnede bu
algıyı doğrulayacak tepkiler ortaya çıkarır. Yansıtmanın aksine
yansıtmalı özdeşim etkileşimseldir.
• 3 aşamada gerçekleşir:
1- Yansıtma (Projection):
Kişi, kurtulmak istediği parçayı ötekine yansıtır. Kurtulmak
istemesinin nedeni, bu parçanın kendiliği tahrip etme olasılığının
bulunmasıdır. kendilik (self), kendilik ve nesne tasarımlarının bir
arada oluşturdukları kompozisyondan ibarettir. Benlik, bu kendilik ve
nesne tasarımlarını içine aldığı halde, sindirip içselleştirememişse,
bu parçaları dışarıya yansıtır. Aksi halde bu sindirilememiş kötü
parçaların içeride kalması halinde kaygı ortaya çıkar. Bu yüzden
yansıtma kullanılarak anksiyete azaltılmaya çalışılır.

31. Davranış Bozuklukları
2- Kişilerarası Etkileşim (Interpersonal
Interaction):
Kişi, yansıtmayı yaptığı kişiyi, nesneyi etkilemeye,
zorla istediği gibi değiştirmeye çalışır. Altta yatan
mesaj, «Sen, benim sana söylediğim şeysin; bunu
kabul et"tir. Amaç, bu kimsenin yansıtılan bu
parçayla uyum içinde düşünmesi, davranması ve
hissetmesidir. Bunlar, intra-psişik değil, daha çok
kişiler arası alanda gerçekleşir.

32. Davranış Bozuklukları
3- Yansıtmanın Yeniden İçselleştirilmesi
(Reinternalization):
Yansıtmaları alan kişi, aldığı bu materyalleri işler ve
değişime uğratır. Daha sonra yansıtmayı yapan, yansıttığı
ve karşısındaki kişi tarafından işlenen bu parçaları tekrar
içe alır ve onlarla özdeşleşir. Özdeşim yapıla yapıla, bu
parçalardan kurtulma ve farklı bir yönde değişim sağlama
olasılığı azalır. Fakat yansıtmayı alan kimse, yansıtmayı
yapandan oldukça farklı bir kişilik yapısına sahip bir
kişiyse, yansıtılan parça alıcıda bazı temel değişimlere

33. Davranış Bozuklukları

34. Davranış Bozuklukları
• Psikanalistler yansıtmalı özdeşimi yanında
idealleştirmeden de bahsederler ve romantik eş
seçiminde aşkın gözünün kör olduğunu
söylerler. Çünkü aşık kişinin narsistik libidosu
harekete geçer. Böylece sevgi nesnesi,
ulaşılamayan hayallerin yerini alır. İdealleştirilmiş
eşin yayılan ışıltısında kendi kimliğinin parıltısı
yansır.
VAKA ÇALIŞMASI
Bay ve Bayan B.’nin yakınmaları birbirinin yansımasıydı. Bay B. karısının «buyurgan ve
talepkar» olduğunu, Bayan B. de kocasının «her şeyin kendi istediği gibi olmasını
istediğini» söylüyordu. Bay B., beş üyesi birbirine sıkı sıkıya bağlı bir ailenin en küçük
çocuğuydu. Annesinin sıcak ve şefkatli olduğunu ancak onu bastırmaya çalıştığını
bağımsızlık yönündeki bütün çabalarını engellediğini söylüyordu. Yine aynı baskılara
maruz kalan ve bu baskılar altında ezilen iki ablası hiç evlenmemiştir. Hala onlarla birlikte
yaşıyorlardı. Buna karşılık Bay B. Annesinin baskısına baş kaldırmış ve 17 yaşında evden
ayrılarak donanmaya katılmıştı. Donanmadaki deneyimlerinden ve başarılı iş
girişimlerinden söz ederken bağımsızlığından şiddetli bir gurur duyduğu açıkça
görülebiliyordu.
Bay B’nin annesinin baskısından kurtulma hikayesi ortaya çıkınca denetleyici olarak
algıladığı her şeye aşırı tepki göstermesinin nedenini hem Bay B hem de Bayan B daha iyi
anlamaya başlamıştı. Daha derinlemesine bir çözümleme de Bay B’nin «buyurganlığı»
kesin bir şekilde reddetmesine karşın, onaylanmaya büyük bir gereksinim duyduğunu
gösterecekti. Derinlemesine bağımsızlık gereksiniminden korkmayı ve kendisini «hiç
kimseden hiçbir şey istemeyen» görünüşüyle korumayı öğrenmişti. Yine de
gereksinimleri, olduğu yerde duruyordu ve eş seçimini de güçlü şekilde etkilemişti.

35. Terapinin
Hedefleri

36. Terapinin Hedefleri
• Psikanalitik aile danışmasının amacı, birbirleriyle
sağlıklı bireyler olarak etkileşim kurabilmelerini
sağlamak amacıyla aile üyelerinin bilinçdışı
sınırlamalardan kurtarılmasıdır. Çiftlerden
veya aileden uzun süreli danışmaya başlamaları
talep edilir. Bu sayede daha iyi bir şekilde
savunmalar çözülecek ve bastırılmış itkiler
ortaya çıkarılacak ve iletişimin
netleştirilmesine odaklanılacaktı.

37. Terapinin Hedefleri
• Bunun yanında, önceki slaytlarda bahsedilen
ayrılma- bireyleşme veya farklılaşma gibi genel
amaçlarda vardır.
• Ancak bu demek değildir ki psikolojik danışman aile
üyelerini birbirinden soyutlamaya çalışacaktır.
Amaç, bireylerin ilişki içerisinde kalarak
bağımsız olmasını sağlayacak şekilde birbirlerini
serbest bırakmayı öğrenmeleri amacıyla aileleri
bir araya getirmektir.
• SAYFA 282 ÖRNEK VAKA OKUNABİLİR (Nichols’ün
Kitabı)

38. Davranış
Değişimi

39. Davranış Değişimi
• Psikanalitik bakış açısına göre bireylerin sadece
içgörü kazanmaları yeterli değildir. Ancak temel bir
olgudur. Aile üyeleri hayatlarının bilinçli
deneyimlerden daha geniş olduğunu ve
kişiliklerinin bastırılmış yönlerini kabullenerek
ilerleyebileceklerini anlamaları beklenir.
• Danışman zamanla bu içgörüyü işleyerek bu süreci
etkileşim biçimlerine odaklamalıdır. Bunu
gerçekleştirmek için güven ortamı sağlamayı ilk
sıraya koymalıdır.

40. Teknikler

41. Teknikler
1. Aktarım
2. Rüya ve Düş Analizi
3. Yüzleştirme
4. Güçlü Yanlara Odaklanma
5. Aile Geçmişi
6. Birbirini Tamamlayıcılık
7. Yorum

42. Teknikler
1. Aktarım
Duyguların, tutumların veya
isteklerin terapiste
yansıtılmasıdır. Danışanlar,
danışmanı hayatlarındaki bazı
önemli nesneler, kişiler gibi
görme eğiliminde olurlar.
Danışman, ailedeki baskın
duyguları anlamak ve hangi
duyguların hangi kişilere
yöneltildiğini belirlemek için bu

43. Teknikler
2. Rüya ve Düş Analizi
Bu tekniğin amacı, aile içinde
karşılanmayan gereksinimlerin analiz
edilmesidir. Bir eşin kendisini ıssız bir
adada terk edildiğine dair gördüğü rüyalar
aile içindeki yalnızlığının bir işareti
olabilmektedir. Buradan yola çıkarak
danışman, o kişinin duygularını ifade
etmesini sağlamalıdır. Bunun yanında,
aileye, aile gezileri veya aile yemekleri
planlamalarının onlar için mümkün olup

44. Teknikler
3. Yüzleştirme
Danışmanın danışanın davranışları ile ifadeleri
arasındaki çelişki veya tutarsızlıklara işaret
etmesidir. Ailesiyle vakit geçirmek isteyen ancak işi
yüzünden geç kalan bir baba, danışman tarafından
şöyle yüzleştirilebilir:
Mehmet Bey, gördüğüm kadarıyla, kendi isteğinizle,
gününüzü gecenize katarak işinizde oldukça çok zaman
harcıyorsunuz. Bir yandan da ailenizle de daha çok zaman
geçirmek istiyorsunuz. Bu isteğinize erişmek için ne gibi
şeyler yaptığınızı anlamama yardım eder misiniz?

45. Teknikler
4. Güçlü Yanlara Odaklanma
Danışmaya gelen birçok aile
genellikle «diğerlerinin» zayıflıklarına
odaklanmış ve neredeyse sadece
bunlarla ilgilenmektedirler.
Danışmanlar, aile üyelerinin odağını
birbirlerinin güçlü yanlarına
odaklanmalarını sağlayarak
geçmişteki etkileşim örüntülerini
değiştirmeye istekli olduklarını ve
bunu yapabilecek yeterliliğe sahip
olduklarını gösterebilir:
Her birinizden ailenizin düzelmesini
ne kadar çok istediğinizi duydum.
Ahmet, ne kadar zaman alırsa alsın
bir şeyi yapmaya güçlü bağlılığından
etkilendim. Merve, senin ailenin
daha sorunsuz işlemesi için her tür
fedakarlığı yapmaya istekli olduğunu
belirtmenden de aynı şekilde
etkilendim. Keza, Furkan, (14) yaşına
rağmen senin olgun olduğunun ve
ihtiyaç duyulan değişimler için
büyüklerinle birlikte çalışmaya istekli
olduğunun farkındayım.

46. Teknikler
5. Aile Geçmişi
Bu teknik ile danışmanlar aile
geçmişini değerlendirerek,
mevcut etkileşim örüntülerini
daha iyi anlayabilirler. Şimdi ve
burada yaşananların ardındaki
bileşenler daha iyi anlaşılır.
Danışmanın geribildirimleriyle
de içgörü kazandırılabilir.

47. Teknikler
6. Birbirini Tamamlayıcılık
Ailedeki rollerin işleyişindeki uyumun
derecesi olarak tanımlanmaktadır. Örneğin;
ev içi finansal konularda eşlerden birinin
harcamaları kontrol etmesi ile diğerinin
borçları ve ödemeleri kontrol etmesi
verilebilir. Buradaki uyum aile yaşamında
tatmin edici bir unsurdur. Danışman, aile
üyelerinin ne istediğini ve buna karşılık
diğerlerine ne verebileceğini sorması

48. Teknikler
7. Yorum
Aile üyeleri arasındaki bilinçdışı çatışmaları bilinç
düzeyine taşımayı amaçlar sağlar. Danışman, gizil
biçimde devam etmekte olan çatışmaları ortaya
çıkartarak geçmişlerinin şimdi’lerini nasıl
etkilediğini görmelerini sağlayabilir. Bu içgörü ile
birlikte danışanların mevcut doğrultuda ilerlemek
yerine çatışmalarını çözmeleri konusunda yol
almalarını sağlayabilir.

49. TEŞEKKÜRLER, SORUSU
OLAN?