Vandamme: de geleverde presentatie aangevuld met kernachtige commentaar. Leraren bewegen zich binnen meerdere subidentiteiten, zij zijn docent, beoordelaar, begeleider en brengen daarnaast zichzelf in. Zowel hun persoonlijke identiteit als hun beroepsidentiteit beïnvloeden de wijze waarop zij hun praktijk vormgeven. In introduceer graag een nieuw vakgebied binnen lerarenopleidingen: de identiteitsontwikkeling van de leraar. Met als slogan: meer aandacht en gesprek over hoe leraren hun beroepsidentiteit construeren; meer hulp bij student leraren en startende leraren voor 'Bildung' - hoe ze zichzelf vorm geven doorheen het aangaan van een beroep.

1. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut© copyright - het Ontwikkelingsinstituut
De leraar en zijn identiteit
Rudy Vandamme
Ann Sterckx
Koosje de Vries
Jikke de Ruiter
Jezelf boetseren in je beroepsrol
www.lerarenidentiteit.be
VELOV
VELON
2015
Introductie in het
vakgebied
‘Identiteitsontwikkeling
van de leraar’

2. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Een mythe:
professioneel handelen is
objectief handelen,
afgesplitst van de
(subjectieve) persoon.
22

3. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
De stelling
Persoonlijke ontwikkeling is een
integraal onderdeel van
professionele ontwikkeling
Promotieonderzoek naar de patronen
waarmee een hbo-docent zijn identiteit
vorm geeft.
coachingbooks.net
33

4. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Drie ontwikkelingslijnen in hoe leraren hun identiteit
vorm geven
1. Verpersoonlijking van de beroepsrol
2. Meerstemmige identiteit in dialoog
3. Zichzelf situerend in grotere gehelen
Leraar-zijn is naast competentie vooral ook vormgeven hoe je jezelf bent en wordt
in het lesgeven. Je bent geen ambtenaar die een opdracht uitvoert, maar een
kunstenaar die zichzelf ontwikkelt doorheen het werk.
Wie ben je nu eigenlijk? Ben je je vakgebied? Of ben je pedagoog? Coach?
Onderzoeker? Ben je moeder voor de leerlingen? Bén je ook die leerlingen?
En hoe ben jij aanwezig in de identiteit van de leerling?
Leraren zoeken zinvolheid. Ze willen zich thuis voelen in het team, de school. Ze
willen het gevoel hebben daar een zinvolle bijdrage aan te leveren. Lukt die
koppeling niet, dan vervlakt men (uit zelfzorg)…of loopt men vast (burn-out)...
44

5. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
De tectonische plaatverschuiving binnen het onderwijs
Tussen structuur, controle,
maakbare resultaten
&
leven, zelforganisatie,
verbinding, creativiteit,
persoonlijke ontwikkeling.
Twee platen, diep verankerd in het paradigma van
onderwijs botsen met elkaar. Het LEVEN wil een
plek krijgen binnen STRUCTUREN.

6. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Patronen
Container-kijk op identiteit
Talenten
Waarden
Kwaliteiten
Meer aandacht voor de persoon van de leraar gebeurt nu vooral door passie te
activeren, op zoek te gaan naar kwaliteiten (kernkwadrant van Ofman), talenten
benoemen, enz.
Het is naar binnenkijken, alsof een persoon een container is met inhouden.
Deze benadering mag behouden blijven, maar het is niet wat nu het meest
nodig is in het groter geheel van onze samenleving. Er is al genoeg
individualisme en navelstaren.
66

7. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Relationele kijk op identiteit
Theorie van het Dialogische Zelf (Hermans).
Uitgangspunt: identiteit is een levenslange constructie en reconstructie van
hoe je jezelf positioneert naar anderen en naar jezelf.
De basis van identiteitsconstructie is het narratief definiëren van jezelf aan de
hand van verhoudingen.
Doorheen je verhoudingen met alles rondom je bouw je je identiteit op, bouw
je op wie je wil zijn.
Voorbeelden:
‘Ik voel me thuis bij deze werkvorm’.
‘Ik BEN in hart en nieren bioloog’.
‘Ik voel me eenzaam als ik voor de klas sta; dat ben ik niet’.
‘Ik doe wel mijn comfortzone als ik lekker achter de tafel sta, maar
eigenlijk geniet ik het meeste als ik een babbel heb met leerlingen’
‘Ik zie mezelf eerder als een trainer, dan als een leraar’.
‘ICT is vreemd voor mij, maar ik wil wel nagaan hoe ik daarin mezelf kan
zijn’.
‘Dit voelt niet aan als ‘mijn’ school; ik kom hier lesgeven’.
77

8. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Relationele kijk op identiteit
Toepassing van identiteisconstructie bij leerlingen
Leraren dragen bij aan de constructie van identiteit van leerlingen door:
1.Te laten zien hoe ze leven in hun vakgebied of interesse; dat werkt zo
aanstekelijk dat leerlingen in hun dialogisch zelf de leraar als model
internaliseren. Ze nemen de leraar en zijn interesse mee naar huis en het
wordt een stuk van hun identiteit (‘zo wil ik zijn, dat is zo mooi’)
2.Leerlingen te coachen in wat ze voelen bij bepaalde leerstof of
leeractiviteiten. Wat trekt je aan? Waar herken je jezelf in?
3.Leerlingen in groep te laten uitwisselen hoe ze verschillen in hoe ze zich
verhouden met bepaalde vakken (‘Wat! Vind jij Frans leuk!’ Hoe zo?’)
Leerlingen steken elkaar aan of maken keuzes bewust.
88

9. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
STUDENTEN
METHODIEK
MEZELF
VAK
ONDERWIJS
TEAM
MAATSCHAPPIJ
SCHOOL
Relationele kijk op identiteit
KLASOPSTELLING
ANDERE
SOCIALE
ROLLEN
99

10. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
STUDENTEN
METHODIEK
VAK
ONDERWIJS
TEAM
MAATSCHAPPIJ
SCHOOL
Een gesprek over hoe IK me verhoud met…
IK
MEZELF
KLASOPSTELLING
ANDERE
SOCIALE
ROLLEN
10

11. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Herken ik mezelf in deze
klasopstelling? Is dit MIJN
klasopstelling?
Zo neen, waarom verander je
ze dan niet zodat het jouw
klasopstelling wordt?
VOORBEELD
11

12. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
VOORBEELD van mezelf
Ik vraag aan de
organisatoren ‘zet een
lokaal klaar ZONDER
TAFELS; stoelen in een
U-vorm graag’
‘Geen probleem Rudy, dat
doen we voor je.’
Ik kom binnen in de zaal,
een half uur vooraf en vind
een klasopstelling die me
doet lachen.
Dit ben ik niet.
12

13. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
VOORBEELD van mezelf
Ik verbouw de klas en heb er
zodoende een leuke fysieke
activiteit aan.
In deze klasopstelling ben ik
mezelf:
1.Ik voel me verbonden met
de deelnemers.
2.Ik kan onderlinge dialoog
en kenniscreatie faciliteren.
3.Ik blijf autoriteit behouden
(het is geen volledig
gesloten cirkel).
13

14. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Voorbeelden van identiteitsvragen
1. Waar haal je je zelfvertrouwen uit?
2. Voel je van jezelf ‘ik BEN een leraar in hart en nieren’?
3. Welk beeld heb je van leraar-zijn?
4. Welke werkvorm past bij je?
5. Dit vak, bén je dat?
6. Wat is je fun-activiteit die geen inspanning vraagt?
7. Voel je je geborgen bij collega’s en in de school?
8. Wat wil je zeker niet zijn?
9. Wat ervaar je als je hoger doel waar je je werk aan ‘ophangt’?
10. Wat is je persoonlijke stijl van lesgeven?
11. Wat wil ik er uithalen? Hoe word ik gevoed? Wat ontvang ik?
12. Wat is gedrag van je comfortzone en bén je dat?
14

15. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Drie cases - kritische dynamiek van identiteit
1.Startende leraar (<3jaar)
2.Gevorderde leraar (3-10j)
3.Senior leraar (>10j)
Kernproces voor startende leraar is de vraag ‘waarin vind ik mijn
zelfvertrouwen?’ Meestal gebeurt dit via ‘ik ken mijn stof, ik voel me expert’
en een trial and error leerproces van competent worden om alle actoren
tevreden te stellen. Het is een proces waarin men in versneld tempo eigen
interesses en keuzes opzij zet ten einde ‘het goed te doen’… ofwel terug uit
het beroep stapt als dat niet lukt.
Kernproces is het ontwikkelen van een eigen stijl. Men ontwikkelt een
comfortzone waarin men zoekt hoe men het tof kan maken voor zichzelf.
Kritisch element: zichzelf plafoneren, geen patronen durven doorbreken;
geen oorspronkelijke stijl ontwikkelen.
Kernproces is hoe men ‘levend’ kan blijven en de eigen stijl van lesgeven
moedwillig kan doorbreken – ‘reinventing yourself’.
15

16. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Het Identiteitsgesprek op basis van verhoudingen
16

17. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
Besluit: het diepe verlangen
We willen het hebben over onszelf, en vanuit onszelf aan
onderwijsontwikkeling doen samen in een cirkel met collega's.
coachingbooks.net
17
Blader in de boeken
via ISSUU op :

18. © copyright - het Ontwikkelingsinstituut
rudy@lerarenidentiteit.be
www.lerarenidentiteit.be
18