Προτάσεις για τη διδασκαλία της αρχαιοελληνικής γλώσσας και γραμματείας: Το λουτρό και η χρήση του νερού στην Οδύσσεια και στο διάστημα

1. Κωνσταντίνος Βακουφτσής, Υιλόλογος
Σο λουτρό και η χρήση του νερού
στην Οδύσσεια και στο διάστημα
Σο νερό σχηματίζει σφαίρες στο διάστημα
Η Ευρύκλεια αναγνωρίζει τον Οδυσσέα
πλένοντας τα πόδια του

2. ΠΕΡΙΛΗΧΗ
Σο παρόν σενάριο μαθήματος δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της επιμόρφωσης Β΄ Επιπέδου στις ΣΠΕ.
Αποτελεί μια διαθεματική προσέγγιση που συνδέει τη χρήση του νερού στο αρχαίο ομηρικό κείμενο
με τις σύγχρονες διαστάσεις της διαχείρισής του στο διάστημα, υλοποιείται με διερευνητική μάθηση
και προσπαθεί να αξιοποιήσει σύγχρονα στοιχεία των ΣΠΕ, όπως το διαδίκτυο και τα εργαλεία του
Web 2.0. στη διδασκαλία των μαθημάτων. Οι μαθητές, δουλεύοντας ομαδοσυνεργατικά, καλούνται να
ερευνήσουν και να προσδιορίσουν το θέμα της χρήσης του νερού από διπλή οπτική γωνία –την
Οδύσσεια και τα διαστημικά ταξίδια–, ξεκινώντας από τη σύγχρονη βιωματική τους σχέση με την
προσωπική υγιεινή και διερευνώντας τις διαστάσεις της στο παρελθόν και το μέλλον. Σελικό προϊόν
θα είναι η δημιουργία ενός ιστολογίου (blog) από τους μαθητές, όπου αναρτώνται τα συμπεράσματα
των ομάδων με τη μορφή πολυτροπικών κειμένων. Ο ρόλος του καθηγητή κατά τη διαδικασία του
σεναρίου είναι υποβοηθητικός και εμψυχωτικός στο πλαίσιο της ζώνης της επικείμενης ανάπτυξης
(Vygotsky 1978). Εκπονείται στο σχολικό εργαστήριο. Μαθητές και διδάσκοντες πρέπει να είναι
εξοικειωμένοι με βασικά εργαλεία ΣΠΕ. Θα μπορούσε, κάλλιστα, να συμμετέχει και ο καθηγητής
Πληροφορικής στο όλο πρόγραμμα ή να προηγηθεί μια ώρα εξοικείωσης των μαθητών στη χρήση
βασικών εργαλείων ΣΠΕ.
Σο σενάριο στοχεύει:
Γενικοί Στόχοι
 στην ολιστική θεώρηση της γνώσης,
στην καλλιέργεια δεξιοτήτων και ικανοτήτων στους μαθητές,
 στην καλλιέργεια της δημιουργικής και κριτικής σκέψης στους μαθητές,
 στην εξοικείωση των μαθητών με τον κόσμο της πληροφορίας,
 στη σύνδεση του σχολείου με τη ζωή,
στην παροχή της γνώσης με τρόπο ευχάριστο και ελκυστικό για τους μαθητές,
 στη διευκόλυνση του έργου του εκπαιδευτικού και στην παροχή σ’ αυτόν εναλλακτικών διδακτικών
λύσεων, πλουραλιστικών και πολυθεματικών.

3. Α) Διδακτικοί στόχοι
α) Να ενημερωθούν οι μαθητές για τη
χρήση του νερού και την προσωπική
υγιεινή στην Οδύσσεια και στο διάστημα και
παράλληλα να δουν μέσα από ευρήματα τα
αρχαία σκεύη και αγγεία που σχετίζονται
με την περί καθαριότητος αντίληψη των
αρχαίων Ελλήνων, τη σύνδεσή τους με τη
σημερινή εποχή και τη σύγκρισή τους με τη
διαστημική.
β) Nα υλοποιήσουν δραστηριότητες και
εργασίες, που θα τους βοηθήσουν να
κατανοήσουν καλύτερα τη σημασία της
προσωπικής υγιεινής στην Οδύσσεια, στο
διάστημα και στην καθημερινότητά
τους, καθώς και την αξία της οικολογικής
διαχείρισης του νερού.
Θεμελιώδεις διαθεματικές έννοιες:
Φώρος-Φρόνος, Πολιτισμός, Ομοιότητα-
Διαφορά, Εξέλιξη, ΢ύστημα Παράδοση.
Προεκτάσεις: Ιστορία, Γλώσσα, Αισθητική
Αγωγή, Οικιακή
οικονομία, Σεχνολογία, Πληροφορική, Υυσι
κή, Φημεία.
Ενδεικτική Διάρκεια: 4 ώρες

4. Β) Παιδαγωγικοί στόχοι
 Η διάσταση της Οδύσσειας στο παρόν και στο μέλλον. Σα παιδιά
διαμορφώνουν άποψη για το παρόν, τη μορφή και τα χαρακτηριστικά της
ιστορικής εξέλιξής του από το παρελθόν και από εκεί στο μέλλον με την κριτική
παρατήρηση, έρευνα και μελέτη της αρχαίας παράδοσης και του σύγχρονου
διαστημικού περιβάλλοντος. Σο παρελθόν δεν πρέπει να μένει στη συνείδηση
των μαθητών απλά ως παρελθόν αλλά να συνειδητοποιείται και να
αναδεικνύεται η σχέση του με το παρόν και το μέλλον στην πραγματική του
διάσταση.
 Η κοινωνικοποίηση των παιδιών μέσα από την αναγνώριση και τη
συνειδητοποίηση της διαχρονικής αξίας της Οδύσσειας και της κοινής
ιστορικής μνήμης. Σα παιδιά, επισημαίνοντας τη διαφορετικότητα της
πολιτισμικής τους παράδοσης και κληρονομιάς, συνειδητοποιούν την ανάγκη
διαφύλαξης και αξιοποίησής της. Η ανάπτυξη της θετικής στάσης των μαθητών
για τη σπουδή του παρελθόντος αποβαίνει παράγοντας αυτογνωσίας και
κατανόησης σε βάθος των χαρακτηριστικών της ευρύτερης κοινωνίας και
καλλιεργεί το ενδιαφέρον τους για τη ζωή των προγόνων τους μέσα από όσο το
δυνατόν περισσότερες οπτικές γωνίες. O Piaget υποστηρίζει πως «η μάθηση
είναι μια ενεργός διαδικασία δόμησης και μετασχηματισμού προσωπικών
γνωστικών σχημάτων ή μοντέλων σκέψης, τα οποία είναι προϊόντα
αλληλεπίδρασης με το κοινωνικό περιβάλλον».

5.  Η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης (empathy), ώστε οι μαθητές/τριες να
προσεγγίζουν με το συναίσθημα και τη φαντασία τους βασικά στοιχεία του
αρχαίου κειμένου. Να μπουν σε μια ενεργή διαδικασία, η οποία λαμβάνεται
υπόψη κατά την επικοινωνία και τους δεσμούς που αναπτύσσονται με τη φύση
και την τέχνη και αξιολογείται στις διαπροσωπικές σχέσεις. Μέσα από το
περιβάλλον του σχεδίου εργασίας και από τη δυναμική των εικόνων του, να
ενεργοποιηθεί η φαντασία τους, ώστε «να φτάσουν σε ένα σημείο να σύρουν
τρυφερά προς το μέρος τους το συναίσθημα, τη θέση και την ψυχική
κατάσταση, την εντύπωση ή τον οίκτο κάποιου άλλου προσώπου. Να γίνουν το
ίδιο το δρων πρόσωπο, που βρίσκεται τώρα (συγχρονική ενσυναίσθηση) ή έχει
βρεθεί στο παρελθόν (ιστορική ενσυναίσθηση)» (Chairns, 1989) ή θα βρεθεί στο
μέλλον (μελλοντική ενσυναίσθηση) σε μια ορισμένη ψυχολογική ή διανοητική
κατάσταση.
 Η έκφραση με διάφορους τρόπους των πρότερων γνώσεων των
παιδιών, γύρω από την ανάγκη εξερεύνησης νέων κόσμων και τους αποικισμούς
των Ελλήνων από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα,. Να πουν τι γνωρίζουν για το
οικολογικό πρόβλημα του πλανήτη μας, τι έχουν ακούσει για την εξερεύνηση
του σύμπαντος. Εξάλλου, η δόμηση της γνώσης είναι λειτουργία που βασίζεται
στις προϋπάρχουσες εμπειρίες, στις νοητικές κατασκευές, στις πεποιθήσεις και
στις θεωρήσεις που έχει ο καθένας προκειμένου να ερμηνεύσει αντικείμενα ή
γεγονότα.

6.  Η εξερεύνηση μέσα από τις πολυμεσικές δραστηριότητες του σχεδίου
εργασίας αντικειμένων και χώρων που δε θα είχαν άλλο τρόπο να
παρατηρήσουν και να κατανοήσουν διαφορετικά εξαιτίας του μεγέθους, της
θέσης ή των ιδιοτήτων τους.
 Η διαχείριση των «δυνητικών εικόνων» και η «επικοινωνία» μαζί τους
μέσω της αίσθησης της αλληλεπίδρασης. Σο αλληλεπιδραστικό περιβάλλον
του σχεδίου εργασίας να λειτουργήσει άμεσα ως ενισχυτής της αντίληψης του
χρήστη μέσω των αισθήσεών του. Έτσι, να ενισχυθούν άμεσα οι αισθητηριακές
/βιωματικές δυνατότητες των μαθητών/τριών και να δημιουργηθούν
αναπαραστάσεις που θα χτίζονται σε προσωπικές εμπειρίες. Όπως αρθρώθηκε
από τον Kant και υιοθετήθηκε από τον Dewey, «δεν υπάρχει μια μοναδική
σωστή αναπαράσταση της γνώσης».
 Η αρχή της εποπτείας: το προσφερόμενο διδακτικό υλικό προσελκύει το
ενδιαφέρον των μαθητών μέσω των εικόνων, των χρωμάτων, της γρήγορης
εναλλαγής των στοιχείων κ.ά. και με τον τρόπο αυτό μπορεί να κεντρίσει
ευκολότερα την προσοχή των μαθητών.

7. Γ) Νέου Γραμματισμού
 Τπολογιστικός γραμματισμός
Οι μαθητές να ασκηθούν στις ικανότητες που απαιτούνται για τη
διεκπεραίωση εργασιών με τη βοήθεια του υπολογιστή. Ο
γραμματισμός στον προσωπικό υπολογιστή αναφέρεται στην
ικανότητα δημιουργίας και διαχείρισης κειμένων και δεδομένων μέσω
της επεξεργασίας κειμένου, των φύλλων εργασίας, των βάσεων
δεδομένων και άλλων εργαλείων λογισμικού.
 Δικτυακός γραμματισμός
Αναφέρεται στην ικανότητα του μαθητή που έχει επίγνωση του εύρους
και των χρήσεων των πηγών και των υπηρεσιών του παγκόσμιου
δικτύου, αντιλαμβάνεται το σύστημα με το οποίο αυτό το δίκτυο
δημιουργείται, γίνεται αντικείμενο διαχείρισης και προσφέρεται προς
χρήση. Γνωρίζει πώς να το χρησιμοποιήσει, πώς να το συνδυάσει με
άλλες πηγές και, γενικά γνωρίζει πώς να το χρησιμοποιήσει για να
βελτιώσει την προσωπική και επαγγελματική του ζωή.
 Πληροφοριακός γραμματισμός
Ο πληροφοριακά γραμματισμένος μαθητής έχει την ικανότητα να
αναζητά, να βρίσκει, να αξιολογεί και να χρησιμοποιεί την
πληροφορία στους διάφορους τύπους που αυτή εμφανίζεται και να
επιλέγει το κατάλληλο μέσο για να τη μεταδώσει.

8. Πλαίσιο και Δραστηριότητες
• Η πορεία της προσέγγισής μας ξεκινά από μια συζήτηση για τις σύγχρονες
τάσεις της προσωπικής υγιεινής και της διαχείρισης του νερού σε σχέση, κυρίως, με
τη νεολαία, με τις οποίες οι μαθητές είναι εξοικειωμένοι, και προχωρά προς το
παρελθόν.
• Οι μαθητές, κατόπιν, χωρίζονται σε ομάδες,, παρακολουθούν το
προεγκαταστημένο λογισμικό παρουσίασης του σεναρίου σε μορφή PowerPoint με
διαδραστικές δραστηριότητες και φύλλα εργασίας που αφορούν την ομάδα τους,
και συνεργάζονται για να ασχοληθούν με τα παρακάτω ζητήματα:
την ανίχνευση της σύγχρονης σημασίας της προσωπικής υγιεινής
τη σχέση του νερού με την ανακύκλωση: το παράδειγμα αειφορικής
διαχείρισης του νερού στο διάστημα
τις χρήσεις του νερού και τη σημασία του στην Οδύσσεια (βασικές χρήσεις,
σχέση νερού και καθημερινής ζωής, ήθη και έθιμα)
την προσωπική υγιεινή, τις συνθήκες και τον τρόπο διαχείρισης του νερού
στο διάστημα
•Δημιουργείται το προφίλ του μαθήματος στο ιστολόγιο (blog), ενώ η κάθε ομάδα
θα αναρτήσει τo δικό της υλικό και τα συμπεράσματά της.

9. Σο λουτρό στην Οδύσσεια και το διάστημα
΢την Οδύσσεια το θερμό λουτρό αποτελεί απαραίτητη Κατά την παραμονή τους στο Διεθνή Διαστημικό
εκδήλωση φιλοφρόνησης προς κάθε φιλοξενούμενο, ΢ταθμό (ΔΔ΢), οι αστροναύτες πρέπει να συνεχίσουν να
τόσο κατά την άφιξη όσο και κατά την αναχώρησή του ζουν και να εργάζονται σε ένα περιβάλλον το οποίο
από την οικία του ανθρώπου που τον φιλοξενούσε. Σο είναι πολύ διαφορετικό από το περιβάλλον στη Γη.
λουτρό ήταν και αποτελεσματικό μέσο κατά της Πρέπει να παραμένουν καθαροί, να πηγαίνουν στην
κόπωσης, συντελούσε στην τόνωση και αναζωογόνηση τουαλέτα, να τρώνε και να πίνουν και να παραμένουν
του οργανισμού (θ 248-249) και στην υγεία του ατόμου. γυμνασμένοι και υγιείς. Οι συνθήκες έλλειψης
Σο λουτρό γινόταν πάντοτε πριν το φαγητό. Από το βαρύτητας στο ΔΔ΢ σημαίνει ότι πρέπει να
γεγονός ότι στην Οδύσσεια –και γενικά στην αρχαία προσαρμόσουν ανάλογα αυτές τις δραστηριότητες.
ελληνική γραμματεία- δεν αναφέρεται να γίνεται
λουτρό μετά από το φαγητό, φαίνεται ότι οι αρχαίοι
Έλληνες είχαν από νωρίς διαπιστώσει τον κίνδυνο που
προέρχεται από μια τέτοια ενέργεια. Σο γεγονός αυτό
δείχνει εκτός των άλλων τουλάχιστον μια αυξημένη
παρατηρητικότητα, αν όχι μία σημαντική ιατρική γνώση.
΢ήμερα γνωρίζουμε ότι το λουτρό, ειδικά στην θάλασσα
αλλά και όπου αλλού, πρέπει να γίνεται τρεις ώρες μετά
από κάποιο γεύμα, ακόμη και το πιο ελαφρύ.
Οι Έλληνες των Ομηρικών χρόνων, χρησιμοποιούσαν
μια συγκεκριμένη διαδικασία για την προετοιμασία του
λουτρού. Σοποθετούσαν έναν τρίποδα επάνω στην
φωτιά, πάνω δε σε αυτόν έβαζαν μία χάλκινη γάστρα
Αποθήκευση νερού στο ΔΔ΢
(λέβητα, καζάνι), που περιείχε το νερό, το οποίο έβραζε
για να γίνει στη συνέχεια το λουτρό. Μετά το λουτρό
ακολουθούσε η επάλειψη του λουομένου με «έλαιον»
και το ντύσιμο.
Ο Όμηρος σαφώς καθορίζει ότι το θερμό νερό
Christian G.
χρησιμοποιείται, επίσης, για ιατρικούς αλλά και για
Heyne, Οδυσσεύς και
τελετουργικούς σκοπούς, όπως για το πλύσιμο και τον
Ευρύκλεια
καθαρισμό των τραυμάτων, για τον καθαρισμό των
νεκρών πριν την ταφή (ω 43-45), για τον καθαρισμό των
σωμάτων των μελλονύμφων.

10. Σο λουτρό στην Οδύσσεια
Μιλά ο Οδυσσέας: Μετά τη μνηστηροφονία ο Οδυσσέας
Έφερνε η τέταρτη [θεραπαινίδα θα πει στον Σηλέμαχο και τον
της Κίρκης] νερό, και κάτω από Εύμαιο:
λεβέτι, / μες στο λουτρό μ’ οδήγησε Προστάξτε τώρα τους νεκρούς να
και μου ’λουσε τους ώμους / και το πάρουν οι γυναίκες, / κι έπειτα τα
κεφάλι, παίρνοντας νερό πεντάμορφα θρονιά και τα τραπέζια /
συγκεριασμένο / απ’ το μεγάλο να καθαρίσουν με νερό και τρυπητά
τρίποδο, κι έτσι την κούραση όλη, / σφουγγάρια. […] Τότε ο θεϊκός
σου σήκωσε απ’ τα μέλη μου, την Τηλέμαχος κι ο Εύμαιος ο βουκόλος, /
καρδιοβασανίστρα. του παλατιού το πάτωμα με ξύστρες
τρίψανε όλο / κι όξω απ’ την πόρτα τα
Και η Πηνελόπη: ’ριχναν οι δούλες τα σκουπίδια.
Γιατί, πώς, ξένε, θα πειστείς πως (χ 438-40, 455-57)
ξεπερνώ τις άλλες / γυναίκες στα
φερσίματα και στην καλή τη
γνώμη, / αν τρως στο σπίτι μου
άλουστος και κακοφορεμένος;
(κ 362-366, τ 326-8, μετ. Ζ. ΢ίδερης)
Αττική λουτροφόρος, 690 π.Φ.
Μουσείο Λούβρου.

11. Σα λουτρά στην μυκηναϊκή Ελλάδα μέσα από ευρήματα από τον χώρο
ανασκαφής του Ανακτόρου του Νέστορος
Σο μακρύ και στενό δωμάτιο λουτρού, είναι το
μοναδικό στο είδος του που ως τώρα έχει
αποκαλυφθεί σε Μυκηναϊκό ανάκτορο στην
ηπειρωτική Ελλάδα με την εγκατάστασή του
αρκετά καλά διατηρημένη. ΢τον νοτιοανατολικό
τοίχο του δωματίου, μέσα σε πήλινο πεζούλι
επιχρισμένο με κονίαμα, βρίσκεται ένας πήλινος
λουτήρας με γραπτές διακοσμήσεις. Ο λουτήρας
είναι του τύπου με τις ελαφριά προς τα μέσα
πιεσμένες πλευρές. Ο λουόμενος πιθανώς
καθόταν μέσα, ενώ ο υπηρέτης ή ένας βοηθός
έχυνε νερό απάνω του. Ένα βοηθητικό πήλινο
σκαλοπάτι, επιχρισμένο με κονίαμα, διευκόλυνε
να μπει κανείς στο λουτήρα. ΢την ίδια πλευρά,
στη νότια γωνιά του δωματίου, υπάρχει επίσης
ένα υψηλό πήλινο πεζούλι, επιχρισμένο με
κονίαμα, μέσα στο οποίο είναι τοποθετημένα δυο
μεγάλα πιθάρια περίπου 1,20 μ. ύψος. Θα
περιείχαν ίσως το νερό που χρειαζόταν για το
λουτρό. ΢τον πυθμένα του νοτιοδυτικού πιθαριού
βρέθηκαν εφτά κοινές κύλικες και στο άλλο
εννέα, μαζί με μερικά άλλα μικρά αγγεία. Μια
κύλιξ ακέραιη βρέθηκε στον πυθμένα του ίδιου
του λουτήρα. Αυτά τα δοχεία χρησίμευαν, χωρίς
αμφιβολία, για να χύνουν νερό πάνω στον
λουόμενο.

12. Σο νερό σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας
΢ε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας το νερό δε στάζει στο "πάτωμα", αλλά αιωρείται ελεύθερα σε
σταγονίδια. Τπάρχει μια δύναμη που καλείται επιφανειακή τάση, η οποία ασκείται μεταξύ των
μορίων του νερού – έχει μια προς τα μέσα έλξη στα μόρια της επιφάνειας. Αυτή η δύναμη κάνει το
νερό να συμπεριφέρεται σαν να είχε επιδερμίδα και εξηγεί γιατί τα έντομα μπορούν να περπατούν
στο νερό και γιατί το νερό σχηματίζει σφαίρες σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας. Επομένως, όλα τα
υγρά διατηρούνται σε σφραγισμένα δοχεία – ακόμη και ο χυμός πορτοκαλιού για το πρωινό.
O αστροναύτης της NASA Clayton Anderson κοιτάζει τις διάφορες όψεις του
προσώπου του σε μια φυσαλίδα νερού που επιπλέει ελεύθερα ανάμεσα σε
αυτόν και την κάμερα, στο κατάστρωμα του διαστημικού λεωφορείου
Discovery, ενώ αυτό είναι συνδεδεμένο με το ΔΔ΢, 12 Απριλίου 2010.

13. Από το νεαρόν ύδωρ της αρχαιότητας
στο ανακυκλώσιμο νερό του ΔΔ΢
Οι μελλοντικοί αστροναύτες που ετοιμάζονται
για παρατεταμένη παραμονή στο ΔΔ΢ καλύτερα
να ξανασκεφτούν την ιδέα για ένα γρήγορο
ντους ή για ένα καυτό μπάνιο. ΢τη διάρκεια της
παραμονής τους εκεί, οι αστροναύτες
χρησιμοποιούν νερό που αποστάζεται, μεταξύ
άλλων, από την αναπνοή του πληρώματος. Όσο
ο ΔΔ΢ βρίσκεται σε τροχιά, όπου το φυσικό
σύστημα υποστήριξης ζωής λείπει, ο ίδιος ο
΢ταθμός πρέπει να παρέχει την ισχύ, το καθαρό
νερό και τον αέρα σε σωστή θερμοκρασία και
υγρασία, 24 ώρες το 24ωρο, 7 ημέρες την
εβδομάδα –συνεχώς. Σίποτα δεν πρέπει να πάει
χαμένο. Η διανομή με δελτίο και η ανακύκλωση
θα είναι ένα ουσιαστικό μέρος της καθημερινής
ζωής στο ΔΔ΢.
Ο πιλότος Terry Wilcutt με 7 δοχεία νερού και προορισμό τον
Διαστημικό ΢ταθμό Mir. Μοιάζουν με μαλακές τσάντες και
περιέχουν περίπου 90 lbs. Εικόνα: NASA

14. Σο σύστημα ανακύκλωσης ύδατος παίρνει τα υγρά
απόβλητα από τις κυψέλες των καυσίμων του
Διαστημικού Λεωφορείου, από τα ούρα, τη στοματική
Ανακύκλωση στο
υγιεινή και το πλύσιμο των χεριών, συμπυκνώνοντας διάστημα;
επίσης την υγρασία του αέρα. Φωρίς την συστηματική
ανακύκλωση θα χρειάζονταν 40.000 λίβρες νερό το
χρόνο από τη γη, για τροφοδότηση ενός πληρώματος
τεσσάρων ατόμων. Σο σύστημα ανακύκλωσης
περιλαμβάνει ακόμα και τα πειραματόζωα. Σα
πειραματόζωα στον ΔΔ΢ αναπνέουν και
ουρούν, επίσης, και προγραμματίζεται να
χρησιμοποιούνται τα απόβλητά τους μαζί με του
πληρώματος. Σα απόβλητα από 72 αρουραίους
ισοδυναμούν περίπου με ενός ανθρώπου ως αναφορά
στο ανακυκλούμενο νερό, λέει η Layne Carter, ειδική
στην επεξεργασία νερού. Μπορεί να ακούγεται
αηδιαστικό, αλλά το νερό που φεύγει από τις
μηχανές καθαρισμού του ΔΔ΢ θα είναι καθαρότερο
από αυτό που οι περισσότεροι από μας πίνουν στη γη.
Οι μηχανές καθαρισμού του νερού στο ΔΔ΢ Ο αστροναύτης Frank De Winne συλλέγει δείγματα νερού για
ανάλυση εν πτήσει στην κουζίνα του ΔΔ΢.
καθαρίζουν το απόβλητο νερό σε μια διαδικασία σε
τρία στάδια. Σο πρώτο βήμα είναι ένα φίλτρο που
αφαιρεί τα σωματίδια και τη σκόνη. Κατόπιν το νερό
περνά μέσα από «πλαίσια πολυ-διήθησης» που
περιέχουν τις ουσίες που αφαιρούν τις οργανικές και
ανόργανες ακαθαρσίες. Και τελικά, ο «καταλυτικός
αντιδραστήρας οξείδωσης» αφαιρεί τις πτητικές
οργανικές ενώσεις και σκοτώνει τα βακτηρίδια και
τους ιούς.

15. Κάθε σταγόνα μετράει
Μόλις καθαριστεί το νερό, οι
αστροναύτες θα κάνουν τα πάντα για
να το χρησιμοποιήσουν
αποτελεσματικά. ΢το διαστημικό
σταθμό, οι άνθρωποι πλένουν τα χέρια
τους με λιγότερο από το ένα δέκατο του
νερού που χρησιμοποιούν στη γη. Αντί
να καταναλώσουν 50 λίτρα για ένα
ντους, μια συνηθισμένη ποσότητα στη
γη, οι κάτοικοι του ΔΔ΢ χρησιμοποιούν
λιγότερο από 4 λίτρα. Ακόμη και με τόσο
σκληρές προσπάθειες συντήρησης και
ανακύκλωσης, ο ΢ταθμός θα χάσει
βαθμιαία το νερό λόγω των
ανεπαρκειών στο σύστημα υποστήριξης Ο αστροναύτης Chiao Leroy, διοικητής της αποστολής 10, παρακολουθεί
ζωής. Οι επιστήμονες θα συνεχίσουν να μια σταγόνα νερού να αιωρείται στο ΔΔ΢
ψάχνουν τρόπους για να βελτιώσουν τα
συστήματα υποστήριξης ζωής του
΢ταθμού, που μειώνουν τις απώλειες
νερού, και να βρίσκουν τους τρόπους να
επαναχρησιμοποιήσουν άλλα προϊόντα
αποβλήτων. Εάν τα συστήματα
ανακύκλωσης νερού μπορέσουν να Ο κοσμοναύτης της αποστολής
βελτιωθούν φτάνοντας σε 15 Oleg Β. Kotov, μηχανικός
αποδοτικότητα μεγαλύτερη από πτήσης, που εκπροσωπεί τον
Οργανισμό Διαστήματος της
περίπου 95%, τότε το νερό που βρίσκεται Ομοσπονδιακής Ρωσίας,
στα τρόφιμα του ΢ταθμού θα ήταν εκτελεί τις εργασίες
αρκετό για να αντικαταστήσει αυτό που μεταφοράς νερού στο Zvezda
χάνεται. Service Module του ΔΔ΢.

16. Από τα λουτρά της Οδύσσειας στα πανιά
πλυσίματος στο διάστημα<
«Όπως συμβαίνει με όλους όταν ετοιμάζονται να πάνε για
δουλειά, έτσι και εμείς πρέπει πρώτα να πλυθούμε λίγο. Εδώ
στο ΔΔ΢ αυτό δεν είναι τόσο εύκολο όσο είναι στη Γη. Δεν
έχουμε ντουζιέρα, ούτε μπανιέρα και το βασικότερο είναι ότι
δεν έχουμε πολύ νερό. Οπότε ό,τι κάνουμε, το κάνουμε με το
ελάχιστο δυνατό νερό.
Επειδή κάθε ημέρα ασχολούμαστε πολύ με τον αθλητισμό, το
πρωί απλώς φρεσκαριζόμαστε λίγο και φυσικά μετά από τις
αθλητικές δραστηριότητες, πλενόμαστε καλύτερα. Ας σας
δείξω πώς φρεσκαριζόμαστε το πρωί. Αρχικά, παίρνουμε τα
πανιά πλυσίματός μας και μια σακούλα με νερό το οποίο
χρησιμοποιούμε για να φρεσκαριστούμε. Επίσης, έχουμε μια
πολύ μικρή τουαλέτα εδώ, η οποία είναι στα δεξιά μου. Ας
ρίξουμε μια ματιά στην τουαλέτα μας. Όπως μπορείτε να
δείτε, δεν είναι πολυτελής, αλλά είναι αρκετά μεγάλη για τις
ανάγκες μας.»
«Σο νερό μπορεί να αποβεί πολύ επικίνδυνο στο διαστημικό
σταθμό, επειδή έχουμε πολλά ηλεκτρικά κυκλώματα. Πρέπει
να προσέχουμε πολύ για να μην το χύσουμε. Απλώς βάζουμε
μια μικρή ποσότητα στο πανί πλυσίματός μας, όπως μπορείτε
να δείτε. Και φυσικά, στο περιβάλλον μικροβαρύτητας, μπορεί
να σχηματιστούν φυσαλίδες, οι οποίες επιπλέουν. Γι’ αυτό
πρέπει να είμαστε πολύ προσεχτικοί. ΢υνήθως, αφήνουμε όλο
το νερό να χυθεί απευθείας στο πανί πλυσίματός μας και το
κλείνουμε αμέσως για να μη διαφύγει τίποτα. Καλημέρα από
το Διεθνές Διαστημικό ΢ταθμό. ΢ήμερα εγώ, ο Υρανκ ντε
Γουίν, μαζί με το διεθνές πλήρωμά μου, είμαστε έτοιμοι για
μία ακόμη πολυάσχολη ημέρα γεμάτη εργασίες στο ΔΔ΢.»
http://www.esa.int/esaMI/Lessons_online/SEM73K0OK7G_0.html

17. Ξεκίνημα της ημέρας: Προσωπική υγιεινή στο ΔΔ΢
Είτε βρίσκεστε στο σπίτι, στο σχολείο ή σε διακοπές, ένα από τα πράγματα που θα
πρέπει να κάνετε κάθε μέρα είναι να φροντίζετε για την προσωπική υγιεινή σας. Σι
σημαίνει αυτό; Πλύσιμο, βούρτσισμα δοντιών, τουαλέτα, φρεσκοπλυμένα καθαρά
ρούχα.
Και οι αστροναύτες πρέπει να φροντίζουν για την προσωπική υγιεινή τους στο ΔΔ΢.
΢ε τόσο μικρούς χώρους, τους οποίους μερικές φορές πρέπει να μοιράζονται με έως
και 13 άτομα, τα πράγματα μπορεί να γίνουν πολύ δυσάρεστα αν κάποιος δεν έχει
φροντίσει για την προσωπική υγιεινή του!

18. Σουαλέτα στο ΔΔ΢ Μπάνιο στο ΔΔ΢
Αν στο διάστημα όλα αιωρούνται, πώς μπορεί κάποιος να
Οι αστροναύτες δεν κάνουν μπάνιο! Ο ΔΔ΢ πρέπει
πάει στην τουαλέτα; Ζώνη καθίσματος και ζώνες για τα
να λειτουργεί όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικά,
πόδια συγκρατούν τον αστροναύτη στο κάθισμα, για να
και το νερό είναι από τα πολυτιμότερα αγαθά. Έτσι
μην φύγει προς τα επάνω, ενώ υψηλής ταχύτητας ρεύματα
ή αλλιώς, τα «ντους» δεν είναι βολικά σε συνθήκες
αέρα τραβούν τα απορρίμματα σε ειδικά δοχεία υποδοχής,
μειωμένης βαρύτητας, αφού το νερό απλά αιωρείται.
που αντικαθιστούν τη λεκάνη με το καζανάκι. Σα ούρα
Αντί αυτού οι αστροναύτες χρησιμοποιούν υγρές
αναμειγνύονται με άλλα απόβλητα νερού και αργότερα
πετσέτες.
ανακυκλώνονται. Σα περιττώματα αποξηραίνονται, γίνεται
επεξεργασία με χημικά, ώστε να αφαιρεθούν οσμές και
βακτήρια, και συμπιέζονται αποθηκεύονται κατάλληλα για
μετέπειτα απόρριψη. Πραγματικά ένας παράξενος τρόπος
για να πηγαίνει κανείς στην τουαλέτα!
Η τουαλέτα είναι σχεδιασμένη για
χρήση από άνδρες και γυναίκες

19. Λούσιμο μαλλιών Βούρτσισμα δοντιών
Οι αστροναύτες χρησιμοποιούν ειδικό Για το βούρτσισμα των δοντιών τους, οι
σαμπουάν για να λούζουν τα μαλλιά αστροναύτες χρησιμοποιούν κανονική
τους. Εφαρμόζεται όπως ένα κανονικό οδοντόπαστα. Παίρνουν νερό από ένα
σαμπουάν, αλλά ‘ξεπλένεται’ με μια δοσομετρητή νερού, αλλά δεν υπάρχει
πετσέτα. Δε χρειάζεται νερό για το νιπτήρας για να φτύνουν. Αντ’
ξέπλυμά του. Αυτά τα σαμπουάν αυτού, φτύνουν σε ένα χαρτομάντιλο
πωλούνται και σε ορισμένα φαρμακεία και το πετoύν. Εναλλακτικά οι
στη Γη, επειδή είναι χρήσιμα σε ταξίδια αστροναύτες μπορούν να χρησιμοποιούν
κατά τα οποία είναι περιορισμένη η φαγώσιμη οδοντόπαστα. Είναι μια
πρόσβαση σε νερό. οδοντόπαστα ειδικά σχεδιασμένη για
εξοικονόμηση νερού.
Σο σαμπουάν ‘ξεπλένεται’ με μια Ακόμη και στο διάστημα θα πρέπει να
πετσέτα βουρτσίζετε τα δόντια σας!

20. Γυμναστική, ιδρώτας και< υγρά μαντιλάκια
στον Άρη
Ινστιτούτο ερευνών της NASA, το οποίο μελετά κατά
πόσο η μακροχρόνια παραμονή στο διάστημα
επηρεάζει το ανθρώπινο σώμα, επισήμανε 50
κινδύνους για την υγεία, που μπορεί να επιφέρει ένα
ταξίδι στον Άρη. ΢τον κατάλογο αυτόν
περιλαμβάνονται κίνδυνοι για καρκίνο λόγω
ακτινοβολίας, κατάθλιψη και προβλήματα των
αιμοφόρων αγγείων μέχρι και σοβαροί κίνδυνοι για
κατάγματα σε χέρια και πόδια λόγω απώλειας
οστεϊκής μάζας που προκαλείται από την έλλειψη
βαρύτητας, κάτι ανάλογο με την οστεοπόρωση. Οι ΢το ταξίδι για τον Άρη η αλλαγή των
αστροναύτες μπορούν να περιορίσουν ένα μέρος των ρούχων κάθε δεύτερη εβδομάδα θα είναι μια
αρνητικών συνεπειών που επιφέρει η έλλειψη πολυτέλεια. ΢ε αυτό το πολύμηνο ταξίδι, η
βαρύτητας, κάνοντας γυμναστική για τουλάχιστον 2 προσωπική υγιεινή θα περιοριστεί στον
ώρες την ημέρα. Αν και ο ίδρωτας μένει πάνω στο καθαρισμό με υγρά μαντιλάκια, αν βέβαια οι
κορμί λόγω της έλλειψης βαρύτητας, στον ρωσικό κατασκευαστές του διαστημόπλοιου δεν
διαστημικό σταθμό Mir οι αστροναύτες άλλαζαν αποφασίσουν να εγκαταστήσουν ντους στο
ρούχα κάθε δεύτερη εβδομάδα, όταν αυτά ήταν πολύ σκάφος.
ιδρωμένα και μύριζαν άσχημα. Κάθε δύο μήνες http://www.physics4u.gr/articles/2005/mars5.ht
πετούσαν τα λερωμένα ρούχα σε ένα άδειο σκάφος ml
που χρησίμευε ως αποθηκευτικός χώρος.

21. Ο αστροναύτης της ESA Frank De Winne δείχνει πως οι αστροναύτες, που ζουν στο
Διεθνή Διαστημικό ΢ταθμό, αρχίζουν την ημέρα τους στο χώρο. Βούρτσισμα
δοντιών, τουαλέτα, καθημερινές εργασίες δεν είναι και τόσο εύκολες στο διάστημα.
(διάρκεια 00:05:36) Δείτε το βίντεο ακολουθώντας το σύνδεσμο:
http://www.esa.int/esaMI/Lessons_online/SEM0IV3KV5G_1.html#subhead6

22. 1ο φύλλο εργασίας
Φρήσεις του νερού στην Οδύσσεια
Σο φύλλο εργασίας μπορεί να αξιοποιηθεί σε ομαδοσυνεργατικές μορφές μάθησης.
Δραστηριότητα 1
Ο μαθητές προτείνεται να αναζητήσουν (πληκτρολογούν τις λέξεις στην ΕΤΡΕ΢Η) και να συμπληρώσουν τον πίνακα με
βάση το κείμενο της Οδύσσειας
http://users.thess.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/OMHROS%20ODYSSEIA/OMHROS%20ODYSSEIA.htm
ΦΡΗ΢ΕΙ΢ ΦΡΗ΢ΕΙ΢ ΢ΚΕΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑ΢ΙΑ ΕΠΑΛΕΙΧΗ ΜΕ ΑΥΟΡΜΗ ΑΝΘΡΨΠΟΙ ΚΑΙ ΑΡΙΘΜΟΙ
ΣΟΤ ΣΟΤ ΚΡΤΟΤ ΠΡΟΕΣΟΙΜΑ΢ΙΑ΢ «ΕΛΑΙΟΝ» - ΠΑΡΟΦΗ΢ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΣΑ ΢ΣΙΦΨΝ
ΖΕ΢ΣΟΤ ΝΕΡΟΤ ΛΟΤΣΡΟΤ ΚΑΛΛΨΠΙ΢ΜΟ΢ - ΠΟΤ
ΝΕΡΟΤ ΝΣΤ΢ΙΜΟ ΢ΦΕΣΙΖΟΝΣΑΙ
Ὁ παῖς ἐμοῦ, δὸς ἐμοὶ δέλτον, καὶ ἄλλοι ἐν τάξει ἀποδιδοῦσιν κατὰ Puer meus, da mihi tabulam, et alii in ordine reddunt ad
διαστολήν, καὶ ἐγὼ διέρχομαι ἀνάγνωοιν. εἰς βαλανεῖον ἰτέον. ἦν γάρ. τότε distinctum, et ego transeo lectionem. in balneum eundum. erat
προσέρχομαι καὶ ἐκέλευσα ἀρθῆναι σαβάνια. καὶ ἠκολόυθησα. τότε enim. tunc accedo et iussi tolli sabana. et secutus sum. tunc
ἔδραμον, ἤδη ἐρχόμενος εἰς βαλανεῖον. cucurri, iam veniens in balneum.
Hermeneumata Pseudodositheana, ca. 280 p. Chr. n. Αναζητήστε τη σημασία της λέξης βαλλανείον στο
σύνδεσμο : http://www.greek-
language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/search.html
Δραστηριότητα 2
Αφού συμπληρώσετε τον πίνακα της πρώτης δραστηριότητας, να συντάξετε ένα σχετικά σύντομο
πολυτροπικό κείμενο, όπου, με την καθοδήγηση του διδάσκοντος, να παρουσιάσετε τα
συμπεράσματά των ερευνών σας σχετικά με την προσωπική υγιεινή και τον τρόπο διαχείρισης του
νερού από τους ανθρώπους της Γεωμετρικής περιόδου, καθώς και τις διαφορές με τη σύγχρονη και τη
διαστημική.

23. 2ο φύλλο εργασίας
Φρήσεις του νερού στο σήμερα
Σο φύλλο εργασίας μπορεί να αξιοποιηθεί σε ατομικές ή ομαδοσυνεργατικές μορφές μάθησης.
Α) Πόσο νερό χρειάζεστε;
1. Καθορίστε τις χρήσεις του νερού (κάντε μια λίστα).
2. Βρείτε πόσο νερό χρησιμοποιείτε κάθε ημέρα. *Οδηγία: Όταν βουρτσίσετε τα δόντια
σας, μαζέψτε το νερό που χρησιμοποιήσατε στο νεροχύτη, σημαδέψτε τη στάθμη του νερού με ένα
μολύβι. Αφού αδειάσετε το νεροχύτη, γεμίστε τον και πάλι μέχρι το σημάδι με μια μεζούρα λίτρου.
Με τον τρόπο αυτό μπορείτε να βρείτε βήμα-βήμα πόσο νερό ξοδεύετε για το βούρτσισμα των
δοντιών σας.]
3. Κάντε προτάσεις για τη μείωση της κατανάλωσης νερού στο ΔΔ΢ καθώς και στην καθημερινή
σας ζωή.
Β) Διερευνήστε πώς χρησιμοποιούν άλλοι άνθρωποι το νερό
1. Κάντε μια έρευνα για τη σχέση των ανθρώπων με το νερό (για παράδειγμα, πόσο νερό
χρησιμοποιούν, πόσο συχνά κάνουν ντους, ποια είναι η άποψή τους για την εξοικονόμηση
νερού<). Επιλέξτε τα άτομα που θα την πραγματοποιήσουν και καθορίστε τις ερωτήσεις της
έρευνας. (Μια ενδιαφέρουσα ερώτηση θα ήταν: Τπάρχουν διαφορές στη χρήση του νερού μεταξύ
των διαφόρων ατόμων ενός τόπου;)
2. Αναλύστε και σχολιάστε τα αποτελέσματα.
3. Δώστε παραδείγματα διαφορετικών χρήσεων του νερού σε διάφορους λαούς.
4. ΢ε πολλά μέρη του κόσμου υπάρχει περιορισμένη πρόσβαση σε πόσιμο νερό. Ποιοι είναι οι
λόγοι γι’ αυτό; Ποιες είναι οι πιθανές επιπτώσεις στη ζωή των ανθρώπων αυτών των περιοχών; Σι
μπορεί να γίνει για τη βελτίωση των συνθηκών;

24. 3ο φύλλο εργασίας
Φρήσεις του νερού στο διάστημα
Σο φύλλο εργασίας μπορεί να αξιοποιηθεί σε ατομικές ή ομαδοσυνεργατικές μορφές μάθησης.
Δραστηριότητα 1
Σο νερό σχηματίζει σφαίρες σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας στο διάστημα
Μπορείτε να δείτε πώς ένα υγρό σχηματίζει σφαίρες, ρίχνοντας λίγες σταγόνες χρωματισμένου
νερού σε ένα βάζο με λάδι. Για παράδειγμα, χρησιμοποιήστε ελαιόλαδο και αναμίξτε κάποιο χρώμα
μαγειρικής με νερό. Με αυτό τον τρόπο είναι πιο εύκολο να βλέπετε το νερό όταν πέφτει μέσα στο
λάδι.
Υανταστείτε
 Να κάνετε ντους στο ΔΔ΢
Να ρίχνετε νερό σε ένα νεροχύτη στο ΔΔ΢
Να πίνετε από ένα κύπελλο στο ΔΔ΢
΢χεδιάστε ή εξηγήστε με λέξεις αυτό που πιστεύετε ότι θα συμβεί.

25. Δραστηριότητα 2
΢χεδιάστε ένα λουτρό του ΔΔ΢
΢χεδιάστε ή περιγράψτε στον επεξεργαστή κειμένου του υπολογιστή σας ένα κιτ προσωπικής
υγιεινής και ένα σύστημα αποθήκευσης λουτρού για το ΔΔ΢. Σο κιτ υγιεινής θα πρέπει να είναι
μικρό σε μέγεθος και όσο το δυνατόν πιο ελαφρύ. Σο σύστημα αποθήκευσης θα πρέπει να
εξασφαλίζει ότι το κιτ και όλα τα αντικείμενα δε θα παρασύρονται αιωρούμενα. Βρείτε διάφορα
υλικά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να ικανοποιήσετε τις ανάγκες που προκύπτουν σε
συνθήκες έλλειψης βαρύτητας. Κατάλληλα προϊόντα που μπορούν να συμπεριληφθούν στο κιτ
είναι διαθέσιμα στο τοπικό σας φαρμακείο.
Η υγιεινή είναι σημαντική στο ΔΔ΢
Tο Ρωσικό κιτ υγιεινής για χρήση στο ΔΔ΢